το μυαλό - της καταστροφής

Πριν κάτι περισσότερο από ένα χρόνο, στις 28 Γενάρη του 2013, η ευρωπαϊκή επιτροπή αποφάσισε να χρηματοδοτήσει με το καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό του 1 δισεκατομμυρίου ευρώ το human brain project. Ο δηλωμένος σκοπός του h.b.p. είναι να δημιουργηθεί το συντομότερο δυνατόν (η τωρινή πρόβλεψη για την διάρκεια του προγράμματος είναι 10 χρόνια) ένα ικανοποιητικό κομπιουτερίστικο μοντέλο της λειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου, κατάλληλο (μεταξύ άλλων) για την έρευνα της επίδρασης που έχουν διάφορες χημικές ουσίες (: ας πούμε “φάρμακα”...) πάνω στις ανθρώπινες εγκεφαλικές λειτουργίες. Κατά τον σχεδιασμό, προκειμένου να επιτευχθεί ένας τέτοιος στόχος, θα πρέπει να αναπτυχθούν πληροφορικές και επικοινωνιακές τεχνολογικές πλατφόρμες σε τουλάχιστον 6 “επιστημονικά πεδία”:
- νευροπληροφορική (neuroinformatics)·
- προσομοίωση (ανθρώπινου) εγκεφάλου·
- υπολογισμοί υψηλής απόδοσης·
- ιατρική πληροφορική (medical informatics)·
- νευρομορφικοί υπολογισμοί (neuromorphic computing)·
- νευρορομποτική.
Τα 13 υπο-προγράμματα του h.b.p. έχουν εξίσου εντυπωσιακά ονόματα: από “στρατηγικά δεδομένα του εγκέφαλου του ποντικού” μέχρι “γνωσιακές αρχιτεκτονικές”, ”μαθηματικές και θεωρητικές θεμελειώσεις της έρευνας του εγκεφάλου”, “ηθική και κοινωνία” και “διαχείριση”. Έτσι ώστε, κοιτώντας το ζήτημα στο πραγματικό εύρος του, ενόσω εσείς (κι εμείς) θα “σπάτε το κεφάλι σας” για τα ψιλοπράγματα της καθημερινής ζωής την επόμενη δεκαετία, κάποιοι άλλοι (135 ερευνητικά ιδρύματα της ευρώπης με 7.150 άτομα προσωπικό) θα προσπαθούν ό,τι επιτεύχθηκε με την “αποκωδικοποίηση” του dna: μια γιγάντια προσομοίωση του πως “σπάτε το κεφάλι σας”, και όχι μόνο.
Η πραγματική αιτία αυτής της επιχειρήσης δεν αναφέρεται. Είναι πιθανό να χρησιμοποιούνται ξανά τα γνωστά, παμπάλαια και ιδιαίτερα συγκινητικά επιχειρήματα της θεραπείας διάφορων ως τώρα ανίατων ασθενιών που έχουν σχέση με τα εγκεφαλικά μας κύτταρα, τους νευρώνες, κλπ. Λογικό είναι να υποθέσει κάποιος ότι απ’ αυτή την έρευνα, και άσχετα με το πόσο “πλήρη” θα είναι τα αποτελέσματά της, θα ξεπηδήσουν κάμποσες εμπορικές εφαρμογές, ειδικά για την βελτίωση της σχέσης ανθρώπων - πληροφορικών μηχανών. Εν τέλει δεν θα νοιώσετε καμία έκπληξη εάν πούμε ότι υπάρχει ένα ειδικό πεδίο όπου αυτή η σχέση και η διαρκής βελτίωσή της είναι εξαιρετικά καίριο ζήτημα για τα αφεντικά και τους ειδικούς τους: ο στρατός, τα όπλα, ο πόλεμος. Καμμία έκπληξη, πράγματι! Έχουν περάσει μόνο 70 χρόνια (και κάτι) απ’ την εποχή που ένας παγκόσμιος πόλεμος (ο δεύτερος) έδωσε τεράστια ώθηση στα μέχρι τότε θεωρητικά μοντέλα περί μηχανοποίησης της σκέψης (Turing και άλλοι) και περί σχέσης και αλληλεπίδρασης ανθρώπου και μηχανής, στην ειδική μορφή πυροβολητής / αντιαεροπορικό / αεροπλάνο / πιλότος (Wiener, κυβερνητική). Εκεί βρισκόμαστε πάντα.

