Πριν αλλά και στην έναρξη της τρέχουσας κρίσης, δηλαδή στη διάρκεια του 2008 και το 2009, είχαμε αναλύσει το πως τα μεγάλα διεθνή χρηματιστήρια και, πιο γενικά, οι μηχανές του το - χρήμα - γεννάει - χρήμα, είχαν καλύψει για κάποια χρόνια την πραγματική καπιταλιστική κρίση (την όξυνση δηλαδή της αντινομίας μεταξύ της διαρκώς αυξανόμενης παραγωγικότητας της εργασίας απ’ την μια και της πραγματικής μείωσης των μισθών απ’ την άλλη) παράγοντας λογιστικά κέρδη που υποχρεωτικά κάποια στιγμή θα “κατέρρεαν”. Δεν θα προσπαθήσουμε εδώ καν να τα υπενθυμίσουμε, γιατί είναι πολλά· όποιοι / όποιες ενδιαφέρονται θα βρουν τα σχετικά κείμενα ψάχνοντας ηλεκτρονικά τα τεύχη εκείνης της περιόδου.
Όποιος νομίζει ότι το ξέσπασμα της κρίσης, η συνέχισή της και η διαχείρισή της έχει αλλάξει κάτι ουσιαστικό σ’ εκείνα τα “παλιά” κόλπα, κάνει λάθος. Μιας και η βασική αντινομία δεν μπορεί να λυθεί (όχι, απ’ τα αφεντικά, χωρίς εκτεταμένες καταστροφές κεφαλαίου και εργασίας - δες: κρίση; ποια κρίση; αναδιάρθρωση; ποια αναδιάρθρωση; σ’ αυτό το τεύχος) στον πυρήνα ειδικά της διαχείρισης της κρίσης ήταν και παραμένει η “διάσωση” των βασικών χρηματοπιστων μηχανών, η “διάσωση” των βασικών διαδικασιών εμπορίου χρήματος (και κερδοφορίας μέσω αυτού του εμπορίου). Πέρα, φυσικά, απ’ την ακόμα μεγαλύτερη μείωση του “κόστους εργασίας”, η οποία όμως απλά οξύνει την βασική αντινομία.
Πάνω κάτω τα ίδια. Και επειδή διάφορα γράφονται και λέγονται για την “αναπηρία” της ευρωπαϊκής διαχείρισης της κρίσης και την “υγεία” της αντίστοιχης αμερικανικής, αξίζει να δούμε δυο πράγματα γι’ αυτήν την τελευταία. Κυρίως επειδή είναι ανύπαρκτη.
Το θεωρητικό (ή, πιο σωστά, λογιστικό) τέλος της “ύφεσης” στις ηπα έχει τοποθετηθεί στο 2009, ένα χρόνο μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers. Υποτίθεται πως από τότε και μετά ο αμερικανικός καπιταλισμός “αναπτύσσεται”. Πώς αναπτύσσεται; Η ομοσπονδιακή κεντρική τράπεζα (fed) τυπώνει απεριόριστα χρήμα, το οποίο δανείζονται τράπεζες και επιχειρήσεις με πολύ χαμηλό επιτόκιο, με σκοπό υποτίθεται να κάνουν καινούργιες επενδύσεις. Ένα μέρος αυτού του ωκεανού δολαρίων κατευθύνεται στην αγορά “παγίων” ή στα χρηματιστήρια άλλων περιοχών του κόσμου· ένα άλλο μέρος μένει εντός ηπα. Σε καμμία περίπτωση δεν πρόκειται για “ανάπτυξη” με την παραδοσιακή έννοια του καπιταλισμού. Πρόκειται, μάλλον, για συνέχιση του χρηματοπιστωτικού τζόγου, που εξασφαλίζει την “υγεία” διάφορων δεικτών, όπως ας πούμε ο sp500 (ο δείκτης του χρηματιστηρίου της Ν. Υόρκης). Εξάλλου, απ’ την άποψη της εργασίας, η κατάσταση είναι το ίδιο άθλια όσο πριν το 2008.
