spirit
η επιστροφή των
καλών πνευμάτων

Ο Julian Assange βρίσκεται πάντα αποκλεισμένος στην πρεσβεία του Εκουαδόρ στο Λονδίνο. Ο Edward Snowden έχει μεγαλύτερη ευρυχωρία: άσυλο στη Ρωσία και την προστασία των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών. Ο νεαρός αμερικάνος στρατιώτης Chelsea Manning, δεν έχει καμία ευρυχωρία: είναι φυλακισμένος για 35 χρόνια, καταδικασμένος για το ότι υπήρξε η βασική “πηγή” των εγγράφων και των πληροφοριών για την δράση του αμερικανικού στρατού στο ιράκ, που (διέρρευσαν στο και) δημοσιοποιήθηκαν απ’ το wikileaks. Ο αντιφασίστας ακτιβιστής και hacker Jeremy Hammond είναι σε λίγο καλύτερη κατάσταση απ’ τον Manning: καταδικάστηκε τον περασμένο Νοέμβρη “μόνο” σε δέκα χρόνια φυλακή, για την κλοπή 60.000 κωδικών πιστωτικών καρτών (που χρησιμοποιήθηκαν απ’ τους “anonymous” για να μεταφέρουν περίπου 700 χιλιάδες δολάρια απ’ τους συγκεκριμένους λογαριασμούς προς μη κερδοσκοπικές οργανώσεις) και των στοιχείων των e-mails 860.000 πελατών του Stratfor που αξιοποιήθηκαν απ’ Wikileaks.
Αυτοί οι 4 ήταν “παρόντες - απόντες” στο Chaos Communication Congress, στο Αμβούργο, στα τέλη του περασμένου Δεκέμβρη. Μέσω video ο Julian Assange απευθύνθηκε στους συμμετέχοντες, κάνοντας έκκληση για αντι-εξουσιαστική δράση.
Η σύντομη παρέμβαση του Assange δεν λέει κάτι καινούργιο, τουλάχιστον για τον κόσμο των ετερόδοξων και αντιαυταρχικών ηλεκτρονικο-τεχνικών. Κι ούτε πρόκειται για μια άποψη που θα μείνει στην ιστορία. Ωστόσο το συμπυκνωμένο περιεχόμενό της προσφέρει την ευκαιρία για μια σύντομη διαγώνια ματιά σ’ αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί “ανταγωνισμός στον κυβερνοχώρο”.

το κάστρο από μέσα

Είναι δυνατόν να προσδιοριστεί σήμερα κάτι σαν “η μέση κοινωνική πραγματικότητα”, σε ότι αφορά την πληροφορική, την κυβερνητική, το διαδίκτυο, την εννόηση και την κατανόηση όλων αυτών των δομικών στοιχείων της εξελισσόμενης αλλαγής παραδείγματος στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες; Ίσως όχι. Ίσως να υπάρχουν περισσότερες από μια, και επάλληλες μεταξύ τους, “μέσες κοινωνικές πραγματικότητες”, ανάλογα με διάφορα δεδομένα, και ειδικά ανάλογα με την εκπαίδευση και την εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες. Όμως η “κολασμένη δυστοπία” που αναδύθηκε ντοκουμενταρισμένη μετά τις αποκαλύψεις του Snowden (για το επίπεδο παγκόσμιας κατασκοπείας και αδηφάγας συσσώρευσης δεδομένων απ’ τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες) υποδεικνύει πως, τουλάχιστον προς το παρόν, το “μεγάλο κοινό” (των χρηστών) πιστεύει ότι η κυβερνόσφαιρα σε όλες τις παραλλαγές της, απ’ τα απλά κινητά τηλέφωνα ως το διαδίκτυο, είναι ένας “χώρος” εξασφαλισμένης ελευθερίας και ιδιωτικότητας. Κι αυτή η ψευδαίσθηση, που μεταφράζεται σε παιδιάστικα απρόσεκτη χρήση των νέων τεχνολογιών, είναι που εξασφαλίζει ένα στρατηγικό πλεονέκτημα στους “κατασκόπους” και στους “περιφρακτές” του καινούργιου, θαυμαστού, ηλεκτρονικού κόσμου, κρατικούς, επιχειρηματικούς ή παρακρατικούς. Πριν απ’ την διάρρηξη των πληροφοριακών θησαυροφυλακίων διάφορων κρατικών υπηρεσιών, θα ήταν χρήσιμο (κι ως ένα βαθμό αποτελεσματικό) το να είχε (έχει) συνειδητοποιήσει ο “μέσος χρήστης” τι (και πως) είναι η google - για παράδειγμα. Κάτι που δεν είναι καθόλου μυστικό. Για να το πούμε με άλλα λόγια: μοιραζόμενες στο “μεγάλο κοινό” οι νέες τεχνολογίες φετιχοποιήθηκαν κοινωνικά πολύ γρηγορότερα και πολύ βαθύτερα από οποιονδήποτε άλλον μηχανικό νεωτερισμό του καπιταλιστικού παρελθόντος. Η παρέλαση του σύγχρονου ηλεκτρονικού - μηχανικού “οπλοστασίου” υπήρξε εκατοντάδες φορές πιο πειστική απ’ την φοβερή και τρομερή “παγκόσμια βιομηχανική έκθεση” στο Crystal Palace τον Οκτώβρη του 1851. Κι αυτό μόνο και μόνο (υποστηρίζουμε) επειδή ένα μέρος του καινούργιου παντοδύναμου βιοπληροφορικού θηρίου έγινε, στην εξέλιξή του, επιτραπέζιο ή pocket. Αλλά γρήγορα η “πειστικότητα” μετατράπηκε σε υποτέλεια.

