ιαματικά νομίσματα

Ήταν ντάλα (το περασμένο) καλοκαίρι, 4 του Αυγούστου, όταν ο Γ. Δραγασάκης, στέλεχος του συ.ριζ.α. και ειδικά του οικονομικού επιτελείου του, δίνοντας συνέντευξη στο καθεστωτικό “βήμα”, μίλησε για ανορθόδοξα μέτρα που, σε περίπτωση ανάγκης, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει μια κυβέρνηση (της αριστεράς) για να αντιμετωπίσει τα πιο οξυμένα χαρακτηριστικά της διαχείρισης της κρίσης, χωρίς να βγάλει το ελλαδιστάν απ’ την ευρωζώνη. Μέσα σ’ αυτά τα “ανορθόδοξα μέτρα” έναν σύντομο εκνευρισμό (: ντόρο) προκάλεσε μια “νομισματική” ιδέα: η έκδοση (απ’ την αριστερή κυβέρνηση...) ενός ομολόγου ειδικού σκοπού, που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί απ’ τους υπηκόους σαν “συμπληρωματικό νόμισμα”, ανακουφίζοντάς τους οικονομικά. Υπήρχε κι άλλο “ανορθόδοξο μέτρο”: η αποθάρρυνση των εισαγωγών...
Η ακριβής διατύπωση του (και αντιπροέδρου της βουλής) Δραγασάκη ήταν:

...“θα έπρεπε να είχαμε εκδώσει ήδη ομόλογα ειδικού σκοπού που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εναλλακτικό μέσο πληρωμής, και να θέσουμε σ’ εφαρμογή εναλλακτικά μέσα δημιουργίας ρευστότητας”

Η αλήθεια είναι πως κάτι αντίστοιχο είχε αναφέρει ο ίδιος Δραγασάκης κάμποσες φορές και στο παρελθόν. [1] Όμως τότε ο συ.ριζ.α. ήταν ένα μικρό κόμμα, του οποίου οι οικονομολόγοι μπορούσαν να λένε ελεύθερα ό,τι θέλουν. Η επαναφορά του “ανορθόδοξου μέτρου” του “συμπληρωματικού νομίσματος” το καλοκαίρι του 2013, από στέλεχος κόμματος που θα μπορούσε ακόμα και να κυβερνήσει, είχε άλλη χάρη. Προκάλεσε ενθουσιασμό μεταξύ ενός περιορισμού ειδικών και οπαδών αυτής της ιδέας, και εκνευρισμό σε δύο αντίπαλες μεριές: στο πασοκ αλλά και στην αριστερή τάση του συ.ριζ.α. Η Χ. Τρικούπη κατηγόρησε τον συ.ριζ.α. ότι σπρώχνει υπόγεια την επιστροφή στη δραχμή. Η “πτέρυγα Λαφαζάνη” κατηγόρησε τον Δραγασάκη για το ακριβώς αντίθετο: ότι κατεβάζει ιδέες για να μείνει το ελλαδιστάν στην παγίδα της ευρωζώνης.
Το ενδιαφέρον αυτής της ιστορίας που μάλλον πέρασε απαρατήρητη απ’ τις “πλατιές λαϊκές μάζες” είναι ότι η Κουμουνδούρου απάντησε στη Χ. Τρικούπη με τρόπο ώστε να δικαιώνει την γκρίνια της “αριστερής” τάσης της. Κι ύστερα έκανε κάτι για να ικανοποιήσει κι αυτήν: σταμάτησε κάθε κουβέντα επί του θέματος. Ή σχεδόν...
Η επίσημη απάντηση του συ.ριζ.α. στο πασοκ σε ότι αφορά το “συμπληρωματικό νόμισμα”, στις 6 Αυγούστου 2013, με ένα “άτυπο ενημερωτικό σημείωμα” (δεν ξέρουμε τι σημαίνει “άτυπο”!...) ήταν η εξής:

Ο ΣΥΡΙΖΑ όπως εξηγεί και ο Δραγασάκης στη συνέντευξη του, εκτιμά ότι στις συνθήκες που βρισκόμαστε, με τη φτώχεια να καλπάζει και με πρωτοφανή ποσοστά ανεργίας, πρέπει να συζητήσουμε μέτρα που μπορούν να αμβλύνουν έστω την κατάσταση χρηματοπιστωτικής ασφυξίας. Και στην κατεύθυνση αυτή προτείνει συγκεκριμένα μέτρα ως παραδείγματα ώστε να αποτραπεί η έξοδος από το ευρώ σε περίπτωση που η ήδη υπαρκτή κρίση ρευστότητας πάρει ακόμη πιο ακραίες και ανεξέλεγκτες καταστάσεις προς τις οποίες οδηγεί η πολιτική των μνημονίων.
Το ΠΑΣΟΚ τι συγκεκριμένα προτείνει ή αντιτάσσει σε αυτό τον προβληματισμό; Να περιμένουμε παθητικά κάποιο θαύμα; Ελπίζει ότι το μνημόνιο θα δώσει δουλειά στους ανέργους ή ότι πρέπει να αφήσουμε το κόσμο να πεθάνει από την πείνα όσο η ανθρωπιστική κρίση επιδεινώνεται;
...

... και τα ρέστα δικά σου!....