Απ’ το τέλος της ύφεσης, δηλαδή το 2009, και ως σήμερα οι περιβόητοι “επενδυτές” στο αμερικανικό χρηματιστήριο έχουν δανειστεί απ’ αυτό το “φτηνό χρήμα” που παρέχει η fed ένα ποσό που φτάνει στα 466 δισεκατομύρια δολάρια. Το νούμερο μπορεί να μην σας λέει τίποτα, αλλά είναι κατά 85 δισ. δολάρια μεγαλύτερο απ’ την κορύφωση του δανεισμού - για - αγορά - μετοχών, το 2007, όταν αυτό που ονομάστηκε “φούσκα” είχε φτάσει στο προ ξεσπάσματος της κρίσης απόγειό του. Αυτό, από μόνο του, δείχνει ότι η λειτουργία των χρηματοπιστωτικών μηχανών είναι σήμερα ακόμα πιο επικίνδυνη απ’ ότι το 2007 και το 2008.
Υπάρχει, υποτίθεται, ένα όριο στο τι μέρος απ’ το χρήμα που κατευθύνεται στην αγορά μετοχών επιτρέπεται να είναι δανεικό. Αυτό το όριο είναι 50% (δηλαδή το μισό χρήμα) και ονομάζεται margin debt. Ωστόσο, ακόμα κι αν κάποιος έχει δανειστεί με ελάχιστο επιτόκιο, το να πέφτουν οι τιμές των μετοχών του προκαλεί ζημιές.
Στις 3 του περασμένου Σεπτέμβρη λοιπόν η “αγορά μετοχών” έπεσε απότομα, ύστερα - στη διάρκεια της “συνεδρίασης” - ανέβηκε λίγο για να ξαναπέσει ως το τέλος. Θα μπορούσε να είναι κάτι απ’ “αυτά που συμβαίνουν” όταν “μεγάλα πακέτα” αλλάζουν χέρια· ή κάτι σαν προσεισμική δόμηση. Η “αγορά” έπεσε πάλι έντονα στις 4 Οκτώβρη, και στις 21 του ίδιου μήνα ακολούθησε μια χιονοστοιβάδα πωλήσεων, καθώς διάφοροι “επενδυτές” προσπαθούσαν να “κλείσουν τις θέσεις τους”, δηλαδή να ελαχιστοποιήσουν τις ζημιές του. Οι 24η και η 29 Οκτώβρη ήταν ακόμα χειρότερες: πανικός, τρελλοκομείο, κράχ ήταν μερικοί απ’ τους χαρακτηρισμούς. (Αλλά δεν το μάθαμε, έτσι δεν είναι; Προπάντων ψυχραιμια!)
Στο κέντρο αυτής της διαδικασίας είναι φυσικά η fed, το τύπωμα χρήματος και τα μηδενικά της επιτόκια. Αυτό που στη χρηματοοικονομική αργκώ λέγεται “ποσοτική χαλάρωση”. Κι αν νομίζετε ότι “αμερικάνοι είναι, ό,τι θέλουν κάνουν”, δεν είναι ακριβώς έτσι. Το γνωστό και καταραμένο δντ εξέδωσε πρόσφατα μια “εκτίμηση” της τακτικής της fed, προειδοποιώντας την ότι βάζει σε μεγάλο κίνδυνο, και πάλι, το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Το δντ παρατηρεί (και λάθος δεν κάνει) ότι ο εύκολος και φτηνός δανεισμός των “επενδυτών” (αν και όχι, πια, του πόπολου) τους επιτρέπει να κάνουν χωρίς μεγάλα ρίσκα επικίνδυνες “τοποθετήσεις”. Αυτό σημαίνει ότι έχουν δημιουργηθεί ήδη οι προϋποθέσεις για την επόμενη “κατάρρευση”.
Ένας άλλος δείκτης της υποτιθέμενης “υγείας” του αμερικανικού καπιταλισμού είναι το μέγεθος των αγορών, απ’ τις ίδιες τις επιχειρήσεις, ειδικά τις μεγάλες, των ίδιων τους των μετοχών, έτσι ώστε να τις κρατάνε σε σχετικά υψηλή τιμή. Εννοείται ότι αυτές οι αγορές γίνονται επίσης με δανεικά, αυξάνοντας τα χρέη (προς τις τράπεζες) αυτών των επιχειρήσεων.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στο δωδεκάμηνο Ιούνης 2013 - Ιούνης 2014 οι sp500 εισηγμένες στο αμερικανικό χρηματιστήριο δαπάνησαν 533 δισ. δολάρια (δανεικά) για την αγορά των μετοχών τους, ένα ποσό κατά 27% μεγαλύτερο απ’ ότι ένα χρόνο νωρίτερα. Μια άλλη μέτρηση, που αφορά τις μετοχές 3000 εισηγμένων, ανεβάζει το ποσό αυτό τα 567,6 δισ. δολάρια. Η περίπτωση ενός μεγάλου ονόματος είναι ενδεικτική. Πρόκειται για την ibm. Οι new york times έγραψαν για δαύτην:
Τους πρώτους 6 μήνες φέτος [2014] η εταιρεία ξόδεξε πάνω από 12 δισ. αγοράζοντας μετοχές της. Αλλά όλες αυτές οι φιλικές προς τους μετόχους μανούβρες κρύβουν την άσχημη αλήθεια: η επιτυχία της ibm τα τελευταία χρόνια στηρίζεται περισσότερο σε χρηματοπιστωτικές κινήσεις (financial engineering) παρά σε πραγματική απόδοση.