Έχει επ’ αυτού την σημασία του το γεγονός ότι ο Assange επικαλείται ακόμα την ιδεολογία της διαφάνειας στην οποία εκπαιδεύονται (κατά τη γνώμη του) οι απλοί, συνηθισμένοι, καθημερινοί χρήστες του διαδικτύου. Για μια ακόμα φορά η “ιδεολογία” είναι ψευδής συνείδηση· και σαν τέτοια δεν είναι ουσιαστικός αντίπαλος όσων μπορούν ή προσπαθούν να (ξανα)ελέγξουν την κοινωνική εργασία / δημιουργικότητα, ηλεκτρονικά αυτή τη φορά. Εκείνο που κάνει ελκυστικό, ακόμα και γοητευτικό, το internet δεν είναι η “διαφάνεια”, αλλά η ευκολία πρόσβασης σε οτιδήποτε “πλέει” στο διαρκώς διογκούμενο πληροφοριακό σύμπαν. Η τεχνική ευκολία πρόσθεσης του οτιδήποτε σ’ αυτό το σύμπαν και η εξίσου τεχνική ευκολία ανάκτησής του πάντα με την (ηλεκτρονική) μορφή που αυτό προστέθηκε εκεί, έχουν δημιουργήσει πράγματι μια αίσθηση κοινών, κοινοτήτων, κλπ. Κι αυτή η αίσθηση, προϊόν εργασίας αναμφίβολα (τουλάχιστον σε ότι αφορά την διαρκή προσθήκη “πληροφοριών” οποιουδήποτε είδους) έχει οδηγήσει, όχι παράλογα, σε μια ειδική μορφοποίηση εκείνου που ιστορικά έχει ονομαστεί “δημόσιο αγαθό”.
Σ’ αυτά όντως εκπαιδεύεται ο μέσος χρήστης του κυβερνοσύμπαντος - συνήθως ασυνείδητα. Είναι όμως άλλο πράγμα η εύκολη πρόσβαση (που βρίσκεται στη βάση της μορφοποίησης του κυβερνοσύμπαντος ως δημόσιου αγαθού) και άλλο η αξία. Η κοινή (και καθόλου μόνο των καπιταλιστικών κοινωνιών) πεποίθηση ότι η αξία μεγαλώνει μαζί με την σπανιότητα και, αντίθετα, μικραίνει με την αφθονία, δεν πρέπει να θεωρηθεί ξεπερασμένη. Πράγμα που σημαίνει ότι οι μέσοι, συνηθισμένοι χρήστες των νέων τεχνολογιών, θα ήταν δυνατόν να διακατέχονται απ’ την ασυνείδητη πεποίθηση πως μέσα στον χορό της cyber προσβασιμότητας είναι (μιλώντας γενικά) μικρή η αξία των περιεχομένων· ή, πράγμα κοντινό, είναι μικρή η σημασία της διαφύλαξης της αξίας τους έναντι οποιουδήποτε σφετεριστή.
Είναι ενδεικτικός (ή μήπως αποδεικτικός;) ο μετασχηματισμός που έχει ήδη συμβεί σε ότι αφορά εκείνο που ιστορικά, ως και το απόγειο του βιομηχανικού καπιταλισμού, μορφοποιήθηκε και ονομάστηκε ιδιωτικότητα. Δεν ήταν καθόλου αναίμακτη η διαδικασία προσδιορισμού των ορίων δράσης (ή ακόμα και “όρασης” ή “ακοής”...) οποιασδήποτε “δημόσιας αρχής” - δηλαδή κρατικής εξουσίας. Και, αντίστροφα, δεν ήταν καθόλου ευκαιριακή ή “άνευ αξίας” η διαφύλαξη της ιδιωτικής σφαίρας των ανθρώπινων σχέσεων, συμπεριφορών, γούστων. Η “διαφάνεια” την οποία υψώνει σαν αρετή (ελέω γενικής πληροφοριοποίησης) ο Assange ήταν, ως πριν λίγες μόνο δεκαετίες, εμμονή και προσανατολισμός των μεγάλων και μικρών εξουσιών· οι διάφορες παραλλαγές της πανοψείας το μαρτυρούν χωρίς αμφισβήτηση. Η “διαφάνεια” που αφορούσε τις κοινωνικές σχέσεις ήταν συνώνυμη με την απογύμνωσή τους στα μάτια των αρχόντων.
Αλλά τώρα η ιδιωτικότητα έχει μετασχηματιστεί - και συνεχίζει. Τα περιβόητα “μέσα κοινωνικής δικτύωσης” έδωσαν την τεχνολογική βάση να συρθούν οι διαπροσωπικές σχέσεις και επαφές έξω και μακριά απ’ την διακριτικότητα· την διακριτικότητα ακόμα και των (παλιών...) τηλεφώνων. Με αντάλλαγμα τον πληθωρισμό (το “πλήθος των φίλων” ή των “ακολούθων” - ενδιαφέρουσα εδώ η λέξη follower...), με αντάλλαγμα δηλαδή την ψευδαίσθηση της ατομικής “κεντρικότητας” ή και ηγεμονίας στις κοινωνικές σχέσεις, οι μέσοι, κοινοί θνητοί / χρήστες των επιτραπέζιων ή pocket ηλεκτρονικών μηχανών έχουν εγκαταλείψει την εύλογη οριοθέτηση της ιδιωτικότητας· της δικής τους και των άλλων. Έχουν εγκαταλείψει τις ιστορικές (και συχνά αιματοβαμένες) εκφάνσεις και θεσμίσεις των ορίων της καθημερινής ζωής (τους) έναντι των αρχόντων, αδιαφορώντας για την ύπαρξη αυτών των τελευταίων, των δυνατοτήτων και των προθέσεών τους. Μ’ άλλα λόγια έχουν αποφασίσει (;) οι ίδιοι ότι έχει μικρή (ή καθόλου) αξία η διαφύλαξη της προσωπικότητας και της ζωής τους έναντι της δημόσιας έκθεσης· έχουν αποφασίσει (;) οι ίδιοι να είναι “διαφανείς” μέσα στο σύστημα. Κι όταν (μερικοί, ελάχιστοι μέσα στην τεράστια θάλασσα των κοινών χρηστών) ανακαλύπτουν, πάντα εκ των υστέρων, ότι οι άρχοντες (κρατικοί, παρακρατικοί ή επιχειρηματικοί) υπάρχουν και αξιοποιούν για δικό τους λογαριασμό αυτήν την εθελοντική αυτο-έκθεση, τότε και μόνο τότε προσπαθούν να τους εγκαλέσουν για “παραβίαση προσωπικών δεδομένων”.

