το χαλιφάτο και οι άλλοι

Όταν, κάπου στα 1993, κάτι “άγριοι τρομοκράτες” στη Σομαλία κινηματογράφησαν ένα τζιπ τους να σέρνει πίσω του δεμένο έναν αμερικάνο πεζοναύτη (της “ανθρωπιστικής επέμβασης” που είχε μεθοδεύσει ο τότε πρόεδρος Μπιλ Κλίντον) το σοκ της αμερικανικής κοινής γνώμης ήταν τόσο και τέτοιο ώστε οι αμερικάνοι τα μάζεψαν και έφυγαν απ’ τη Σομαλία· μιας χωρίς προηγούμενο νίκη για τους εκεί αντάρτες.
Όταν, μια δεκαετία και κάτι αργότερα, οργισμένοι κάτοικοι της ιρακινής Φαλούτζα έπιασαν, λύντσαραν και κρέμασαν κάτι καθάρματα της blackrock (όχι επίσημους στρατιώτες αλλά επίσημους εργολάβους του κατοχικού στρατού) η απάντηση του αμερικανικού πενταγώνου ήταν διαφορετική: ισοπέδωσε κυριολεκτικά την πόλη και ό,τι ζούσε εκεί.
Αυτά, και άλλα παρόμοια, θα πρέπει λογικά να τα έχουν υπ’ όψη τους οι υπεύθυνοι δημοσίων σχέσεων του προσωρινού χαλιφάτου στο ιράκ και στη συρία. Θα πρέπει, επίσης, να ξέρουν ότι τα πρωτοκοσμικά κράτη δεν έχουν σε ιδιαίτερη υπόληψη τους αδέσποτους πολεμικούς ρεπόρτερ. Για την ακρίβεια θα τους καθάριζαν μόνα τους (η περίπτωση της ιταλίδας Τζουλιάνα Σγκρένα τον Μάρτη του 2005, στο ιράκ, δεν πρέπει να έχει ξεχαστεί)· αλλά, εν τέλει, προτιμούν να τους “εντάσσουν” στους στρατούς τους, ώστε να έχουν την σωστή οπτική γωνία.
Συνεπώς πόσο έξυπνο και με τι στόχο είχε το μοντάρισμα και η προβολή του κοψίματος του λαιμού ενός αιχμάλωτου αμερικάνου δημοσιογράφου, από “πιστό στρατιώτη” του χαλιφάτου; Πόσο ευφυής είναι η σκηνοθεσία ενός μαυροφορεμένου μασκοφορεμένου που κουνάει απειλητικά το μαχαίρι του προς τον φακό, τάχα προς το αμερικανικό πεντάγωνο; Οι μόνοι που θα μπορούσαν να συγκινηθούν είναι πρωτοκοσμικοί ανήλικοι, μεγαλωμένοι με video gaming: κοίτα να δεις πόσο κακός είναι ο κακός, κοίτα να δεις που δεν μασάει μπροστά στο μεγαλύτερο στρατό του κόσμου... Εάν τέτοιο ήταν το target group, τότε σωστά επιλέχθηκε κάποιος αγγλόφωνος. Τα αραβικά δεν είναι global επικοινωνιακά.

Τι συνέβαινε πριν την συγκεκριμένη στιγμή - του - θεάματος; Ο στρατός του χαλιφάτου οργανώθηκε στη συρία, εναντίον του δολοφονικού καθεστώτος Άσσαντ. Και, χωρίς ίχνος συνωμοσιολογίας, είναι λογικό και βέβαιο ότι υποστηρίχτηκε (οικονομικά, επιμελητειακά, εξοπλιστικά) από κάποιον απ’ τους επόμενους, ή και όλους μαζί: σαουδική αραβία, ισραήλ, ηπα· πιθανόν και τουρκία. Αφού εδραιώθηκε σε συριακά εδάφη ξεχύλισε προς ιράκ μεριά. Και, είτε λόγω εμπειρίας, είτε λόγω σύνθεσης (συμμετοχή αξιωματικών του στρατού του Χουσεΐν), είτε για άλλους λόγους, άρχισε να κατακτά εδάφη του κεντρικού ιράκ με ταχύτητα που θα ζήλευε ο πιο high tech πρωτοκοσμικός στρατός. Όπου στο διάβα του στρατού του χαλιφάτου υπήρχε κάτι σαν “στρατός του ιράκ” διακρίθηκε στο “τρεχάτε ποδαράκια μου να μην σας χέσει ο κώλος μου”. Θα μπορούσε να οφείλεται σε ανικανότητα ή έλλειψη σθένους. Θα μπορούσε όμως και οφείλεται και σε μια πεποίθηση που δεν είναι καθόλου άγνωστη στον πρώτο κόσμο. Ό,τι, δηλαδή, το ιράκ προορίζεται να τριχοτομηθεί μεταξύ μιας βόρειας περιοχής (υπό κουρδικό έλεγχο), μιας κεντρικής (υπό σουντικό έλεγχο) και μιας νότιας (σιϊτικής). Αν ξέρεις ή υποψιάζεσαι ότι τέτοιο θα είναι το μέλλον, και το βλέπεις ξαφνικά μπροστά σου, τι κάνεις σαν στρατιώτης ή αξιωματικός; Σηκώνεσαι και φεύγεις.
Η τριχοτόμηση του ιράκ δεν είναι τωρινή ιδέα. Είναι όμως μια πάντα ζωντανή ιδέα, και ήταν τέτοια πριν οι μαυροφορεμένοι στρατιώτες του χαλιφάτου μπουκάρουν επί σκηνής. Για παράδειγμα, η αμερικανίδα Robin Wright (ένα καλό όνομα της αμερικανικής δημοσιογραφίας...) δημοσίευσε στις 28 Σεπτέμβρη του 2013 ένα άρθρο γνώμης στη new york times, με τίτλο imagining a remapped middle east. Η εισαγωγική παράγραφος πήγαινε κάπως έτσι:

Ο χάρτης της σύγχρονης Μέσης Ανατολής, ένας πολιτικός και οικονομικός άξονας της παγκόσμιας τάξης, κουρελιάζεται. Ο καταστροφικός πόλεμος στη Συρία είναι το σημείο στροφής. Αλλά οι φυγόκεντρες δυνάμεις των αντίπαλων πεποιθήσεων, των φυλών, των εθνικοτήτων, ενδυναμωμένες απ’ τις συνέπειες της Αραβικής Άνοιξης, επιδρούν διαλυτικά σε μια περιοχή της οποίας τα σύνορα ορίστηκαν από ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές δυνάμεις πριν έναν αιώνα και προστατεύτηκαν έκτοτε από αραβικά απολυταρχικά καθεστώτα.

Η φαντασία, οι εκτιμήσεις ή οι πληροφορίες της Wright είχαν ράμματα για πολλών τη γούνα· ειδικά για την σαουδική αραβία. Όμως για την ζώνη συρία - ιράκ προέβλεπε αυτό που δείχνει ο χάρτης.

Και η σχετική αναφορά (έχουν σημασία και τα λόγια) ήταν η εξής (ο τονισμός δικός μας):

... Η διάλυση της Συρίας θα λειτουργήσει σαν προηγούμενο για την περιοχή, αρχίζοντας από δίπλα. Ως τώρα το Ιράκ αντιστεκόταν στη διάλυση εξαιτίας διεθνώς πιέσεων, του περιφερειακού φόβου να προχωρήσει η διάλυση, και του πετρελαϊκού πλούτου που αγόραζε την υπακοή στην κεντρική κυβέρνηση, τουλάχιστον στα χαρτιά. Αλλά η Συρία σπρώχνει τώρα το Ιράκ στον δικό του στροβιλισμό.
Τα πεδία των μαχών συγχωνεύονται είπε στο συμβούλιο ασφαλείας του οηε τον Ιούλιο [σ.σ. του 2013] ο Martin Kobler, απεσταλμένος του οργανισμού. Το Ιράκ είναι ένα λάθος σύνορο μεταξύ του σιϊτικού και του σουνιτικού κόσμου, και οτιδήποτε συμβαίνει στη Συρία έχει συνέπειες στους πολιτικούς συσχετισμούς στο Ιράκ.
Συν τω χρόνω, η σουνιτική μειονότητα του ιράκ, ειδικά στη δυτική επαρχία Anbar, μέρος όπου γίνονται τακτικά αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, μπορεί να νοιώσει εγγύτητα με την σουνιτική πλειοψηφία της Συρίας. Οι φυλετικοί δεσμοί και το λαθρεμπόριο διαπερνούν τα σύνορα. Μαζί μπορούν να φτιάξουν ένα de facto ή επίσημο Σουνιστάν. Ο ιρακινός νότος θα μπορούσε να γίνει Σιϊτιστάν, αν και ο χωρισμός δεν θα γίνει τόσο εύκολα.
Τα κυρίαρχα πολιτικά κόμματα στις δύο κουρδικές περιοχές της Συρίας και του Ιράκ έχουν παλιές διαφορές, αλλά όταν άνοιξαν τα σύνορα τον Αύγουστο, περισσότεροι από 50.000 Σύριοι κούρδοι πέρασαν στο Ιρακινό Κουρδιστάν, δημιουργώντας καινούργιες διασυνοριακές κοινότητες. Ο Massoud Barzani, πρόεδρος του Ιρακινού Κουρδιστάν, έχει επίσης ανακοινώσει σχέδια για το πρώτο συνέδριο 600 Κούρδων από 40 κόμματα του Ιράκ, της Συρίας, της Τουρκίας και του Ιράν, φέτος το φθινόπωρο [σ.σ.: του 2013].
“Νοιώθουμε ότι οι συνθήκες τώρα είναι οι κατάλληλες” είπε ο Kamal kirkuki, πρώην κυβερνητικός εκπρόσωπος στο κοινοβούλιο των Κούρδων του Ιράκ, σχετικά με τις προσπάθειές του να κινητοποιήσει τους διασκορπισμένους Κούρδους να κουβεντιάσουν το μέλλον τους.