Η απόδειξη, αν χρειάζεται τέτοια, δεν έρχεται απ’ την “ντροπαλή” και υποτίθεται “ειρηνιστική” ευρωπαϊκή ένωση, αλλά απ’ την Ουάσιγκτον και την Μόσχα (σίγουρα και από αλλού, αλλά δεν έχουμε τα αναγκαία τεκμήρια). Τον Απρίλη του 2013 ο Ομπάμα ανήγγειλε την χρηματοδότηση με 100 εκατομμύρια δολάρια του προγράμματος brain research (through) advancing innovative neyrotechnologies (b.r.a.i.n.) Το 2013 ανακηρύχθηκε “έτος του μυαλού” απ’ τον αμερικάνο πρόεδρο, που στη σχετική ομιλία του δεν παρέλειψε να τονίσει την άδολη περιέργεια σαν κίνητρο για αυτό το επικό έργο:

... Υπάρχει μεγάλο μυστήριο που πρέπει να λυθεί, και το πρόγραμμα brain θα φωτίσει αυτά τα μυστήρια δίνοντας στους επιστήμονες τα εργαλεία που χρειάζονται για να διαμορφώσουν μια δυναμική εικόνα του ανθρώπινου εγκεφάλου εν δράσει, και να καταλάβουν καλύτερα πως σκεφτόμαστε, και πως μαθαίνουμε και πως θυμόμαστε...

Στις αρχές του Μάρτη του 2014 ο Ομπάμα πρόσθεσε στα 100 εκατομύρια χρηματοδότησης για την τρέχουσα χρονιά, ακόμα 200 για το 2015.
Δεν ακούγεται παράξενο που οι πιο βιαστικοί στο να μάθουν “πως σκεφτόμαστε, πως μαθαίνουμε και πως θυμόμαστε” είναι οι μηχανισμοί του αμερικανικού στρατού. Στις αρχές του περασμένου Γενάρη ανακοινώθηκε ένα πρόγραμμα διάρκειας 42 μηνών, με τον εντυπωσιακό τίτλο strengthening human adaptive reasoning and problem-solving (s.h.a.r.p.). Ο διακηρυγμένος συγκεκριμένος στόχος αυτού του προγράμματος είναι η “αποτελεσματική βελτίωση της ικανότητας αιτιολόγησης και επίλυσης προβλημάτων από υγιείς και υψηλής απόδοσης ενήλικες”. Ο επικεφαλής του προγράμματος Adam Russell το κάνει λίγο πιο λιανά λέγοντας ότι:

... Ο μακροπρόθεσμος στόχος του s.h.a.r.p. και της σχετικής έρευνας είναι να αναπτυχθούν αξιόπιστα εργαλεία και μέθοδοι που να μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα της ανθρώπινης κρίσης (γνώμης) και αιτιολόγησης σε σύνθετα περιβάλλοντα του πραγματικού κόσμου. Κάθε πετυχημένο αποτέλεσμα απ’ το s.h.a.r.p. θα οδηγήσει σε σημαντικά οφέλη για τις μυστικές υπηρεσίες ειδικά, αλλά και για την κοινωνία γενικά...

Ο εργόδοτης του s.h.a.r.p., που είναι μια στρατιωτική υπηρεσία ονόματι intelligence advanced research projects activity (i.a.p.r.a.) είναι λίγο παραπάνω διαφωτιστικός απ’ τον Russell:

... Επενδύουμε σε ερευνητικά προγράμματα υψηλής αβεβαιότητας αλλά και ισχυρών ανταλλαγμάτων έτσι ώστε να έχουμε την δυνατότητα να προμηθεύσουμε το έθνος μας με ένα κατακλυσμιαίο γνωσιακό πλεονέκτημα απέναντι στους ανταγωνιστές μας...

