έρωτες και θεσμοί στον 21ο αιώνα

Ο συνομιλητής μας (Παναγιώτης, όχι το πραγματικό του όνομα) είναι παλιός γνώριμος. Απ’ τα ‘80s. Μαχητικός ομοφυλόφιλος στα νιάτα του (η λέξη “ακτιβιστής” δεν του αρέσει - “είμαστε ευγενικά αναιδείς” λέει τώρα “και θέλαμε τον κόσμο”) έχει ρίξει μαύρη πέτρα στην ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια. Ζει με τον σύντροφό του στη γαλλία, δουλεύει εκεί, και στα 50κάτι του κρατάει πάντα ένα προκλητικό μυαλό. Δέχτηκε, όχι εύκολα, να εκθέσει ορισμένες απόψεις του· πείστηκε όταν του υποσχεθήκαμε ότι η συζήτηση θα αρχίσει μ’ αυτό το αγαπημένο του ερωτικό ποίημα: [1]

Καημός αλήθεια να περνώ,
του έρωτα πάλι το στενό,
ώσπου να πέσει η σκοτεινιά
μια μέρα του θανάτου.

Στενό βαθύ και θλιβερό,
που θα θυμάμαι για καιρό.
Τι μου στοιχίζει στην καρδιά
το ξαναπερασμά του;

Ας είναι ωστόσο... Τι ωφελεί;
Γυρεύω πάντα το φιλί.
Στερνό φιλί, πρώτο φιλί
και με λαχτάρα πόση!
Γυρεύω πάντα το φιλί (αχ καρδιά μου)
που μου το τάξανε πολλοί
κι όμως δεν μπόρεσε κανείς
ποτέ να μου το δώσει.

Ίσως μια μέρα όταν χαθώ
γυρνώντας πάλι στο βυθό,
και με τη νύχτα μυστικά
γίνουμε πάλι ταίρι,
αυτό το ανεύρετο φιλί
που το λαχτάρησα πολύ
σαν μια παλιά της οφειλή
να μου το ξαναφέρει.

Sarajevo: Συναισθηματική αρχή για μια όχι και τόσο συναισθηματική πραγματικότητα, έτσι δεν είναι; Οι δεξιοί έχουν λυσσάξει στη γαλλία για την θέσμιση του γάμου ομοφυλοφίλων. Τι γίνεται;
Παναγιώτης: Τι γίνεται; Δεν καταλαβαίνεις; Όλη η αντίδραση και η συντήρηση έχει βρει θέμα για να βγαίνει στους δρόμους. La manif pour tous (“διαδήλωση για όλους”) κόντρα στο le mariage pour tous (“γάμος για όλους”). Αυτό το τελευταίο είναι η συμβατική εξίσωση της κοινής ζωής ομόφυλων ζευγαριών με εκείνη των ετερόφυλων. Το είχε υποσχεθεί ο Ολάντ προεκλογικά, και μάλλον είναι μία απ’ τις ελάχιστες υποσχέσεις που τηρεί. Ίσως επειδή δεν επιβαρύνει τους προϋπολογισμούς του (γέλια).

Ερώτηση: Δεν είναι κάτι σαν σύμφωνο συμβίωσης;
Απάντηση: Όχι. Το σύμφωνο ισχύει πολλά χρόνια. Απ’ το 1999 αν δεν κάνω λάθος. Το είχε ψηφίσει ο Ζοσπέν. Κάλυπτε κάποια ζητήματα, οικονομικών σχέσεων, κληρονομικά, τέτοια. Αλλά τώρα πρόκειται για θεσμοθέτηση κανονικού γάμου, με όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις. Συμπεριλαμβανόμενης και της υιοθεσίας.

Ερώτηση: Αυτό είναι που διαολίζει τους συντηρητικούς;
Απάντηση: Ναι. Αλλά είναι κωμικοτραγικό. Γιατί εμφανίζονται ότι προασπίζουν κάτι, τον κλασσικό ετερόφυλο γάμο, τα παιδιά, την οικογένεια, την “σωστή ανατροφή”, που είναι σε μεγάλο βαθμό εικονικά πια. Θέλω να πω ότι βγαίνουν χιλιάδες διαζύγια καθημερινά στη γαλλία, υπάρχουν άπειρες μονογονεϊκές οικογένειες, η τεχνητή γονιμοποίηση με δότες σπέρματος ή δότριες ωαρίων είναι κοινοτοπία, τα video games σαν τροφοί το ίδιο. Για να μην πούμε για την ενδοοικογενειακή βία. Είναι, τελικά, μια εικονική τελετουργία όλη αυτή η ιστορία.