Πολιορκούμενη η Κουμουνδούρου απ’ το βασανιστικό ερώτημα (πιθανών ή απίθανων ψηφοφόρων του κόμματος) για το “που θα βρεθούν τα λεφτά” για να κάνει έστω ένα μέρος των όσων υπόσχεται σε περίπτωση μελλοντικής εκλογικής νίκης κρατάει μια αιδήμονα σιωπή. Υπάρχουν κάποιοι σοβαροί λόγοι γι’ αυτή τη στάση, πολύ σοβαρότεροι απ’ τις διαμαρτυρίες του κυρ Λαφαζάνη και την γκρίνια του είδους “δεν θα βγούμε απ’ το ευρώ δηλαδή;” Ωστόσο στα μέσα του περασμένου Οκτώβρη ο “μικρός τιμονιέρης”, συνεντευξιαζόμενος στην τηλεοπτική εκπομπή “ενικός” κάτι μισο-είπε, κάτι κωδικοποιημένο δηλαδή, που μάλλον πέρασε σαν κλασσική ακατανόητη τρίπλα πολιτικάντη, ενώ θα μπορούσε και να μην είναι - κι αυτό ανάγκασε εμάς τους φτωχούς να ερευνήσουμε λίγο το θέμα. Η μεταφορά του προφορικού λόγου από εκείνη την συνέντευξη έχει γίνει κατα λέξη:

Ερώτηση θεατή: ... Για να γίνει μια οικονομική πολιτική, για να μπορώ να κατοχυρώσω σε μια χώρα οικονομική πολιτική, θα πρέπει να έχω το δικαίωμα του να τυπώνω χρήμα, να το πληθωρίζω όποτε χρειάζεται, να το υποτιμώ ή να το υποτιμώ, ανάλογα.
Χ’’ Νικολάου: Εθνικό νόμισμα δηλαδή..
Θεατής: Ναι, εθνικό νόμισμα. Είπατε ότι ‘εγω θα επαναδιαπραγματευτώ με τις άλλες χώρες του νότου’. Σε τι νόμισμα κύριε Τσίπρα; Το ευρώ; Το ευρώ δεν είναι νόμισμα του νότου. Είναι νόμισμα του βορρά. Και λειτουργεί αποικιοκρατικά για όλο το νότο, όπως λειτουργούσε το 1700 η αγγλία απέναντι στην ινδία.
Τσίπρας: Ακούστε... Εγώ έχω κάνει την εξής παρομοίωση πολλές φορές. Πιάνει το σπίτι φωτιά και μεις λέμε ‘τι θα κάνουμε για να σωθούμε;’ - Να φύγουμε απ’ το κλιμακοστάσιο... Μάλιστα. Το θέμα όμως είναι να σβήσουμε τη φωτιά τώρα, όχι να φύγουμε απ’ το κλιμακοστάσιο· αυτή είναι η εύκολη λύση.
Αλλά εύκολη όχι ασφαλής λύση. Και γιατί όχι ασφαλής λύση; Διότι για να μπορέσει κανείς με ασφάλεια να περάσει στη δυνατότητα μέσα από την υποτίμηση τη νομισματική να αντικαταστήσει, δηλαδή, την εσωτερική υποτίμηση των αξιών με τη νομισματική υποτίμηση, για να μπορέσει κανείς να το κάνει αυτό με ασφάλεια, πρέπει να έχει αυτός τον έλεγχο της υποτίμησης. Αν δεν έχεις, λοιπόν, μια άγκυρα, δεν μπορείς να το κάνεις εύκολα. Το αποτέλεσμα μπορεί να μην είναι το προσδοκώμενο. Γι’ αυτό δεν αποτελεί επιλογή μας αυτό.
Και τι εννοώ άγκυρα; Θα υποτιμήσεις το νόμισμά σου την επόμενη μέρα, αλλά την μεθεπόμενη μέρα το νομισμά σου θα υποτιμηθεί αυτομάτως απ’ τις αγορές. Και το κατρακύλισμα μπορεί να μην είναι στη δική σου επιλογή. Άγκυρα θα ήταν ενδεχομένως η δυνατότητά σου να προσδέσεις το νόμισμά σου σε ένα άλλο ισχυρό νόμισμα. Αυτό θα σήμαινε να το κάνεις σε συμφωνία με τους εταίρους μας. Για να το προσδέσεις στο ευρώ. Αλλά άμα ήταν να σου δώσουν μια τέτοια συμφωνία έξω απ’ το ευρώ, δηλαδή χωρίς τη δυνατότητα να σε ελέγχουν με το νόμισμα, γιατί δε στη δίνουνε και μέσα; 

Εκεί που η σοφία Τσίπρα προχωρούσε ομαλά στο “το νόμισμά μας είναι το ευρώ γιατί δεν μας συμφέρει κάτι άλλο”, η τελευταία του φράση, απ’ το “αλλά άμα ήταν...” μέχρι το “...και μέσα” μοιάζει (από πρώτη ματιά) σα συντρίμια νταλίκας που έπεσε από γέφυρα! Τίνος - πράγματος - την - σταθερή - ισοτιμία - (“άγκυρα”) - να - σου - δώσουν - μέσα - στο - ευρώ κύριε Τσίπρα;
Αν αυτή η τελευταία φράση του προέδρου του συ.ριζ.α. έχει νόημα και δεν είναι “πουλάω τρέλα”, τότε μια μόνο θα μπορούσε να είναι η απάντηση στην πιο πάνω ερώτηση: να - σου - επιτρέψουν - ένα - συμπληρωματικό - νόμισμα - εσωτερικής - χρήσης - με - σταθερή - ισοτιμία - προς - το - ευρώ...