Αυτή έγινε σαφές την περασμένη Δευτέρα, όταν η εταιρεία ανακοίνωσε τα κέρδη της, απογοητεύοντας πολύ τους αναλυτές. Η μετοχή της ibm έπεσε 7% εκείνη την ημέρα...
Τα κέρδη της εταιρείας δεν έχουν αυξηθεί καθόλου εδώ και χρόνια. Στην ουσία τα κέρδη της ibm είναι περίπου τα ίδια όπως το 2008. Όμως όλον αυτόν τον καιρό η ibm αγοράζει τις μετοχές της λες και είναι κανάς θησαυρός. Από το 2000 η ibm έχει ξοδέψει πάνω από 108 δισ. δολάρια για να αγοράζει δικές της μετοχές. Έδωσε επίσης 30 δισ. δολάρια σε μερίσματα. Για να μπορέσει να χρηματοδοτήσει αυτό το μπαράζ αγορών η ibm έχει μεγαλώσει το χρέος της.
...
Οι χρηματοοικονομικές κινήσεις της ibm είναι η απόδειξη ότι η στρατηγική της να κρατάει τις μετοχές της ψηλά δεν δημιουργεί καινούργιες αξίες... Είναι ένας ντοπαρισμένος πρωταθλητής του χρηματιστηρίου, που απλά χειραγωγεί την τιμή των μετοχών της...
Αλλά η ibm δεν κάνει τίποτα διαφορετικό απ’ ότι κάνουν τα περισσότερα απ’ τα “θηρία” του αμερικανικού καπιταλισμού. Τον Μάρτη του 2014 οι αγορές “ιδίων μετοχών” απ’ τις εταιρείες ήταν μακράν στο υψηλότερο σημείο απ’ τον Δεκέμβρη του 2007. Κρατώντας ψηλά την τιμή των μετοχών και, άρα, ευχαριστημένους τους μετόχους, τα στελέχη των επιχειρήσεων τσεπώνουν πάντα τα μυθώδη ποσά που κέρδιζαν και πριν το ξέσπασμα της κρίσης. Εννοείται πως αυτές οι επιτυχίες επιπλέουν σε μια θάλασσα χρεών προς τις τράπεζες. Όταν έρθει ξανά η στιγμή του βουλιάγματος, η αλυσίδα τράπεζες / στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεις θα κριθεί too big to fail, και θα “διασωθεί” με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, απ’ το κράτος. Εν τω μεταξύ, στην ίδια αλυσίδα, δεν περιλαμβάνονται μόνο μετοχές, αλλά και επιχειρηματικά και τα κρατικά ομόλογα, καθώς και το εμπόριό τους. Και, στο τέλος (ή στην αρχή) η διεθνής αξία του δολαρίου.
Ως εδώ θα υπέθετε κανείς ότι πρόκειται μόνο για “μια απ’ τα ίδια”. Είναι, όμως, πιθανόν η πανούργα ιστορική διαλεκτική να προχωράει. Υπάρχει μια άποψη (όχι υποχρεωτικά αμερικανικής προέλευσης) ότι αυτά τα πρόσφατα “κραχ” στο αμερικανικό χρηματιστήριο προέρχονται, συν τοις άλλοις, από “δοκιμαστικές βολές” ρώσων και κινέζων χρηματιστών.