Η προκλητική αλήθεια που τεκμηρίωσαν οι αποκαλύψεις του Snowden δεν ήταν ότι κυβερνητικοί υπάλληλοι των ηπα παρακολουθούν κυβερνητικούς υπαλλήλους της γερμανίας ή της γαλλίας... Αλλά ότι οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες (όχι και τόσο κρυφό αντικείμενο θαυμασμού των στελεχών κάθε άλλης εθνικότητας κρατικού, παρακρατικού ή επιχειρηματικού μηχανισμού ελέγχου) παρακολουθούν τους πάντες, κατά βούληση. Δεν μοιάζει, από πρώτη ματιά, παράδοξο που η τεκμηριωμένη έκθεση των πρακτικών των αρχόντων δεν προκάλεσε ένα εκτεταμένο, ακόμα και παγκόσμιο κύμα αγανακτισμένης αποχής απ’ τις στον - πάγκο - του - χασάπη ηλεκτρονικά μεσολαβημένες επικοινωνίες; Μοιάζει, αλλά δεν είναι. Πρώτον επειδή μια τέτοια αποχή φαίνεται στους κοινούς, μέσους χρήστες πολύ πιο αδιανόητη (ή σκληρότερη) από μια “αποχή φαγητού” (απεργία πείνας). Και δεύτερον, ακόμα χειρότερο, επειδή (θεωρούν ότι) δεν έχουν τίποτα να κρύψουν - απ’ τις αρχές. Ως εάν η ιδιωτικότητα να συνιστά, σαν τέτοια, αδικοπραξία ή παραδοχή ενοχής· και ο σεβασμός της μια άχρηστη σπατάλη δυνατοτήτων.