άλλο θα πει Χαλκιδική, άλλο θα πει Χαλκίδα!

Η διεθνής βιβλιογραφία, ιστορική κατά κύριο λόγο, για τα “συμπληρωματικά” ή “εναλλακτικά” νομίσματα είναι κάθε άλλο παρά φτωχή. Το νόμισμα είναι απλό και συνάμα περίεργο πράγμα: οτιδήποτε μπορεί να παίξει τον ρόλο νομίσματος στις ανθρώπινες συναλλαγές, από οδοντογλυφίδες, τσιγάρα, χαυλιόδοντες ή σπόρους φακής ως χρυσά κέρματα, αρκεί οι συμβαλλόμενοι να συμφωνούν στην αξία αυτού του “ενδιάμεσου” είδους. Το νόμισμα, το όποιο νόμισμα, είναι η βιτρίνα. Το ουσιαστικό είναι πίσω του, και αφορά την πίστη. Την εμπιστοσύνη δηλαδή (όσων το χρησιμοποιούν) ότι όντως έχει μια Χ “αξία”.
Κατά συνέπεια ο κατάλογος με τα παραδείγματα χρήσης “εναλλακτικών” ή “συμπληρωματικών” νομισμάτων, ειδικά σε συνθήκες κρίσης (όπου “λεφτά δεν υπάρχουν”), είναι μεγάλος στην ιστορία. Διεθνώς - πρόσφατα και στην ελλάδα. Υπάρχουν διάφοροι υποστηρικτές αυτής της νομισματικής συμπληρωματικότητας. Άλλοι είναι σοβαροί, άλλοι είναι απατεώνες. Οι σοβαροί προτείνουν τα “συμπληρωματικά” νομίσματα (πάντα οριοθετημένης κυκλοφορίας) σαν τεχνοκρατική λύση στην έλλειψη ρευστότητας. Οι απατεώνες προτείνουν το ίδιο μέσο, βαφτίζοντάς το “εναλλακτικό” ή “αλληλέγγυο”, περίπου σαν πέρασμα στον σοσιαλισμό!
Στην πραγματικότητα η χρήση ενός “συμπληρωματικού νομίσματος” δεν ήταν ούτε “δεξιά” ούτε “αριστερή”. Κι αν ασχοληθεί κάποιος επιφανειακά με το θέμα θα ξαφνιαστεί απ’ το γεγονός ότι κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει ήδη στο ελλαδιστάν. Δεν έχει γίνει ως τώρα (σίγουρα) επειδή η υψηλή προτεραιότητα των ντόπιων αφεντικών ήταν να τσακιστεί η “τιμή” του εμπορεύματος εργασία, άμεσα (μισθοί) και έμμεσα (υγεία, εκπαίδευση, πρόνοια). θα μπορούσε (θεωρητικά) να γίνει κάποια στιγμή στο μέλλον, από οποιαδήποτε κυβέρνηση, εφόσον το μεγαλύτερο της βρωμοδουλειάς έχει γίνει ήδη. Αλλά υπάρχουν 1 συν 1 ζητήματα.
Το πρώτο είναι πως οπουδήποτε έχουν χρησιμοποιηθεί με επιτυχία τέτοιου είδους “συμπληρωματικά” νομίσματα (από νομίσματα με φυσική υπόσταση μέχρι “μονάδες χρόνου”), αυτό έγινε σε εθελοντική βάση. Και η εθελοντική βάση είχε και έχει μεγάλη σημασία για την πίστη, την εμπιστοσύνη δηλαδή που δείχνουν οι χρήστες στην “αξία” του Χ ή Ψ νομίσματος: εάν όντως θες να έχει το Χ ή το Ψ τοπικό νόμισμα που χρησιμοποιείς “αξία”, τότε πράγματι έχει! Τόσο απλό.
Δεν υπάρχει (ή εμείς δεν βρήκαμε) καμία περίπτωση που το “συμπληρωματικό” νόμισμα να καθιερώθηκε με διαταγή. Σ’ αυτήν την περίπτωση δεν είναι αρκετό η όποια εξουσία να “εγγυηθεί την αξία” του. Πρέπει αυτό να γίνει ομαλά δεκτό και απ’ τους αναγκαστικούς χρήστες του. Πρέπει πρακτικά και άμεσα να είναι χρήσιμο στις ανταλλαγές: εάν δέκα ή χίλιοι έμποροι πουν φωναχτά ή ψιθυριστά “δεν δεχόμαστε τα ‘φουντούνια’ για πληρωμές - μόνο ευρώ δεχόμαστε” θα πρέπει η εξουσία να τους συλλαμβάνει· διαφορετικά το “συμπληρωματικό” νόμισμα / φουντούνι θα χάσει την αξία του σα μέσω ανταλλαγής. Θα πρέπει ακόμα, το “συμπληρωματικό” νόμισμα να μην είναι ανταλλάξιμο στο επίσημο / κυρίαρχο· να απαγορεύεται, σα να λέμε, η εκτός τραπεζών ανταλλαγή φουντουνιών με ευρώ και το ανάποδο. Γιατί διαφορετικά, το “συμπληρωματικό” νόμισμα που είναι και το “αδύναμο” της σχέσης, άσχετα με την επίσημη ισοτιμία του (με το επίσημο / κυρίαρχο) θα υποτιμάται σταθερά, δεδομένου ότι το μεν “συμπληρωματικό” νόμισμα θα είναι περιορισμένης χρήσης (μόνο στο εσωτερικό του κράτους) ενώ το επίσημο νόμισμα γενικής και καθολικής χρήσης· άρα πολύ μεγαλύτερης αξίας (στις συναλλαγές).

