Ο χρυσός έχει πάψει προ πολλού να είναι η “κάλυψη” της αξίας του χρήματος, στις διάφορες νομισματικές μορφές του... Υπάρχει περίπτωση αυτό να ξαναγίνει; Δεν έχουμε τις τεχνικές γνώσεις να πούμε ούτε ναι, ούτε όχι. Αλλά το χρυσάφι, στην οικονομική του “λειτουργία” σαν “απόθεμα”, έχει και πολιτικές διαστάσεις. Αυτές μας είναι πιο προσιτές.
Η αφορμή μας είναι μια αυξημένη κίνηση επαναπατρισμού του χρυσού διάφορων ευρωπαϊκών κρατών απ’ τα υπόγεια της αμερικανικής fed όπου βρισκόταν μέχρι πριν ελάχιστα χρόνια· και η τάση άλλων κρατών (κίνα, ρωσία) να αυξάνουν σταθερά τα κρατικά αποθέματά τους σε χρυσό. Υπάρχει κάποια προνοιακή λογική σ’ αυτές τις εξελίξεις;
Αρχικά λίγη ιστορία. Οι κεντρικές εγκαταστάσεις της fed στη Ν. Υόρκη βρέθηκαν να αποθηκεύουν τον χρυσό διάφορων κρατών στη διάρκεια του β παγκόσμιου πολέμου και μετά, για μια σειρά λόγους. Στη διάρκεια του β παγκόσμιου, με τη ναζιστική γερμανία να “απαλλοτριώσει” τον χρυσό των κρατών που καταλάμβανε, το σοφότερο ήταν να φυγαδεύεται έγκαιρα (από ένα χρονικό σημείο και μετά, όταν έγινε σαφής η στρατιωτική υπεροπλία του γ ράιχ) στο πιο ασφαλές κατά το δυνατόν μέρος. Τι καλύτερο απ’ τις ηπα; Ύστερα απ’ τον β παγκόσμιο, όταν η Ουάσιγκτον ξεκίνησε τον γ (ψυχρό) πόλεμο αντίστοιχοι φόβοι “κατάσχεσης”, απ’ τους σοβιετικούς αυτή τη φορά, κράτησαν τα ευρωπαϊκά αποθέματα εκεί που βρίσκονταν. Στη Ν. Υόρκη. Εν τω μεταξύ οι συνθήκες του Bretton Woods (1944) που “έδεσαν” την αξία του δολαρίου με τον χρυσό και τα υπόλοιπα νομίσματα με το δολάριο, δεν έκαναν απαραίτητο τον επαναπατρισμό του χρυσού στις κεντρικές ευρωπαϊκές τράπεζες. Το δολάριο ήταν σταθερό “σαν” χρυσάφι. Αυτή η περίοδος τέλειωσε το 1971. Αλλά μετά οι κεντρικές τράπεζες των ευρωπαϊκών κρατών δεν είχαν ιδιαίτερο λόγο να πάρουν πίσω το χρυσάφι τους: μπορούσαν να το “χρησιμοποιούν” (δηλαδή είτε να το πουλάνε είτε να το αυξάνουν) κατευθείαν απ’ τα υπόγεια της νεοϋρκέζικης fed.
