γεωγραφικές (και γεωπολιτικές) κατασκευές: βόρρας vs νότος...

Είναι μια ιδεολογική και πολιτική κατασκευή που σερβίρεται εδώ και καιρό. Αλλά με αφορμή τη νοτιοκυπριακή χρεωκοπία, η δημαγωγία στην ελλάδα (και, καθόλου παράξενο, η δημαγωγία αγγλοαμερικανικής προέλευσης) κτυπάει πιο δυνατά τα τύμπανα ενός “οικονομικού πολέμου”. Τον οποίο σκηνοθετεί σαν “επίθεση” του φοβερού και τρομερού γερμανικού καπιταλισμού και των συμμάχων του (απ’ την κεντρική και βόρεια ευρώπη) κατά των “φτωχών και αδυνάτων” καπιταλισμών της νότιας ευρώπης. Σ’ αυτούς τους τελευταίους τοποθετούνται συλλήβδην ο ιταλικός καπιταλισμός (η Ρώμη συμμετέχει στους g7...), και ο ελληνικός· ο ισπανικός και ο κυπριακός· και ο πορτογαλλικός. Σ’ όλο αυτό το κατασκευάσμα απουσιάζουν (όχι τυχαία) δύο καπιταλισμοί: ο αγγλικός και ο ρωσικός...

Κατ’ αρχήν, η αντίθεση “βορράς - νότος”, έτσι όπως μοστράρεται τώρα, είναι κλοπή και ουσιαστική διαστρέβλωση μιας ιστορικής (και αντικαπιταλιστικής) αναπαράστασης των παγκόσμιων αντιθέσεων. Σύμφωνα με εκείνη την διάταξη, το “βορράς” και το “νότος” δεν αντιστοιχούσε σε γεωγραφικές περιοχές, παρά μόνο αφετηριακά. Με την λέξη “βορράς” προσδιοριζόταν η καπιταλιστική ανάπτυξη (όντως, πολύ μεγαλύτερη στο βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη) και με την λέξη “νότος” η εκμεταλλευόμενη εργασία και οι φυσικοί πόροι (της οποίας μια καθαρή γεωγραφική μορφή είναι η αφρική). Όμως επειδή, ακριβώς, η αντίθεση “βορράς - νότος” ήταν αναπαράσταση, με γεωγραφική ορολογία, της αντίθεσης κεφάλαιου και εργασίας, κάθε ένα απ’ τα αναπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη είχε τον δικό του “βορρά” και τον δικό του “νότο” - που μόνο συμπτωματικά μπορούσαν να ταιριάζουν, κάπως, με την πόλωση μεταξύ καπιταλιστικής ανάπτυξης και εργατικής εκμετάλλευσης. Για παράδειγμα, θα μπορούσε κανείς (με κινδύνους λάθους πάντως) να κάνει μια τέτοια ταύτιση γεωγραφίας και ταξικής διαστρωμάτωσης, στην περίπτωση του ιταλικού κράτους / καπιταλισμού. Πέρα απ’ αυτό, το ξαναλέμε, “βορράς” και “νότος” υπήρχαν παντού. Στο “νότο” συμπεριλαμβάνονταν οπωσδήποτε και οι μετανάστες προλετάριοι κάθε αναπτυγμένης καπιταλιστικά επικράτειας· υπήρχε (και υπάρχει) λοιπόν ένας γερμανικός “βορράς” και ένας γερμανικός “νότος”, ένας ισπανικός, ή γαλλικός, ή αγγλικός “βορράς” και οι αντίστοιχοι “νότοι”, κλπ.