Ο βασικός πυρήνας της παρότρυνσης του Assange προς την “τελευταία γενιά ελεύθερων ανθρώπων” να μπουν μέσα στους οργανισμούς επιτήρησης και να “πετάξουν την μπάλα έξω” είναι η παλιά (του 20ου αιώνα πάντως) ιδέα του ρεφορμισμού: να αλλάξουμε το κάστρο από μέσα. Δεν θα οικτίρουμε αυτήν την θέση, ούτε θα φορέσουμε την ψευδοηρωϊκή στολή του τα κάστρα πέφτουν απ’ έξω. Γιατί εκείνο που μας ενδιαφέρει εδώ είναι αυτό: ποιό ακριβώς είναι το κάστρο;
Ο Assange (και, προφανώς, όχι μόνον αυτός), μιλώντας για “πληροφοριακό apartheid” εννοεί τα κάστρα των “κρατικών μυστικών”. Υπάρχουν τέτοια; Με μια πολύ συγκεκριμένη και στενή έννοια υπάρχουν. Είναι, για παράδειγμα, οι φωτογραφίες απ’ τα βασανιστήρια στο κολαστήριο του Abu Ghraib... Είναι το βίντεο με την απ’ τον αέρα εκτέλεση αόπλων κάπου στη Βαγδάτη ή στο αφγανιστάν... Είναι οι τεχνικές λεπτομέρειες των χρηματιστηριακών κόλπων και των εταιρικών καρτέλ... Είναι οι διαδικασίες δηλητηρίασης τροφίμων ή φυσικών υποθεμάτων... Είναι τα συγκεκριμένα στοιχεία της δολοφονίας κάποιου ενοχλητικού συνδικαλιστή στη λατινική αμερική... Είναι τα ντοκουμέντα παραποίησης κάποιων υποτιθέμενα κρίσιμων πληροφοριών που διοχετεύτηκαν στη μαζική κατανάλωση...
Όμως οι στρατιωτικές εκστρατείες σαν τέτοιες δεν είναι καθόλου μυστικές, ούτε η σκοπιμότητά τους· το αντίθετο. Η κρατική δράση στις γενικές γραμμές της και τα συμφέροντα των αφεντικών δεν είναι καθόλου μυστικά· το αντίθετο. Η τερατώδης συγκέντρωση πληροφοριών στα εργοστάσια της google (και των ανταγωνιστών της) δεν είναι μυστική· το αντίθετο. Η βίαιη εξαθλίωση του παγκόσμιου προλεταριάτου δεν είναι μυστικό· το αντίθετο. Δεν υπάρχουν στρατηγικά μυστικά του καπιταλισμού και των κυρίων του: μ’ έναν τρόπο απόλυτα ιστορικό και ακλόνητο οι βασικές καπιταλιστικές λειτουργίες δεν έχουν “τίποτα να κρύψουν”! Δεν υπάρχουν (και δεν υπήρχαν ποτέ στην καπιταλιστική εξέλιξη) μυστικά επιχειρηματικά ή κρατικά στρατηγικής σημασίας· τέτοια, δηλαδή, που η αποκάλυψή τους θα ήταν αρκετή για να οδηγήσει σε οποιαδήποτε κοινωνική ανατροπή.
Ποιό είναι λοιπόν το κάστρο;

οι τεχνικοί σαν τάξη (;)