Το δεύτερο ζήτημα είναι ότι ο Δραγασάκης στην πρόσφατη καλοκαιρινή συνέντευξή του δεν πρότεινε ακριβώς την εκτύπωση ενός “συμπληρωματικού” νομίσματος, αλλά την έκδοση απ’ το κράτος ενός ειδικού ομολόγου το οποίο θα έχει ρόλο “συμπληρωματικού” νομίσματος. Αυτό είναι διαφορετικό, και λέγεται αναγκαστικός εσωτερικός δανεισμός! Το κράτος προχωράει σε αναγκαστικό εσωτερικό δάνειο (απ’ τους πολίτες του) και τα “κουπόνια” που τους δίνει (σαν απόδειξη ότι χρωστάει στον καθένα 100, 1000 ή 100.000 ευρώ) μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στις συναλλαγές, στις πληρωμές εμπορευμάτων, λογαριασμών, φόρων, κ.ο.κ. Αυτό είναι ένα θαύμα του χρηματοπιστωτισμού, αλλά είναι πια ένα παλιό θαύμα.
Πώς μπορεί να πραγματοποιηθεί ένας τέτοιος αναγκαστικός εσωτερικός δανεισμός; Να: το κράτος πληρώνει μισθούς και συντάξεις κατά ένα μέρος σε ευρώ και τα υπόλοιπα σε “ειδικά ομόλογα / κουπόνια”, με ισοτιμία 1(ευρώ): 1(δανεισμένο, κουπονάτο ευρώ). Ο μισθωτός που πρέπει να πάρει, π.χ., 1000 ευρώ μισθό, παίρνει 600 κανονικά ευρώ και 400 ευρώ σε κουπόνια του “ειδικού ομολόγου”. Πώς μπορεί να γίνει ένας τέτοιος αναγκαστικός εσωτερικός δανεισμός με σοσιαλιστικό προφίλ; Δίνονται και αυξήσεις! Τα 700 ευρώ μισθός γίνονται 850, αλλά τα 500 ευρώ είναι κανονικά, και τα 350 κουπόνια του “ειδικού ομολόγου”.
Από την στιγμή που τέτοιου είδους κουπόνια μπαίνουν στην κανονική χρηματική κυκλοφορία, γίνονται δεκτά (δια νόμου) σε όλες τις πληρωμές, συναλλαγές, κλπ, τόσο τις ιδιωτικές όσο και μεταξύ κράτους και ιδιωτών (φόροι, λογαριασμοί, εισφορές, κλπ). Στην πράξη μ’ αυτόν τον τρόπο αυξάνεται ο όγκος του κυκλοφορούντος χρήματος, με την προσθήκη του αναγκαστικού εσωτερικού δανείου υπό την μορφή των κουπονιών. Και έτσι (σύμφωνα με την θεωρία του χρήματος) εξομαλύνονται τα συμπτώματα των περιοριστικών μέτρων διαχείρισης της κρίσης και μπορεί να αρχίσει η ανάκαμψη με όρους εσωτερικής αγοράς. Κι αυτό αφού τα κουπόνια δεν μπορούν να “εξαχθούν”: δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πληρωμές εισαγωγών ή για ταξίδια, ούτε να αποταμιευτούν σε ξένες τράπεζες, αφού κανείς άλλος δεν αναγνωρίζει την αξία τους. [2]
Ένας πανεπιστημιακός οικονομολόγος του ΑΠΘ (Δημήτρης Μάρδας), που είναι φανατικός υποστηρικτής αυτού του τρόπου “εξόδου απ’ την κρίση”, έχει δημοσιεύσει διάφορα άρθρα υπέρ ενός τέτοιου αναγκαστικού εσωτερικού δανεισμού που χρησιμοποιείται σαν “συμπληρωματικό” νόμισμα. Το πρόβλημα είναι ότι όπως σε κάθε δάνειο έτσι κι αυτό θα πρέπει κάποτε να αποπληρωθεί· σε 5, σε 10 ή σε 15 χρόνια. Και θα πρέπει να υπήκοοι να έχουν εμπιστοσύνη στο κράτος τους ότι θα τους ξεπληρώσει αντί να “μετακυλίσει” το χρέος του στο απώτερο μέλλον δίνοντάς τους καινούργια κουπόνια καινούργιων ειδικών ομολόγων. Για λόγους οικονομολογικής ορθότητας ο εν λόγω πανεπιστημιακός προτείνει ότι αυτά τα κουπόνια / ειδικό ομόλογο θα πρέπει να έχουν “αντίκρυσμα” (collateral όπως λέγεται στη χρηματοπιστωτική αργκώ) υλικά πράγματα με αξία. Σε μία περίπτωση έχει προτείνει αυτό το “αντίκρυσμα” να είναι τουριστικά ακίνητα κρατικής ιδιοκτησίας (οπότε η αποπληρωμή του δημόσιου δανεισμού θα γίνεται με μερίδια / μετοχές αυτών των ακινήτων)· σε μία άλλη έχει προτείνει να είναι η ίδια η αξία των επιχειρήσεων που θα “ανακεφαλαιοποιηθούν” μέσω αυτών των κουπονιών.