Ο δε Harord Hawkins, γνωσιακός ψυχολόγος και επικεφαλής ενός παρεμφερούς ερευνητικού προγράμματος του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού, εξηγεί πεζά αλλά με ακρίβεια:

... Τα οπλικά συστήματα γίνονται όλο και πιο πολύπλοκα... Το να έχουμε διανοητικά ισχυρότερους ανθρώπους για να χειρίζονται αυτά τα συστήματα έχει γίνει κρίσιμο...

Όπως συμβαίνει με το ευρωπαϊκό h.b.p. έτσι και το αμερικανικό s.h.a.r.p. θα “δουλέψει” και με εκατοντάδες εθελοντές σαν πειραματόζωα. Στην αμερικανική περίπτωση υπολογίζονται σε 2.000 - που θα πληρώνονται. Το καθεστωτικό nesweek, στις αρχές Μάρτη (του 2014) θριαμβολογούσε:

... Ο στρατός, το ναυτικό και η αεροπορία χρηματοδοτούν ήδη τέτοια προγράμματα, αλλά το s.h.a.r.p. είναι ένα απ’ τα μεγαλύτερα... Θα μελετηθούν τεχνικές παλιές και παραδοσιακές (όπως ο διαλογισμός) όσο και πρωτοποριακές, όπως η ηλεκτρική διακρανιακή διέγερση του εγκεφάλου... Στο τραπέζι είναι επίσης μεγάλης κλίμακας έρευνα με ηλεκτρονικά παιχνίδια, που σε μικρότερες έρευνες έχουν αποδειχθεί ικανά να ενισχύσουν την “εργαζόμενη μνήμη”, δηλαδή την ικανότητα κριτικής σκέψης που δεν θυμάται απλά γεγονότα ή πρόσωπα αλλά μπορεί να τα διαχειριστεί...
... Άλλα προγράμματα που χρηματοδοτούνται απ’ το υπουργείο άμυνας συγκλίνουν στους ίδιους στόχους. Στην αεροπορική βάση Wright - Patterson στο Οχάιο, το “σχέδιο ανθρώπινης αποτελεσματικότητας” έχει διαπιστώσει ότι η διακρανιακή και στοχευμένη ηλεκτρική εκκένωση μιας μπαταρίας 9 volt βελτιώνει μερικές γνωσιακές ικανότητες, συμπεριλαμβανόμενων της προσοχής και της μνήμης, σε ποσοστό 200% για μια περίοδο έως και 6 ώρες. “Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά” λέει ο Andy McKinley, ένα μηχανικός βιοϊατρικής που είναι επικεφαλής του συγκεκριμένου προγράμματος. “Αυτό σημαίνει ότι ένας πιλότος που κάνει μια τέτοια θεραπεία στην αρχή της βάρδιας του, μπορεί να έχει τα πλεονεκτήματά της μέχρι το τέλος”.

Τα μικρά ηλεκτροσόκ “κάνουν καλό” στο μυαλό, λοιπόν... Μην ξαφνιαστείτε όταν δείτε να προτείνονται και για μαθητές και μαθήτριες ενόψει εξετάσεων...

H Μόσχα απ’ την μεριά της, αρκετά πιο φειδωλή στην ανακοίνωση λεπτομερειών, αναπτύσει τα δικά της προγράμματα “βελτίωσης της σχέσης χειριστή / μηχανής” για στρατιωτική χρήση. Σύμφωνα με ρεπορτάζ (21 Μάρτη 2014) του καθεστωτικού ειδησειογραφικού πρακτορείου itar - tass:

... Η ρωσία πρόκειται να ξεκινήσει ένα μεγάλης έκτασης πρόγραμμα δημιουργίας μάχιμων ρομπότ. Η κοντοπρόθεσμη φάση αυτού του προγράμματος προβλέπει την δημιουργία ενός στρατιωτικού ανδροειδούς τύπου avatar. “Αυτό το σύστημα θα είναι ανάλογο ενός avatar, αφού ο χειριστής του θα είναι τοποθετημένος έξω απ’ το πραγματικό περιβάλλον της μηχανής” λέει ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Dmitry Rogozin. “Δεν υπάρχει κάτι ανάλογο πουθενά στον κόσμο”.
... Ο χειριστής θα μπορεί να μεταφέρει από απόσταση της κινήσης του σώματός του στο ανδροειδές, θα έχει την ανάδραση, ενόσω θα ελέγχει την δύναμη του ρομπότ... Ένας ρώσος στρατιώτης θα έχει την διανοητική και φυσική ικανότητα να πολεμάει στο πεδίο της μάχης σε μια αναλογία ένας εναντίον πέντε. Οι στρατιωτικές ικανότητες του στρατιώτη θα εκτοξευτούν όχι απλά εφοδιάζοντάς τον με ρομποτικές εφαρμογές, αλλά επίσης με τον σχεδιασμό ειδικών μαχητικών δυνατοτήτων, με την δημιουργία ενός συστήματος διανοητικού ελέγχου πάνω στις τεχνολογίες και στα όπλα, και ενός συστήματος “στρατιωτικής διάνοιας”, που θα κάνει κάθε μάχιμο ρομπότ πλήρως ενσωματωμένο σε μια στρατιωτική ομάδα... Αυτό σημαίνει ότι κάθε στρατιώτης θα μπορεί να χειρίζεται ταυτόχρονα πολλά ρομπότ, κάτι που είναι εντελώς διαφορετικό απ’ την σημερινή κατάσταση όπου μια ομάδα ανθρώπων χειρίζεται μια μόνο μηχανή.... “Αυτή η προσέγγιση είναι ξεπερασμένη σήμερα, και δεν μπορούμε να την δεχτούμε” λέει ο Rogozin...

brain damage...