Δεν μιλούν όμως γι’ αυτό, τώρα, οι δημαγωγοί - συμπεριλαμβανομένων και διάφορων σαϊνιών της κυβερνοαριστέρας. Μιλούν κυριολεκτικά για την υποτιθέμενη αντίθεση του αυστηρά γεωγραφικά προσδιορισμένου ευρωπαϊκού “νότου” και του αντίστοιχου ευρωπαϊκού “βορρά”. Γι’ αυτό και εύκολα τσουβαλιάζουν στο ένα στρατόπεδο (της φαντασίας τους) καπιταλισμούς διαφορετικού είδους, καταμερισμών και επιπέδου (τεχνολογικής) ανάπτυξης, όπως για παράδειγμα ο ιταλικός και ο κυπριακός. Κατά την γνώμη αυτών των φτηνών δημαγωγών όλος ο γεωγραφικά προσδιορισμένος καπιταλιστικός ευρωπαϊκός νότος έχει τα ίδια συμφέροντα, και υφίσταται την ίδια “επίθεση” του επίσης ομοιογενούς και με κοινά συμφέροντα καπιταλιστικού ευρωπαϊκού βορρά.
Όμως αυτή η διάταξη δεν δείχνει, απλά, μια φαντασιακή, και γι’ αυτό εντελώς παραπλανητική, αναπαράσταση των όποιων ενδο-ευρώ καπιταλιστικών ανταγωνισμών. Ταιριάζει, επιπλέον, στις διαιρέσεις της αμαερικανοαγγλικής γεωπολιτικής (και κατά πολύ αραιά διαστήματα στις φαντασιώσεις γεωπολιτικής ηγεμονίας του Παρισιού). Είναι αυτή η γεωπολιτική που, για δικούς της λόγους, θεωρεί την μεσόγειο “δικιά της” και, κατά συνέπεια, ό,τι “ευρωπαϊκό” βρέχεται απ’ την μεσόγειο, άμεση ή έμμεση επιρροή της. Είναι αυτή η γεωπολιτική που “φτιάχνει” έναν “ευρωπαϊκό νότο” χωρίς αντιπαλότητες, ομοιόμορφο, αλυσίδα λιμανιών, αεροδρομίων, στρατοπέδων και βάσεων. Και, εν τέλει, είναι αυτή η γεωπολιτική που έχει λόγους να ανησυχεί για το κατά πόσον το Βερολίνο θα καταφέρει, αξιοποιώντας την κρίση, να ηγεμονεύσει ακόμα περισσότερο οικονομικά (άρα και πολιτικά) σ’ αυτήν την “ευαίσθητη ζώνη” / ακτή της Μεσογείου.

Αυτοί, λοιπόν, που μιλάνε τόσο φυσιολογικά και τόσο (δήθεν) αθώα για κοινότητα (καπιταλιστικών) συμφερόντων του μυθικού ευρωπαϊκού “νότου”, ή για “επίθεση” του γερμανικού καπιταλισμού (επικεφαλής άλλων, επίσης του “βορρά”) κατά του “νότου”, και που άρα ονειρεύονται κάτι σαν “αντεπίθεση” αυτού του “νότου”, απλά χρησιμοποιούν τις έννοιες και μιλούν την γλώσσα των αμερικανο-αγγλικών γεωπολιτικών συμφερόντων.
Η πιο πρόσφατη απόδειξη αυτής της δημαγωγικής χειραγώγησης και διαστρέβλωσης του πραγματικού χαρακτήρα των ενδοκαπιταλιστικών αντιθέσεων, είναι το ζήτημα με την αναγκαστική συμμετοχή των καταθετών (από ένα ύψος και πάνω σίγουρα) στις “σωτηρίες” (μέσω μετοχοποιήσεων) διάφορων χρεωκοπημένων τραπεζών. Όπως δείχνουμε σε άλλο σημείο του τεύχους (η απεριόριστη σαπουνάδα των συνειδήσεων + σημείωση 6) η ιδέα αυτή ΔΕΝ είναι “γερμανική”, ούτε του ευρωπαϊκού “βορρά”: η νέα ζηλανδία (όπου το θέμα έχει προκαλέσει αρκετό ντόρο, σα ζήτημα της εσωτερικής “οικονομικής” πολιτικής) είναι πολύ μακριά απ’ την ευρώπη. Η ιδέα αυτή έχει γίνει εδώ και χρόνια αντικείμενο συζητήσεων και επεξεργασιών απ’ το σύνολο των κεντρικών τραπεζιτών του αναπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται φυσικά οι ευρωπαίοι του ευρώ, αλλά και ο αμερικάνος, ο καναδός, ο άγγλος, ο ρώσος, ο κινέζος, κλπ κλπ κλπ.
