κεφάλαιο!

Στα τέλη του περασμένου Οκτώβρη (19/10), το αμερικανικό περιοδικό New Scientist δημοσίευσε μια περίληψη έρευνας τριών καθηγητών του ελβετικού ομοσπονδιακού ινστιτούτου τεχνολογίας της Ζυρίχης, σε σχέση με την ιδιοκτησιακή διασύνδεση των μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων του καπιταλιστικού πλανήτη. Ο στόχος της έρευνας δεν ήταν αντικαπιταλιστικός. Οι τρεις προφέσσορες, ειδικοί στα σύνθετα συστήματα, ήθελαν να δοκιμάσουν μια μέθοδο ανάλυσης τέτοιου είδους συστημάτων. Από μια βάση διεθνών δεδομένων που περιλαμβάνει τα στοιχεία 37 εκατομμυρίων επιχειρήσεων και επενδυτών, οι ερευνητές επέλεξαν 43.060 πολυεθνικές φίρμες και τους μετόχους τους. Μ’ αυτό το υλικό έφτιαξαν έναν ιδιοκτησιακό χάρτη της σχέσης μεταξύ αυτών των πολυεθνικών με άλλες.
Η χαρτογράφηση ανέδειξε έναν “πυρήνα” 1318 υπερ-επιχειρήσεων, κάθε μία απ’ τις οποίες έχει ιδιοκτησιακή σχέση με 2 ή και περισσότερες άλλες εταιρείες· σ’ αυτόν τον πυρήνα των 1318, κατά μέσο όρο, κάθε μία έχει ιδιοκτησιακή σχέση με 20 άλλες. Άμεσα οι 1318 επιχειρήσεις εμφανίζονται να κατέχουν το 20% του συνολικού τζίρου των 43.060. Όμως έμμεσα, μέσω συμμετοχής στο μετοχικό κεφάλαιο άλλων επιχειρήσεων, κατέχουν άλλο ένα 60% του παγκόσμιου επιχειρηματικού τζίρου των 43.060.
Η έρευνα προχώρησε περισσότερο. Και εντόπισε 147 απ’ τις 1318, περίπου το 1/10 τους, που αποτελούν έναν πολύ σφικτό πυρήνα: το σύνολο το μετοχών κάθε μιας απ’ αυτές βρίσκεται στην ιδιοκτησία κάποιας / κάποιων απ’ τις 147. Αυτές οι 147 ελέγχουν το 40% του τζίρου των 43.060 εταιρειών. Μπορούν να θεωρηθούν σαν η “καρδιά / υπερ-σύμπλεγμα” της παγκόσμιας καπιταλιστικής λειτουργίας, σε κλίμακα πολυεθνικών.
Πρόκειται για αυτό που λέγεται επίσημα “συγκέντρωση κεφαλαίου”, αλλά εμείς προτιμούμε τον λιγότερο παρεξηγήσιμο όρο συγκέντρωση καπιταλιστικών / επιχειρηματικών ιδιοκτησιών. Για κάποιους αυτή η συγκέντρωση θα αποτελούσε την πιο καραμπινάτη απόδειξη κάποιας “διεθνούς συνωμοσίας”... Για εμάς όχι. Πρόκειται για μια σχετικά “φυσική” τάση του καπιταλιστικού κόσμου.
Το πιο ενδιαφέρον είναι το είδος αυτών των 147 επιχειρήσεων - πάντα σύμφωνα με τα δεδομένα του 2007. Μπορεί να το μαντεύετε: στον κατάλογο των κορυφαίων 50 απ’ τις 147 του υπερσυμπλέγματος, που προδημοσιεύτηκε στον New Scientist, οι 49 ανήκουν στον ευρύτερο χρηματοπιστωτισμό: τράπεζες, επενδυτικά κεφάλαια, εταιρείες συμμετοχών, ασφαλιστικές. Παραθέτουμε αυτήν την 50άδα:

1. Barclays - 2. Capital Group Companies - 3. FMR Corp. - 4. AXA - State Street Corporation - 6. JP Morgan Chase & Co - 7. Legal & General Group - 8. Vanguard Group - 9. UBS - 10. Merrill Lunch & Co - 11. Wellington Managagement Co - 12. Deutsche Bank - 13. Franklin Resources - 14. Credit Suisse Group - 15. Walton Enterprises - 16. Bank of New York Mellon Corp. - 17. Natixis - 18. Goldman Sachs Group - 19. T Rowe Price Group - 20. Legg Mason Inc. - 21. Morgan Stanley - 22. Mitsubisi UFJ Financial Group - 23. Northern Trust Corp. - 24. Societe Generale - 25. Bank of America Corp. - 26. Lloyds TSB Group - 27. Invesco - 28. Allianz SE - 29. TIAA - 30. Old Mutual Public Ltd - 31. Aviva - 32. Schroders - 33. Dodge & Cox - 34. Lehman Brothers Holdings (αυτή υπήρχε το 2007, αλλά όχι πια...) - 35. Sun Life Financial - 36. Standar Life - 37. CNCE - 38. Nomura - 39. The Depository Trust Company - 40. Massachusetts Mutual Life Insurance - 41. ING Groep NV - 42. Brandes Investemet Partners - 43. Unicredito Italiano - 44. Deposit Insurance Corporation of Japan - 45. Vereniging Aegon - 46. BNP Paribas - 47. Affiliated Managers Group - 48. Resona Holdings - 49. Capital Group International - 50. China Petrochemical Group Company.

