Έχει οπωσδήποτε την πλάκα του να μαθαίνει κάποιος σαν εμάς ότι τα αφεντικά ανησυχούν μήπως ο καπιταλισμός έχει γίνει άδικος! Και τι αφεντικά, ε; Τον περασμένο Μάη μαζεύτηκαν στον πύργο της λαίδης Lynn Forester de Rothschild, κάπου στις όχθες του Τάμεση, καμμιά 250αριά διαλεκτοί νοματαίοι. Απ’ τον πρόεδρο της google Eric Schmidt ως τον ceo της unilever Paul Polman. Και απ’ τον πρώην αμερικάνο πρόεδρο Bill Clinton, ως την διευθύντρια του δντ Christine Lagarde. Δυστυχώς, αν και είχαμε προσκληθεί, ο σνομπισμός μας εμπόδισε να ανταποκριθούμε. Ωστόσο, όπως μάθαμε απ’ το καθεστωτικό spiegel, το θέμα της συνάντησης ήταν σοβαρό: η “περιεκτικότητα” του καπιταλισμού...
Ευτυχώς όμως, το spiegel έχει ένα λόγο παρηγοριάς για όλους εμάς που χάσαμε την ευκαιρία να μάθουμε, από πρώτο χέρι, τι ζόρια τραβάει (αν τραβάει) ο παγκόσμιος καπιταλισμός:
...
Φυσικά δεν είναι απαραίτητο να πήγαινε κάποιος στη συνάντηση του Λονδίνου για τον “περιεκτικό καπιταλισμό” για να καταλάβει ότι οι βιομηχανικές χώρες έχουν κάποιο πρόβλημα. Όταν έπεσε το τείχος του Βερολίνου, πριν 25 χρόνια, η φιλελεύθερη οικονομική και κοινωνική τάξη της Δύσης έμοιαζε ότι βρίσκεται στο κατώφλι μιας ασταμάτητης θριαμβευτικής πορείας. Ο κομμουνισμός είχε αποτύχει, οι πολιτικοί σ’ όλο τον κόσμο τραγουδούσαν το ρεφραίν της απορρύθμισης των αγορών, και αμερικάνος πολιτικός επιστήμονας Francis Fukuyama προέβλεπε “το τέλος της ιστορίας”.
Σήμερα κανείς δεν μιλάει πια για οφέλιμα αποτελέσματα της εξέλιξης του καπιταλισμού. Το τωρινό θέμα είναι η “στασιμότητα". Η αμερικανική οικονομία δεν αναπτύσσεται ούτε καν με τον μισό ρυθμό που είχε την δεκαετία του ‘90. Η ιαπωνία είναι ο μεγάλος ασθενής της ασίας. Και η ευρώπη βουλιάζει σε μια ύφεση που έχει αρχίσει να φρενάρει την γερμανική εξαγωγική μηχανή. Ο καπιταλισμός του 21ου αιωνα είναι καπιταλισμός της αβεβαιότητας.
...
Είτε στην ιαπωνία, είτε στην ευρώπη, είτε στις ηπα, οι εταιρείες μόλις και μετά βίας επενδύουν σε εξοπλισμό ή σε εργοστάσια. Αντίθετα, οι τιμές εκτοξεύονται στα χρηματιστήρια, στα ακίνητα, στις αγορές ομολόγων, κάτι που είναι μια επικίνδυνη κατάσταση που οφείλεται στο φτηνό χρήμα και όχι στη βιώσιμη ανάπτυξη. Ειδικοί της “τράπεζας διεθνών διακανονισμών” έχουν ήδη υποδείξει “ανησυχητικά σημάδια” μιας εξελισσόμενης κατάρρευσης σε πολλές περιοχές. Πέρα απ’ τη δημιουργία νέων κινδύνων, η διαχείριση της κρίσης στη Δύση αυξάνει τις συγκρούσεις μεταξύ των βιομηχανικών κράτων. Ενώ οι μισθοί των εργατών μένουν στάσιμοι και οι παραδοσιακοί αποταμιευτικοί λογαριασμοί αδειάζουν, οι πλουσιότερες τάξεις, αυτές που αυξάνουν τα λεφτά τους μέσα απ’ την κίνηση του χρήματος, οφελούνται δρακόντεια.
...
Ο οικονομολόγος του Harvard Larry Katz λέει ότι η αμερικανική κοινωνία έχει γίνει μια παρηκμασμένη και ασταθής πολυκατοικία: τα ρετιρέ στην κορυφή μεγαλώνουν διαρκώς, τα χαμηλά διαμερίσματα είναι τίγκα στον κόσμο, τα μεσαία διαμερίσματα έχουν αδειάσει· και το ασανσέρ σταμάτησε να δουλεύει.