Προκειμένου να δώσει ιστορικό βάθος στη θεώρησή του περί απελευθερωτικής δυνατότητας (ή πεπρωμένου;) των νέων τεχνικών, και ειδικά της πιο υψηλής βαθμίδας τους (εκείνων, δηλαδή, που λόγω σύγχρονου καταμερισμού έχουν στη διάθεσή τους πολλές και διαφορετικές πληροφορίες αλλά και μια γενική εικόνα του συστήματος) ο Assange μνημονεύει τους τεχνικούς της βιομηχανικής / εργοστασιακής φάσης του καπιταλισμού. Ήταν μέσα στο σύστημα (λέει) αλλά αυτό ακριβώς ήταν που τους έδινε την δυνατότητα να το σύρουν στα μέτρα τους. Είναι αυτό αλήθεια;
Και ναι, και όχι. Οι “ειδικευμένοι” της βιομηχανικής εργασίας ριζοσπαστικοποιήθηκαν σε συγκεκριμένες ιστορικές φάσεις, αλλά μόνο στον βαθμό και για όσο καιρό δεν θεώρησαν εαυτούς αυτοτελή τάξη, αλλά τμήμα τάξης: της εργατικής. Οι “μάστοροι” σαν τέτοιοι υπήρξαν ένα είδος εμπροσθοφυλακής των εργατικών ανταρσιών μόνο σ’ εκείνη την περίοδο όπου η τεχνική αναδιοργάνωση της παραγωγής τους έριχνε στο περιθώριο αφαιρώντας τους την αξία (κοινωνική, εργασιακή, μισθολογική) της μαστοριάς τους. Ακόμα και στο πιο πρόσφατο μεγάλο κύμα των ανταρσιών, αυτό της δεκαετίας του ‘60 και του ‘70, οι νέοι (σε ηλικία) τεχνικοί των εργοστασίων και των εργαστηρίων  μπήκαν στη δίνη με κύρια ώθηση την αγωνία τους για την αξία τους μέσα στην παραγωγική και διοικητική ιεραρχία. Δεν υπάρχει ιστορικό παράδειγμα τεχνικών που να έγιναν (σε υπολογίσιμο όγκο) κάποιου είδους καταλύτες απελευθερωτικών διεργασιών ενόσω το σύστημα εξακολουθούσε να τους θεωρεί πολύτιμους για τις λειτουργίες του. Και, σε κάθε περίπτωση, το κύριο πολιτικό και οργανωτικό βάρος τέτοιων διεργασιών, ακόμα και ρεφορμιστικών, έπεφτε στις πλάτες όχι των “ειδικευμένων” (ή και “υπερειδικευμένων”) αλλά των άλλων. Των “πολλών”, εκείνων των αντρών και γυναικών που οι άρχοντες θεωρούσαν de facto αναλώσιμους / ες.

Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι, σε κάθε περίπτωση, το γεγονός πως δεν έχει συμβεί κάτι δεν συνεπάγεται ότι είναι αδύνατο να συμβεί. Πράγματι. Το παράδειγμα εν προκειμένω είναι είτε η φιγούρα του (συχνά μοναχικού) hacker, είτε οι συλλογικές / δικτυακές μορφές του είδους wikileaks, anonymus, κλπ. Δεν θα μπορούσαν αυτοί οι αντάρτες, που οπωσδήποτε είναι μεσαίας ή υψηλής τεχνικής ειδίκευσης, να θεωρηθούν ένα είδος ριζοσπαστικής πρωτοπορείας;
Αν η απάντηση είναι “ναι” (και είναι αρκετοί που θα απαντούσαν έτσι) τότε το γερμανικής καταγωγής Chaos Computer Club είναι, ασφαλώς, η Διεθνής της πρωτοπορείας! Η σταθερότητα των ετήσιων συνεδρίων αυτής της “διεθνούς των hackers” απ’ το 1984 (Chaos Communication Congress - θυμίζουμε ότι σ’ αυτό του 2013 ήταν που απευθύνθηκε ο Assange) και ο όγκος των συμμετοχών σ’ αυτά (9.000 στο τελευταίο) δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό “Διεθνής” με κεφαλαίο “Δ”.
Δεν έχουμε σκοπό την αποτιμήσουμε την διαδρομή του ccc, ούτε να αμφισβητήσουμε τις επιτυχίες του εκεί που τέτοιες έχουν υπάρξει. Όμως πολύ δύσκολα κάποιος θα αποδείκνυε ότι στα σχεδόν 30 χρόνια της αυτή η “Διεθνής” κατάφερε να εμποδίσει εκείνο που ο Assange περιγράφει σαν επί θύραις ηλεκτρονικό ολοκληρωτισμό - κι αφήσουμε τις υπόλοιπες, καθόλου αμελητέες πλευρές του νέου ολοκληρωτισμού. Διαφορετικά, εάν το ccc μπορούσε να υπερηφανευτεί για κάποιου είδους στρατηγικά απειλητική ενέργειά του, είναι βέβαιο ότι δεν θα μπορούσε να κάνει συνέδρια - στο - φως - της - ημέρας· και η πρόσφατη έκκληση του Assange θα ήταν, απλά, ξεπερασμένη και γραφική.