Είναι εύκολο, υποθέτουμε, να αναγνωρίσει κανείς μέσα σ’ αυτήν την 50άδα διάφορες (κυρίως τράπεζες) απ’ αυτές που χρειάστηκαν και πήραν (και συνεχίζουν....) έκτακτη βοήθεια “σωτηρίας” απ’ τα αντίστοιχα μητρικά κράτη, απ’ το 2008 και μετά.

Επιστρέφουμε στην εξαιρετικά κεντρική θέση που έχει (είχε οπωσδήποτε το 2007) στην παγκόσμια κατανομή πλούτου και εξουσίας το κεφάλαιο με την μορφή “χρήματος” (πραγματικού ή φανταστικού αυτό είναι μια άλλη ιστορία) και, άρα τα αντίστοιχα καπιταλιστικά μαγαζιά. Τι είδους φαινόμενο είναι αυτό, και ποιάς διαδικασίας συνέπεια; Αποτελεί μόνιμο, σταθερό, αιώνιο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού ή μήπως σηματοδοτεί συγκεκριμένες φάσεις των καπιταλιστικών κρίσεων, επιδεικνύοντας τα βασικά χαρακτηριστικά τους;
Έχουμε απαντήσει στο παρελθόν, απ’ αυτές εδώ τις σελίδες. Αν και δεν έχουμε (δυστυχώς) πλήρη και αναλυτικά στοιχεία, επιμέρους καταγραφές κερδοφορίας που έχουμε εντοπίσει, δείχνουν ότι παγκόσμια ο χρηματοπιστωτικός τομέας (που στις εποχές της δόξας του αποκαλούνταν τεταρτογενής τομέας) επεδείκνυε μέσους ρυθμούς ετήσιας κερδοφορίας τουλάχιστον 3πλάσιους ή και 4πλάσιους της μέγιστης μέσης κερδοφορίας στον δευτερογενή (βιομηχανία) ή στον τριτογενή (υπηρεσίες). Επιπλέον, η κερδοφορία σ’ αυτούς τους τομείς (βιομηχανία ή/και υπηρεσίες), για επιχειρήσεις εισηγμένες σε χρηματιστήρια, ήταν συχνά προϊόν “παιχνιδιών” με τις μετοχές τους, παρά υψηλών πωλήσεων.
Τα (σχετικά ή και απόλυτα) χαμηλά ποσοστά κέρδους εκείνου που οι ειδικοί των αφεντικών αποτελούν “πραγματική οικονομία” και τα αντίστροφα υψηλά ποσοστά κέρδους απ’ το εμπόριο και την κυκλοφορία του χρήματος - σαν - χρήματος (συν τα διάφορα λογιστικά κόλπα) λειτούργησαν συμπληρωματικά. [1] Αλλά η αιτία για την υψηλή κερδοφορία του αποχαλινωμένου χρηματοπιστωτισμού βρίσκεται στην πρώτη, στην χαμηλή κερδοφορία της “πραγματικής” καπιταλιστικής οικονομίας. Κι αυτή, με τη σειρά της, οφείλεται στο ολοένα αυξανόμενο χάσμα ανάμεσα στην πραγματική υποτίμηση της εργασίας (παγκόσμια) και στην εξίσου πραγματική (και εκρηκτική) αύξηση της παραγωγικότητας αυτής της εργασίας: εφ’ όσον η “πραγματοποίηση - της - υπεραξίας”, δηλαδή η πώληση και η κερδοφορία μέσω της πώλησης / κατανάλωσης εμπορευμάτων περιορίζοταν όλο και περισσότερο (με σχετικούς όρους), η έξοδος κινδύνου του καπιταλιστικού κέρδους διέφυγε στους ουρανούς της κίνησης και του εμπορίου του χρήματος καθ’ εαυτού.