Εκείνο που θα έπρεπε να περιμένει κανείς απ’ τον άμαθο και φοβισμένο πληθυσμό, είναι ότι θα αντιμετώπιζε μια τέτοια κίνηση με καχυποψία. Είτε σαν βήμα - εξόδου - απ’ - το - ευρώ (τα social media και το internet θα οργίαζαν με τις σχετικές θεωρίες συνωμοσίας...) είτε σαν ξεγέλασμα. Το πιθανότερο είναι ότι θα ενίσχυε την τάση αποθησαύρισης των ευρώ, και έτσι θα περιοριζόταν ξανά η ποσότητα των νομισμάτων σε κυκλοφορία. Θα έπρεπε να προσπαθήσει πολύ η όποια ελληνική κυβέρνηση για να πείσει ότι δεν φεύγει σιγά - σιγά απ’ την ευρωζώνη.
Από την άλλη μεριά η εφαρμογή ενός τέτοιου ανορθόδοξου μέτρου είναι τεχνικά σαφώς ευκολότερη απ’ την γενική αλλαγή νομίσματος. Δεν χρειάζεται να αποσυρθούν τα ευρώ, και - λογικά - δεν θα προκαλούνταν πανικοί μεγάλης κλίμακας.

οπότε;

Τα ανορθόδοξα οικονομικά (και διοικητικά) μέτρα που κατα καιρούς έχουν προτείνει ή υπονοήσει στελέχη του συ.ριζ.α. δεν είναι “αριστερά” - πως θα μπορούσε άλλωστε; - έστω κι αν πουλιούνται έτσι. [3] Όμως το ερώτημα είναι άλλο. Έχει πράγματι τέτοια σχέδια ο wegonnabe συ.ριζ.α.; Ο Λαφαζάνης δεν είναι Γλέζος να πετάει κοτσάνες δεξιά κι αριστερά. Εάν όντως υπάρχει τέτοιος σχεδιασμός στην Κουμουνδούρου, είναι λογικό να μην ανακοινώνεται, ακόμα κι αν έτσι δινόταν απάντηση στο “που θα βρεθούν τα λεφτά”. Όπως η συντεταγμένη, σχεδιασμένη υποτίμηση ενός εθνικού νομίσματος δεν είναι καθόλου φρόνιμο να ανακοινώνεται εκ των προτέρων, έτσι και τέτοιου είδους “ανορθοδοξίες” πρέπει να κρατιούνται κρυφές απ’ τον πληθυσμό μέχρι την ημέρα και την ώρα της ανακοίνωσής τους.
Απ’ την άλλη μεριά τέτοιου είδους “ανορθοδοξίες” θα μπορούσαν να είναι “αντικείμενο διαπραγμάτευσης” των ντόπιων πολιτικών βιτρινών με τους διεθνείς δανειστές. Εάν οι φόροι εν μέρει μαζεύονται σε ευρώ και εν μέρει σε κουπόνια, το ελληνικό κράτος θα στριμωχτεί στην πληρωμή τόκων και χρεών. Μια γενναία “επιμήκυνση” με αντίστοιχη μείωση των επιτοκίων θα ήταν, υπό τέτοιες συνθήκες, ακόμα περισσότερο αναγκαία...

Βitcoin, το ηλεκτρο-νομισματικό κόλπο της εποχής.
Είναι ένα νόμισμα βράχος αξίας: η ισοτιμία του κινείται μεταξύ 0.3 (του δολαρίου) και 900 δολαρίων (!!!) Η χαρά των παπατζήδων.....

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Στις 14 Φλεβάρη του 2010, σε συνέντευξη του “ιού” της ελευθεροτυπίας στους Γιάννη Μηλιό και Γιάννη Δραγασάκη, κουβεντιάζοντας περί διαχείρισης της κρίσης με “περιοριστικά μέτρα” στην ε.ε., στην ερώτηση: ποιά εναλλακτική λύση θα υπήρχε, ο Γ. Μηλιός απαντάει (ο τονισμός δικός μας):

Θα υπήρχε η λύση του απευθείας δανεισμού, η Ε.Ε. να εκδώσει ένα ευρωομολόγο ή τα κράτη να εκδώσουν ένα λαϊκό ή εθνικό ομόλογο - πως θα το πούμε - ώστε με μικρότερα επιτόκια να δανειστούν από την εσωτερική και τη διεθνή αγορά, ή να κρατικοποιηθεί ολόκληρο ή ένα σημαντικό μέρος του τραπεζικού συστήματος. Αυτός ο συνδυασμός μέτρων θα έσπαγε την κυριαρχία των αγορών. Ο Γ. Δραγασάκης στη Βουλή είχε επανειλημμένα αναλύσει όλα αυτά τα ζητήματα πριν έρθει η κρίση.

