Πάνω: ρωμαϊκή δημόσια χέστρα. Μυστικά και συζητήσεις σε όζουσα ατμόσφαιρα...
Κάτω: ομαδικό χέσιμο σε στυλ πουλιού σε συρματόπλεγμα. Από άποψη σωματική ωστόσο...

Η τελευταία λέξη της τεχνολογίας - στην ιαπωνία φυσικά.
Πάνω χειριστήριο χέστρας, και κάτω “πίνακας ελέγχου”. Προσφέρονται πλύσιμο της ευαίσθητης περιοχής με ρυθμιζόμενη πίεση νερού, στέγνωμα με ρυθμιζόμενη θερμοκρασία, ήχοι δάσους (σαν ντεκόρ της αφόδευσης), ρυθμιζόμενη θερμοκρασία καλύματος, και δεν ξέρουμε τι άλλο.
Με τέτοια κομφόρ το “κάνω την ανάγκη μου” μπορεί να γίνει “έρχομαι σε κανά δίωρο”...

σύντομη ιστορία του κώλου
(ή πως ένα πολιτιστικό προϊόν γίνεται τόσο κοινότυπο ώστε περνούν απαρατήρητες οι βλαβερές του συνέπειες)

Είναι κοινότοπο. Είναι μια στάνταρ ατομική παραγωγή (που μας ενοποιεί με όλα τα θηλαστικά - κατ’ αρχήν). Είναι αναπόφευκτο, κι αν δεν συμβαίνει υπάρχει σοβαρός λόγος ανησυχίας (και κακής διάθεσης). Το χέσιμο, παρ’ ότι έχει αυτά (και πολλά άλλα) χαρακτηριστικά, δεν αποτελεί ζήτημα ιδιαίτερης φροντίδας. Υπάρχουν, για παράδειγμα, άπειρες οδηγίες, συμβουλές, συζητήσεις υγεινιστικής σκοπιμότητας σε ότι αφορά την διατροφή· σα να λέμε σε ότι αφορά το πάνω μισό του πεπτικού μας συστήματος, ως εκεί που έχει απορροφηθεί και η τελευταία βιταμίνη. Αλλά για το τέλος αυτών των λειτουργιών, για το υπόλοιπο της διαδρομής, για την καλύτερη εξυπηρέτηση αυτού του (αίσιου!) τέλους, ελάχιστα. Σχεδόν τίποτα. Ή, πιο σωστά, αυτό: απέχθεια! Απεχθανόμαστε μια σωματική μας λειτουργία τόσο ανακουφιστική· αν και (φήμες λένε...) ότι πάντα ρίχνουμε μια φευγαλέα ματιά στο αποτέλεσμα... Ίσως να είναι (λένε...) υπόλειμμα μιας παλιότερης ζωϊκής σχέσης (με τα σκατά μας), που δεν είχε συχασιά αλλά, αντίθετα, επισκόπηση της κατάστασης του εαυτού.
Ο Μίλαν Κούντερα έχει γράψει κάπου πως όλη κι όλη η σημασία της χέστρας, σαν πορσελάνινου επίπλου, είναι να κρύβει το στόμιο της αποχέτευσης. Να το κρύβει διακοσμώντας το. Να κρύβει αυτό που συχαινόμαστε να ξέρουμε: που πάνε αυτά τα δύσοσμα που παράγει το έντερό μας. Αλλά αυτή η αποστροφή είναι πολιτιστικά επίκτητη. Τα μωρά δεν την έχουν (μάλλον το αντίθετο), αν τους δοθεί η ευκαιρία “πασαλείβονται”, και χρειάζεται ιδιαίτερη παιδαγωγική μέριμνα (και μια ορισμένη βία) για να ξεπεράσουν στο σύνολό του εκείνο που ο Φρόυντ ονόμασε “πρωκτολαγνικό στάδιο” της ανθρώπινης ανάπτυξης.

Η αρχαιολογία, που μπορεί σαν επιστήμη να σπαζοκεφαλιάζει για μήνες μπροστά στα κομμάτια μισού αγγείου, δεν προσφέρει πολλά στην ιστορική διαδρομή του οργανωμένου (με τον ένα ή τον άλλο τρόπο) χεσίματος. Αντιμετωπίζει το σχετικό ζήτημα σαν τμήμα των δικτύων αποχέτευσης, κι αυτά σαν τμήμα των συνολικών πολιτιστικών υποδομών. Θα χρειάζονταν ίσως ασεβείς λαογράφοι / ανθρωπολόγοι σαν τον Ηλία Πετρόπουλο για να κάνουν μια “ιστορία της χέστρας”. [1] Φυσικά δεν έχουμε το ανάστημα!