Αυτή η διαδικασία κράτησε τουλάχιστον 2 δεκαετίες. Και είναι η μήτρα της ίδιας της συγκέντρωσης καπιταλιστικών / επιχειρηματικών ιδιοκτησιών. Η οποία δεν γινόταν καθόλου κρυφά, αντίθετα: συγχωνεύσεις, φιλικές εξαγορές, επιθετικές εξαγορές, όλα αυτά ήταν διάσημα (και στα μέρη μας) ακόμα κι αν συχνά δεν επρόκειτο παρά για χοντροκομένες και απατηλές προσπάθειες διατήρησης της τιμής των μετοχών ψηλά, καταλήγοντας ύστερα σε πανηγυρικές (αλλά όχι και τόσο φωταγωγημένες) χρεωκοπίες.

Αυτή η μυστηριώδης σφαίρα (με χρώματα)
αναπαριστά κεφάλαιο...

Έχει ενδιαφέρον να γυρίσουμε έναν αιώνα πίσω. Ενώ ο Α παγκόσμιος πόλεμος πλησίαζε στο τέλος του (και μόνο σε μια σύντομη ειρήνη που θα σημαδευόταν απ’ το ξέσπασμα μιας κρίσης παρόμοιας με την σημερινή και το “δεύτερο ημίχρονο” της εμπόλεμης παγκόσμιας αναδιάρθωσης) ο Λένιν θα δημοσιεύσει το γνωστό Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο (ή πιο πρόσφατο...) στάδιο του καπιταλισμού. Έχουμε αναφερθεί αλλού, σύντομα, στην άποψή μας γι’ αυτό το κείμνο (Sarajevo νο 18, Μάρτης 2008, ένθετη μπροσούρα Από τον Λένιν στην ΑΘήνα - περιλαμβάνεται στο γενικές θέσεις εναντίον του ελληνικού ιμπεριαλισμού, συλλογή κειμένων, anti-imp 1, εκδ. “αντισχολείο”). Ο Λένιν είχε στηριχτεί σε πολύ μεγάλο βαθμό σε στοιχεία και απόψεις του άγγλου οικονομολόγου Τζ. Χόμπσον, που είχαν δημοσιοποιηθεί το 1902 (με τίτλο “ο ιμπεριαλισμός”), και σε μικρότερο βαθμό, κάνοντάς του κριτική, σε απόψεις του αυστριακού μαρξιστή Ρούντολφ Χίλφερντινγκ, που είχαν εκδοθεί το 1910 (με τίτλο “το χρηματιστικό κεφάλαιο”). Κάποια αποσπάσματα, λοιπόν, απ’ το βιβλίο του Λένιν, στα οποία συμπεριλαμβάνονται αποσπάσματα άλλων, ακόμα προγενέστερα, έχουν ενδιαφέρουσες υπενθυμίσεις (και ομοιότητες, ακόμα και με τις τωρινές “ανακαλύψεις” των τριών ελβετών πανεπιστημιακών):

...
Ένα μέρος του διαρκώς αυξανόμενου βιομηχανικού κεφαλαίου - γράφει ο Χίλφερντινγκ - δεν ανήκει στους βιομήχανους που το χρησιμοποιούν. Αυτοί αποκτούν το δικαίωμα να διαθέτουν το κεφάλαιο μόνο μέσω της τράπεζας που αντιπροσωπεύει απέναντί τους τον ιδιοκτήτη αυτού του κεφαλαίου. Από το άλλο μέρος και η τράπεζα είναι αναγκασμένη να δένει στη βιομηχανία ένα διαρκώς αυξανόμενο μέρος των κεφαλαίων της. Χάρη σ’ αυτό η τράπεζα γίνεται σε διαρκώς μεγαλύτερο βαθμό βιομήχανος κεφαλαιοκράτης. Το τραπεζικό κεφάλαιο - δηλαδή το κεφάλαιο σε χρηματική μορφή - που μ’ αυτό τον τρόπο έχει μετατραπεί στην πραγματικότητα σε βιομηχανικό κεφάλαιο, το ονομάζω χρηματιστικό κεφάλαιο”... “Το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι λοιπόν το κεφάλαιο που βρίσκεται στη διάθεση των τραπεζών και που χρησιμοποιείται από τους βιομήχανους”.
...
Η συγκέντρωση της παραγωγής, τα μονοπώλια που ξεπηδούν απ’ αυτήν, η συγχώνευση ή η σύμφυση των τραπεζών με τη βιομηχανία - αυτή είναι η ιστορία της γέννησης του χρηματιστικού κεφαλαίου και το περιεχόμενο αυτής της έννοιας.
