ποιος άναψε το φυτίλι του Big Bang;

Δεν συμβαίνει συχνά, όμως όταν συμβαίνει παράγει μια δημαγωγική έκρηξη πυροτεχνημάτων ενθουσιασμού: η (χριστιανική) εκκλησία δικαιώνει (αναγκαστικά δήθεν) την επιστήμη. Κάτι τέτοιο συνέβη μετά την ομιλία του φίλου του igonnabe (you know who!!!) πάπα Φραγκίσκου του Α, στην “παπική ακαδημία επιστημών” [1Φυσικά και υπάρχει “ακαδημία επιστημών” στο βατικανό! Με κανονικότατους επιστήμονες...], στα τέλη του περασμένου Οκτώβρη. Κάθε φορά που ένας υψηλόβαθμος “εκπρόσωπος του θεού” λέει κάτι που οι επιστήμονες ή οι φίλοι τους μπορούν να θεωρήσουν “αναγνώριση”, το συμπέρασμα πάει κάπως έτσι: [2Εφ. των συντακτών, “στήλη” επιστήμη, 8-9 Νοέμβρη 2014.]

...
Παρά την υπερβολική προβολή που δόθηκε από τα διεθνή ΜΜΕ στις πρόσφατες δηλώσεις του, ο πάπας Φραγκλίνος δεν έκανε τίποτα λιγότερο (αλλά και τίποτα περισσότερο!) από το επαναλάβει την πάγια στρατηγική της Καθολικής Εκκλησίας να αποδέχεται κατόπιν εορτής - και εφόσον είναι αναγκασμένη - τις κυρίαρχες επιστημονικές εξηγήσεις αναφορικά με το “πώς” συνέβησαν ή συμβαίνουν κάποια φυσικά φαινόμενα, διεκδικώντας ωστόσο για τον ευατό της και τους εκπροσώπους της το να έχει το μονοπώλιο να εξηγεί “γιατί” συνέβησαν ή συμβαίνουν φυσικά και βιολογικά φαινόμενα.
...

Έρμε χριστιανισμέ!!! Έρμο ιδεολογικό μαγαζί που την έχεις βγάλει μια χαρά επί σχεδόν 2 χιλιετίες! Τι σου έμελλε να πάθεις: τρέχεις λαχανιασμένο πίσω απ’ το άλογο των επιστημών, και συμβιβάζεσαι “εφόσον είσαι αναγκασμένο”...

Είναι στ’ αλήθεια έτσι; Απ’ την άποψη των επιστημόνων και των θεωρημάτων είναι έτσι ακριβώς! Δεν είναι γνωστό, άλλωστε, ότι ο χριστιανισμός ήταν πεισματικός στην κεντρικότητα της γης μέσα στο σύμπαν (το “απαύγασμα της δημιουργίας”), έτοιμος κιόλας να ρίξει στην πυρά έναν Γαλιλαίο, μόνο για αναγκαστεί πολύ αργότερα να αποδεχθεί ότι η γη περιστρέφεται γύρω απ’ τον ήλιο; 
Το ίδιο με τον Δαρβίνο και την θεωρία της εξέλιξης. Κατά τα σχετικά ρεπορτάζ, [3Εφ. των συντακτών, “στήλη” επιστήμη, 8-9 Νοέμβρη 2014.] στην ομιλία του ο πάπας είπε:

...
Στη διήγηση της Δημιουργίας, υπάρχει ο κίνδυνος να φανταστούμε τον Θεό σαν έναν ταχυδακτυλουργό που με το μαγικό ραβδάκι στο χέρι μπορεί να κάνει οτιδήποτε. Όμως, δεν είναι έτσι. Δημιούργησε τα έμβια όντα και τα άφησε να εξελιχθούν σύμφωνα με τους εσωτερικούς νόμους που Αυτός έδωσε στο καθένα, ώστε από μόνα τους να αναπτυχθούν και να επιτύχουν την πληρότητα της ύπαρξής τους.
...