Φαίνεται πάντως (και είναι λογικό) ότι τα πρώτα ευρήματα αφορούν είτε δημόσια αποχωρητήρια είτε βασιλικά πεπτικά. Τα δημόσια αποχωρητήρια πάνε μαζί με μεγάλες συγκεντρώσεις πληθυσμού, δηλαδή πόλεις. Αυτή η ιστορία πάει πάνω από 4.000 χρόνια πίσω, στην αίγυπτο (πάλι αυτή;;;!) του 2100 π.χ. (τότε που εμείς είμασταν στα δέντρα), όπου έχουν βρεθεί καθιστές τουαλέτες. Η ιδέα ήταν πέτρινοι πάγκοι με διαδοχικά ανοίγματα, και απο κάτω αυλάκι με τρεχούμενο νερό για να διώχνει την παραγωγή. Αντίστοιχες είναι οι κατασκευές που συνηθίζονται στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Η αδράνεια στους νεωτερισμούς επί του θέματος για τόσους αιώνες αιώνες μπορεί να αποδοθεί στην ευχαρίστηση του ομαδικού χεσίματος, ειδικά μεταξύ ανδρών: πόσα πολλά, ιδιωτικού ή δημόσιου ενδιαφέροντος και συμφέροντος συζητήθηκαν μεταξύ ανδρών με ξεβράκωτους κώλους, μεταξύ εκκενώσεων στερεών ή αερίων· και πόσες ιδέες ανταλλάχτηκαν ή αποφάσεις πάρθηκαν μέσα στην ευωχία της σωματικής ανακούφισης;
Οι φτωχοί, είτε στις πόλεις είτε στην ύπαιρθο, δεν είχαν κάποιον τρόπο εκτός απ’ την φύση, ούτε και καμία έννοια. Ίσως όμως να ήταν στο εσωτερικό αυτού του κοινωνικού υποκειμένου, σε φτωχές πυκνοκατοικημένες περιοχές, που εφευρέθηκε κάτι σαν το γιογιό. Κάποιο κανάτι, κάποιο σκεύος με χείλια, όπου κάνεις την ανάγκη σου, κι ύστερα πετάς (την ανάγκη σου) όπου μπορείς.
Το γεγονός είναι ότι στη Ρώμη, στα συμπόσιά της, η αριστοκρατία χρησιμοποιούσε την ίδια μέθοδο, στο πιο ευγενές και κυριλέ - ως προς το δοχείο. Μ’ ένα νόημα ο δούλος έφερνε το ασημένιο καθίκι, ο κύριος ανασήκωνε τα ρηχτά του ρούχα και καθόταν, ενόσω συνέχιζε την συζήτηση ή το επιτραπέζιο παιχνίδι.
Οι μεταρωμαϊκοί αιώνες στην ευρώπη είναι σκοτεινοί και σε σχέση με τα αφοδευτικά ήθη. Όσα σπίτια, πλούσια ή φτωχά, ήταν δίπλα σε ποτάμια, είχαν λυμένο το πρόβλημα. Καθίκι - και στο διάολο. Όσα δεν είχαν δίπλα ποτάμι αλλά δρόμο ακολουθούσαν την ίδια συνταγή· προς απόγνωση των πεζών (που ήταν βέβαια φτωχοί άνθρωποι, καθότι οι πλούσιοι είχαν άλογα). Ανάμεσα στο 500 και στο 1500 μ.χ. η ζωή στην μεσαιωνική ευρώπη θα μπορούσε να ονομαστεί σκατένια, αν όχι για άλλους λόγους σίγουρα για μια (εκ των υστέρων κρινόμενη) στασιμότητα ή και οπισθοχώρηση στα “επιτρέπεται” και “δεν επιτρέπεται” του χεσίματος. Ποιητές και χρονικογράφοι έχουν να λένε γι’ αυτό που μπορούσε να φτάσει, στις ανώτερες αλλά και στις πολύ χαμηλές τάξεις, στο τα κάνω επάνω μου - με το συμπάθειο!