Ερώτηση: Ίσως, αλλά με πολύ πραγματικά γεγονότα και ιδεολογικά αποτελέσματα. Έτσι δεν είναι;
Απάντηση: Σε ότι αφορά την ιδεολογική συσπείρωση των συντηρητικών και την διαμόρφωση της δημόσιας ατζέντας, ναι. Τροφή για την Λεπέν. Αλλά νομίζω ότι είμαστε εμείς που τους έχουμε δώσει έδαφος.

Ερώτηση: Τι σημαίνει αυτό;
Απάντηση: Να ξεκαθαρίσω από τώρα ότι το “εμείς” αφορά τους ομοφυλόφιλους / τις ομοφυλόφιλες, αλλά η γνώμη μου είναι προσωπική. Δεν εκπροσωπώ ούτε εκφράζω κανέναν. Και είμαι μάλλον αιρετικός. Έχω ψιλοτσακωθεί γι’ αυτή την άποψη που έχω.
Λοιπόν, πάω πίσω. Το ζήτημα της απελευθέρωσης της ερωτικής επιθυμίας και της αναγνώρισης της ομοφυλόφιλης ερωτικής επιθυμίας, ήταν ένα ζήτημα που ανέμιζε πολύ ψηλά την έννοια της ελευθερίας. Της ελευθερίας της ατομικής και της απελευθέρωσης των κοινωνιών απ’ τις προκαταλήψεις, τις απαγορεύσεις, τους περιορισμούς, όλο τον κομφορμισμό που συνόδευε τα σεξουαλικά ζητήματα, τόσο σαν πρακτικές όσο και σαν απόψεις. Ήταν αρχικά ένα πολύ μειοψηφικό αίτημα, με την έννοια ότι πολλοί ομοφυλόφιλοι / ες είχαν μάθει να κρύβονται, να ντρέπονται, να φυλάγονται απ’ τους νόμους περί “ακολασίας” και την κοινωνική κατακραυγή... τα γνωστά. Και πήρε κινηματική μορφή η διεκδίκησή του. Μια κινηματική μορφή που συν τω χρόνω γινόταν όλο και πιο πλατιά στις αμφισβητήσεις της, και όλο και πιο πανηγυρική, εορταστική.

Ερώτηση: Δεν βοηθήθηκε αυτό το ρεύμα υπέρ της απελευθέρωσης και της αποποινικοποίησης της ομοφυλόφιλης ερωτικής επιθυμίας και απ’ το κίνημα της γυναικείας χειραφέτησης; Πάντα θεωρούσα ότι αυτά τα δύο ήταν πολύ συγγενικά κινήματα.
Απάντηση: Έτσι ήταν. Τι ήταν η γυναικεία απελευθέρωση γενικά και ειδικά η απελευθέρωση του γυναικείου ερωτισμού, του γυναικείου σώματος; Ήταν απελευθέρωση απ’ τις συμβάσεις, τα πρότυπα, τους ρόλους, τους περιορισμούς, τις απαγορεύσεις, τους ετεροκαθορισμούς, όλα αυτά που συγκροτούσαν επί αιώνες την οικογένεια, υπό την επίβλεψη της θρησκείας και, στη συνέχεια και συμπληρωματικά, των νόμων του κράτους. Απελευθέρωση απ’ το καθήκον του να κάνεις παιδιά και να είσαι μάνα. Απελευθέρωση απ’ το καθήκον του να είσαι το ελκυστικό “πράγμα” που πάνω του ξεκαβλώνει ο σύζυγος. Απελευθέρωση απ’ τα στερεότυπα της μειωμένης ή ανύπαρκτης σεξουαλικότητας για κάθε καθώς πρέπει γυναίκα - μόνο οι πουτάνες μπορούσαν να ευχαριστιούνται, ή έστω να υποκρίνονται ότι ευχαριστιούνται στο κρεβάτι.
Για τους ομοφυλόφιλους και τις ομοφυλόφιλες έμπαιναν, εννοείται, επιπλέον ζητήματα. Αλλά υπήρχαν πράγματι πολλά κοινά στις αμφισβητήσεις μας. Οικογένεια; Ποιά οικογένεια; Η οικογένεια είναι φυλακή· ζήτω η απόλαυση του έρωτα λέγαμε. Παιδιά; Τι παιδιά; Δεν μας ενδιαφέρει η αναπαραγωγή του είδους· ζήτω η ελευθερία του να δίνεσαι και να παίρνεσαι. Φυσικός νόμος της ετεροφυλοφιλίας; Τι βλακείες μας λέτε; Χίλια παραδείγματα απ’ το ζωϊκό βασίλειο. Εγκληματικότητα της ομοφυλοφιλίας; Τόσα ιστορικά παραδείγματα, πολλά απ’ την αριστοκρατία είναι αλήθεια, αλλά και απ’ την αρχαιοελληνική κουλτούρα.
Η σημαία μας ήταν λοιπόν η ελευθερία, η απελευθέρωση πιο σωστά. Και εχθρός μας ήταν οι συμβάσεις. Όλες οι συμβάσεις. Η οικογένεια είναι σύμβαση. Τα παιδιά είναι σύμβαση. Οι ρόλοι είναι σύμβαση. Τα “σωστά” και τα “λάθος” στον έρωτα είναι σύμβαση.