Αυτό το ενδεικτικό απόσπασμα θεωρείται σαν παραδοχή της Δαρβινικής θεωρίας της εξέλιξης - θα δούμε στη συνέχεια ότι κατάγεται από εντελώς διαφορετικές αφετηρίες. Το συγκεκριμένο ρεπορτάζ απ’ όπου αντιγράφουμε τα αποσπασματα, που είναι ταγμένο πράγματι στην επιστήμη, επιχαίρει ωστόσο (φυλάγοντας φραστικά τον κώλο του με διάφορα “φαινομενικά”):

...
Οι όντως βαρυσήμαντες δηλώσεις του σημερινού παπα έρχονται, φαινομενικά τουλάχιστον, σε ρήξη με την καθιερωμένη εκκλησιαστική παράδοση που, εδώ και αιώνες, επέβαλε την απόρριψη - ενίοτε και την καταδίκη! - κάθε αμιγώς φυσικής-επιστημονικής εξήγησης σχετικά με τη δημιουργία του Σύμπαντος και την εξέλιξη της ζωής πάνω στη Γη.
Πράγματι, μέχρι πρόσφατα, η σύλληψη ενός δυναμικού - δηλαδή μη στατικού - φυσικού κόσμου και κυρίως η ιδέα της δίχως κανέναν τελικά σκοπό ζωϊκής εξέλιξης αποτελούσαν έννοιες ταμπού επειδή αμφισβητούσαν και κατέρριπταν επιστημονικά κάποιες θεμελειακές αρχές της δυτικής θεολογίας.
Ωστόσο, με αυτήν την ιστορική παρέμβασή του, ο 266ος πάπας της Καθολικής Εκκλησίας, κατά κόσμον Χόρχε Μάριο Μπερκόλιο, υποδεικνύει σαφώς πως όχι μόνο είναι μάταιο αλλά και εξαιρετικά επιβλαβές για τη χριστιανική θρησκεία το να αμφισβητεί τις κατακτήσεις της σύγχρονης επιστήμης.
Πολύ πιο επωφελές θα ήταν να καταφέρει, επανερμηνεύοντας κατάλληλα το νόημα των επιστημονικών θεωριών, να τις ενσωματώσει στις βασικές θρησκευτικές αρχές. Και αυτό ακριβώς επιχείρησε να κάνει ο πάπας με αυτήν την φαινομενικά ρηξικέλευτη και ανανεωτική παρέμβασή του.
...