Είναι κάτι που δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Ωστόσο δεν θα μας έκανε καμία εντύπωση εφόσον ήδη η Ουάσιγκτον, με την μορφή “κυρώσεων”, χρησιμοποιεί συστηματικά εμπορικά, οικονομικά και χρηματοπιστωτικά ζητήματα σαν πολεμικά μέσα. Σύμφωνα μ’ αυτήν την άποψη, λοιπόν, η Μόσχα και το Πεκίνο δοκιμάζουν “τακτικά πυρηνικά” χρηματοπιστωτικού χαρακτήρα, για να αντιμετωπίσουν κυρίως τις οικονομικές (πολεμικές) πράξεις της Ουάσιγκτον και των συμμάχων της. Η τελευταία που αναφέρεται σαν τέτοια είναι η συμφωνία μεταξύ Ουάσιγκτον και Ριάντ για μεγαλύτερη απ’ το συνηθισμένο εξόρυξη του σαουδαραβικού πετρελαίου, κάτι που όντως έγινε ρίχνοντας την τιμή του αισθητά κοντά στα 80 δολάρια το βαρέλι. Το πλεονέκτημα των σαουδαραβικών κοιτασμάτων είναι ότι είναι επιφανειακά, άρα απ’ τα πιο φτηνά στην εξόρυξη· συνεπώς και με τα 80 δολάρια οι σεΐχηδες έχουν σημαντικά κέρδη. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τα πιο ακριβά στην εξόρυξή τους ρωσικά πετρέλαια (ή του ιράν, της βενεζουέλας και του ισημερινού...). [1Οι ηπα έχουν βάλει πλώρη για να γίνουν σύντομα “πετρελαϊκά αυτάρκεις” χάρη στην εντατική εκμετάλλευση του σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου. Είναι μια οικολογικά ιδιαίτερα επιβλαβής διαδικασία, που στη γερμανία και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη έχει μπλοκαριστεί, αλλά στις ηπα καλπάζει. Η ενεργειακά αυτοτέλεια των ηπα σε υδρογονάνθρακες σημαίνει ότι τα κοιτάσματα των φίλων της θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανεξάρτητα απ’ τις ανάγκες των ηπα, εναντίον των εχθρών της. Περισσότερα επ’ αυτού στο κοντινό μέλλον.] Υποτίθεται πως αυτή η κίνηση έγινε για να μειωθούν τα έσοδα της Μόσχας, αν και φυσικά ευχαριστεί τους αγοραστές πετρελαίου, μεταξύ των οποίων και το Πεκίνο. Επιπλέον, η μεγάλη υποτίμηση του ρουβλιού (14% ως τώρα έναντι του δολαρίου), σημαίνει ότι ναι μεν η Μόσχα χάνει σε σκληρό νόμισμα, αλλά η κυβέρνησή της μπορεί να εξακολουθήσει να στέκεται έναντι των υπηκόων της.
Έναντι, εν πάσει περιπτώσει, της αμερικανικής επιθετικότητας, (υποστηρίζει αυτή η άποψη ότι) μέσω του χρηματιστηρίου της Σαγκάης (κάτι που αφήνει περιθώριο για εμπλοκή του κινεζικού κράτους...) έγιναν τον περασμένο Οκτώβρη “μαζικές πωλήσεις συμβολαίων”, ύψους 0,75 δισ. δολαρίων, που προκάλεσαν την ακαριαία μεγάλη πτώση (flash crash) στην αγορά μετοχών των sp500 εταιρειών. Αντίστοιχες επιθέσεις γίνονται εναντίον του αυστραλέζικου δολαρίου εδώ και μήνες. Αυτές οι κινήσεις δεν είναι “high frequency trading” (δηλαδή πολύ γρήγορες αγοραπωλησίες) αλλά σκέτες, κατάλληλα μαζικές, εντολές πωλήσεων, που κρατούν πολύ λίγο, αλλά προκαλούν με γεωμετρική πρόοδο, αύξηση (έως και έκρηξη) της αστάθειας στις τιμές. Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης δίνουν σαν στοιχείο ότι οι μεν “πωλήσεις” του αυστραλέζικου δολαρίου γίνονται σε πακέτα των 7.500 “εντολών”, ενώ η επίθεση στο αμερικανικό χρηματιστήριο έγινε με πακέτο 75.000 “εντολών”.