Το πράγμα άρχισε να αλλάζει (βαθμιαία...) όταν διανοούμενοι διαφόρων ειδών (γιατροί, δημοσιολόγοι και δημοσιογράφοι) άρχισαν να δίνουν έμφαση στη δημόσια υγεία. Η ιστορία αναφέρει ότι η πρώτη ατομική τουαλέτα με τρεχούμενο νερό εφευρέθηκε / κατασκευάστηκε για λογαριασμό της βασίλισσας της αγγλίας (και του κόσμου) Ελισάβετ της 1ης, το 1596. Πέρασαν όμως σχεδόν 200 χρόνια μέχρις ότου οι ατομικές χέστρες με αποχέτευση θεωρηθούν είδος άξιο να χρησιμοποιηθεί για κώλους όχι βασιλικούς ή αριστοκρατικούς. Οπότε (πάλι η ιστορία αναφέρει) ότι ο σκοτζέζος μαθηματικός, μηχανικός και επαγγελματίας ωρολογοποιός Alexander Cummings εξασφάλισε τα εμπορικά δικαίωματα για μια τέτοια κατασκευή το 1775. Η πατέντα ήταν το ψηλό κάθισμα και η σχήματος S απαγωγή υγρών και στερεών. Σχεδόν διακόσια πενήντα χρόνια μετά η λογική της εφεύρεσης του Cummings είναι σε κάθε σπίτι, με μικρές μονάχα αλλαγές στο σχήμα της αποχέτευσης αμέσως μετά τη λεκάνη. Τελικά μόλις στα 1800s, και μετά από ολέθριες επιδημίες στην ευρώπη, το ζήτημα της δημόσιας υγιεινής (δηλαδή: κατούρημα και, κυρίως, χέσιμο) άρχισε να γίνεται ζήτημα πρώτης γραμμής για την φιλοσοφία, την αισθητική και την επιστήμη της ανερχόμενης αστικής τάξης. Με φροϋδικούς όρους θα λέγαμε ότι η τακτοποίηση των κοπράνων έγινε κρίσιμο μέρος μιας ασκητικής ηθικής που νοιαζόταν και τακτοποιούσε όλες τις ανθρώπινες σωματικές και πνευματικές ροές, εισροές και εκροές. Υπήρχαν όμως πολλά να γίνουν. Ένα σύστημα διαρκούς, on demand, απορροής των κοπράνων (σύστημα αποχέτευσης) θέλει και το ανάλογο σύστημα υδροδότησης, αφού δεν είναι δυνατόν να περνάει ένα ρυάκι από κάθε σπίτι κάθε γειτονιάς. Τελικά ήταν περίπου το 1910 που εφευρέθηκε το καζανάκι· απαραίτητο αξεσουάρ του σωστού χεσίματος. Νωρίτερα, το 1857 στις ηπα και το 1880 στην αγγλία είχε εφευρεθεί το κωλόχαρτο.

Όμως όλη αυτή η μακριά και αντιηρωϊκή διαδρομή απ’ το βαθύ κάθισμα στο κανονικό κάθισμα, απ’ το ομαδικό χέσιμο στις δημόσιες τουαλέττες στο ημιδημόσιο χέσιμο στα καθίκια των ανακτόρων και των επαύλεων, και τελικά στο κάθισμα στην ατομική χέστρα (“εκεί όπου ακόμα και ο βασιλιάς είναι μόνος του”!) πρώτα για την βασίλισσα και (πολύ πολύ αργότερα) για τους πλέον ταπεινούς υπηκόους της, δεν είναι μόνο μια πορεία προς την ατομική και συλλογική υγεινή. Είναι και μια πορεία αλλαγής της στάσης των σωμάτων σ’ αυτόν τον ιδιαίτερα “δικό” τους λογαριασμό. Η θέση του καθίσματος σ’ ένα έπιπλο δεν είναι ούτε η μοναδική ούτε και η πιο αυτονόητη. Το σκεύος / έπιπλο (η χέστρα όπως την ξέρουμε) φτιάχτηκε σαν “καρέκλα” επειδή χρειαζόταν ένα ορισμένο ύψος έτσι ώστε η απορροή της αποχέτευσης να πάρει το σχήμα S του Cummings (ή το σχήμα U που ξέρουμε). Κι έτσι να “απομονωθεί” η τρύπα της λεκάνης απ’ την τρύπα της αποχέτευσης.
Εδώ υπεισέρχονται θυελλώδεις οι πολιτισμικοί παράγοντες που με διαφάνεια και χιούμορ σχολίασε κάποτε ο Κούντερα. Δεν είναι ζήτημα υγιεινής αλλά ζήτημα απώθησης εκείνη η κατασκευαστική ρύθμιση που απομακρύνει (οπτικά και άρα διανοητικά και λειτουργικά) την κωλοτρυπίδα απ’ την αποχέτευση. Η λεκάνη δεν αποχετεύει απλά τον κόπο του εντέρου. Απομακρύνει την ορατότητα της ίδιας της αποχέτευσης (κάτι που ωστόσο δεν συμβαίνει έτσι ακριβώς με την αποχέτευση του νιπτήρα ή της μπανιέρας), δηλαδή το φαρδύ μαύρο στόμα απ’ όπου φεύγουν τα “κακά”, αλλά ποιός ξέρει τι θα μπορούσε να έρθει και να προσβάλει τα εκτεθειμένα ευαίσθητα σημεία του σώματος.