[ επιστροφή ]

2 - Ξέρουμε μία τέτοια προσπάθεια, που έγινε στην πολιτεία της Καλιφόρνια, στην αρχή της κρίσης στις ηπα. Η πολιτεία είχε ουσιαστικά χρεωκοπήσει, οπότε ο κυβερνήτης της (Σβατσενέγκερ ο μέγας!) εξέδωσε τέτοια κουπόνια ειδικού ομόλογου τον Ιούλη του 2009. Στη διεθνή ορολογία αυτά τα κουπόνια λέγονται IOU απ’ τα αρχικά των λέξεων I own you. Τα καλιφορνέζικα IOU είχαν αξία μόνο εντός των συνόρων της πολιτείας.
Μ’ αυτά οι τοπικές αρχές έκαναν πληρωμές μισθών καθώς και προμηθευτών της πολιτείας. Σε πρώτη φάση η επιβολή των IOU προκάλεσε εκνευρισμό, αφού γίνονταν υποχρεωτικά δεκτά σε όλες τις πληρωμές εκτός απ’ τις πληρωμές φόρων. Οι φόροι έπρεπε να πληρώνονται σε κανονικά δολάρια, αφού η πολιτεία προσπαθούσε να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό της· πράγμα που σήμαινε ότι οι καλιφορνέζοι θα έχαναν σταδιακά τα δολάρια και θα απέμεναν μόνο τα IOU. Αγνοούμε την συνέχεια, που θα πρέπει να έχει διδακτικό ενδιαφέρον.
[ επιστροφή ]

3 - Στα τέλη της άνοιξης του 2013 παρουσιάστηκε σε εκδηλώσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, μια μελέτη χρηματοδοτημένη απ’ το Club της Ρώμης, με θέμα την χρησιμότητα των “συμπληρωματικών” νομισμάτων στην σε κρίση ε.ε., παράδειγμα την ελληνική περίπτωση... Η έκθεση, με τίτλο Money and Sustainability: the missing link (Χρήμα και Βιωσιμότητα: ο ελλείπων κρίκος) συντάχτηκε απ’ τους Bernard Lietaer, Christian Arnsperger, Sally Goerner, Stefan Brunnhuber. Το Club of Rome είναι ένα διεθνές think tank των αφεντικών, συνεπώς αξίζει να μεταφέρουμε εδώ μερικά αποσπάσματα απ’ την έκθεση (που, μεταξύ άλλων, αποδεικνύουν την ορθότητα της πολιτικής μας θέσης, σαν αυτόνομων εργατών, ότι η ενασχόληση με “νομισματικά θέματα”, του είδους “μέσα”, “έξω” ή “δίπλα” απ’ το ευρώ, είναι εντελώς αποπροσανατολιστική για τα συμφέροντα της τάξης μας).
Πρώτα ο χαιρετισμός (προς την έκθεση και τους συντελεστές της) εκ μέρους του Ian Johnson, γενικού διευθυντή του Club (πρώην στελέχους, επί 26 χρόνια, της παγκόσμιας τράπεζας):

Είναι το χρήμα δαίμονας;

Το χρήμα, έτσι μας λένε, είναι η ρίζα όλων των κακών· κινεί τον κόσμο αλλά δεν μπορούμε να αγοράσουμε μ’ αυτό την αγάπη. Η αλήθεια είναι ότι το χρήμα έχει γίνει κεντρικό ζήτημα της ύπαρξής μας. Μετράει την οικονομική μας ανάπτυξη, το κοινωνικό μας στάτους, και τα καταναλωτικά μας έθιμα. Δυο δισεκατομμύρια άνθρωποι ίσα ίσα που την βγάζουν· και το ένα εκατοστό του πληθυσμού της γης έχει πολύ περισσότερα απ’ όσα μπορεί να χαρεί και συμπεριφέρεται με τρόπους που συχνά μας προσβάλλουν.
Πώς έγιναν έτσι τα πράγματα; Πώς μια απλή εφεύρεση που, στην καρδιά της, είχε έναν τόσο επαινετό σκοπό - να βοηθήσει τους ανθρώπους να εμπορεύονται τα προϊόντα τους εύκολα και αποτελεσματικά - πήγε τόσο στραβά; Γιατί έχουμε αποκτήσει αυτό το χάσμα μεταξύ των πιστώσεων και της οικονομίας, μεταξύ των χρηματοπιστωτικών αγορών και της πραγματικής οικονομίας που αυτές οι αγορές θα έπρεπε να υπηρετούν; Οι συνέπειες αυτού του χάσματος χειροτερεύουν εδώ και δεκαετίες. Τα τελευταία 40 χρόνια ο κόσμος υπέστη πάνω από 400 χρηματοπιστωτικές κρίσεις· οικονομίες αποσταθεροποιήθηκαν, χιλιάδες άνθρωποι σ’ όλο τον κόσμο φτώχυναν, και προκλήθηκαν καταστροφές στο φυσικό κεφάλαιο του πλανήτη. Το χρήμα και οι χρηματοπιστωτικές αγορές έγιναν αυτοσκοπός.
Ο Lietaer και οι συνεργάτες του έκαναν μια φιλόδοξη έρευνα για τον ρόλο του χρήματος και τις συνέπειές του στην βιωσιμότητα. Μας οδηγεί σε ένα εξαιρετικό ταξίδι, όπου το χρήμα τοποθετείται στη σωστή του θέση σαν μέσο για ένα βιώσιμο μέλλον. Αναλύει την ανάδυση μιας κερδοσκοπικής κοινωνίας όπου το χρήμα γυρίζει στο παγκόσμιο καζίνο και όπου μόνο το 2% των 4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων που διακινούνται κάθε μέρα κατευθύνεται στην πραγματική οικονομία. Όμως ας φανταστούμε ότι αναποδογυρίζουμε το τραπέζι, και ότι μπορούμε να κατευθύνουμε το 98% αυτών των ποσών στην πραγματική οικονομία. Τι θα σήμαινε κάτι τέτοιο για τις δουλειές ή για την μείωση της φτώχιας; Τι θα σήμαινε για την βωσιμότητα;
Η έκθεση αυτή περιλαμβάνει εξαιρετικά επιχείρηματα τα οποία πρέπει να τύχουν προσοχής και να οδηγήσουν σε δράση. Τα κεφάλαια που αφορούν τον τρόπο που το χρήμα επηρρεάζει την βιωσιμότητα δείχνουν ένα κεντρικό ζήτημα, ότι οι παγκόσμιες κρίσεις που αντιμετωπίζουμε είναι διασυνδεμένες μεταξύ τους. Η χρηματοπιστωτική κρίση δεν είναι παρά μια μόνο διάσταση ενός πολυδιάστατου παζλ. Πάντως η έκθεση είναι περισσότερα πράγματα από μια διάγνωση των ασθενιών του νομισματικού μας συστήματος. Δείχνει επίσης καινούργιους τρόπους να αλλάξουμε το χρηματοπιστωτικό μας σύστημα, προς πρωτοποριακές ιδέες και δυναμικές λύσεις. Η έκκληση για εναλλακτική σκέψη και καινοτόμες στρατηγικές είναι επείγουσα και απαραίτητη.
Το Club της Ρώμης συγχαίρει τους συγγραφείς...