Ερώτηση: Ένας πόλεμος στην τότε επικρατούσα ηθική!
Απάντηση: Ναι. Και όχι μόνο. Το να βάλεις την επιθυμία, την ερωτική επιθυμία, την ερωτική απόλαυση στο κέντρο, πετώντας στην άκρη τους περιορισμούς των συμβάσεων, μας φαινόταν (και έτσι ήταν για μια ορισμένη περίοδο) σαν να γκρεμίζαμε όλο το ιδεολογικό οικοδόμημα της εποχής. Μην ξεχνάς ότι το κίνημα της απελευθέρωσης της ομοφυλόφιλης επιθυμίας, όχι βέβαια στην ελλάδα αλλά στις ηπα, δεν είχε στενή σχέση μόνο με το γυναικείο κίνημα, αλλά και με το κίνημα της αναγνώρισης των δικαιωμάτων των μαύρων. Στις αμερικανικές gay κοινότητες υπήρχαν πολλοί και εξαιρετικά δυναμικοί αφροαμερικάνοι. Κι εκεί η αμφισβήτηση, που ήταν πηγή έμπνευσης και για εμάς εδώ τους επαρχιώτες, απλωνόταν και στην τέχνη, στη μουσική, στα νεανικά στυλ, κλπ.
Θέλω να πω, για να μην πολυλογώ, ότι αυτή η απελευθέρωση, των ομοφυλόφιλων, κτίστηκε με τέτοια υλικά, όπως η επιθυμία, ο έρωτας, η απόλαυση, ο αισθησιασμός, ο συναισθηματισμός, απέναντι στα οποία οι συντηρητικοί και οι κομφορμιστές έφριταν μεν, αλλά δεν είχαν αντίδοτα. Σχηματικά θα έλεγα ότι έτρεχαν πίσω μας, λαχανιασμένοι, για να μας “συμμαζέψουν” δια της βίας· κι αυτό ήταν όλο κι όλο που μπορούσαν να κάνουν. Γιατί είχαμε πετάξει τη μπάλα σε άλλο γήπεδο, στο οποίο αυτοί δεν μπορούσαν να παίξουν· μπορούσαν μόνο να κλείνουν τα μάτια, για να μη σοκάρονται τα ενάρετα ήθη τους!

Ερώτηση: Ωστόσο οι πρώτες νίκες αυτού του κινήματος, ας πούμε η αποποινικοποίηση του λεγόμενου “παρα φύσιν σεξ”, δεν ήταν μια σύμβαση, καινούργια βέβαια αλλά πάντως σύμβαση;
Απάντηση: Δεν το βλέπαμε έτσι. Και κατά την γνώμη μου, έτσι το έβλεπα τότε έτσι και σήμερα, δεν ήταν έτσι. Το θεωρούσαμε κάτι σαν “παραδοχή του λάθους” στη συγκρότηση των τότε αστικών κοινωνιών· παραδοχή και αναγνώριση του λάθους τους σε σχέση με τα σεξουαλικά ζητήματα. Εξάλλου δεν παραχωρούσαμε ούτε ένα χιλιοστό απ’ την ποθητή ελευθερία μας.

Ερώτηση: Συνεπώς, μαζί και παράλληλα με άλλα κινήματα απελευθέρωσης, οι ομοφυλόφιλοι πετυχαίνουν ορισμένες βασικές νίκες. Κατ’ αρχήν στους θεσμούς. Οπότε;
Απάντηση: Αυτό περί θεσμών είναι κάτι που θέλω να το δούμε κάπως, ελπίζω πιο κάτω. Αλλά τι σήμαιναν αυτές οι επιτυχίες σε σχέση με τους θεσμούς; Ουσιαστικά ότι έφευγε από πάνω μας, απ’ την ερωτική μας ζωή, απ’ την καθημερινότητά μας, ένα μεγάλο βάρος. Παρότι νεαρός τότε δεν είχα καμμία αυταπάτη ότι άλλαζε γενικά και η κοινωνία. Όχι. Αλλά μέσα απ’ τις κινηματικές μάχες και μέσα απ’ τον δυναμισμό που είχαν αυτά τα ελευθεριακά αιτήματα, πολλοί ομοφυλόφιλοι και ομοφυλόφιλες, που μπορεί να ήταν και συντηρητικοί σε άλλες πλευρές της ζωής τους, έπαιρναν θάρρος, μπορούσαν να εκδηλώνονται σαν αυτοί/ες που ήταν και ένοιωθαν πιο απελευθερωμένα. Σήκωναν κεφάλι, αν μπορώ να το πω έτσι. Συνεπώς, φεύγοντας από πάνω μας αυτό το βάρος το θεσμικό, των απαγορευτικών νόμων, σίγουρα περνούσαμε σε πολύ καλύτερη κατάσταση.