...
Κατά μία έννοια η κρίση του καιταλισμού έχει μετατραπεί σε κρίση της δημοκρατίας. Πολύ κόσμος θεωρεί ότι η χώρα του δεν κυβερνιέται πια από κοινοβουλευτικούς και νομοθέτες, αλλά από λομπίστες των τραπεζών, που εφαρμόζουν την λογική των βομβιστών αυτοκτονίας για να σιγουρέψουν τα προνόμιά του: είτε θα πρέπει να σωθούν είτε θα τινάξουν στον αέρα όλον τον χρηματοπιστωτικό τομέα.... Ακόμα και οι οπαδοί της ελεύθερης αγοράς έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούν όρους όπως “η κοινωνία του ενός εκατοστού” και “πλουτοκρατία”. Ο κορυφαίος σχολιαστής των financial times Martin Wolf χαρακτηρίζει την απορρύθμιση των αγορών κεφαλαίου “συμβόλαιο με τον διάβολο”.
...
Αυτά γράφει το spiegel. Μάλιστα! Κάτι πρέπει να πούμε, να κάνουμε. Να κεράσουμε χαρτομάντηλα να σκουπίσουν τα δάκρυά τους όλοι αυτοί; Να προσφέρουμε τους ώμους μας για να ακουμπίσουν τα λυπημένα τους κεφάλια; Ή μήπως να τους συγχαρούμε: μπράβο ρε!!! μια χαρά τα πάτε!!!
Η αλήθεια είναι ότι ίσως - ίσως λέμε! - μερικοί απ’ όλους αυτούς τους δυστυχισμένους αφέντες του κόσμου και λοιπούς σφουγγοκωλάριους, να σκέφτονται “μωρέ, δεν τους δίνουμε κανά ψίχουλο παραπάνω μπας και ξεμπουκώσει το πράγμα για λίγο;” Ίσως είναι αυτό που τα έμπειρα περί τα διεθνή οικονομικά στελέχη του συ.ριζ.α. ονομάζουν “αλλαγή του κλίματος διεθνώς” (χωρίς να αναφέρονται στο “φαινόμενο του θερμοκηπίου” ή κάτι παρόμοιο). Αλλά υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα: ποιός θα κάνει τον καπιταλισμό (του) λίγο “περιεκτικότερο” πρώτος; Ε;
Το ζήτημα της πρωτιάς είναι σημαντικό - ειδικά εάν είσαι πολύ χαρούμενος που ο καπιταλισμός έχει φτάσει στο σημερινό ένδοξο σημείο του, κι ας μην είναι poltical correct να δείχνεις τη χαρά σου. Μπορούμε να σας διαβεβαιώσουμε ότι επί λίγους μήνες μετά την κατάρρευση της Lehman brothers και τις παρενέργειές της, διάφοροι ειδικοί των αφεντικών σκέφτηκαν μην ίσως η καλύτερη “λύση του προβληματος” θα ήταν οι τράπεζες και τα λοιπά μαγαζιά (funds κλπ) να “απομοχλευτούν” ταυτόχρονα, βγάζοντας στα σκουπίδια τους σκελετούς που είχαν στα ντουλάπια τους, έτσι ώστε να χάσουν βέβαια, αλλά να χάσουν όλοι μαζί. Για σενάριο επιστημονικής φαντασίας καλό ήταν. Αλλά στην πράξη όλοι (σαν κράτη ή σαν επιχειρηματίες) ήθελαν να κρατήσουν τα μαγαζιά τους έξω απ’ το downseizing, κι ο λόγος είναι απλός: περί καπιταλισμού πρόκειται, όχι περί φιλόπτωχου ταμείου. Kαι στον καπιταλισμό τα σκυλιά τρώγονται μεταξύ τους (όταν δεν τρώνε εμάς).
Αντίθετα, λοιπόν, απ’ τα δακρυσμένα μάτια της οικοδέσποινας λαίδης Lynn Forester de Rothschild και όλων των καλεσμένων της, η τάση των ημερών (και υποθέτουμε ότι αυτό ήταν το κανονικό θέμα της συζήτησης τον περασμένο Μάη στις όχθες του Τάμεση) είναι: τραβάει ζόρι η δημοκρατία; έχουν αδειάσει τα μεσαία διαμερίσματα; δεν δουλεύει το ασανσέρ; ωραία! ας φάνε πεντεσπάνι!!!