Θα συμφωνήσουμε προκαταβολικά ότι πολλοί “καινούργιοι” χάρτες του κόσμου κυκλοφορούν κατά καιρούς εδώ και χρόνια, πολλοί ειδικοί και μη κτίζουν πάνω τους τις εκτιμήσεις και τις προβλέψεις τους, και πολλά μεγάλα καθάρματα, σε στρατιωτικά πεντάγωνα, σε πανεπιστημιακά think tank και σε δημοσιογραφικά γραφεία αγαπούν τα παιχνίδια με τα - σύνορα - που - αλλάζουν. Όμως τέτοιου είδους αλλαγές είναι συνισταμένες πολλών, διαφορετικών και ανταγωνιστικών συμφερόντων, σε διάφορες κλίμακες και σε διάφορα επίπεδα. Έτσι ώστε πρακτικά είναι πολύ ευκολότερη η χαρτογράφηση και οι προβλέψεις παρά η εφαρμογή.
Ωστόσο το πριν ένα σχεδόν χρόνο άρθρο της Wright περιγράφει αυτό που άρχισε να γίνεται όταν οι στρατιώτες του χαλιφάτου ξεχύλησαν απ’ την συρία στο ιράκ. Για κάποιες εβδομάδες, πριν την κατάληψη της Μοσούλης, φαινόταν ότι το χαλιφάτο άπλωνε χέρια και πόδια σε μια περιοχή που κανείς ουσιαστικά δεν ήθελε (και όχι δεν μπορούσε) να υπερασπιστεί. Αν επρόκειτο για δυτικό στρατό, θα λεγόταν “κάνει περίπατο”. Δεν ήταν μόνο η ανικανότητα ή ο ρεαλισμός του ό,τι λέγεται “στρατός του ιράκ”. Οι ένοπλοι του άλλοτε φοβερού και τρομερού “στρατού του Μαχντί” (που ήταν μεγάλος πονοκέφαλος για τους κατοχικούς αμερικάνους), σιίτες βέβαια, έκαναν εντυπωσιακές παρελάσεις στη Βαγδάτη, απειλώντας όχι ότι θα ανακαταλάβουν τα εδάφη που είχε πάρει το χαλιφάτο, αλλά ότι θα υπερασπιστούν την πρωτεύουσα... Οι πεσμεγκρά κούρδοι απ’ την άλλη, διαλύθηκαν μάλλον εύκολα όταν βρέθηκαν ενώπιον του χαλιφοστρατού, στις θεωρούμενες δικές τους περιοχές νότια. Όσο για τις μεγάλες δυνάμεις, και ειδικά τις ηπα; Μάλλον σφύριζαν αδιάφορα και φιλοσοφούσαν...

Τα πράγματα άλλαξαν όταν ο χαλιφοστρατός άρχισε να προωθείται σε περιοχές που θεωρούνται “κουρδικές”. Απ’ την μεριά του η τακτική δεν ήταν λάθος: αν μπορείς απλώνεσαι περισσότερο απ’ ότι σε ενδιαφέρει ή ελπίζεις ότι μπορείς να κρατήσεις, έτσι ώστε να έχεις έδαφος να διαπραγματευτείς υποχωρώντας με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Για το Παρίσι, το Λονδίνο και την Ουάσιγκτον, η στρατιωτική αδυναμία των πεσμεγκρά σήμαινε ότι θα έπρεπε να εμπλακούν βοηθώντας τους, με διάφορους τρόπους. Το μόνο που δεν θα μπορούσαν να κάνουν ήταν να αδιαφορήσουν. Κι έτσι, σαν να βγήκαν από τον λήθαργο (λέμε τώρα...) άρχισε η αποστολή όπλων, εκπαιδευτών· και βομβαρδιστικών. Και τότε ήρθε η στιγμή του μικρού κανιβαλικού σόου με τον αιχμάλωτο δημοσιογράφο...
Αλλά η δύναμη του (σουνιτικού) χαλιφάτου δεν είναι τα μαχαίρια του. Η δύναμή του έγκειται ότι στη συρία η Ουάσιγκτον χρειάζεται τα όπλα του, ή τα χρειαζόταν μέχρι πριν 5 λεπτά· κι ας το ψιλοβομβαρδίζει στο ιράκ. Συνεπώς, η μόνη πρακτική αξία που είχε το σόου ήταν να έχει μια δικαιολογία το αμερικανικό καθεστώς απέναντι στους υπηκόους του, μια απάντηση στο “τι δουλειά έχουμε πάλι εκεί;”. Δεν συνωμοσιολογούμε· απλά δεν μπορούμε να δούμε οτιδήποτε άλλο στοιχειωδώς λογικό.

