τότε που εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι

Βρισκόμαστε στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Αυτό που λέγεται “τριτογενής” (οι δουλειές γραφείου δηλαδή) έχει εκραγεί τα προηγούμενα χρόνια, στον ιδιωτικό τομέα, μέσα σ’ ένα καινούργιο hype: “δουλεύουμε γιατί το φχαριστιόμαστε”! Είτε στ’ αλήθεια είτε κατά φαντασίαν (κυρίως το δεύτερο) και χάρη σε ισχυρές δόσεις γενικότερου ευδαινομισμού, μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας “νιώθει” ότι φεύγει απ’ την (εργασιακή) κατάρα του χωραφιού, του εργοστάσιου και της οικοδομής, και μπαίνει στον (εργασιακό) παράδεισο του νέου γραφείου. Το “γραφείο”, που άλλοτε ήταν συνώνυμο της κλεισούρας, της γραφειοκρατίας, των “χαρτογιακάδων”, εμφανίζεται τώρα σκηνοθετημένο, φωτισμένο, εορταστικό σαν ταινία, έτοιμο για μεγάλα κόλπα. Μια αόρατη αίσθηση σεξουαλικότητας (με αιχμή του δόρατος την “γραμματέα”....) πλανιέται στην ατμόσφαιρα, σαν “ηδονισμός” που είναι αντίπαλος της άλλοτε μίζερης και θλιβερής υπαλληλικής ζωής. Ακόμα και το “δημόσιο” θεωρείται τώρα tres banal: γιατί εκπροσωπεί την χοντροκομμένη ιεραρχία, την γκρίνια, την χαρτούρα, την ακινησία· ακόμα και τη λούφα, που τώρα ρίχνεται στα τάρταρα. Τα (μόλις “απελευθερωμένα”, δηλαδή ιδιωτικά) media, οι διαφημιστικές και τα κάθε είδους διασκεδάδικα, από μπάρ μέχρι ψευτοσκυλάδικα, παίζουν κεντρικό ρόλο στην ανασκευή των ιδεών περί “δουλειάς εσωτερικού χώρου”. Με διπλό τρόπο: αφ’ ενός (και πιο περιορισμένα) σαν (εργοδοτικά και εργασιακά) πανηγυρικά δείγματα του νέου ήθους, της καινούργιας “ατμόσφαιρας”, και αφετέρου (και πιο γενικά) σαν οι σημαίες της εντελώς καινούργιας απόλαυσης - του - να - δουλεύεις - σα - μισθωτός.
Οι αναγγελίες και οι διαπιστώσεις για το “τέλος της εργατικής τάξης” και η φρεσκαρισμένη μυθολογία της “μεσαίας τάξης” και του “κέντρου” θα γίνουν οι κοινοτοπίες των ημερών. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν διάφοροι που συνεχίζουν τη νεκρολογία: κουραδίτσες, που βγήκαν απ’ το πεπτικό της ευδαιμονίας των ‘90s, και επιπλέουν ακόμα στο βούρκο των ημερών. Η “εργατική τάξη έπαψε να υπάρχει” ακριβώς την ίδια περίοδο που οι “αλβανοί” άρχισαν να σκάβουν, να μαζεύουν φρούτα, να βόσκουν ζώα και να κτίζουν (συχνά χωρίς να “προλάβουν” να πληρωθούν, αφού την ημέρα της πληρωμής εμφανίζεται η αστυνομία...), οι “φιλιππινέζες” και οι “ρωσίδες” να καθαρίζουν σπίτια και να φροντίζουν ηλικιωμένους, και οι “δίμετρες ουκρανές και μολδαβές” κρατούμενες να είναι ο στόχος του ξεκαβλώματος εκατοντάδων χιλιάδων ανάδελφων ελλήνων, στις πόλεις αλλά και στην ύπαιθρο. 

Η διαφήμιση δίπλα [1] δεν προωθεί αυτό το καινούργιο εργασιακό hype του τριτογενούς! Απλά το διαπιστώνει - και προωθεί τα έπιπλα της συγκεκριμένης φίρμας. Η λεκτική αυτοπεποίθηση του διαφημιστή (που εικαστικά είναι μάλλον πρωτόγονος...) οφείλεται, πιθανότατα, στο ότι και ο ίδιος απολαμβάνει στην επιχειρήση που δουλεύει το τέλος των δεινοσαύρων. Τι υπήρχε πριν, τι συμβαίνει μετά; Οι “δεινόσαυροι” εξαφανίζονται φυσιολογικά, είτε επειδή κάποιος μετεωρίτης τους κτυπάει κατακέφαλα είτε, το πιθανότερο, επειδή τέτοια είναι η “φύση της εξέλιξης” πάνω στο πλανήτη του καπιταλισμού. Και, επιτέλους, οι “συνεργάτες” (πρώην “υπάλληλοι” αλλά όχι πια, τέλος σ’ αυτή τη θλιβερή συνομοταξία!...) θέλουν αποσμητικά χώρου, παστέλ χρώματα στους τοίχους και aircondion. Θέλουν τις ανάλογες καρέκλες (με ροδάκια) για να ακουμπάνε τους κώλους τους και τα τραπέζια μελαμίνης με στρογγυλές γωνίες για τα τηλέφωνά τους. Θέλουν εκείνη την επιπλοποιία που αντανακλά αναγνώριση εκ μέρους του εργοδότη (όχι πια “αφεντικού”!)· την αναγνώριση της “ευθύνης” και της “δημιουργικότητάς” τους.

Κι ύστερα; Ύστερα, περνώντας ο καιρός, άρχισαν να αναδύονται τα παγόβουνα μέσα απ’ την ομίχλη του hype. Ύστερα ο φόβος ξαναέγινε καθεστώς, όχι ενωτικό φυσικά, αλλά ακόμα εντονότερου “ο καθένας για την πάρτη του”. Ύστερα η φτήνεια (της εργασίας) έγινε ο κανόνας· όμως τι άλλο θα συνέβαινε πάνω στη χρεωκοπία των συνειδήσεων;
Όντως οι “δεινόσαυροι” εξαφανίστηκαν. Αλλά πολλαπλασιάστηκαν εκθετικά τα γυαλιστερά μυρμήγκια.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

1 - Την ανασύραμε απ’ το περιοδικό τρίτη γενιά, νο 27, Μάρτης 2000.
[ επιστροφή ]