Κανένας διανοούμενος του χριστιανισμού (δεν το ξέρουμε σίγουρα, αλλά το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και στις άλλες γνωστές μονοθεϊστικές θρησκείες) δεν έχει ανάγκη να κυνηγάει τις επιστημονικές θεωρίες και να τις ενσωματώνει στις θεολογικές! Φτάνει και περισσεύει το να εντοπίζει (κάτι που θέλει μελέτη) τις κρυμμένες θεολογικές βάσεις αυτών των θεωριών! Κι αυτό θα το δείξουμε αμέσως, αρχίζοντας από ένα λάθος του πιο πάνω αποσπάσματος, που έχει στρατηγική θέση την Α ή στην Β αντίληψη περί χριστιανισμού - για να μείνουμε σ’ αυτόν.
Λοιπόν: οι διανοούμενοι (παπάδες, επίσκοποι, κλπ) του χριστιανισμού την ιδέα περί “στατικότητας του κόσμου”, και ειδικά του ανθρώπινου, δεν την πίστευαν! Την είχαν για να την πουλάνε στους πιστούς, προκειμένου να τους κρατάνε “δεμένους”, υπάκοους, πειθαρχικούς. Δεν την πίστευαν επειδή υπάρχει μια εξώφθαλμη αντινομία στα χριστιανικά δόγματα, στην σύγκρουση μεταξύ της δημιουργίας του κόσμου απ’ τον πάνσοφο ανώτατο ον και στο προπατορικό αμάρτημα (και σε κάθε άλλη αμαρτία έκτοτε). Η αντινομία είναι αυτή: αν ο πάνσοφος έφτιαξε τον άνθρωπο “καθ’ ομοίωση” πως είναι δυνατόν το (συγκεκριμένο) δημιουργήμά του να αμαρτάνει; Κι αν αμαρτάνει (κάτι στρατηγικά κρίσιμο στον χριστιανισμό) πως είναι δυνατόν να είναι έργο ενός πάνσοφου δημιουργού;
Είναι εύλογο ότι μια τέτοια αντινομία δεν ήταν πάντα εύκολα αντιληπτή απ’ τους παρίες, συνήθως αγρότες, στους οποίους απευθυνόταν ο χριστιανισμός. Για τα στελέχη του όμως, στελέχη που ήταν απαραίτητα για την οργάνωση και την διατήρηση της πειθαρχίας των πιστών, στελέχη αυτοδίδακτα ή στελέχη εκπαιδευμένα, η αντινομία γινόταν γρήγορα αντιληπτή. Η αμαρτία, κι ακόμα περισσότερο η πιθανότητα / δυνατότητα αμαρτίας (ή όχι) ήταν ένα εξαιρετικά δυναμικό στοιχείο, με την κυριολεκτική έννοια του “εν δυνάμει”, στην καρδιά ενός δόγματος που πουλιόταν στους πολλούς σαν στατικό· όμως στους λίγους προκαλούσε αμηχανία, ανάγκη για “ερμηνείες” και, τελικά, καυγάδες.
Το κεντρικό (και αναπάντητο) ερώτημα αφορούσε την “ελευθερία”. Εάν ο μεγαλοδύναμος έφτιαξε τον άνθρωπο “ελεύθερο” να αποφασίζει στη ζωή του και άρα να αμαρτάνει, τότε η αμαρτία είναι επίσης προϊόν της θεϊκής σοφίας, τόσο όσο η αρετή. Εάν, αντίθετα, οι άνθρωποι παραβιάζουν το “θέλημα του θεού” παρ’  ότι αυτός είναι ο δημιουργός τους, πως ο μεγαλοδύναμος έκανε τόσες παραλείψεις στη δημιουργία του ανθρώπου;
Πολλές και διάφορες “λύσεις” σ’ αυτό το αίνιγμα μαστορεύτηκαν κατά καιρούς, και στην πράξη (ειδικά μεταξύ των διανοούμενων στελεχών του χριστιανισμού) το δόγμα δεν ήταν ποτέ στατικό: ερμηνείες, διαφωνίες, αιρέσεις, πόλεμοι μεταξύ των αιρέσεων, δολοφονίες, μαζικές σφαγές αντιφρονούντων, σύνοδοι και συνέδρια: αυτό μπορεί να μην είναι ένα ευχάριστος και λογικός δυναμισμός, είναι όμως ό,τι θα μπορούσε να θεωρηθεί “δυναμικό” σε μια θρησκεία με τέτοια δογματική αστάθεια. Η χριστιανική αλυσίδα “θεϊκή δημιουργία - ελευθερία - αμαρτία - τιμωρία - μετάνοια” έχει υπάρξει, λοιπόν, τόσο προβληματική όσο και de facto πιο “ευέλικτη” απ’ όσο μπορούσαν ή/και επιτρέπεται να καταλαβαίνουν οι πιστοί.