Η δουλειά του παγκόσμιου θησαυροφύλακα άρχισε να φτάνει στο τέλος της, για τις ηπα, εξαιτίας της όξυνσης της παγκόσμιας κρίσης μετά το φθινόπωρο του 2008. Στην αρχή ξεκίνησαν κάποια μικρότερα κράτη τον επαπατρισμό των χρυσών αποθεμάτων τους: το μεξικό, η ρουμανία, η λιβύη και ο ισημερινός. Αλλά στη συνέχεια ο κατάλογος έγινε πολύ πιο σοβαρός: η γερμανία (το νο 2 κράτος, παγκόσμια, στα κρατικά αποθέματα χρυσού), η γαλλία (νο 4), η ελβετία (νο 7) και η ολλανδία (νο 9) υπέβαλαν την σχετική απαίτηση [1Δεν ξέρουμε που και πότε μπορεί να χρειαστούν τέτοια στοιχεία, αλλά να η 25σάδα των μεγαλύτερων “αποταμιευτών χρυσού”, σύμφωνα με τις επίσημες δηλώσεις των αντίστοιχων κρατών (ή διεθνών οργανισμών). Σε παρένθεση είναι το ποσοστό (στη συνολική ποσότητα) που έχει δηλωθεί σαν “forex reserve”, δηλαδή σαν “πλάτη”, σαν “κάλυψη” σε οικονομικές δοσοληψίες (έκδοση νομίσματος ή ενεργητικό αν πρόκειται για τράπεζα ή κάτι παρόμοιο). Τα στοιχεία είναι του Γενάρη 2015:
1. ηπα (8.133,5 τόνοι - 71,6%) - 2. γερμανία (3.384,2 τ. - 66,4%) - 3. δ.ν.τ. (2.814 τ. - άγνωστο) - 4. ιταλία (2.451,8 τ. - 65,8%) - 5. γαλλία (2.435,4 τ. - 65,3%) - 6. ρωσία (1.206,8 τ. - 12%) - 7. κίνα (1.054 τ. - 1%) - 8. ελβετία (1.040 τ. - 7,5%) - 9. ιαπωνία (765,2 τ. - 2,3%) - 10. ολλανδία (612,5 τ. - 53,9%) - 11. ινδία (557,7 τ. - 6.6%) - 12. τουρκία (533 τ. - 15,2%) - 13. ε.κ.τ. (503,2 τ. - 26,8%) - 14. ταϊβάν (423,6 τ. - 3,8%) - 15. πορτογαλία (382,5 τ. - 78.1%) - 16. βενεζουέλα (367,6 τ -, 68,9%) - 17. σαουδική αραβία (322,9 τ. - 1,6%) - 18. αγγλία (310,3 τ. - 10,8%) - 19. λίβανος (286,8 τ. - 21,2%) - 20. ισπανία (281,6 τ. - 21,8%) - 21. αυστρία (280 τ. - 21,8%) - 22. βέλγιο (227,4 τ. - 33,8%) - 23. φιλιππίνες (195 τ. - 9,3%) - 24. καζακστάν (187,6 τ. - 24,9%) - 25. αλγερία (173,6 τ. - 3,4%) - .... - 32. ελλάδα (112,4 τ. 69,4%).
Όπως δείχνει ο κατάλογος τα δυτικά πρωτοκοσμικά κράτη (με την εξαίρεση της αγγλίας) είναι (σχετικά) “έντασης χρυσού”, παρότι ο “κανόνας του χρυσού” δεν ισχύει.]. Όχι με μεγάλη δημοσιότητα, αλλά με σαφήνεια.
Ο πιο σοβαρός λόγος γι’ αυτή την εξέλιξη πρέπει να είναι η μεσομακροπρόθεσμη έλλειψη εμπιστοσύνης στη σταθερότητα του αμερικανικού καπιταλισμού· ειδικά στην ικανότητά του να αποπληρώσει τα κρατικά χρέη. Μπορεί να ακούγεται παράδοξο στην επικράτεια ενός χρεωμένου κράτους σαν το ελληνικό, αλλά χωρίς να είναι τεράστιο ποσοστό επί του αμερικανικού αεπ (αυτή την εποχή είναι στο 101%), το αμερικανικό δημόσιο χρέος έχει ξεφύγει σαν απόλυτα νούμερα, και μεγαλώνει διαρκώς: έχει φτάσει τα 18 τρισεκατομμύρια δολάρια. Ο παράγοντας που επιτρέπει σε ένα τέτοιο ποσό να θεωρείται, ακόμα, “βιώσιμο χρέος” δεν είναι άμεσα οικονομικός: πρόκειται για την στρατιωτική ισχύ των ηπα που κάνει βάσιμη την υπόθεση ότι “θα τα βρίσκει” (η όποια αμερικανική κυβέρνηση) για να ξεχρεώνει. Εν τέλει τυπώνει η ίδια τα δολάριά της, αν και αυτό δεν μπορεί να το κάνει επ’ άπειρον και, κυρίως, αν χάσει την παγκόσμια στρατιωτική υπεροχή.
Όμως εξίσου βάσιμη μεσοπρόθεσμα (;) είναι και η πιθανολόγηση μιας κατάρρευσης του αμερικανικού κράτους, μιας “στάσης πληρωμών” για να το πούμε με τον αγαπημένο σε διάφορους τρόπο. Αυτό δεν θα ήταν ευχάριστο για κανέναν, και πρωτ’ απ’ όλα τους ίδιους τους αμερικάνους. Όμως πόσο ασφαλές θα ήταν το χρυσάφι άλλων στην επικράτεια ενός κράτους σε οικονομικά ζόρια (άρα ευπρόσβλητο σε διάφορες αμφισβητήσεις) και πυρηνικές σκανδάλες;
Παρότι ακούγεται απλό, μια ανησυχία τέτοιου είδους θα μπορούσε πράγματι να θεωρηθεί κίνητρο επαναπατρισμού διάφορων ευρωπαϊκών κρατικών χρυσαφιών. Αλλά δεν εξηγεί το γιατί η Μόσχα και το Πεκίνο, που δεν πληρώνουν νοίκι σε αμερικανικά θησαυροφυλάκια, αυξάνουν τα χρυσά τους αποθέματα.