Έναντι αυτού του (φανταστικού) κινδύνου η λεκάνη πρέπει να είναι υπερυψωμένη σαν κάθισμα· και το σώμα πρέπει να κάτσει. Δεν είναι, όμως, αυτό το μοναδικό γνωστό μοντέλο. Οι (στα μέρη μας) λεγόμενες τούρκικες χέστρες υπηρετούν μεν όλη την μέριμνα της υγιεινής, όχι όμως και τον φόβο της μαύρης (αποχετευτικής) τρύπας. Σ’ αυτές το σώμα λειτουργεί όπως “τότε” (κι όπως πάντα!), στο χέσιμο στο χώμα: βαθύ κάθισμα, και ξεμπέρδεμα σε δευτερόλεπτα!
Θα πει κάποιος: και γιατί να υπομένουμε την θέα (ή την αίσθηση) αυτής της μαύρης τρύπας; Δεν υπάρχει κανένας λόγος, εκτός απ’ την στάση του σώματος. Στο βαθύ κάθισμα διάφοροι μύες του κάτω μισού του σώματος πιέζουν το έντερο απ’ έξω, και διευκολύνουν σημαντικά τη λειτουργία του. Δηλαδή την αφόδευση. Αντίθετα, στο κάθισμα - στην - καρέκλα - λεκάνη (όπως, άλλωστε, στο κάθισμα σε οποιαδήποτε καρέκλα, πάγκο, πεζούλι, σκαμνί κλπ) αυτοί οι μύες δεν δουλεύουν, δεν συσπώνται, δεν βοηθούν. Αντίθετα, χαλαρώνουν. Ό,τι είναι γίνει θα το κάνει το έντερο μόνο του. Με τις δικές του αποκλειστικά σφίξεις και συσπάσεις. Όμως δεν είναι φτιαγμένο ακριβώς έτσι το σύστημα!!
Το (ανομολόγητο) αποτέλεσμα μπορεί να ανιχνευτεί παντού στον αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο, που εναλλακτικά θα μπορούσε να ονομαστεί κόσμος του ντροπαλού χεσίματος: προβλήματα αφόδευσης και δυσκοιλιότητας, μακρόχρονη παραμονή στην τουαλέτα του σπιτιού (με διάβασμα...), νεύρα και γκρίνια με τον επόμενο που “χέζομαι / κατουριέμαι σου λέω!!!”, βλάβες στο παχύ έντερο, κλπ.
Στην πραγματικότητα οι τούρκικες τουαλέττες είναι πολύ πιο σωστές· πολύ πιο φιλικές στο ανθρώπινο σώμα. Είτε επειδή διάφοροι πληθυσμοί δεν πέρασαν (ή δεν έχουν περάσει ακόμα) την δοκιμασία της εκπαίδευσης στα αστικά ήθη σε ότι αφορά το σώμα, είτε επειδή διάφοροι πολιτισμοί είναι ξεροκέφαλοι, το είδος έχει επιζήσει. Δεν υστερεί σε τίποτα στην καθαριότητα και στην υγιεινή. Υστερεί όμως στην εμφάνιση. Και στο νοηματικό υπόστρωμα.

Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί: είναι δυνατόν αυτό το έπιπλο, η λεκάνη του χεσίματος, γύρω απ’ το οποίο αρθρώνεται λειτουργικά, αρχιτεκτονικά και διανοητικά μεγάλο μέρος του ιδιωτικού βίου· αυτό το έπιπλο που έχει σχεδιαστεί και έχει γίνει τόσο συνηθισμένο σαν καρέκλα - με - νερό - στον - πάτο, να λειτουργεί και αντίθετα απ’ αυτό που υποτίθεται πρέπει να εξυπηρετεί; Θα μπορούσε άραγε να υποστηρίξει κάποιος ότι αυτό το λευκό ή χρωματιστό με παλ χρώματα, κομψό, όλο καμπύλες σκεύος εξυπηρετεί ταυτόχρονα την διακράτηση των κοπράνων, όσο και το αντίθετο, την αποβολή τους, υποβάλλοντας διαρκώς το σώμα στην καταπόνηση αντίρροπων “τάσεων”; Ένας φροϋδιστής, αφού πρώτα έδινε έμφαση στην αναλογία των σκατών και του χρήματος (έξω απ’ την σφαίρα της πολιτικής οικονομίας;) θα μπορούσε πράγματι να ισχυριστεί ότι η απώθηση απέναντι στα ίδια τα σκατά μας λειτουργεί υποσυνείδητα σαν οδηγός διακράτισης, “μη χεσίματος”· και ότι η αστική αισθητική και ιδεολογία δεν λάθεψε καθόλου όταν έφτιαξε (όχι με δόλο, απλά με συνέπεια) έναν τρόπο - του - αφοδεύειν τέτοιο που να έχει στοιχεία “αναστολής της ροής”. Έτσι κι αλλιώς η ίδια η πολιτιστική μας αγωγή, σαν μωρά, περιέχει με ιδιαίτερη έμφαση ένα στοιχείο αυτο-εγκράτειας, αυτο-ελέγχου, αυτο-αναστολής του κατώτερου πεπτικού συστήματος· κι εδώ που τα λέμε, ευτυχώς!