Διάφορα ζητήματα προκύπτουν απ’ αυτές τις εξελίξεις. Το πρώτο, με την μορφή ερωτήματος, είναι και το πιο προφανές και απλό. Ετοιμάζονται τα αφεντικά για (έστω εν μέρει) “ρομποτικούς πολέμους”; Πριν δέκα χρόνια θα το αποκλείαμε· όχι σήμερα. Αυτό επειδή μια δια-ρομποτική πολεμική αναμέτρηση (για παράδειγμα: uav εναντίον uav ή ρομποτικά ελικόπτερα / τανκς εναντίον ρομποτικών ελικόπτερων / τανκς) μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα μια ικανή καταστροφή παγίου κεφαλαίου (“μηχανών” με την στενή ή ευρεία έννοια) που αποτελεί πάντα στόχο ενός πολέμου. Αλλά ένας δια-ρομποτικός πόλεμος, σαν τέτοιος, δεν καταστρέφει ανθρώπους σε μαζική κλίμακα· ενώ τέτοιος είναι ο ακόμα πιο σημαντικός στόχος κάθε πολέμου, κι ακόμα περισσότερο των καπιταλιστικών.
Μια προσεκτική έρευνα των ανθρώπινων “απωλειών πολέμου” στα τελευταία 100 χρόνια, αρχίζοντας απ’ τον α παγκόσμιο και φτάνοντας στους πολέμους στο ιράκ και στο αφγανιστάν, δείχνει ωστόσο μια ατσάλινη τάση: η αναλογία (των δολοφονημένων, των τραυματισμένων) μεταξύ “μάχιμων” (στρατιωτών) και “άμαχων” αλλάζει σταθερά αυτά τα 100 χρόνια, σε βάρος των “αμάχων”. Με απλά λόγια: όλο και μικρότερες είναι οι “απώλειες” σε “μάχιμους” και όλο και περισσότερες (πολλαπλάσιες μάλιστα των προηγούμενων) είναι οι “απώλειες” σε άμαχους.
Αυτή η τάση είναι ατσάλινη για δύο σοβαρούς (σε σχέση με την γενική καπιταλιστική λειτουργία) λόγους. Ο πρώτος είναι η με άλματα αυξανόμενη “παραγωγικότητα της εργασίας” που μπορεί να εννοηθεί επίσης σαν αυξανόμενη “καταστροφικότητα της εργασίας”. Αυτό σημαίνει ότι η αναλογία “έμψυχου δυναμικού” των στρατών (και των πολέμων) προς μηχανές κινείται ακριβώς προς την κατεύθυνση που περιέγραφε πιο πάνω ο ρώσος κρατικός αξιωματούχος για σήμερα: αντί για “πολλοί χειριστές μιας μηχανής” το εφικτό είναι “ένας χειριστής πολλών μηχανών”. Συνεπώς είναι ανάλογα εφικτό με πολύ λιγότερους “ανθρώπους - στρατιώτες” στο μέτωπο να επιτυγχάνεται πολύ μεγαλύτερη καταστροφή.
Ο δεύτερος λόγος είναι αυτός που οι ιταλοί αυτόνομοι ονόμασαν, στη δεκαετία του 1970, πραγματική υπαγωγή της κοινωνίας στο κεφάλαιο· ή καθολικό κοινωνικό εργοστάσιο. Αν η συνηθισμένη μορφή των πολεμικών αναμετρήσεων τον 19ο αιώνα, και στις αρχές του 20ου (α παγκόσμιος) ήταν, σε γενικές γραμμές, η σύγκρουση στρατού - με - στρατό σε συγκεκριμένα “πεδία μάχης” (οι πολιορκίες, που πέρασαν σταθερά στο περιθώριο, ήταν συνήθως πολιορκίες κάστρων ή οχυρωμένων πόλεων), η καπιταλιστική τάση είναι (και έχει φτάσει προ πολλού σ’ αυτό το σημείο, ξεκινώντας ήδη απ’ τον β παγκόσμιο [1]) ότι η πολεμική αναμέτρηση είναι κοινωνία συνολικά - εναντίον - κοινωνίας συνολικά. Παρά τις ρητορικές περί “προστασίας των αμάχων” δεν υπάρχουν πια “μετόπισθεν” που δεν έχουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, “στρατιωτική σημασία”. Αυτό σημαίνει (και μπορεί να το επαληθεύσει κανείς εύκολα) ότι οι στρατιωτικές πολεμικές μηχανές κάθε πλευράς (με τους χειριστές τους) δεν σημαδεύουν μόνο τις αντίπαλες πολεμικές μηχανές και τους χειριστές τους, αλλά το σύνολο των αντίπαλων καπιταλιστικών δομών και υποδομών, που τυπικά φαίνονται “άμαχες”.
Ενώ, λοιπόν, μια αμιγώς ρομποτική / στρατιωτική αναμέτρηση, φαίνεται πολύ επιλεκτική απ’ την άποψη του καταστροφικού δυναμικού (και των καταστροφικών αναγκαιοτήτων...) του σύγχρονου καπιταλιστικού κόσμου, τέτοιου είδους “αναμέτρηση - των - μηχανών” θα ήταν ένα μικρό μόνο μέρος του πολέμου. Το μεγαλύτερο μέρος θα ήταν η μαζική καταστροφή (των αντίπαλων) ανθρώπων / μηχανών / υποδομών / σχέσεων μέσα στο διευρυμένο, καθολικό “πεδίο μάχης” που είναι το σύγχρονο καπιταλιστικό κοινωνικό εργοστάσιο.