Κι όμως. Οι δήθεν “αντι-ιμπεριαλιστικές” και σαφώς “αντι-γερμανικές” κορώνες όλων των δημαγωγών στα μέρη μας (συνεπικουρούμενες, ας το θυμίσουμε, από άγγλους και αμερικάνους όμοιους, αυτούς ακριβώς που πριν λίγους μήνες υπέγραφαν “φιλόδοξες” αναλύσεις και “αξιοσέβαστες” προβλέψεις και προφητείες για αποχώρηση του ελλαδιστάν απ’ την ζώνη του ευρώ...) ισχυρίζονται ότι η διαχείριση του νοτιοκυπριακού δήθεν “πειραματόζωου” έγινε για ... να πάνε τα λεφτά στις γερμανικές τράπεζες... Και ό,τι το Βερολίνο έχει σατανικό σχέδιο να μαζέψει το χρήμα απ’ όλον τον δυστυχισμένο ευρωπαϊκό “νότο”.
Γιατί, όμως, οι καταθέσεις των άγγλων, των ρώσων, των ελλήνων και των κυπρίων που ήταν ως τώρα παρκαρισμένες στα υψηλά επιτόκια, στις καθόλου αδιάκριτες ερωτήσεις για την προέλευσή τους και στα ταμεία των κυπριακών τραπεζών να πάνε στις γερμανικές ή τις αυστριακές ή τις ολλανδικές ή τις φινλανδικές ή τις λουξεμβουργιανές τράπεζες; Γιατί οι καταθέσεις των άγγλων, των ελλήνων και των κυπρίων να μην πάνε στις αγγλικές ή στα νησιά Μάρσαλ (αμερικανικής επιρροής φορολογικός παράδεισος), ε; Γιατί οι καταθέσεις των ρώσων να πάνε στον “κακό βορρά” και πάνε στην φιλόξενη ανατολή, στο Χονγκ Κονγκ ή αλλού; Εν τέλει, το που πηγαίνουν διάφοροι τα λεφτά τους, είτε για να τα κρύψουν είτε για τους γεννάνε περισσότερο, είναι επιλογή πάνω σε συνδυασμό παραγόντων, μέσα στους οποίους η “γεωπολιτική” παίζει τον μικρότερο δυνατό ρόλο.
Δεν υπάρχει καμμία ειδική “έλξη” του τραπεζικού συστήματος του “κακού βορρά”! Κι ούτε, απ’ την ανάποδη, τα χρόνια του ανθηρού χρηματοπιστωτισμού (στην ελλάδα ή στη νότια κύπρο) έβλεπε κανείς σχέδια του φτωχού “νότου” να γονατίσει τον πλούσιο “βορρά”.

Όταν τα αφεντικά (παγκόσμια) κουβεντιάζουν και προωθούν την σωτηρία των τραπεζών που χρεωκοπούν ακόμα και απ’ τους ίδιους τους τους πελάτες / καταθέτες, δεν έχουν πρώτη ή δεύτερη προτεραιότητα να φάει ο ένας τις καταθέσεις του άλλου. Σε τελευταία ανάλυση η επιτοκιακή πολιτική κάθε τράπεζας αυτό το πράγμα εξυπηρετεί: τον ενδοτραπεζικό ανταγωνισμό, ακόμα και μέσα στην ίδια εθνική επικράτεια. Όχι, λοιπόν. Εννοούν αυτό που λένε: μετά από 3 ή 4 χρόνια, άλλοτε απότομης και άλλοτε σταδιακής κατάρρευσης, εδώ κι εκεί, χρηματοπιστωτικών μαγαζιών, και ύστερα από 3 ή 4 χρόνια κρατικών (με τον ένα ή τον άλλο τρόπο) “διασώσεων”, και επειδή αυτή η ιστορία καθόλου δεν έχει τελειώσει, θέλουν να ανοίξουν τον δρόμο κυρίως στους μεγάλους μέτοχους των τραπεζών να βάζουν χέρι στους λογαριασμούς των πελατών τους· χαλαρώνοντας απ’ την άλλη τις κρατικές ευθύνες και χρηματοδοτήσεις.