Ενώ οι μικρές ή μεγάλες μάχες για την θεσμική (νομική) κατοχύρωση ορισμένων ελευθεριών (εντός ή εκτός εισαγωγικών) στη χρήση του κυβερνοχώρου δεν είναι αμελητέες, απέχουν πολύ απ’ το να μπορούν να εμποδίσουν μετασχηματισμούς και αναδιαρθρώσεις (καπιταλιστικές) που έχουν στο πλευρό τους τον μαζικό τεχνο-φετιχισμό ή την μαζική τεχνο-άγνοια. Απ’ αυτήν την άποψη σχήματα σαν το ccc, με τα δικά μας κριτήρια, μοιάζουν περισσότερο με συνδικάτα των νέων τεχνικών. Συνδικάτα που είναι ελευθεριακά έως και αντι-κρατικά (χωρίς εισαγωγικά) στο βαθμό που οι ανεμπόδιστες ροές πληροφοριών είναι συστατικό στοιχείο της παραγωγικής λειτουργίας αυτών των καινούργιων μηχανών. Γιατί, κατά τα άλλα, υπάρχει και η σκοτεινή πλευρά του θέματος: οι περιπτώσεις που τμήματα τέτοιων τεχνικών έχουν “εθνικοποιηθεί” και έχουν δράσει εναντίον “εθνικών εχθρών”, ακόμα και αυτόβουλα. Τίποτα δεν προδικάζει ότι το ccc ή οτιδήποτε άλλο παρόμοιο θα έμπαινε στον αληθινό κίνδυνο να σαμποτάρει πρακτικά έναν παγκόσμιο πόλεμο (τα ηλεκτρονικά του μέρη...), μαζεύοντας βροχή τις κατηγορίες περί “εθνικής προδοσίας” για τα κατά τόπους μέλη του. Με άλλα λόγια δεν ξέρουμε τίποτα που να δείχνει ότι η Διεθνής των hacker μοιάζει με το ξεκίνημα της Γ’ και όχι με το τέλος της Β’.
Το κρίσιμο (ίσως όχι το μοναδικό) είναι η θέση αυτών των τεχνικών μέσα στον σύγχρονο καταμερισμό εργασίας· έναν καταμερισμό που από ένα σημείο και κάτω έχει απέραντη, κανονική δουλεία. Είναι άραγε λογικό να περιμένει κανείς ότι ένα τεχνικό “μεσόστρωμα” (ή και “ανώτερη τάξη”) μπορεί να ριζοσπαστικοποιηθεί συνολικά και όχι μόνο σε ότι αφορά τις (ηλεκτρονικές) ελευθερίες, χωρίς να αναγκαστεί να το κάνει εξ αιτίας των δυναμικών και μεγάλης κλίμακας αρνήσεων της βάσης της (εργασιακής και κοινωνικής) ιεραρχίας; Για εμάς δεν είναι καθόλου λογικό.
Είναι όμως για εκείνους που εμπνέονται από μυθολογίες του είδους “V for Vendetta”. Με όχι και πολύ σεβασμό εκ μέρους μας: πρόκειται για τους ίδιους που πιστεύουν στον spiderman...

απ’ την πυρηνική σχάση στη κβαντική υπολογιστική

Όμως γιατί θα έπρεπε να συγκρίνεται το σύνολο εκείνων που έχουν μεσαίου ή υψηλό επιπέδου γνώσεις πληροφορικής με τους ειδικευμένους των μεγάλων εργοστασίων, τους ειδικευμένους του παλιού φορντισμού; Πέρα από άλλα θέματα, το ζήτημα των τεχνικών στην καπιταλιστική παραγωγή (και κυκλοφορία, και κατανάλωση), δεν είναι εύκολο να διαλευκανθεί με τέτοιου είδους αναγωγές στο παρελθόν.
Σε ότι αφορά την αμερικανική nsa, η δράση του Snowden και η δράση του Manning (και άρα το “πρότυπο” των συγκεκριμένων περιπτώσεων) εμπίπτει “τυπικά” μάλλον στην κατηγορία της κατασκοπείας και της διαρροής “διαβαθμισμένων πληροφοριών” (εν προκειμένω: για κοινό καλό...), παρά στην κατηγορία του τεχνικού σαμποτάζ, με οποιαδήποτε έννοια· ας πούμε με την έννοια της διάρρηξης - απ’ έξω. Για τον Snowden το υψηλό επίπεδο γνώσεων (τουλάχιστον χειρισμού και ανάλυσης πληροφοριών) ήταν, πράγματι, όρος για να βρίσκεται στη θέση να... Για τον στρατιώτη Manning όχι. Συνεπώς δεν υπάρχει κάποια γραμμική σχέση μεταξύ “τεχνικών γνώσεων” και “αποκάλυψης”, τέτοια που να παραπέμπει σε ένα εν δυνάμει κάποιων μέσα στο στρώμα των ειδικών της πληροφορικής. Σα να λέμε: το παράδειγμα είναι λάθος· ή, το λιγότερο, δεν είναι επαρκές.