Ερώτηση: Κάτσε, δυο λεπτά. Δεν ξέρω τι γίνεται στη γαλλία, αλλά απ’ όσο ξέρω στην ελλάδα αυτή η έκφραση που λες μπορούσε να γίνει μόνο “περιθωριακά”, και πάντα με προσοχή. Ο κοινωνικός συντηρητισμός δεν έφυγε απ’ τη θέση του.
Απάντηση: Ξέρω για τι πράγμα μιλάς. Λοιπόν: μπορούσε να μου πει κάποιος ή κάποια “είσαι gay; ο.κ., δεν έχω κανένα πρόβλημα”. Μόλις όμως ρωτούσα “αν τα παιδιά σου γίνουν gay ή λεσβίες τι θα κάνεις;” εκεί το πράγμα άλλαζε. “Ααα, όχι, όχι, τα παιδιά μου δεν θα γίνουν έτσι!!!”. Αν επέμενα σε στυλ “μα γιατί το γυρνάς; πριν δεν μου είπες ότι δεν έχεις πρόβλημα με εμένα;” το έριχναν στο μισοκλαψούρισμα. “Ναι μωρέ, εγώ δεν έχω πρόβλημα, αλλά ξέρεις, η κοινωνία θα τα απομονώσει, οπότε καλύτερα γι’ αυτά...”. Η “κοινωνία” - δηλαδή αυτός ο ίδιος ή αυτή η ίδια που μου μίλαγε, και ο παραδίπλα που θα μου έλεγε τα ίδια, και ο πιο παραδίπλα...
Αυτό ίσχυε και ισχύει. Όπως και το άλλο. Πολύς κόσμος είναι διπλοπρόσωπος. Άλλα λέει μπροστά σου, άλλα λέει πίσω σου. Εν πάσει περιπτώσει, εάν θες να το δεις έτσι, όντως δημιουργήθηκαν διάφορα ομοφυλόφιλα μικρά γκέτο, κυρίως μαγαζιά διασκέδασης - αλλά νόμιμα! Επίσης δεν θα σε απέλυαν εάν έλεγες ή έδειχνες ότι είσαι ομοφυλόφιλος, κάτι τέτοιο συνιστούσε διάκριση που απαγορευόταν. Αντίθετα μάλιστα, όπως ξέρεις κι εσύ, σε πολλούς κλάδους του τριτογενούς τομέα, η ομοφυλοφιλία άρχισε να θεωρείται προσόν. Απ’ την άποψη ότι ένας ομοφυλόφιλος που ήθελε να κάνει καριέρα θα έδειχνε μεγαλύτερο πάθος για τη δουλειά, μεγάλο δυναμισμό, με κίνητρο το χρήμα και την κοινωνική επαγγελματική αναγνώριση, και μάλιστα χωρίς τα βάρη και τους περιορισμούς της οικογένειας, των παιδιών κλπ. Αυτό βόλεψε πολύ τις εταιρείες.
Συνεπώς, ενώ είναι σωστό να πούμε ότι ο κοινωνικός συντηρητισμός δεν έφυγε απ’ τη θέση του, είναι άλλο τόσο σωστό να πούμε ότι έχασε την ηγεμονία που είχε πριν. Μαζεύτηκε, συρρικνώθηκε, σε ορισμένα θέματα πολύ, η, πως να την πω;, η “σφαίρα επιρροής” του.

Ερώτηση: Όλα καλά λοιπόν;
Απάντηση: Ας πούμε “καλούτσικα”. Το διασκεδάζαμε πάντως. Ήταν τα ‘80s. Ο Βαλλιανάτος δεν ήταν ακόμα persona (γέλια). Αρχαιολογία δηλαδή... Και μετά... μετά ήρθε το aids. Ήταν ένα σκοτεινό τούνελ, ένας μεγάλος ομολογημένος ή ανομολόγητος φόβος, που νομίζω ότι επέδρασε καταλυτικά.