Απ’ την άλλη μεριά όμως, η ορθότητα του ε, δεν τα κάνουμε και όπου μας έρθει! δεν συνεπάγεται και την συγκεκριμένη ορθότητα του πώς τα κάνουμε - έτσι δεν είναι; [2] Μ’ έναν δύσκολο να εκτιμηθεί σε όλες τις συνέπειές του τρόπο, η αστική άποψη για την υγιεινή, αυτό το μείγμα σωστών παρατηρήσεων και ιδεολογιών (για το σώμα και όχι μόνο) παρήγαγε ένα είδος που μπορεί να είναι υπεύθυνο για πολλά δεινά. Δεν ισχύει ότι “ο πολιτισμός είναι πηγή δυστυχίας”. Ισχύει όμως ότι ορισμένοι πολιτισμοί (ή ορισμένα κεφάλαια πολιτισμών) είναι ιδιαίτερα προβληματικά...

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Το πιο κοντινό πόνημα του ιερόσυλου είναι ο κουραδοκόφτης, σχετικό με τα στρίγκ.
[ επιστροφή ]

2 - Μπορεί να σας φανεί αστείο, μπορεί να σας φανεί παράξενο, είναι όμως πέρα για πέρα αληθινό, και οι παλαιότεροι / ες το ξέρουν. Προς τα τέλη της δεκαετίας του ‘80 και στις αρχές της δεκαετίας του ‘90, στο εναλλακτικό κίνημα στην κεντρική ευρώπη, κάτω απ’ την επιρροή ορισμένων ιδιαίτερα αυστηρών φεμινιστικών απόψεων περί των φύλων, προέκυψε το ζήτημα του πως κατουράνε οι άντρες. Σύμφωνα με εκείνες τις απόψεις το όρθιο αντρικό κατούρημα, που 9 φορές στις 10 “λερώνει” όλη την λεκάνη, είναι (ή ήταν) μια ακόμα επίδειξη αρσενικής υπεροψίας και αδιαφορίας απέναντι στις γυναικείες ανάγκες. Συνεπώς, το πολιτικά ορθό κατούρημα των αντρών, τουλάχιστον του κινήματος, θα έπρεπε να είναι “καθιστό”. Με πλήθος κοινοβίων και καταλήψεων στο λογαριασμό του, με εκτεταμένη δηλαδή συμβίωση πολλών αντρών και γυναικών του κινήματος, το θέμα πήρε ιδιαίτερη έκταση· τόση ώστε να φτάσει και στα μέρη μας...
Το πρόβλημα αυτό είναι υπαρκτό και γνωστό, όχι μόνο στους φεμινιστικούς κύκλους, αλλά σε οποιαδήποτε μάνα ή αδελφή ή κόρη, που αναγκάζεται να καθαρίζει με azax, κάθε φορά που πρόκειται να την χρησιμοποιήσει, το χείλος της χέστρας· τα καπάκια δεν θεωρούνται πάντα ασφαλή, κι ούτε εξαιρούνται της βρωμιάς. Όμως απέναντι στη σωστή παρατήρηση ότι το σκεύος τουαλέτα δεν ταιριάζει στις ανάγκες και τις προδιαγραφές του αντρικού κατουρήματος, το σωστό συμπέρασμα είναι πως η όρθια στάση είναι λάθος; Ή ότι το σκεύος είναι λάθος;
Τροφή για σκέψη. Εν τω μεταξύ, κι ώσπου να αρχίσουν να διορθώνονται τα σκεύη (και οι ανάλογες πολιτιστικές σταθερές), ας λαμβάνουμε σοβαρά υπ’ όψη τις αιτιάσεις των γυναικών για το θέμα. Δεν έχουν άδικο.
[ επιστροφή ]