Τώρα πρέπει να περιγράψουμε πως η “κυριαρχία” των κεφαλαιοκρατικών μονοπωλίων μετατρέπεται, αναπόφευκτα, μέσα στις γενικές συνθήκες της εμπορευματικής παραγωγής και της ατομικής ιδιοκτησίας, σε κυριαρχία της χρηματιστικής ολιγαρχίας.
...
Σαν πιο βασικό πρέπει να θεωρούμε το “σύστημα συμμετοχής”... Να πως περιγράφει την ουσία του ζητήματος ο γερμανός οικονομολόγος Χάιμαν, που σχεδόν πιο μπροστά απ’ όλους έστρεψε την προσοχή του σ’ αυτό:
“Ο διευθυντής ελέγχει τη βασική εταιρεία (στο κείμενο επι λέξει: την “μητρική εταιρεία”). Αυτή με τη σειρά της ελέγχει τις εταιρείες που εξαρτιώνται απ’ αυτήν (τις “εταιρείες - θυγατέρες”), αυτές οι τελευταίες τις “εταιρείες - εγγονές” κ.ο.κ. Έτσι, χωρίς πολύ μεγάλα κεφάλαια μπορεί κανείς να ελέγχει τεράστιους τομείς της παραγωγής. Και πραγματικά, αν η κατοχή του 50% του κεφαλαίου αρκεί πάντα για τον έλεγχο μιας μετοχικής εταιρείας, τότε φτάνει νάχει ο διευθυντής μονάχα 1 εκατομμύριο, για να ελέγχει κεφάλαια 8 εκατομμυρίων στις “εταιρείες - εγγονές”. Κι αν αυτό το αλύσωμα τραβήξει παραπέρα, μπορεί με 1 εκατομμύριο να ελέγχονται 16 εκατομμυρια, 32 εκατομμύρια, κλπ”.
Στην πραγματικότητα, η πείρα δείχνει ότι αρκεί να κατέχει κανείς τα 40% των μετοχών, για να διευθύνει τις υποθέσεις μιας μετοχικής εταιρείας, γιατί ένα ορισμένο μέρος των σκόρπιων, μικρών μετόχων δεν έχει στην πράξη καμιά δυνατότητα να παίρνει μέρος στις γενικές συνελεύσεις, κλπ. [2] Ο “εκδημοκρατισμός” της κατοχής των μετοχών, από τον οποίο οι αστοί σοφιστές και οι οππορτουνιστές “επίσης - σοσιαλδημοκράτες” περιμένουν (ή βεβαιώνουν ότι περιμένουν) τον “εκδημοκρατισμό του κεφάλαιου”, το δυνάμωμα του ρόλου και της σημασίας της μικρής παραγωγής κλπ, είναι στην πραγματικότητα μια από τις μεθόδους για την αύξηση της δύναμης της χρηματιστικής ολιγαρχίας.
...
Όμως το “σύστημα συμμετοχής” δε χρησιμεύει μόνο για να μεγαλώσει σε γιγάντιο βαθμό η εξουσία των μονοπωλητών· εκτός απ’ αυτό επιτρέπει να σκαρώνεται ατιμώρητα οποιαδήποτε σκοτεινή και βρωμερή υπόθεση και να καταληστεύεται το κοινό, γιατί οι διευθυντές της “εταιρείας - μητέρας” δεν ευθύνονται τυπικά, σύμφωνα με το νόμο, για την “εταιρεία - θυγατέρα”, που θεωρείται “αυτοτελής” και που μέσω αυτής μπορεί να σκαρωθεί το παν. Να ένα παράδειγμα που το πήραμε από το τεύχος του Μάη 1914 του γερμανικού περιοδικού “Η Τράπεζα”:
“Η ‘μετοχική εταιρεία χαλύβδινων ελατηρίων’ του Κάσσελ, που πριν λίγα χρόνια θεωρούνταν μια από τις πιο κερδοφόρες επιχειρήσεις της Γερμανίας, από κακή διαχείριση έφτασε μέσα σε λίγα χρόνια ως το σημείο να πέσουν τα μερίσματά της από 15% στο 0%. Όπως αποδείχθηκε, η διοίκηση έδωσε, εν αγνοία των μετόχων, δάνειο 6 εκατομμυρίων μάρκων σε μια “θυγατρική εταιρεία” της, στην εταιρτεία περιορισμένης ευθύνης “Χάσια”, που το ονομαστικό τκεφάλαιό