Το δεύτερο ζήτημα, διατυπωμένο πάλι με την μορφή ερώτησης, είναι το εξής: σε ποιο σημείο βρίσκεται (απ’ την μεριά των αφεντικών του καπιταλισμού) η μηχανοποίηση της σκέψης, και η συνάρθρωση “ανθρώπων - μηχανών” στο πεδίο της διανοητικής εργασίας;
Πρέπει να θυμήσουμε εδώ ότι ήδη απ’ τα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών απλώθηκε ιδιαίτερα τόσο σε πάρα πολλούς τομείς της οργάνωσης της εργασίας, όσο και στην κατ’ οίκον καθημερινότητα, οι ειδικοί των αφεντικών άρχισαν να παρατηρούν και να υποδεικνύουν μια μάλλον παράξενη ασυμμετρία: οι μηχανές είχαν ενσωματωμένες πολύ περισσότερες δυνατότητες απ’ αυτές που ήθελαν ή ήταν ικανοί να αξιοποιήσουν οι χειριστές τους. Ή, διατυπωμένο διαφορετικά, η ζωντανή εργασία ήταν πολύ πιο πίσω απ’ το κεφάλαιο / μηχανή· άρα σε αδυναμία να το αξιοποιήσει πλήρως.
Αν τέτοιες ήταν οι ανησυχητικές παρατηρήσεις πριν μιάμιση δεκαετία, μπορεί να υποθέσει κανείς ποια είναι η κατάσταση σήμερα. Όπου τόσο τα software όσο και τα hardware έχουν “αναπτυχθεί” εκθετικά. Ενδιάμεσα έγινε δυνατό ένα μόνο σετ ηλεκτρονικών / πληροφορικών εφαρμογών, τα video games, να γίνουν ταυτόχρονα η “ατμομηχανή” αυτής της τεχνολογικής ανάπτυξης και ένα παράλληλο εκπαιδευτικό σύστημα για μια τουλάχιστον γενιά. Ενόσω λοιπόν, πράγματι τα video games (και τα smart phones) έχουν λειτουργήσει και σαν μηχανές εκπαίδευσης / εξοικείωσης με ορισμένες πλευρές (και δυνατότητες) των νέων τεχνολογιών, το χάσμα ανάμεσα στα σύγχρονα πληροφορικά περιβάλλοντα και τους συνηθισμένους χρήστες τους, μάλλον έχει μεγαλώσει παρά μικρύνει.
Είναι λογικό να υπερασπιστεί κανείς αυτό το χάσμα. Ακόμα κι αν ένας συνηθισμένος υπολογιστής γραφείου με μερικά προγράμματα μπορεί να κάνει “παπάδες”, αυτό δεν σημαίνει πως υπάρχει πράγματι η ανάγκη για την αξιοποίηση των δυνατότητων του μηχανήματος... Και ποιές είναι οι συνηθισμένες ανάγκες; Προφανώς αυτές καθορίζονται από παράγοντες του είδους οργάνωση και καταμερισμός της εργασίας, ή “ανάγκες διασκέδασης”, ή “ανάγκες κοινωνικότητας” (τα τελευταία με ηλεκτρονική / μηχανική μεσολάβηση) που εξελίσσονται πιο αργά απ’ την ίδια τη μηχανοποίηση της διανοητικής εργασίας. Επιπλέον υπάρχει πάντα το ζήτημα της εκπαίδευσης: το παλιό σύστημα έχει πεθάνει αλλά δεν έχει θαφτεί ακόμα, κάτι άλλο για να πάρει εξ ολοκλήρου ή εν μέρει τη θέση του δεν έχει βρεθεί.
Ενώπιον, λοιπόν, μηχανών που γίνονται διαρκώς όλο και πιο “έξυπνες” (σύμφωνα πάντα με τους ορισμούς του συστήματος) και ενώπιον ενός τεχνολογικού περιβάλλοντος που διευρύνεται και ισχυροποιείται μηχανικά όλο και περισσότερο, η ενίσχυση και η αναδιάρθρωση της “διανοητικής ισχύος” του ανθρώπινου “πόλου” είναι ένα ζήτημα πολύ ευρύτερο απ’ το πεδίο στο οποίο το σχολίασε πιο πάνω ο αμερικάνος τεχνο-καραβανάς Harord Hawkins.