η αρχή του κόσμου

Το ίδιο το ερώτημα περί “δημιουργίας του κόσμου”, “αρχής του κόσμου” ή όπως αλλιώς έχει διατυπωθεί ποτέ, είναι μεταφυσικό. Είναι ένα ερώτημα που (θεωρούμε ότι) είναι αδύνατο να γεννήθηκε “αυθόρμητα” στις σκέψεις των “απλών ανθρώπων”, σε οποιαδήποτε ιστορική εποχή, σαν μια απορία προερχόμενη απ’ τις εμπειρίες τους. Αντίθετα είναι ένα ερώτημα που φτιάχτηκε μαζί με τις μεταφυσικές / θεολογικές απαντήσεις του. Προφανώς από κύκλους διανοούμενων της όποιας εξουσίας (ας πούμε: επαγγελματικών ιερέων), σε κοινωνίες που έφτασαν σ’ ένα ορισμένο σημείο καταμερισμού εργασίας και οργάνωσης του ελέγχου των πολλών από λίγους. Γεννήθηκε απ’ αυτούς και επιβλήθηκε στις μάζες των υποτελών σαν το ερώτημα / απάντηση που στερέωσε και στερεώνει το “αυτονόητο” της μεταφυσικής. Συνήθως την “θεϊκή προέλευση” (όχι της δημιουργίας του κόσμου αλλά) της εξουσίας επ’ αυτού· κι αν όχι την θεϊκή εξουσία, το κοσμικό σύστοιχό της: την επιστημονική.
Όλες οι γνωστές θρησκείες, και πριν τις μονοθεϊστικές, είχαν έναν μύθο για την “αρχή του κόσμου”, ένα μύθο “γέννεσης” ή “δημιουργίας”. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, πριν υπήρχε μόνο το Χάος. Απ’ το Χάος προήλθαν το Έρεβος και η Νύχτα, και στη συνέχεια τα υπόλοιπα. Η πιο παλιά ινδουιστική παράδοση μιλάει για έναν θεό - δημιουργό που ανακάτεψε το χάος πάνω απ’ τη Γη, ενώ η νορβηγική εκδοχή έχει έναν μύθο για ένα “ανοικτό κενό” που ήταν καλυμένο με πάγο (πως τους ήρθε άραγε;)· και ύστερα, ανακατεύτηκαν ο πάγος και η φωτιά και από την ένωσή τους γενήθηκε ο πρωταρχικός Γίγαντας. Ο εβραϊκός μύθος (μετέπειτα και χριστιανικός) μιλάει για έναν θεό - κατασκευαστή, που δούλεψε σκληρά 6 “ημέρες”και την έβδομη ξεκουράστηκε: το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι αυτό το παραμύθι φτιάχτηκε μετά τον ορισμό μιας μέτρησης του χρόνου με βάση το σετ των εφτά ημερών.

Σε ένα μεταφυσικό ερώτημα οποιαδήποτε απάντηση θα είναι υποχρεωτικά μεταφυσική. Υποθέτουμε ότι θα σας κάνει εντύπωση εάν μάθετε ότι “πατέρας” της ιδέας για την “γενέθλια έκρηξη”, το big bang, είναι ένας βέλγος (καθολικός / ιησουίτης) παπάς και επιστήμονας: ο Georges Henri Joseph Édouard Lemaître. Εκείνος ήταν που εισηγήθηκε το 1927 αυτήν την ιδέα, ξεκινώντας από αστρονομικές παρατηρήσεις που ερμηνεύονταν (και ακόμα ερμηνεύονται) σαν “διαστολή του σύμπαντος”. Εάν το “σύμπαν διαστέλλεται” τότε κάποτε θα πρέπει να ήταν μικρότερο, πολύ μικρότερο, οριακά μικρό. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί εμπειρικά σωστό, ακόμα κι αν το “οριακά μικρό”, η α λα big bang “αρχή”, πρέπει να πάει 14 δισεκατομμύρια χρόνια πίσω από το ασήμαντο τώρα.
Θα μπορούσε να σκεφτεί ο Lemaître ή οποιοσδήποτε άλλος μια “έκρηξη” σαν “αρχή του παντός” εάν δεν είχε εφευρεθεί και χρησιμοποιηθεί κατά κόρον η πυρίτιδα (και αργότερα η ατομική βόμβα), ε; Επιτρέψτε μας σοβαρότατες αμφιβολίες. Εν τέλει, ακόμα κι αν το “σύμπαν διαστέλλεται” (αυτό λένε οι επαΐοντες που ζουν πάνω σ’ ένα ασήμαντο βότσαλο μέσα σ’ αυτό το άγνωστο σύμπαν... τι αλαζονεία, ε;) τίποτα μα τίποτα δεν μπορεί να συσχετίσει αυτήν την διαστολή με μια αρχέγονη έκρηξη! Κι αν, αντί να διαστέλλεται, απλά πάλλεται, σαν χορδή (το σύμπαν); Κι αν φουσκώνει και ξεφουσκώνει; Κι αν είναι ένα ακκορντεόν; Κι αν αντιδρά στην πίεση που του ασκούν άλλα σύμπαντα; Never mind. Η mainstream αφήγηση, δηλαδή ο κυρίαρχος μύθος, η επιστημονικά πιο αποδεκτή απάντηση στο μεταφυσικό ερώτημα περί “αρχής του κόσμου”, είναι το big bang. Η Μεγάλη Έκρηξη.