Εδώ υπάρχουν ορισμένες “παραξενιές”. Τόσο το ρωσικό όσο και το κινεζικό καθεστώς αυξάνουν γρήγορα τα τελευταία χρόνια τα αποθέματά τους σε χρυσό, εν μέρει αγοράζοντας ποσότητες απ’ την αγορά και εν μέρει απ’ την παραγωγή δικών τους χρυσωρυχείων [2Το 2014 η ρωσία εξήγε 272 τόνους χρυσού και η κίνα 465 τόνους. Είναι η 2η και η 1η αντίστοιχα παραγωγοί χρυσού παγκόσμια, για τη χρονιά που πέρασε.], αλλά δεν δηλώνουν στους διεθνείς οργανισμούς τα πλήρη (και πραγματικά) αποθέματά τους. Δικαιλογούν δε αυτό το μυστικό με το επιχείρημα ότι έτσι κι αλλιώς δεν χρησιμοποιούν αυτές τις ποσότητες σαν “κάλυψη”... Αλλά γιατί να μην το κάνουν στο μέλλον;
Γιατί λοιπόν αυτή η αγάπη για χρυσάφι σ’ αυτά τα κράτη; Η εξήγηση που φαίνεται λογική είναι ότι θέλουν να προστατέψουν τα νομίσματά τους από πιθανές μεγάλες μεταπτώσεις της τιμής τους (λόγω όξυνσης της κρίσης και κερδοσκοπικού trading νομισμάτων). Κι αυτό μόνο με έναν τρόπο μπορεί να γίνει, αν χρειαστεί: με την επιστροφή αυτών των κρατών στον “κανόνα του χρυσού”, έστω με κάπως ελαστικό τρόπο.
Όμως αν αυτό είναι λογικό για τη ρωσία και την κίνα, γιατί δεν είναι λογικό για τα ευρωπαϊκά κράτη, είτε σαν μέλη της ευρωζώνης είτε με εθνικό νόμισμα (ξανά); Θα πρέπει λοιπόν, έστω θεωρητικά, να προσθέσουμε κι αυτόν τον λόγο στον ευρωπαϊκό επαναπατρισμό του χρυσού, είτε είναι πλήρης είτε μερικός. Φυσικά οι φόβοι των αφεντικών δεν συνιστούν, από μόνοι τους, ασφαλή πρόβλεψη για το μέλλον (πόσο μακρινό;). Μπορούν όμως να δείχνουν μεθόδευση για το μέλλον!
Ενόσω συμβαίνουν τα πιο πάνω, ας πούμε η πολιτική αναβάθμιση του χρυσού, του πανάρχαιου αυτού υλικού “δείκτη πλούτου”, υπάρχουν εξελίξεις και στην αντίθετη άκρη του νομισματικού φάσματος. Το bitcoin, ένα ψηφιακό “μέσο συναλλαγών” που άρχισε να καθιερώνεται ηλεκτρονικά το 2009, ύστερα από επαναμβανόμενες μεταπτώσεις, βρίσκεται σε έντονη αμφισβήτηση ως προς την αξία του.