Σ’ αυτό το ζήτημα είναι που βρίσκει (καπιταλιστικό) νόημα η θέση του στρατού. Υπό κανονικές συνθήκες ειρηνικής / πολιτικής χρήσης των νέων τεχνολογιών, και παρά τις προσπάθειες που γίνονται πάνω στον καταναλωτικό καμβά, είναι πολύ πιθανό πως οι κοινωνικές ανάγκες (χρήσης αυτών των νέων τεχνολογιών) και, κατά συνέπεια, η προσαρμογή των υποκειμενικών δυνατοτήτων στις διαρκώς εξελισσόμενες μηχανές, θα μένουν όλο και πιο πίσω. Συνήθειες, κοινωνικά ήθη και έθιμα, αδράνειες, αναθέσεις κλπ, λειτουργούν επίσης ανασταλτικά, ειδικά όταν πρόκειται για μια τόσο μεγάλη Αλλαγή Παραδείγματος. Και το φρένο δεν έγκειται μόνο στη γενική ασυμμετρία μεταξύ της μεγάλης μάζας των χειριστών και των μηχανικών δυνατοτήτων που έχουν μπροστά τους, αλλά και στην αδυναμία εμπορικής αξιοποίησης αν όχι της τελευταίας έστω της προτελευταίας λέξης - των - τεχνοεπιστημόνων.
Εκτός αν... Εκτός αν οι ανάγκες που είναι “επίκαιρες” και προσαρμοσμένες στις μηχανικές δυνατότητες επιβληθούν βίαια. Ο στρατός είναι, ακριβώς, ένα τέτοιο πεδίο, όπου οι “ανάγκες” δεν είναι ούτε συζητήσιμες ούτε διαπραγματεύσιμες. Μιλάμε για τις ανάγκες χειρισμού σύνθετων μηχανών, και τα σωματικά / διανοητικά “προσόντα” που προσδιορίζει η αξιοποίηση αυτών των μηχανών και όχι το γούστο ή οι συμβάσεις ή οι δοξασίες του χειριστή τους. Εδώ, λοιπόν, μπορούν να γίνουν τα πειράματα και να βγουν τα συμπεράσματα και οι εφαρμογές. Όχι μόνο για το χημικό ντοπάρισμα σώματος και πνεύματος, αλλά και για κάθε άλλη μέθοδο.

Έχει ειπωθεί ότι ο πόλεμος είναι η υγεία της καπιταλιστικής μηχανής. Πέρα για πέρα σωστό: υπό την βία, τον εκβιασμό και την ένταση ενός πολέμου, επιστρατεύονται τα πάντα. Στον τρόπο που οι νευρο-επιστήμες επιστρατεύονται τώρα και στον τρόπο που το “ανθρώπινο μυαλό” γίνεται στόχος δυναμικής βελτίωσης (παρά τις θεαματικές εξελίξεις της τεχνητής / μηχανικής νοημοσύνης, ή, πιο σωστά, εξαιτίας αυτών των εξελίξεων!) μπορούμε να δούμε το γενικό μέλλον της διανοητικής εργασίας στο καινούργιο, υπό διαμόρφωση, καπιταλιστικό παράδειγμα.
Το επικίνδυνα και δυσοίωνα άσχημο είναι ότι αυτό το (χημικό, νευροβιολογικό, νευροπληροφορικό) ντρεσσάρισμα της απαλλοτριωμένης απ’ το κεφάλαιο διανοητικής εργασίας δεν μπορεί να μείνει επ’ άπειρον περιορισμένο στους στρατώνες. Αφού άλλωστε, το είπαμε ήδη, καμία πολεμική αναμέτρηση μεταξύ πρωτοκλασσάτων αντιπάλων δεν πρόκειται να κριθεί στη μάχη μεταξύ “έξυπνων όπλων”και “πανέξυπνων ρομπότ”. Η καπιταλιστική αναγκαιότητα της Αλλαγής Παραδείγματος δείχνει ότι αυτή η διανοητική υπερένταση θα γενικευτεί μελλοντικά σε μεγάλα τμήματα του κοινωνικού εργοστάσιου.
Άλλωστε μιλάει από πίσω μας η ιστορία: το διπλό σετ του α και του β παγκόσμιου πολέμου δεν ήταν απλά “ξεκαθάρισμα λογαριασμών” μεταξύ αντίπαλων ιμπεριαλισμών· ξεκαθάρισμα που, άλλωστε, ποτέ δεν τελειώνει και πάντα ανανεώνεται. Ήταν επίσης το βίαιο και μαζικό σπρώξιμο των πληθυσμών (κυρίως της εργασίας αλλά όχι μόνον αυτής) στο καινούργιο (τότε) παράδειγμα της μαζικής παραγωγής / κατανάλωσης...

ΣΗΜΕΙΩΣΗ