μια εποχή στην κόλαση

...
Ο Ρεμπώ έχει πάει στην Αβυσσυνία για να κάνει την τύχη του με το εμόριο των σκλάβων. Ο Βιτγκενστάιν, μετά από ένα διάστημα που εργάστηκε σαν δάσκαλος σ’ ένα χωριό, διαλέγει την ταπεινή δουλειά του νοσοκόμου. Ο Ντυσάν στρέφεται στο σκάκι. Αυτήν την παραδειγματική αποκήρυξη του ταλέντου τους ο καθένας τη συνοδεύει συμπληρωματικά με τη δήλωση ότι θεωρεί τα προηγούμενα επιτεύγματά του στην ποίηση, στη φιλοσοφία ή στην τέχνη σαν μηδαμινά, χωρίς σημασία.

Αλλά αυτή η εκλογή τους μιας οριστικής σιωπής δε μηδενίζει τη δουλειά τους. Αντίθετα, προσδίνει αναδρομικά μια πρόσθετη δύναμη και κύρος σε ό,τι διακόπηκε. Η απάρνηση του έργου τους γίνεται μια ακόμα αιτία επιβεβαίωσης του έργου τους, ένα δίπλωμα αναμφισβήτητης σοβαρότητας. Αυτή η σοβαρότητα έγκειται στο ότι δε θεωρείται η τέχνη (ή η φιλοσοφία ασκημένη σαν μια μορφή τέχνης) σαν κάτι του οποίου η σοβαρότητα διαρκεί για πάντα, σαν ένας “σκοπός”, σαν ένας σταθερός φορέας πνευματικών φιλοδοξιών. Η πραγματικά σοβαρή στάση είναι αυτή που θεωρεί την τέχνη σαν ένα “μέσον” προς κάτι που μπορεί ίσως να επιτευχθεί μόνο εγκαταλείποντας την τέχνη· κρίνοντας την τέχνη με λιγότερη ανοχή, η τέχνη είναι ένας ψεύτικος τρόπος ή (η λέξη ανήκει στον Νταντά καλλιτέχνη Ζακ Βασέ) μια ανοησία.

Αν και όχι πια μια εξομολόγηση, η τέχνη είναι περισσότερο από ποτέ άλλοτε μια απελευθέρωση, μια άσκηση στον ασκητισμό. Με τη βοήθειά της ο καλλιτέχνης εξαγνίζεται - από τον εαυτό του και, στο τέλος, από την τέχνη την ίδια. Ο καλλιτέχνης (αν όχι η ίδια η τέχνη) είναι ακόμα στρατευμένος σε μια προοδευτική πορεία προς το “καλό”. Αλλά ενώ πριν το καλό για τον καλλιτέχνη ήταν να κυριαρχήσει πάνω στην τέχνη του και να ολοκληρωθεί μέσα σ’ αυτήν, τώρα το πιο σημαντικό γι’ αυτόν είναι να φτάσει στο σημείο όπου οι σκοποί αυτοί παύουν να έχουν μια οποιαδήποτε σημασία γι’ αυτόν, από τη συγκινησιακή άποψη και την ηθική, και το να μένει σιωπηλός του δίνει μεγαλύτερη ικανοποίηση από το να προσπαθεί να βρει τη δική του φωνή στην τέχνη.
...

Σούζαν Σόνταγκ
Η αισθητική της σιωπής