Το bitcoin είναι μια κατασκευή αντάξια των μεταμοντέρων ψηφιακών καιρών. Πρόκειται για μια “μονάδα συναλλαγών” που παίζει τον ρόλο νομίσματος στο διαδίκτυο, όχι μόνο με ομοιότητες αλλά και με διαφορές μ’ αυτό που παραδοσιακά έχει ονομαστεί νόμισμα. “Τυπώνεται” ηλεκτρονικά, μέσα από κάποιους αλγόριθμους που προσδιορίζουν την ποσότητά του στη βάση της κυκλοφορίας του, έχοντας ένα ανώτερο όριο: στα 21 εκατομμύρια bitcoins οι αλγόριθμοι (υποτίθεται ότι) θα σταματήσουν να “κόβουν” καινούργια. Χρησιμοποείται σε ιντερνετικές συναλλαγές (εμπόριο), και υπάρχει κάτι σαν “βάση δεδομένων” (“block chain” είναι το όνομά της) που καταγράφει διαρκώς αυτές τις συναλλαγές ώστε να είναι επιβεβαιώσιμη η πραγματοποίηση και η αξιοπιστία τους. Επιπλέον, η αρχική ποσότητα bitcoins που τέθηκε σε ηλεκτρονική χρήση, αυξάνεται μέσω “λύσεων” σε συγκεκριμένα προβλήματα μαθηματικού είδους (η περιγραφή μας δεν είναι εντελώς ακριβής, αλλά σε γενικές γραμμές σωστή): οι λύτες “ανταμοίβονται” με καινούργια bitcoins, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιήσουν σε ηλεκτρονικές αγορές. Τέλος, το bitcoin ανταλλάσσεται με κανονικά νομίσματα (δολάρια, ευρώ), σε ειδικά “ανταλλακτήρια bitcoin”, πραγματικά αυτά, σε ισοτιμίες που προσδιορίζονται απ’ την “αγορά”.
Το bitcoin μοιάζει με νόμισμα, επειδή ικανοποιεί βασικές παραδοχές για το τι είναι ένα γενικό μέσο ανταλλαγής: α) το δέχονται σαν τέτοιο αυτοί που το χρησιμοποιούν· β) μπορεί να ανταλλαχτεί με άλλα νομίσματα· γ) μπορεί να “αποθησαυριστεί” (ηλεκτρονικά). Απ’ την άλλη βασικές διαφορές του είναι ότι δεν υπάρχει ένας κεντρικός θεσμός (τράπεζα) που ελέγχει την “παραγωγή” και την “κυκλοφορία” του (στη θέση της τράπεζας υπάρχει ένας μυστικός αλγόριθμος)· και ότι είναι ένα νόμισμα p2p...
Παρότι χρησιμοποιείται όντως σα νόμισμα (και έχει αναγνωριστεί σαν τέτοιο από ορισμένα κράτη - θα δούμε στη συνέχεια γιατί) η “αξιακή” κατάστασή του αυτά τα 6 χρόνια που βρίσκεται σε κυκλοφορία, δείχνουν κάτι διαφορετικό. Το 2011 η συναλλαγματική ισοτιμία του bitcoin εκτοξεύτηκε απ’ το 0,3 του δολαρίου στα 32 δολάρια (αύξηση 1000%) για να ξαναπέσει στα 2 δολάρια. Τον Απρίλη του 2013 το bitcoin έφτασε τα 266 δολάρια (!) για να πέσει αργότερα στα 50. Αλλά στα τέλη Νοέμβρη του 2013 έφτασε σε ρεκόρ όλων των εποχών (ως τώρα), στα 1.242 δολάρια (!!!). Τον Αυγουστο του 2014 ήταν κάτω από 600 δολάρια, και τον Γενάρη του 2015 γύρω στα 224 δολάρια. Αυτές οι επαναλαμβανόμενες ισχυρές μεταπτώσεις της “αξίας” του bitcoin σε σχέση με άλλα νομίσματα δεν δείχνουν νόμισμα. Δείχνουν εμπόρευμα σε χρηματιστηριακή διατίμηση. Η αλήθεια είναι ότι όλα τα σημαντικά νομίσματα είναι και εμπορεύματα, εφόσον γίνεται εμπόριο νομισμάτων σαν τέτοιο. Αλλά (επειδή υπάρχει πάντα κάποιο κράτος από πίσω, δηλαδή η διεύθυνση κάποιας διαδικασίας συσσώρευσης πραγματικού πλούτου) τα συνηθισμένα νομίσματα δεν είναι μόνο εμπορεύματα. Ή, για την ακρίβεια, είναι μέσα συναλλαγής υπό την προϋπόθεση μιας κάποιας αναλογίας (ακόμα και συμβατικής) με μια κεντρικά υπολογιζόμενη (ως προς την “αξία” της) διαδικασία καπιταλιστικής συσσώρευσης.