Επαναλαμβάνουμε ότι δεν είμαστε σε θέση να ελέγξουμε την ορθότητα ή μη των πιο πάνω. Ωστόσο είναι γνωστό ότι τα χρηματοπιστωτικά εργαλεία έχουν χρησιμοποιηθεί πάμπολλες φορές σαν μέσο “χειραγώγησης”, “επίθεσης”, “εξουδετέρωσης” κλπ, απ’ τους ιδιώτες “επενδυτές”. Γιατί όχι, λοιπόν, να χρησιμοποιηθούν ανάλογα και από κράτη; Σε τελευταία ανάλυση, πολιτική οικονομία δεν ξέρουν μόνο στην Ουάσιγκτον ή στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. [2Είναι σχετικά μεσοπρόθεσμο, και προϋποθέτει διακρατικές συμφωνίες• αλλά δεν είναι αδύνατο: εκείνο που μπορεί να γίνει πραγματικό οικονομικό πλήγμα στις ηπα είναι το περιοριστεί η παγκόσμια επικράτεια κυκλοφορίας του δολαρίου ως νομίσματος διεθνών ανταλλαγών, εμπορίου κλπ. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί μέσω της χρήσης άλλων νομισμάτων γι’ αυτές τις δουλειές. Και είναι αληθεια ότι η Μόσχα, το Πεκίνο, αλλά και λατινοαμερικανικά κράτη, το “ψάχνουν” και το προωθούν αυτό. Το να έχει ένα νόμισμα διεθνή χρήση επιτρέπει στην κεντρική τράπεζα που το εκδίδει / τυπώνει (άρα και στο αντίστοιχο κράτος) να καρπώνεται, με νομισματικό τρόπο, ένα μέρος της παγκόσμια παραγόμενης υπεραξίας. Ωστόσο, εάν ένα μέρος των τεράστιων ποσοτήτων δολαρίου που έχει τυπώσει η fed και έχουν γίνει “επενδύσεις” στο εξωτερικό πάψει να κυκλοφορεί σαν διεθνές μέσο ανταλλαγής, θα επιστρέψει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο εσωτερικό της “δολαριοσφαιρας”, άρα και των ηπα. Αυτό, λογικά, θα σημαίνει υποτίμηση του δολαρίου, και θα προκαλέσει πληθωρισμό. Εκτός εάν η fed ανεβάσει σημαντικά τα επιτόκια, πράγμα που όμως θα κτυπήσει τις μεγάλες επιχειρήσεις / πελάτες της.] Ξέρουν κι αλλού...
Σε κάθε περίπτωση the show goes on. Μόνο που διαδραματίζεται πάνω μας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 - Οι ηπα έχουν βάλει πλώρη για να γίνουν σύντομα “πετρελαϊκά αυτάρκεις” χάρη στην εντατική εκμετάλλευση του σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου. Είναι μια οικολογικά ιδιαίτερα επιβλαβής διαδικασία, που στη γερμανία και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη έχει μπλοκαριστεί, αλλά στις ηπα καλπάζει. Η ενεργειακά αυτοτέλεια των ηπα σε υδρογονάνθρακες σημαίνει ότι τα κοιτάσματα των φίλων της θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανεξάρτητα απ’ τις ανάγκες των ηπα, εναντίον των εχθρών της. Περισσότερα επ’ αυτού στο κοντινό μέλλον.
[ επιστροφή ]
2 - Είναι σχετικά μεσοπρόθεσμο, και προϋποθέτει διακρατικές συμφωνίες· αλλά δεν είναι αδύνατο: εκείνο που μπορεί να γίνει πραγματικό οικονομικό πλήγμα στις ηπα είναι το περιοριστεί η παγκόσμια επικράτεια κυκλοφορίας του δολαρίου ως νομίσματος διεθνών ανταλλαγών, εμπορίου κλπ. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί μέσω της χρήσης άλλων νομισμάτων γι’ αυτές τις δουλειές. Και είναι αληθεια ότι η Μόσχα, το Πεκίνο, αλλά και λατινοαμερικανικά κράτη, το “ψάχνουν” και το προωθούν αυτό.
Το να έχει ένα νόμισμα διεθνή χρήση επιτρέπει στην κεντρική τράπεζα που το εκδίδει / τυπώνει (άρα και στο αντίστοιχο κράτος) να καρπώνεται, με νομισματικό τρόπο, ένα μέρος της παγκόσμια παραγόμενης υπεραξίας. Ωστόσο, εάν ένα μέρος των τεράστιων ποσοτήτων δολαρίου που έχει τυπώσει η fed και έχουν γίνει “επενδύσεις” στο εξωτερικό πάψει να κυκλοφορεί σαν διεθνές μέσο ανταλλαγής, θα επιστρέψει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο εσωτερικό της “δολαριοσφαιρας”, άρα και των ηπα. Αυτό, λογικά, θα σημαίνει υποτίμηση του δολαρίου, και θα προκαλέσει πληθωρισμό. Εκτός εάν η fed ανεβάσει σημαντικά τα επιτόκια, πράγμα που όμως θα κτυπήσει τις μεγάλες επιχειρήσεις / πελάτες της.
[ επιστροφή ]