Ερώτηση: Εννοείς ότι αρχικά και για κάποιο διάστημα το aids ονομάστηκε “αρρώστια των ομοφυλόφιλων”; Αυτό καταπολεμήθηκε ιδιαίτερα αποτελεσματικά νομίζω, και γρήγορα κατέρρευσε.
Απάντηση: Καταπολεμήθηκε αποτελεσματικά, πράγματι, και πάλι αρχίζοντας απ’ την αμερική... Αλλά ξέρεις κάτι; Οι ερωτικές μας πρακτικές, σαν ομοφυλόφιλων, ήταν ιδιαίτερα εντατικές. Σε συνδυασμό βέβαια και με διάφορα drugs.  Ομοφυλόφιλος και “μονογαμικός” φαινόταν μάλλον ασυμβίβαστο. Τι στο διάολο; Κατηγορήσαμε την σεξουαλική κλεισούρα και την ρουτίνα του mainstream ετερόφυλου ζευγαριού για να φτιάξουμε τις δικές μας; Στο κάτω κάτω η σημαία της ελευθερίας ανέμιζε ακόμα!
Έκει λειτούργησε, νομίζω πολύ, ο φόβος του aids. Έφερε τον θάνατο απέναντι στις ερωτικές απολαύσεις και πρακτικές μας πολύ έντονα και απρόοπτα. Και κάπως άρχισε το μούδιασμα. Έπρεπε να αρχίσουμε να “μαζευόμαστε”. Έπρεπε; Έπρεπε...

Ερώτηση: Μήπως επειδή αυτή η γενιά η μαχητική, η ελευθεριακή, μεγαλώνατε κιόλας;
Απάντηση: Μπορεί να έπαιξε κι αυτό το ρόλο του... Αλλά ξέρεις, όταν μεγαλώνεις μπορεί να θέλεις πολύ εντονότερα να μείνεις αιώνια νέος, κι αυτό να βγαίνει στις ερωτικές σου πρακτικές. Συνεπώς το aids ήταν από μόνο του μια ύπουλη απειλή με την οποία έπρεπε να αναμετρηθούμε. Όχι μια αόριστη απειλή· πολύ χειροπιαστή. Μάθαινες ότι ο τάδε είναι “θετικός” και έσπαγες το κεφάλι σου να θυμηθείς αν είχες μπλέξει κανά βράδυ μαζί του ή με κάποιον άλλο που είχε μπλέξει μαζί του... Μεγάλη πίεση!
Έπρεπε να μαζευτούμε λοιπόν, να γίνουμε πολύ πιο προσεκτικοί, πολύ λιγότερο ανέμελοι. Κι αυτό σήμαινε στροφή προς πιο σταθερές σχέσεις.

Ερώτηση: Προς την καταραμένη μονογαμικότητα, που έλεγες πριν...
Απάντηση: Ναι. Κάπως έτσι.

Ερώτηση: Εντάξει, αλλά αυτό δεν είναι καμιά καταστροφή!
Απάντηση: Σίγουρα όχι! Ο Μ. κι εγώ είμαστε μαζί πολλά χρόνια, και περνάμε πολύ καλά! Άλλο είναι το ζήτημα. Μαζί με αυτή τη στροφή, και πάνω σ’ αυτήν την σχετική “αποεντατικοποίηση”, “εξημέρωση” αν θες του θηρίου που είχαμε υπάρξει, ήρθαν κι άλλα. Σε ευκαιριακές ή μικρής διάρκειας σχέσεις δεν πρόκειται να νοιαστείς ούτε για κληρονομιές, ούτε για απογόνους, ούτε τίποτα. Απολαμβάνεις όσο απολαμβάνεις και μετά “χάρηκα για τη γνωριμία”. Εάν όμως κρατάς μακρόχρονη σχέση, κάτι τέτοια έρχονται και τρυπώνουν από εκεί που δεν τα περίμενες. Σκέφτεσαι για παράδειγμα: εδώ ζούμε τόσα χρόνια μαζί, έχουμε δημιουργήσει από κοινού μια κάποια περιουσία, τι θα γίνει αν - κτύπα ξύλο - πεθάνω ή πεθάνεις;

Ερώτηση: Κι εκεί ήρθε να τρυπώσει η ανάγκη για συμβασιοποίηση των ομοφυλόφιλων σχέσεων!!
Απάντηση: Ακριβώς! Τόμπολα!!

Ερώτηση: Και λοιπόν; Ωραία...
Απάντηση: Χμμμμ... Λες; Εμείς δεν είχαμε σηκώσει την σημαία της ελευθερίας, του έρωτα, της απόλαυσης; Εμείς δεν την είχαμε τρίψει αυτή τη σημαία στα μούτρα των συντηρητικών και των μικροαστών αναγκάζοντάς τους, ήθελαν δεν ήθελαν, να συμβιβαστούν, να κάνουν πίσω; Εμείς δεν πορευόμασταν άνετοι και ωραίοι κάτω απ’ αυτήν την σημαία; Τι δουλειά έχουν τα κληρονομικά και οι περιουσίες με τον έρωτα και την επιθυμία; Εμείς δεν είχαμε καταγγείλει την οικογένεια σαν φυλακή;
Αλλά να που τώρα...