Το bitcoin δεν έχει αυτήν την, ας την πούμε έτσι, “άγκυρα”. Ο αλγόριθμος που το “τυπώνει” και η block chain που εγγυάται την αξιοπιστία των συναλλαγών μέσω bitcoin δεν συνιστούν (τουλάχιστον όχι ακόμα) ασφαλή αποτυπώματα μιας ορισμένης διαδικασίας πραγματικής (καπιταλιστικής) συσσώρευσης. Γι’ αυτό και αντιμετωπίζεται συχνά σαν σκέτο εμπόρευμα. Για το οποίο, μάλιστα, οι αιτίες των μεταπτώσεων είτε στην προσφορά είτε στην ζήτηση είτε και στα δύο δεν μπορεί να εξακριβωθεί· πολύ λιγότερο να προβλεφτεί. Γιατί αυτό;
Υπάρχουν τρεις κατηγορίες χρηστών του bitcoin. Η μία είναι συνηθισμένοι aficionados του ψηφιακού κόσμου, του internet, του ηλεκτρονικού εμπορίου· ένα υποκείμενο που (λογικά) ογκώνεται και, κατά συνέπεια, θα ήταν εύλογο να “ανεβάζει” την σχετική “αξία” (μετρημένη σα συναλλαγματική ισοτιμία σε σχέση με άλλα νομίσματα) του bitcoin, αφού εξάλλου ο αριθμός (η ποσότητα) των bitcoins αυξάνεται αισθητά πιο αργά, έχοντας εκ των προτέρων ένα ανώτατο όριο. Η δεύτερη είναι ορισμένοι high frequency traders (“έμποροι υψηλών ταχυτήτων”) σε διάφορα χρηματιστήρια, που χρησιμοποιούν το bitcoin σαν “ενδιάμεσο μέσο” στις συναλλαγές τους. Το high frequency trading γίνεται ουσιαστικά μέσω υπολογιστών και κατάλληλων προγραμμάτων / αλγορίθμων, και έχει στόχο το πολύ γρήγορο κέρδος, ακόμα και μέσα από οριακές αλλαγές στις τιμές· έχει κατηγορηθεί όμως για πρόκληση διάφορων “κραχ”. Η τρίτη κατηγορία χρηστών του bitcoin είναι το οργανωμένο έγκλημα, και ειδικά οι διάφορες μορφές λαθρεμπορίου (ναρκωτικών, όπλων, κλπ): οι ψηφιακές συναλλαγές είναι ο ιδανικός τρόπος για να γίνονται πληρωμές μακριά απ’ τα ραντάρ τραπεζών, νομοθεσιών για ξέπλυμα, κλπ.
Απ’ αυτές τις τρεις κατηγορίες, μόνο η πρώτη θα θεωρούνταν “τακτικοποιημένη”. Οι άλλες δύο, η κάθε μία για τους δικούς της λόγους, μπορούν να πέφτουν “μαζεμένες” στην αναζήτηση bitcoin (εκτοξεύοντας την συναλλαγματική του ισοτιμία) ή “μαζεμένες” να μένουν έξω απ’ τη χρήση του (με αποτέλεσμα να πέφτει εξίσου ραγδαία η “αξία” του). Και είναι μόνο οι high frequency traders που έχουν, ή μπορούν να αποκτήσουν εύκολα, το know how να διαχειριστούν τις γρήγορες μεταπτώσεις ενός high frequency currency. Αντίθετα οι έμποροι πρέζας ή κόκας, σαν “κλασσικοί” έμποροι υλικών εμπορευμάτων, δεν μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους με ένα μέσο συναλλαγής που μπορεί να τους οδηγήσει, απ’ την μια βδομάδα στην άλλη, σε μικρές ή μεγάλες απώλειες: μια καθορισμένη τιμή πώλησης μιας μεγάλης ποσότητας κόκας στα Α bitcoin, την μια μπορεί να αναλογεί σε Χ δολάρια και την άλλη σε Χ/2 ή Χ/5... Το bitcoin έχει αποδειχθεί λοιπόν, ως τώρα, ιδιαίτερα “αξιοποιήσιμο” κυρίως από εμπόρους νομισμάτων· κάτι που δεν είναι και το καλύτερο διαβατήριο για την καθιέρωσή του.
Υπάρχουν διαφωνίες τόσο μεταξύ κρατικών υπαλλήλων όσο και οικονομολόγων για το τι είναι, πράγματι, το bitcoin. Μερικοί το συγκρίνουν με τα “δολάρια linden” του second life και άλλα εικονικά ψευδονομίσματα διάφορων video games. Οι υποστηρικτές του λένε ότι είναι το ανάλογο του linux ή της wikipedia: ένα open source μέσο συναλλαγής, ένα νόμισμα νέου τύπου. Ορισμένα κράτη απ’ την άλλη (με πρώτο το αμερικανικό) το έχουν χαρακτηρίσει “κανονικό νόμισμα”, με όλα τα ρίσκα μιας τέτοιας θέσης, για να ελέγξουν την μετατροπή του σε δολάρια με βάση τη νομοθεσία για το “ξέπλυμα”: όποιος μετατρέπει bitcoin σε δολάρια ποσό πάνω απ’ τις 10.000 (δολάρια) πρέπει να αποδεικνύει τη νομιμότητα της προέλευσης τους.