Παρότι αν αντιμετωπίσει κανείς το θέμα ατομικά δημιουργείται η εντύπωση ότι ένας υψηλών προσόντων τεχνικός είναι, περίπου, ένας “μικρός θεός”, στην πραγματικότητα, όποια κι αν είναι η “αποθέωσή” του, δεν είναι καθόλου εντελώς κύριος των δυνατοτήτων του. Το ζήτημα δεν είναι ιδεολογικό. Αφορά την τεχνολογική συγκέντρωση και διάρθρωση (συμπεριλαμβανομένου του καταμερισμού εργασίας), σαν “συγκέντρωση και διάρθρωση κεφαλαίου”. Το παράδειγμα των πυρηνικών τεχνικών είναι ίσως χρήσιμο σ’ αυτό το σημείο.
Δεν θα αμφισβητούσαμε τα κίνητρα φυσικών όπως ο Fermi, ο Oppenheimer και πολλοί άλλοι λιγότερο ή περισσότερο γνωστοί, που έθεσαν τις υψηλού επιπέδου γνώσεις τους στη διάθεση του αμερικανικού κράτους στη διάρκεια του Β παγκόσμιου πολέμου. Είναι σίγουρο ότι ανησυχούσαν ιδιαίτερα για την πιθανότητα ο γ ράιχ να νικήσει στρατιωτικά. Ας πούμε λοιπόν ότι τα κίνητρά τους ήταν τα καλύτερα του τότε κόσμου. Το αποτέλεσμα όμως (δηλαδή η αξιοποίηση των τεχνικών τους γνώσεων) δεν ελεγχόταν απ’ αυτούς, αλλά από εκείνους που είχαν αγοράσει τις γνώσεις τους χρηματοδοτώντας αυτό που έγινε γνωστό σα “σχέδιο Manhattan”· και ήταν αντίθετο ή, έστω, διακριτά διαφορετικό απ’ τα κινητρά τους. Ο μεν Χίτλερ δεν ηττήθηκε μέσω της χρήσης της ατομικής βόμβας αλλά με πιο “συμβατικούς” τρόπους· η δε Ουάσιγκτον χρησιμοποίησε δυο φορές το “αποτέλεσμα” της δουλειάς των πυρηνικών τεχνικών εναντίον των αμάχων ενός κράτους που ήταν ήδη έτοιμο να συνθηκολογήσει· και το έκαναν αυτό οι αμερικάνοι μόνο και μόνο για να επιδείξουν την στρατιωτική τους υπεροχή στον πλανήτη αφού ο “φασισμός” (με τις τότε κρατικές μορφές του) είχε ήδη ηττηθεί.
Δεν ρωτήθηκαν οι πρωτεργάτες της ατομικής βόμβας για το που θα χρησιμοποιηθεί. Ούτε ήταν δυνατόν να “πάρουν τις γνώσεις τους και να φύγουν” για να γλυτώσουν πρώτα τους γιαπωνέζους άμαχους και ύστερα τον κόσμο απ’ τον πυρηνικό τρόμο του Γ παγκόσμιου (του επονομαζόμενου “ψυχρού”). Η αδυναμία τους δεν είχε να κάνει με την ηθική τους. Είχε να κάνει με το ότι η πυρηνική τεχνολογία, σαν καπιταλιστική (και τι άλλο θα μπορούσε να είναι;), έχει τέτοια και τόσα χαρακτηριστικά ώστε να ξεπερνάει κατά πολύ τις δυνατότητες και τους ηθικούς ενδοιασμούς κάθε τεχνικού χωριστά. Παρότι ανάλογα παραδείγματα υπάρχουν και νωρίτερα, η πυρηνική φάση της καπιταλιστικής τεχνολογικής ανάπτυξης έθαψε πανηγυρικά την ανεξαρτησία (εντός ή εκτός εισαγωγικών) του μεμονωμένου επιστήμονα / τεχνικού.