Κι όχι μόνο πεντεσπάνι. Σκόρπια εδώ κι εκεί, με αφορμή που πάντα είναι κάποιοι “άλλοι”, φυτρώνουν προβληματισμοί του είδους: εντάξει, δημοκράτες είμαστε... αλλά εάν πρόκειται να έχουμε χάος εδώ κι εκεί μήπως είναι καλύτερη, έτσι, για ένα κρίσιμο μεταβατικό διάστημα βρε αδελφέ, λίγη στοιβαρότητα, πυγμή, καμιά δικτατορία τέλος πάντων; Μήπως η δημοκρατια δεν είναι πανάκεια;
Μην βιαστείτε να φανταστείτε, υποχρεωτικά, τύπους με κοντό μουστάκι. Η μόδα έχει αλλάξει. Κι επίσης η πρόβλεψη πολιτικού και κοινωνικού καιρού δεν δείχνει “παντού χάος”. Το υπόρρητο ζήτημα είναι (έτσι το καταλαβαίνουμε) το πόσο πειθαρχημένα μπορούν αυτές οι “παρηκμασμένες και ασταθείς πολυκατοικίες” να τσακωθούν μεταξύ τους. Αν τα ψίχουλα μπορούν να βοηθήσουν σ’ αυτήν την πειθαρχία των υπογείων (γιατι τις “επενδύσεις” σε εξοπλισμό και εργοστάσια ΔΕΝ θα τις βοηθήσουν!) έχει καλώς. Αν όχι...
Παρά τα μέσα που διαθέτουν τα αφεντικά (ιδεολογικά, αστυνομικά, επιτήρησης και παρά το γεγονός ότι σ’ όλον τον αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο δεν έχουν να αντιμετωπίσουν καμία οργανωμένη και πολιτικά απειλητική εργατική τάξη (αντίθετα, οι στριμωγμένοι στα “υπόγεια”, κυριολεκτικά και μεταφορικά, το έχουν ευκολότερο να αυτοκαταστρέφονται) υπάρχει κάτι που περισσότερο το διαισθάνονται, λόγω θέσης, παρά το ομολογούν. Στα υπόγεια υπάρχει ένα ορισμένο ηθικό / διανοητικό potential. Προσοχή, προσοχή! Όχι μια διαμορφωμένη κατάσταση! Αλλά ένα εν δυνάμει. Αυτό το “εν δυνάμει”, που ούτε σχεδιασμό έχει να δείξει εδώ και πάνω από 30 χρόνια ούτε προσανατολισμό, υπάρχει ωστόσο εξαιτίας αυτού καθ’ εαυτού του “επιπέδου καπιταλιστικής ανάπτυξης”. Σε κάθε ιστορική φάση του καπιταλισμού, την τάξη μας δεν την φτιάχνουμε μόνοι / μόνες μας· την φτιάχνει, υποχρεωτικά, και σύμφωνα με τις ανάγκες του, το ίδιο το κεφάλαιο. Αυτή η κατασκευή σίγουρα περιλαμβάνει και ακρωτηριασμούς, εντός ή εκτός εισαγωγικών. Αλλά η ιστορία έχει δείξει ότι εάν την αβεβαιότητα (αυτήν την “καπιταλιστική αβεβαιότητα”) την πάρουμε στα σοβαρά αντί να την εσωτερικεύουμε σαν ατομική αναπηρία, σε κάθε επίπεδο καπιταλιστικής ανάπτυξης είναι δυνατόν να “ξεφυτρώσει” ο αντίστοιχος εχθρός της. Απ’ τα υλικά που μέχρι λίγο πριν (το “λίγο” με την έννοια του ιστορικού χρόνου κι’ όχι των ημερών της τελευταίας βδομάδας!) φαίνονταν παρατημένα, σκουριασμένα, άχρηστα.
Αυτή (λέμε, υποθέτωντας...) είναι η διαίσθηση των αφεντικών: ναι μεν η τάξη τους νικάει, και μάλιστα συντριπτικά - όπως το είπε ωμά εκείνος ο Buffett - αλλά... Τα χθεσινά (πάντα με την έννοια του ιστορικού χρόνου) δεν εγγυώνται τα αυριανά. Αυτό το ξέρουν απλά και μόνο επειδή είναι ... επιχειρηματίες. Υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο, τεντώνοντας και ξανατεντώνοντας το ελατήριο, να σπάσει.
Κατά τα άλλα, όσο οίκτο θα δείχναμε εμείς, σαν τάξη, απέναντι σ’ όλους αυτούς, εάν φτιάχναμε την ευκαιρία να τους πλησιάσουμε, άλλο τόσο δείχνουν και θα δείξουν αυτοί, πάλι σαν τάξη, όσο μας έχουν στο χέρι. Δεν έχει ροζ συννεφάκια, λουλουδάκια και emoticons το πράγμα αλλά είναι αλήθεια: περί ταξικού πολέμου πρόκειται.
(Αυτοί που έφυγαν απ’ τα “μεσαία διαμερίσματα” πού στην ευχή πήγαν; Ε;)