Απ’ την μια μεριά, λοιπόν, ο χρυσός. Αυτό το παμπάλαιο υλικό πλούτου, αυτό το ιστορικό στήριγμα και μέτρο της αξίας των νομισμάτων και, άρα, των συναλλαγών. Απ’ την άλλη μεριά το bitcoin, μια ψηφιακή σύμβαση “κοστολόγησης των συναλλαγών”, που υποφέρει από έναν ενδογενή σχετικισμό. Και στη μέση οι κλασσικοί νομισματικοί πόλεμοι, τα “συμπληρωματικά” νομίσματα (σαν ιδέα και σαν εφαρμογή...) και, φυσικά, όλα τα νομισματικά ισοδύναμα των gamers. Ο υπό αναδιάρθρωση (αλλά και κρίση) σύγχρονος καπιταλιστικός κόσμος μοιάζει, και απ’ αυτήν την άποψη (όχι δευτερεύουσα!) σαν πύργος της βαβέλ.
Φυσικά λειτουργεί με κάποιον τρόπο. Αλλά ποιο είναι το γενικό συμπέρασμα αυτής της “κατά κάποιον τρόπο” λειτουργίας του; Μήπως η μεταβατικότητα της εποχής;
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 - Δεν ξέρουμε που και πότε μπορεί να χρειαστούν τέτοια στοιχεία, αλλά να η 25σάδα των μεγαλύτερων “αποταμιευτών χρυσού”, σύμφωνα με τις επίσημες δηλώσεις των αντίστοιχων κρατών (ή διεθνών οργανισμών). Σε παρένθεση είναι το ποσοστό (στη συνολική ποσότητα) που έχει δηλωθεί σαν “forex reserve”, δηλαδή σαν “πλάτη”, σαν “κάλυψη” σε οικονομικές δοσοληψίες (έκδοση νομίσματος ή ενεργητικό αν πρόκειται για τράπεζα ή κάτι παρόμοιο). Τα στοιχεία είναι του Γενάρη 2015:
1. ηπα (8.133,5 τόνοι - 71,6%) - 2. γερμανία (3.384,2 τ. - 66,4%) - 3. δ.ν.τ. (2.814 τ. - άγνωστο) - 4. ιταλία (2.451,8 τ. - 65,8%) - 5. γαλλία (2.435,4 τ. - 65,3%) - 6. ρωσία (1.206,8 τ. - 12%) - 7. κίνα (1.054 τ. - 1%) - 8. ελβετία (1.040 τ. - 7,5%) - 9. ιαπωνία (765,2 τ. - 2,3%) - 10. ολλανδία (612,5 τ. - 53,9%) - 11. ινδία (557,7 τ. - 6.6%) - 12. τουρκία (533 τ. - 15,2%) - 13. ε.κ.τ. (503,2 τ. - 26,8%) - 14. ταϊβάν (423,6 τ. - 3,8%) - 15. πορτογαλία (382,5 τ. - 78.1%) - 16. βενεζουέλα (367,6 τ -, 68,9%) - 17. σαουδική αραβία (322,9 τ. - 1,6%) - 18. αγγλία (310,3 τ. - 10,8%) - 19. λίβανος (286,8 τ. - 21,2%) - 20. ισπανία (281,6 τ. - 21,8%) - 21. αυστρία (280 τ. - 21,8%) - 22. βέλγιο (227,4 τ. - 33,8%) - 23. φιλιππίνες (195 τ. - 9,3%) - 24. καζακστάν (187,6 τ. - 24,9%) - 25. αλγερία (173,6 τ. - 3,4%) - .... - 32. ελλάδα (112,4 τ. 69,4%).
Όπως δείχνει ο κατάλογος τα δυτικά πρωτοκοσμικά κράτη (με την εξαίρεση της αγγλίας) είναι (σχετικά) “έντασης χρυσού”, παρότι ο “κανόνας του χρυσού” δεν ισχύει.
[ επιστροφή ]
2 - Το 2014 η ρωσία εξήγε 272 τόνους χρυσού και η κίνα 465 τόνους. Είναι η 2η και η 1η αντίστοιχα παραγωγοί χρυσού παγκόσμια, για τη χρονιά που πέρασε.
[ επιστροφή ]