Ερώτηση: Κάτι πιάνω, αλλά μπορείς να μην είσαι μυστηριώδης;
Απάντηση: Στο δικό μου μυαλό αυτή η στροφή, που δεν έχω κανένα πρόβλημα να την πω, αν θες, ακόμα και αναγκαστική, στο κάτω κάτω της γραφής την έχω κάνει κι εγώ και δεν μετανοιώνω, αλλά λέω ότι αυτή η συντηρητική στροφή μας έφερε ξανά στο πεδίο των συμβάσεων. Και μάλιστα όχι των συμβάσεων γενικά, αλλά των συμβάσεων που είναι σχετικές με την οικογένεια, την αναπαραγωγή, κλπ. Δηλαδή μας έφερε στο γήπεδο εκείνο που είχαμε πριν λίγο μόλις καιρό εγκαταλείψει πανηγυρικά και μουτζώνοντας. Και αυτό είναι γήπεδο των δεξιών!
Να στο κάνω λιανά; Έχεις διακηρύξει “κάτω ο γάμος”, “κάτω η συμβασιοποίηση των ερωτικών σχέσεων”, και πολύ καλά έχεις κάνει. Ζεις και κινείσαι σε άλλα μήκη κύματος. Και ύστερα γυρνάς σαν βρεγμένη γάτα (αυτό είναι δική μου άποψη) και λες “χμμμμ ... θέλω οπωσδήποτε να πάρω απ’ αυτό” - “ποιό αυτό;” - “τον γάμο... την συμβασιοποίηση”. Γιατί βρε ευλογημένε τα θες αυτά; Γιατί αγαπάω και αγαπιέμαι, ζω καιρό μαζί με τον / την, και θέλω να είμαι σίγουρος ότι όσα φτιάξαμε μαζί θα μπορεί να τα χαρεί ακόμα κι αν εγκαταλείψω αυτό το μάταιο κόσμο... Εντάξει, αλλά μόλις πάτησες εκεί που έφτυνες, και, κυρίως, πάτησες το χωράφι που θεωρεί δικό του ο συντηρητικός. Ο αντιδραστικός. Που τρίβει τώρα τα χέρια του, γιατί στο κάτω κάτω δεν σε βλέπει σαν απολωλός πρόβατο που γυρνάει στο μαντρί αλλά σαν προβοκάτορα.
Σκέφτομαι λοιπόν ότι απ’ την στιγμή που εμείς ξαναδίνουμε αξία σ’ αυτά που είχαμε απαξιώσει, δεν είναι καθόλου παράξενο που όλη την μαύρη αντίδραση την οποία, κατά κάποιον τρόπο, είχαμε αφήσει πίσω μας, την ξαναβρίσκουμε τώρα μπροστά μας.

Ερώτηση: Μήπως είσαι Φουκωϊκός;
Απάντηση: (Γέλια). Γιατί όχι; Κι αυτός δικός μας ήταν (γέλια). Νομίζω ότι αυτά που σου λέω φαίνονται πιο έντονα στο ζήτημα των παιδιών. Είχαμε φωνάξει σε όλους τους τόνους ότι η αναπαραγωγή του είδους μας είναι παντελώς αδιάφορη ή και εχθρική, και πως η ερωτική σχέση και επιθυμία και απόλαυση δεν μπορεί να έχει σαν στόχο την παιδοκομία, ούτε μπορεί να μεσολαβείται απ’ τα “σπουδαία παιδιά που μεγαλώσαμε”. Και τώρα λέμε “έχουμε συναισθηματικές ανάγκες, έχουμε δικαίωμα στα παιδιά”. Είτε μέσω υιοθεσίας, είτε μέσω βιοτεχνολογιών, παρένθετων μητρών, κλπ. Ωραία. Αλλά έτσι βάζουμε τους συντηρητικούς στη ζωή μας απ’ το παράθυρο ενώ τους είχαμε πετάξει με τις κλωτσιές απ’ την πόρτα.