Το είχαμε πει από την αρχή - αλλά είμαστε “περιθωριακοί”. Η κρατικοποίηση της διάσωσης των too big to fail τραπεζών, που ξεκίνησε απ’ τις ηπα, ήταν παράκαμψη της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας: επέτρεπε μεν στα κράτη να λειτουργήσουν σαν γενικοί εισπράκτορες για λογαριασμό των γενικών λογιστών (που είναι οι τράπεζες και τα λοιπά μαγαζιά), όμως αυτό σε κάθε περίπτωση ήταν πολιτική επιλογή, που θα μπορούσε να έχει και συνέπειες. Θα μπορούσε, δηλαδή, να ενοχοποιήσει όχι απλά τις “κυβερνήσεις” αλλά τα κράτη σαν τέτοια στα μάτια των υπηκόων, ρίχνοντας λάδι στη φωτιά.
Αυτό το τελευταίο δεν έγινε ως τώρα στις αναπτυγμένες καπιταλιστικά κοινωνίες· ή δεν έγινε σε βαθμό και με τρόπο που να είναι απειλητικό για την ευστάθεια του συστήματος. Αλλά αυτό δεν απαγορεύει στα αφεντικά να σκέφτονται και να προετοιμάζουν τις εναλλακτικές τους. Η καθαρόαιμη φιλελεύθερη άποψη για το θέμα των bail out ήταν, το θυμίζουμε, πως όποιος φτάνει στο χείλος της χρεωκοπίας ας χρεωκοπεί όσο “μεγάλος” κι αν είναι· ας χάνουν οι μέτοχοι των τραπεζών τις “αξίες” τους, κι ας χάνουν οι καταθέτες τα λεφτά τους· το μόνο που ανεχόταν αυτή η άποψη ήταν η κρατική προστασία (κι αυτή ως ένα σημείο) στις μικρές ιδιωτικές καταθέσεις, και στις καταθέσεις συνταξιοδοτικών ταμείων.
Αυτή είναι η γενική ιδέα, αυτό είναι το πρώτο πλάνο της ιστορίας με τις υποχρεωτικές διακρατήσεις χρημάτων από καταθέσεις υπέρ της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Τα κράτη θα παραμείνουν γενικοί εισπράκτορες, αλλά με μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεων· οι μέτοχοι θα έχουν τον ρόλο που έχουν και τώρα· και οι καταθέτες θα γίνονται (κατά ένα ποσοστό των καταθέσεων) υποχρεωτικά μέτοχοι. Αν το μαγαζί σωθεί τελικά, θα έχουν και κάποιο κέρδος. Αν όχι, θα έχουν την χασούρα που ούτως ή άλλως θα είχαν. Και μπορεί να απαλλάσσονται καταθέτες κάτω από ένα ποσό, που δεν θα είναι υποχρεωτικά οι 100.000 ευρώ ή όποια άλλα αντίστοιχα όρια υπάρχουν εκτός ευρωζώνης σήμερα - αυτά είναι ρευστά και προσαρμόσιμα στις συνθήκες.
Υπάρχει ένα ακόμα (σοβαρό) στοιχείο που μπορεί να ανιχνευτεί πίσω απ’ την μερική αλλαγή γραμμής στη “διάσωση των τραπεζών”. Εάν το κράτος σωτήρας δεν σκοπεύει να τυπώσει νόμισμα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η σωτηρία μιας ή δύο τραπεζών επιβαρύνει το σύνολό τους. Ο ανταγωνισμός μεταξύ τραπεζών (ακόμα και στην ίδια εθνική επικράτεια) θα μπορούσε λοιπόν επίσης, εάν δεν επίκειται συστημική κατάρρευση, να υποδεικνύει ότι “ο καθένας ας σωθεί μόνος του”. Οι καταθέτες δένονται έτσι στο “άρμα της σωτηρίας”...