Και τώρα ένα σύντομο δείγμα της άποψης αυτής της έκθεσης (του Club of Rome και όχι της κομμουνιστικής διεθνούς!...)

Αντιμετωπίζοντας την κρίση της ευρωζώνης... Υπάρχει άλλος τρόπος;

Καθώς αυτή η έκθεση οδεύει στο τυπογραφείο, το ελληνικό εκλογικό σώμα - ύστερα από δύο χρόνια δραστικών μέτρων λιτότητας - ψήφισε ξεκάθαρα εναντίον των περικοπών, του bailout και του κυρίαρχου πολιτικούσυστήματος. Το χάος στην ευρωζώνη μοιάζει τώρα ένα βήμα πιο κοντά. Συνεπώς θα αξιοποιήσουμε την ευκαιρία να δείξουμε το πως μια μόνο απ’ τις προτάσεις αυτής εδώ της έκθεσης μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα στην Ελλάδα, στην Ισπανία ή σε οποιαδήποτε άλλη χώρα αντιμετωπίζει αυτό το είδος κρίσης. Είναι μια λύση που οι κυρίαρχοι χρηματοπιστωτικοί κύκλοι και τα μήντια αποφεύγουν να συζητήσουν, αλλά είναι καθαρή και απλή. Μπορεί να δουλέψει, και το απαραίτητο (open source) software είναι διαθέσιμο.
Η τωρινή νομισματική ορθοδοξία υποστηρίζει ότι το 100% της ελληνικής (ή οποιασδήποτε άλλης) οικονομίας πρέπει να είναι είτε “μέσα” είτε “έξω” απ’ την ευρωζώνη. Αλλά οι πάντες ξέρουν ότι κάθε μία απ’ αυτές τις επιλογές θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη ανεργία και ακόμα μεγαλύτερη μιζέρια. Όμως δεν είναι έτσι τα πράγματα! Το βασικό στοιχείο των συμπληρωματικών νομισμάτων, όπως το εκθέτουμε εδώ, είναι ότι μπορούν να χρησιμοποιούνται μαζί με το κυρίως νόμισμα, αυξάνοντας την ελαστικότητα και την ευκαμψία ολόκληρου του κοινωνικο-οικονομικού συστήματος. Να πια είναι η πρότασή μας, σε συντομία:
- Η Ελλάδα συνεχίζει να χρησιμοποιεί το ευρώ σε όλες τις διεθνείς χρήσεις: τουρισμό, εφοπλισμό, εξαγωγές και εισαγωγές, κλπ. Οι φόροι θα πληρώνονται σε ευρώ για τα κέρδη αυτών των οικονομικών δραστηριοτήτων, και θα χρησιμοποιούνται για να εξυπηρετείται το δημόσιο χρέος της χώρας.
- Επιπλέον, κάθε ελληνική πόλη ή περιοχή που θέλει να συμμετάσχει σ’ αυτήν τη λύση, μπορεί να εκδόσει το δικό της νόμισμα (το οποίο ονομάζουμε γενικά “civic”). Τα Civics χρησιμοποιούνται για να πληροφούν σημαντικά τοπικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά προγράμματα. Στο παράδειγμα που έχουμε φτιάξει, 1 civic αντιστοιχεί στην πληρωμή 1 ώρας εργασίας σε τέτοια προγράμματα. Τα project που θα πληρώνονται με civics επιλέγονται τοπικά και δημοκρατικά.
- Τα νοικοκυριά που δεν έχουν κερδίσει αρκετά civics μπορούν να μπουν σε μια online αγορά (του είδους eBay) για να αγοράσουν όσα civics θέλουν με ευρώ - ή με οποιαδήποτε άλλη υπηρεσία ή αγαθό - απ’ αυτούς που έχουν κερδίσει περισσότερα civics απ’ όσα χρειάζονται.
- Τα civics υπάρχουν μόνο σε ηλεκτρονική μορφή, εκδίδονται απ’ τις αρχές της πόλης / περιοχής, ενώ χρησιμοποιούνται τα κινητά τηλέφωνα σαν μηχανισμοί πληρωμών (όπως συμβαίνει ήδη στην Ινδονησία, την Ν. Αφρική και τώρα και στην Κένυα). Έτσι τα civics είναι 100% ελέγξιμα και η χρήση τους είναι διαφανής.
- Ένας καινούργιος τύπος μη κερδοσκοπικού οργανισμού θα παρακολουθεί την ποσότητα των civics που είναι σε κυκλοφορία.
- Δεν υπάρχει σταθερή ισοτιμία μεταξύ του civic και του ευρώ. Αυτή η ισοτιμία πρκύπτει απ’ την online αγορά. Για να αυξήσει την αξία του civic της μια πόλη απλά χρειάζεται να διακινούνται περισσότερα τέτοια από κάθε νοικοκυριό. Καθώς η τοπική οικονομία ανακάμπτει, ο αριθμός των σε κυκλοφορία civic μπορεί να μειωθεί, ακόμα και να μηδενιστεί εάν επιτευχθεί η πλήρης απασχόληση.
Αυτή η προσέγγιση επιτρέπει στην ελληνική οικονομία να συνεχίσει να απολαμβάνει τα οφέλη του ευρώ, ενόσω το civic βοηθάει κάθε κοινότητα να λύσει τα δικά της κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα, κινητοποιώντας κάθε νοικοκυριό (με τις προφανείς εξαιρέσεις φυσικών δυσκολιών) να συμμετάσχει.
(Ένα νόμισμα για δι-επιχειρηματική χρήση, που το ονομάζουμε C3, θα μπορούσε να είναι το εργαλείο παροχής επενδυτικών κεφαλαίων σε μικρές επιχειρήσεις και να συμβάλει στην ανάκαμψη διάφορων εργασιών που θα πληρώνονται με ευρώ. Παρόμοιες τακτικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες που παλεύουν ενάντια στις συνέπειες των τωρινών προγραμμάτων λιτότητας).
Bernard Lietaer, Christian Arnsperger, Sally Goerner, Stefan Brunnhuber
Μάιος 2012