Οι hackers αναθέρμαναν για μια σύντομη ιστορική περίοδο την ιδέα του “ανεξάρτητου” (μη ελέγξιμου) τεχνικού, και μαζί της την ιδέα μιας κάποιας σημαντικής, ακόμα και ατομικής, αντι-χρήσης των νέων τεχνολογιών. Όμως η συνεχιζόμενη μυθοποίηση παρακάμπτει μερικά σημαντικά θέματα. Ένα πρωτεύον ανάμεσά τους είναι, ξανά, οι σχεδόν απεριόριστες δυνατότητες της συγκέντρωσης κεφαλαίου: ένας hacker, ή ένα δίκτυο hackers, χρησιμοποιούν αποκλειστικά και αναγκαστικά τους δικούς τους “πόρους” σε χρόνο, χρήμα, γνώσεις· στην απέναντι μεριά μια στοιχειωδώς σοβαρή μυστική υπηρεσία μπορεί να αξιοποιήσει απεριόριστο χρόνο, απεριόριστα ποσά χρήματος, και να αγοράσει τουλάχιστον ίδιου επιπέδου γνώσεις (στην πραγματικότητα ίσως και πολύ ανώτερες). Οι αποκαλύψεις σχετικά με τις πρωτότυπες τεχνικές δυνατότητες της nsa δείχνουν όχι μόνο το τι μπορεί να πετύχει η “συγκέντρωση κεφαλαίου” και στην πληροφορική, αλλά και το πόσο τα αποτελέσματα αυτής της συγκέντρωσης ξεπερνούν κατά πολύ τον έλεγχο (και τους ηθικούς ενδοιασμούς) κάθε τεχνικού χωριστά.
Κυκλοφορεί η φήμη ότι η nsa είναι “αρκετά μπροστά” στην κατασκευή κβαντικού υπολογιστή· με σκοπό να τον χρησιμοποιήσει (φυσικά) για τους δικούς της σκοπούς. Δεν έχουμε ιδέα για το αν αυτό το έτσι κι αλλιώς αναμενόμενο και θεαματικό τεχνολογικό άλμα (οι κβαντικοί υπολογιστές) θα έχει τις ίδιες “αδυναμίες” (έναντι “ανεξάρτητων” τεχνικών) όπως η τωρινή τεχνική βάση της πληροφορικής ή όχι· ή εάν οι κβαντικοί υπολογιστές θα γίνουν “προσωπικοί” γρήγορα. Όμως ενώ πολλοί δουλεύουν, επί πολύ καιρό, για την επίλυση των τεχνικών προβλημάτων που συναντάει ακόμα η κατασκευή τέτοιου είδους μηχανών, είναι απόλυτα βέβαιο (με τα τωρινά τουλάχιστον δεδομένα) ότι κανείς απ’ αυτούς, και καμία μικρή ή μεσαία ομάδα τους, δεν μπορεί να φτιάξει μόνη της μία. Όπως κανένας τεχνικός του cern δεν μπορεί να αντιστρέψει ή να εμποδίσει την τωρινή και την μελλοντική χρήση είτε της ίδιας της μεγαμηχανής είτε των συμπερασμάτων που θα βρουν απ’ τα πειράματα εκεί. Δεν είναι “σκουλήκια” αυτοί κι αυτές που έφτιαξαν και δουλεύουν στο cern. Απλά, αυτό που έχουν μπροστά τους, τους ξεπερνάει κατά πολύ· είναι, αμείλικτα, συγκεντρωμένο κεφάλαιο. Που ασφαλώς χρειάζεται πολλούς ειδικούς (και μη) για να “δουλέψει” (συνεπώς μια εκτεταμένη άρνηση εργασίας θα το αχρήστευε)· έχει όμως και αφεντικό.

Δεν θέλουμε να μηδενίσουμε τις όποιες αντάρτικες δυνατότητες στην τωρινή ή στη μελλοντική τεχνολογική στιβάδα του καπιταλισμού, ειδικά όταν πρόκειται για ζητήματα που τα αγνοούμε (όπως και πολλοί άλλοι...) Έστω, όμως, κι απ’ την θέση των τεχνολογικά ανειδίκευτων, πρέπει να θυμίσουμε ότι η αναμέτρηση δεν είναι καθόλου του είδους “παίρνω τα μυστικά και τρέχω”. Είναι πολύ πλατύτερη και βαθύτερη. Μια ειδική διακλάδωση του τεχνοφετιχισμού μυθοποιεί την “ανεξαρτησία”, την “ελευθερία” και την “ανταρσία” σε ορισμένες περιοχές των νέων τεχνολογιών (ειδικά στον κυβερνοχώρο)· όμως τα πράγματα είναι, σε γενικές γραμμές, πολύ διαφορετικά και πολύ πιο σύνθετα.