Δεν είναι συνταγή απαλλαγμένη από προβλήματα, με την καπιταλιστική έννοια! Θα δούλευε όπως θέλουν τ’ αφεντικά εάν το χρήμα με την φυσική μορφή (των χαρτονομισμάτων) είχε εξαφανιστεί ή είχε γίνει εντελώς περιθωριακό, κι αν οι χρηματικές δοσοληψίες γίνονταν μέσω “ηλεκτρονικού χρήματος”: σε μια τέτοια περίπτωση οι τράπεζες λειτουργούν de facto σαν αποκλειστικοί “θησαυροφύλακες”. Εάν, όμως, το χρήμα κυκλοφορεί εκτεταμένα σε φυσική μορφή, τότε ένα ικανό μέρος των καταθέσεων που έχουν σκοπό την εξασφάλιση μπορεί να αντικατασταθεί με αποθησαυρισμό άλλου είδους, (ιδιωτική) συγκέντρωση χρυσού για παράδειγμα, κάτι που περιορίζει σημαντικά την κινητικότητα του χρήματος. Κι αυτό αποτελεί, με τα τωρινά δεδομένα, συνταγή καταστροφής.

Πίσω στην υποτιθέμενη αντίθεση “βορρά - νότου” με γεωγραφικά κριτήρια, στην ευρώπη. Ενώ οι ενδοκαπιταλιστικές αντιθέσεις στην ευρώπη είναι υπαρκτές (και, σε ορισμένα σημεία, οξύνονται) δεν προκύπτει από πουθενά ότι το Βερολίνο συνωμοτεί για να κάνει την ιταλία (ή την ισπανία) “κύπρο”! Ο ιμπεριαλισμός είναι ιμπεριαλισμός, αλλά δεν μπορεί κανείς να κατηγορεί μερικά μόνο κράτη / καπιταλισμούς, ενώ τα υπόλοιπα να αθώωνονται. Το σχέδιο της (και νομισματικά) ενωμένης ευρώπης δεν είναι ένα λάθος σχέδιο από καπιταλιστική άποψη, και με κριτήρια παγκόσμιου καταμερισμού και ενδοκαπιταλιστικών ανταγωνισμών. Ούτε είναι ένα σχέδιο που μετα βδεληγμίας απορρίπτουν τα κάθε είδους εθνικά αφεντικά, στο σύνολό τους. Στην παρούσα φάση ναι, είναι αλήθεια, υπάρχουν ελληνικά (ή ιταλικά ή γαλλικά) αφεντικά που εξακολουθούν να ωφελούνται· και άλλα που θίγονται - τις εργατικές τάξεις τις αφήνουμε απ’ έξω, καθότι “δεν υπάρχουν”... Είναι επίσης αλήθεια ότι ο γερμανικός καπιταλισμός / ιμπεριαλισμός (και μερικοί ακόμα) μπήκε στην φάση της όξυνσης της κρίσης πολύ καλύτερα προετοιμασμένος, και με σχέδιο.
Στην πράξη, οι μόνες πολιτικές βιτρίνες πρώτης γραμμής που έχουν φτάσει να δηλώσουν ότι σκέφτονται την “έξοδο” όχι απ’ την ευρωζώνη αλλά και απ’ την ευρωπαϊκή ένωση, είναι αυτές του Λονδίνου! Αντιθέσεις συμφερόντων, λοιπόν, υπάρχουν. Αλλά ο μυθικός “ευρωπαϊκός νότος” δεν είναι (έστω στην προοπτική του) καπιταλιστικά “φιλελληνικός”· όπως, αντίστοιχα, ο ελληνικός καπιταλισμός δεν είναι “φιλοϊταλικός”...
Η σχετική δημαγωγία στην ελλάδα είναι μόνο για να πολλαπλασιάζει την σύγχιση και την βλακεία· και να αβαντάρει “παλιούς συμμάχους”...