Είναι τόσο καθησυχαστικό να βλέπουμε τις βασικές καπιταλιστικές αντινομίες να ξεπερνιούνται με ασπρίνες τοπικών, εναλλακτικών, συμπληρωματικών (δηλαδή: καταπραϋντικών) νομισμάτων!!! Ουφ! Κι εμείς που νομίζαμε...
Οπωσδήποτε όμως αξίζει να προσέξει κανείς μια λεπτομέρεια, που από πρώτη ματιά φαίνεται σχεδόν “κομμουνιστική”: ένα civic (λένε οι σοφοί) θα αντιστοιχεί με μία ώρα εργασίας... Μόνο που η καπιταλιστική πραγματικότητα λέει ότι δεν είναι όλες οι “μία ώρα εργασίας” ίδιες! Άλλη η “μία ώρα εργασίας” της καθαρίστριας, άλλη η “μία ώρα εργασίας” του προσωπάρχη της εταιρείας· άλλη η “μία ώρα εργασίας” του μηχανικού, άλλη η “μία ώρα εργασίας” του εργάτη κηπουρού.
Επειδή η εξίσωση της κοινωνικής αξίας της “μίας ώρας εργασίας” άσχετα απ’ το περιεχόμενό της δεν μπορεί να γίνει με τρικ και νομισματικά κολπάκια (αποτελεί την καρδιά κάθε επαναστατικού / χειραφετικού εγχειρήματος, είτε στο παρελθόν είτε στο μέλλον), και επειδή οποιοσδήποτε έχει άλλη εναλλακτική λύση (πληρωμή, δηλαδή, σε σκληρό νόμισμα) θα απέρριπτε “μια ώρα εργασίας” πληρωμένη με civic, στην πράξη αυτό το ηλεκτρονικό “συμπληρωματικό” νόμισμα προορίζεται για τον (μεγάλο) πάτο της εργασιακής ιεραρχίας. Αυτούς κι αυτές δηλαδή που θεωρούμενοι σαν “ανειδίκευτοι” είναι αναγκασμένοι (σχεδόν) να παρακαλάνε για κανά μεροκάματο.
Κι έτσι, όμορφα κι απλά, το civic θα γινόταν ένα ταξικότατο “νόμισμα”, ένα νόμισμα των   πληβείων, οι οποίοι μάλιστα θα πρέπει να διαπραγματεύονται την “αξία” του σε σχέση με το ευρώ (δηλαδή τους κατόχους ευρώ) με όρους “αγοράς”...
[ επιστροφή ]