Εν τω μεταξύ, η δημόσια εμφάνιση ενός (μάλλον) άγγλου “τζιχαντιστή”, ξαναέβαλε σε κίνηση την αγαπημένη στα δυτικά καθεστώτα και συμπλέγματα της ασφάλειας τρομολαγνική ρητορική. Χρειάζεται έλεγχος, περισσότερος έλεγχος, ακόμα περισσότερος έλεγχος - σε βάρος ποιών; Των συνηθισμένων υπόπτων: νεαρών πρωτοκοσμικών μουσουλμανικού θρησκεύματος που...
Υπό κανονικές συνθήκες τα δυτικά κράτη θα έπρεπε να είναι ευχαριστημένα που μερικές εκατοντάδες ρομαντικών νοιώθουν κάτι να τους συνδέει με τις αρχαϊκές θρησκευτικές δοξασίες ή τις μάχες του είδους ενός αιώνα πριν, φεύγουν για να πολεμήσουν εκεί και δεν μένουν στον πρώτο κόσμο επιδιδόμενοι σε υποστηρικτικές ενέργειες. Πράγματι, έχει πολιτική και ιδεολογική σημασία ότι τόσο η αντίσταση στο αφγανιστάν όσο και τώρα η εγκαθίδρυση του χαλιφάτου έλκουν κάμποσες εκατοντάδες πρωτοκοσμικών (ακόμα και γυναικών), που βρίσκουν αξία σε μια άμεση στρατιωτική αναμέτρηση παρά στην ελαστικής ηθικής ζωή των καπιταλιστικών μητροπόλεων. Όμως άλλες εποχές, στα ‘60s και στα ‘70s, τα ένοπλα αντιαποικιακά κινήματα του λεγόμενου “τρίτου κόσμου”, ας πούμε στη λατινική αμερική, δεν ήταν ιδιαίτερα φιλόξενα σε τέτοιους ανειδίκευτους ρομαντικούς. Δεν θέλουμε άλλους στρατιώτες... έλεγαν ...έχουμε αρκετούς. Καλύτερα να μείνεις στη χώρα σου και να υποστηρίξεις τον αγώνα μας από εκεί. Αυτό δεν σήμαινε ένοπλη υποστήριξη υποχρεωτικά, αλλά και προπαγάνδα, ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, κλπ. Ήταν σωστή τακτική, αλλά φαίνεται ότι τώρα οι λεγόμενοι “τζιχαντιστές” δεν επενδύουν τίποτα σ’ αυτήν. Μπορεί να θεωρούν ότι είναι χαμένος κόπος η προσπάθεια να δημιουργηθούν, στον πρώτο κόσμο, κινήματα συμπαράστασης σε αντι-ιμπεριαλιστικούς αγώνες. Ή μπορεί να κολακεύονται απ’ το γεγονός ότι πρωτοκοσμικοί νεαροί εγκαταλείπουν την όποια σχετικά πιο άνετη ζωή για τα ζόρια του στρατιώτη που δρά κάτω απ’ τα αμερικανικά βομβαρδιστικά· και να θεωρούν ότι έτσι αποδεικνύεται η ηθική ανωτερότητα των πιο συντηρητικών τάσεων του ισλάμ. Πάντως, εκείνο που σίγουρα ΔΕΝ χρειάζονται είναι άγγλους, γάλλους ή γερμανούς που να ξέρουν να κόβουν λαιμούς..

Τι θα συμβεί με το χαλιφάτο λοιπόν; Θα επιβιώσει; Ίσως, αλλά με αυστηρούς όρους. Ένας είναι να σταματήσει να εκδίδει τους δικούς του χάρτες, απειλώντας να ανακαταλάβει / απελευθερώσει τη νότια ευρώπη, ως το cabo da roca.
Όλα κι όλα! Η χαρτογραφία δεν είναι για τον καθένα! Τα σύνορα δεν σταθεροποιούνται όπου γουστάρει ο καθένας. Ας αφήσουμε ότι χρειάζεται οπωσδήποτε, γι’ αυτή τη δουλειά, μια μεγάλη “σύσκεψη ειρήνης” μετά από έναν γερό (βλέπε: παγκόσμιο) πόλεμο.
Που σημαίνει: χαλίφη, κάτσε στα αυγά σου. Και εκπαίδευε κανά νεαρό...