Ερώτηση: Εσύ δεν έχεις νοιώσει τέτοια ανάγκη; Να έχεις ένα παιδί;
Απάντηση: Όχι. Μπορεί να φταίει ότι ο Μ. είχε κάνει μικρός ένα γάμο, και πρόλαβε ο μπαγάσας να κάνει και δύο παιδιά. Είναι μεγάλα τώρα πια, αλλά επειδή η πρώην γυναίκα του είναι πολύ ξηγημένος άνθρωπος, όταν ήταν μικρά τα έβλεπε όποτε ήθελε· πότε πότε πήγαινα μαζί του, σαν “ένας φίλος” βέβαια. Έπαιζα μαζί τους, πηγαίναμε βόλτες, τους έκανα δώρα - δεν με ένοιαζε που δεν ήταν “δικά μου”. Και τι πάει να πει “δικά μου”;
Για να ξανάρθω στο θέμα, απ’ την μια μεριά μπορώ να καταλάβω τέτοιες συναισθηματικές ανάγκες, ακόμα και τις οικονομικές σχέσεις και ανάγκες που προκύπτουν σε μακρόχρονες σχέσεις· απ’ την άλλη όμως το “όλα είναι πολιτικά” στις ανθρώπινες σχέσεις, που λέγαμε εκείνα τα παλιά, ηρωϊκά και ελευθεριακά χρόνια, δεν έπαψε να ισχύει. Και ισχύει με την έννοια ότι πολιτική σημαίνει πόλεμος. Συναισθηματικές ανάγκες; Ναι. Οικονομικές σχέσεις; Ναι. Κληρονομικά ζητήματα; Ναι. Αλλά αυτή η επιστροφή συνεπάγεται ανανέωση του πολέμου. Του πολέμου που σωστά, πολύ σωστά ξεκινήσαμε εμείς - και οι αντιδραστικοί βρίσκουν τώρα ευκαιρία να συνεχίσουν, για δικό τους όφελος. Του πολέμου στον οποίο εμείς βρισκόμαστε τώρα μέσα στο δικό τους πεδίο βολής. Δεν κρατάμε πια τη σημαία της ελευθερίας, του έρωτα ή της απόλαυσης, αλλά τις δικές τους σημαίες: της οικονομικής εξασφάλισης, της κληρονομιάς, της αναπαραγωγής, της ιδιοκτησίας, κλπ.

Ερώτηση: Προσωπική ερώτηση: εσύ και ο Μ. πως αντιμετωπίζεται αυτά τα ζητήματα πρακτικά;
Απάντηση: Το είχαμε κουβεντιάσει αρκετά, βασικά για το σύμφωνο συμβίωσης. Όχι για γάμο. Μπορεί να το κάνουμε κάποια στιγμή. Κοίτα, δεν βγάζω τον εαυτό μου απ’ έξω! Μιλάω “απ’ τα μέσα”. Και φυσικά δεν θέλω καθόλου να νομιμοποιήσω τους δεξιούς και τους παπάδες! Αλλά στεναχωριέμαι. Στεναχωριέμαι επειδή τώρα έχουμε φτάσει στο σημείο να υπερασπιζόμαστε την οικογένεια, “νέου τύπου” πες την αν θες, αλλά πάντως οικογένεια... Ποιοί; Εμείς!!! Δεν έχουν περάσει και τίποτα αιώνες, ε;
Να σου πω εδώ αυτό που ήθελα για τους θεσμούς. Έχεις καταλάβει τι σημαίνει ένας θεσμός να κάθεται πάνω σε μια σχέση, τι σημαίνει μια σχέση να συμβασιοποιείται;