Έστω. Αλλά μ’ αυτά τα δεδομένα μόνο συμβιβασμός δεν είναι εάν ένας υψηλόβαθμος παπάς θεωρεί (γιατί όχι;) ότι αυτή ακριβώς η αρχέγονη έκρηξη είναι απόδειξη ...της ύπαρξης του Θεού.
Όποιος / όποια θα ήθελε να κάνει τον κόπο να διαβάσει το κείμενο της ομιλίας του πάπα (κείμενο που είχαν γράψει επιστήμονες προφανώς...), με τον δηλωτικό τίτλο οι αποδείξεις για την ύπαρξη του θεού απ’ την σύγχρονη φυσική επιστήμη, θα διαπιστώσει ότι το big bang και η θεωρία τους (μαζί με τα κενά της) βολεύει μια χαρά την χριστιανική θεολογία, στο επίπεδο των διανοουμενών της. Τι υποστηρίζει ο παντραγότατος των καθολικών (δηλαδή το επιτελείο του); Ότι μια τόσο μεγάλη συγκέντρωση ύλης όσο αυτή που εννοεί το big bang και, στη συνέχεια, η έκρηξή της, χρειάζεται μια εξίσου μεγάλη συγκέντρωση ενέργειας. Μια τόσο μεγάλη συγκέντρωση ενέργειας που είναι ανεξήγητη καθ’ εαυτή, ειδικά εάν η επιστήμη, περνώντας μόνη της στο λαιμό της τη θηλιά που η ίδια έφτιαξε, επιμένει ότι η στιγμή της έκρηξης είναι η αρχή του χρόνου. Πως είναι δυνατόν η έκρηξη, το big bang, και όχι η προϋπόθεσή της (η άπειρη συγκέντρωση ύλης και ενέργειας) να είναι η “αρχή”; - υπονοεί το think tank του βατικανού. Υπάρχει κάτι “πριν την αρχή”, που είναι αυτή η ίδια η άπειρη πυκνότητα ύλης και άπειρη συγκέντρωση ενέργειας. Για να εκραγεί το “μηδέν” του κοσμικού σύμπαντος χρειάζεται ένα “άπειρο”! Οπότε συνεχίζει θριαμβευτικά, μένοντας πάντα στο big bang:

...
Κατά συνέπεια η δημιουργία έγινε μέσα στο χρόνο. Οπότε υπάρχει ένας Δημιουργός. Που σημαίνει ότι ο θεός υπάρχει! Αν και κάτι τέτοιο δεν λέγεται καθαρά, αυτό είναι που περιμένουμε απ’ την επιστήμη, αυτό είναι που περιμένει η τωρινή γενιά της ανθρωπότητας απ’ την επιστήμη.
...