Ερώτηση: Νομίζω ναι.
Απάντηση: Στην αρχή μοιάζει σαν κάτι πολύ ελαφρύ και διάφανο, σαν ένα λεπτό φιλμ, που πάει και απλώνεται πάνω στη σχέση. Λέει ο κόσμος, ετεροφυλόφιλοι ή ομοφυλόφιλοι “ε, αφού είμαστε μαζί τόσον καιρό γιατί να μην παντρευτούμε κιόλας; δεν θα αλλάξει τίποτα...” Ή μπορεί να είναι φίλοι, και να πουν “ε, αφού κάνουμε παρέα τόσα χρόνια και τα βρίσκουμε δεν ανοίγουμε κι ένα μαγαζί; δεν θα αλλάξει τίποτα στη φιλία μας...” Έτσι τους φαίνεται. Κι όμως... Κάνουν λάθος: αλλάζει. Η σύμβαση είναι σύμβαση, ο θεσμός είναι θεσμός, επειδή έχει ορισμένα χαρακτηριστικά, ορισμένες προδιαγραφές. Χωράει κάτι αλλά αφήνει απ’ έξω κάτι άλλο. Αυτό στην αρχή δεν φαίνεται. Αλλά αρχίζει και ξεχωρίζει στα ζόρια, στις δύσκολες στιγμές, στις τριβές, στους καυγάδες. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η σύμβαση δίνει λαβή εδώ ή εκεί αλλά όχι στα πάντα. Κάποιος επωφελείται απ’ αυτή τη λαβή, ο άλλος θίγεται. Είναι άλλο πράγμα η υπόσχεση “θα σ’ αγαπάω πάντα” και εντελώς διαφορετικό το συμβόλαιο “ους ο θεός συνέζευξε άνθρωπος μη χωριζέτω”. Είναι άλλο πράγμα το “χωρίζουμε” και άλλο το διαζύγιο. Η σύμβαση ανάμεσα στα άλλα είναι η διαρκής παρουσία ενός αόρατου τρίτου. Είτε με την μορφή του κανόνα είτε με την μορφή του δικαστή είτε με τη μορφή κάποιου συγγενή που έχει λόγο (πάντα οι συμβασιοποιήσεις των ερωτικών σχέσεων βάζουν στο παιχνίδι και τους συγγενείς!). Κι έτσι το λεπτό και διάφανο φιλμ γίνεται σιγά σιγά βαρύτερο και αδιαφανές. Και η σχέση βαραίνει κάτω απ’ την συμβασιοποίησή της.
Θέλω να πω ότι όταν φτύναμε τις συμβάσεις, τότε, ειδικά σε σχέση με την αγάπη, τον έρωτα, την επιθυμία, είχαμε απόλυτα δίκιο, έστω κιαν το κάναμε ενστικτώδικα και χωρίς να έχουμε πλήρη συνείδηση. Ήταν το πιο ανθρώπινο που μπορούσαμε να κάνουμε. Κι ενώ καταλαβαίνω ότι και η δική μου η ζωή έχει πια μια ροπή προς τα εκεί, προς την συμβασιοποίηση, έστω και με τη μορφή ενός συμφώνου συμβίωσης, η καρδιά και το μυαλό μου με προτρέπουν να το καθυστερήσω όσο περισσότερο μπορώ. Ευτυχώς που σ’ αυτό συμφωνεί και ο Μ.

Ερώτηση: Μπορεί να είναι ο δικός σας τρόπος της νεότητας. Πάντως σε βλέπω απαισιόδοξο.
Απάντηση: Ναι, είμαι κάπως. Και να σου πω γιατί; Ωραία με την θέσμιση του γάμου για εμάς τους ομοφυλόφιλους, ωραία με την θέσμιση της υιοθεσίας ή ακόμα και της βιοτεχνολογικά μεσολαβημένης τεκνοποιίας, στη γαλλία απαγορεύεται ακόμα η παρένθετη μήτρα βέβαια, όλα αυτά ο.κ., κι ας πάνε να πηδηχτούνε οι αντιδραστικοί. Σιγά μην τους υπολογίσω. Όμως το πράγμα είναι καινούργιο, και στη ζωή δεν είναι όλα ρόδινα, έτσι δεν είναι; Θα έρθει κάποια στιγμή η ώρα του πρώτου διαζυγίου ομοφυλόφιλων, είναι αδύνατο να μην συμβεί. Και θα υπάρχει κι ένα παιδί στην υπόθεση. Τριών χρονών, πέντε ή εφτά. Ως τώρα, στα ετερόφυλα διαζύγια, η νομοθεσία προέβλεπε, νομίζω σωστά, ότι την φροντίδα του παιδιού την αναλαμβάνει η μάνα. Στα ομόφυλα ζευγάρια, είτε ανδρών είτε γυναικών, ποιο δικαστήριο θα αποφανθεί με ποια κριτήρια ποιος ή ποια στο ζευγάρι είναι το “συναισθηματικό ισοδύναμο” της μάνας; Ή τι άλλο;
Τότε οι αντιδραστικοί θα είναι ακροβολισμένοι και θα ρίχνουν κατά ριπάς, τρίβοντας τα χέρια τους. Το τέλειο θέμα για τα μούτρα τους: “εμείς τα λέγαμε!”. Αυτό φοβάμαι. Πάμε και βάζουμε το κεφάλι μας πάνω στον πάγκο των συμβάσεων περί οικογένειας και αναπαραγωγής ταΐζοντας άθελά μας αυτό που από μόνο του είναι πια εικονικό, αλλά πάει τώρα να χωθεί, σαν παράσιτο, μέσα στην δική μας σάρκα. Για να την ξεσκίσει. Σα να πονάω προκαταβολικά.
Αυτό είναι.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

1 - “Ερωτικό”: ποίημα του 1928, του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, για τον μεγάλο έρωτά του, τον Κώστα Γκίκα. Το ποίημα έχει μελοποιηθεί απ’ τον Ν. Ξυδάκη, και το τραγουδάει (τι να πει κανείς για το “πως”;) η Ελευθερία.
[ επιστροφή ]