Η ιδέα της ενεργειακής “συγκέντρωσης” τότε που, σύμφωνα με την mainstream επιστημονική μεταφυσική, “ξεκίνησαν όλα”, σαν απόδειξη της ύπαρξης ενός πρότερου (του big bang) “πνεύματος”, προφανώς δεν ταιριάζει την αναπαράσταση του θεού των χριστιανών σαν του μεγάλου πατέρα. Η ενέργεια (και το “πνεύμα” που την συγκέντρωσε και την πυροδότησε) δεν αναπαρίστανται· πράγμα που σημαίνει ότι ο “απλός πιστός” δεν μπορεί να πιάσει εύκολα τέτοιες προσεγγίσεις. Αλλά για τους διανοούμενους των θρησκειών, και ειδικά του χριστιανισού, είναι κοινότοπη η επίγνωση ότι η αναπαράσταση - του - θεού - ως - αιώνιου - πατριάρχη ήταν και είναι προς κατανάλωση (και πειθάρχηση) των αδαών πιστών· και καθόλου οργανικό μέρος του δόγματος. Απ’ την άλλη μεριά η ιδέα ενός “ανώτερης τάξης ενεργειακού κινούντος εξ αρχής” καθόλου δεν αντιφάσκει με την ιδέα ενός “ανώτερου όντος” - θεού.
Η πιο υλιστική φράξια των επιστημόνων θα σουφρώσει τα μούτρα της. Παρότι δεν μπορεί να πει “ήμουν κι εγώ εκεί” (στο big bang) θα επιμείνει, εν μέρει προσχηματικά, ότι δεν υπάρχει περιθώριο για ένα πριν την “μεγάλη έκρηξη”. Δεν υπήρχε (θα υποστηρίξει) κανένα πριν. Το πρόβλημα είναι ότι αυτά δεν θα τα πει (αυτή η φράξια) στους διαστελλόμενους γαλαξίες· αυτοί δεν ακούνε κανέναν, και δεν απαντούν σε κανέναν. Θα τα πει σε ανθρώπινα μυαλά, ένα εξαιρετικά ασήμαντο πάρεργο του big bang. Και σ’ αυτό το ακροατήριο δεν είναι δυνατό να αποκλειστεί η ύπαρξη ενός “πριν - την - αρχή”: όλες οι “αρχές” είναι συμβάσεις, έχουν δηλαδή το παρελθόν τους. Το αντίθετο συμβαίνει: άπαξ και η μεταφυσική πάρει μπροστά έτσι ώστε να θέτει σαν εύλογες (ενώ είναι παράλογες) ερωτήσεις περί της “αρχής του κόσμου” (και, κατά συνέπειαν, του “τέλους του κόσμου”....), δεν υπάρχει φρένο να την σταματήσει κανείς.

Προκύπτει λοιπόν ότι δεν είναι η θρησκεία που λαχανιασμένη παρακολουθεί την επιστήμη και, αναγκάζεται να συμφιλιώνεται πότε πότε μαζί της, αλλά υπάρχει μια πιο σύνθετη σχέση. Σ’ αυτή τη σχέση η επιστημονική μεταφυσική δίνει συνέχεια ευκαιρίες στη δίδυμη αδελφή της, στη θρησκευτική μεταφυσική, να “βάζει τα πράγματα στη θέση τους”. Διαφωνίες, καμιά φορά και συγκρούσεις, εκδηλώνονται πράγματι σ’ αυτή τη διαδικασία: συμβαίνουν και στις καλύτερες οικογένειες. Όταν όμως ο πάπας λέει ότι ο θεός “δεν έφτιαξε την τελική μορφή των όντων” αλλά:

... δημιούργησε τα έμβια όντα και τα άφησε να εξελιχθούν σύμφωνα με τους εσωτερικούς νόμους που Αυτός έδωσε στο καθένα, ώστε από μόνα τους να αναπτυχθούν και να επιτύχουν την πληρότητα της ύπαρξής τους...

μπορεί μεν να χάνει κάτι τις απ’ τις αναπαράστασεις του τέλειου ανθρώπινου ζευγαριού του Αδάμ και της Εύας (και άρα να εκνευρίζει τους οπαδούς του “ευφυούς σχεδιασμού”, συντηρητικούς στις ηπα και αλλού), κερδίζει όμως πολύ περισσότερα απ’ τις αναπαραστάσεις της σύγχρονης (ανθρωπο)οντολογίας: σαν “φυσικοί υπολογιστές” δεν είμαστε, άραγε, “εν δυνάμει”; Κυρίως κερδίζει το σύνολο του (αστικού / καπιταλιστικού) παραμυθιού της αέναης προόδου.
Τι να σημαίνει αυτό; Ότι οι θρησκείες (εν προκειμένω η χριστιανική) λαχανιάζουν; Ή ότι οι καπιταλιστικές αλήθειες, μαζί με κάμποσες απ’ τις επιστημονικές που υπηρετούν τις προηγούμενες, παραμένουν πάντα ιδεολογία, δηλαδή ψευδή συνείδηση;

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Φυσικά και υπάρχει “ακαδημία επιστημών” στο βατικανό! Με κανονικότατους επιστήμονες...
[ επιστροφή ]

2 - Εφ. των συντακτών, “στήλη” επιστήμη, 8-9 Νοέμβρη 2014.
[ επιστροφή ]

3 - Ο.π.
[ επιστροφή ]