της ήταν όλο όλο μερικές εκατοντάδες χιλιάδες μάρκα. Για το δάνειο αυτό, που ξεπερνούσε σχεδόν τρεις φορές το μετοχικό κεφάλαιο της “μητρικής εταιρείας”, δεν αναγράφτηκε τίποτα στους ισολογισμούς της τελευταίας. Νομικά αυτή η αποσιώπηση ήταν απόλυτα νόμιμη και μπορούσε να συνεχιστεί δύο ολόκληρα χρόνια, γιατί δεν παραβίαζε ούτε ένα από τα άρθρα της εμπορικής νομοθεσίας. Ο προϊστάμενος του εποπτικού συμβουλίου, που σαν υπεύθυνο πρόσωπο υπέγραφε τους ψεύτικους ισολογισμούς, ήταν και παραμένει πρόεδρος του εμπορικού επιμελητηρίου του Κάσσελ. Οι μέτοχοι μάθανε γι’ αυτό το δάνειο που δόθηκε στην εταιρεία “Χάσια” μόνο όταν αποδείχθηκε ότι ήταν άστοχο”... “και όταν οι μετοχές της ‘εταιρείας χαλύβδινων ελατηρίων’ είχαν πια πέσει περίπου κατά 100%, γιατί οι μυημένοι είχαν αρχίσει να τις ξεφορτώνονται...
... Αυτό το πρότυπο παράδειγμα ισοσκέλισης ισολογισμού, που είναι το πιο συνηθισμένο πράγμα στις μετοχικές εταιρείες, μας εξηγεί γιατί τα διοικητικά συμβούλια των μετοχικών εταιρειών επιδίδονται με πολύ ελαφρότερη συνείδηση απ’ ό,τι οι ατομικοί επιχειρηματίες σε ριψοκίνδυνες υποθέσεις. Η νεώτερη τεχνική κατάρτισης των ισολογισμών δεν τους δίνει μόνο τη δυνατότητα να κρύβουν τις ριψοκίνδυνες υποθέσεις από το μέσο μέτοχο, μα και επιτρέπει στα κυρίως ενδιαφερόμενα πρόσωπα, σε περίπτωση αποτυχίας του πειράματος, ν’ αποφεύγουν τις συνέπειες πουλώντας έγκαιρα τις μετοχές τους, ενώ ο ατομικός επιχειρηματίας ευθύνεται με το ίδιο του το τομάρι για ό,τι κάνει...
Οι ισολογισμοί πολλών μετοχικών εταιρειών μοιάζουν με τα γνωστά παλίμψηστα της μεσαιωνικής εποχής, από τα οποία έπρεπε πρώτα να σβήσει κανείς αυτά που ήταν γραμμένα πάνω τους, για να αποκρυπτογραφήσει τα γραφτά που υπήρχαν από κάτω και που έδιναν το πραγματικό περιεχόμενο του χειρόγραφου”.
...
Σαν παράδειγμα πολύ μεγάλης και μονοπωλιακής εταιρείας που καταφεύγει σ’ αυτό το σύστημα στην πιο πλατιά κλίμακα, ο συγγραφέας αναφέρει την περίφημη “Γενική Εταιρεία Ηλεκτρισμού” (AEG). To 1912 υπολογιζόταν ότι η εταιρεία αυτή συμμετέχει σε 175 έως 200 εταιρείες και φυσικά κυριαρχούσε σ’ αυτές, αγκαλιάζοντας συνολικά ένα κεφάλαιο 1,5 περίπου δισεκατομμυρίων μάρκων.
...
Από τα στοιχεία που αναφέρει ο Ε. Αγκαντ, που 15 χρόνια ήταν υπάλληλος της ρωσοκινεζικής τράπεζας και το Μάη του 1914 δημοσίευσε ένα έργο με τον καθόλου ακριβολογημένο τίτλο “Οι μεγάλες τράπεζες και η παγκόσμια αγορά”, μπορεί κανείς να κρίνει ποιές διαστάσεις πήρε το “σύστημα συμμετοχών” στις μεγάλες ρωσικές τράπεζες.
...

Αυτά έγραφε ο Λένιν το 1916. Κατά την γνώμη του η τότε συγκέντρωση των ιδιοκτησιών (“συγκέντρωση κεφάλαιου”) που είχαν μελετήσει άλλοι πολύ νωρίτερα δεν ήταν παρά η καπιταλιστική συγκέντρωση “δυνάμεων” προκειμένου να οργανωθεί η “δημιουργική καταστροφή” (ο όρος είναι τωρινός, όχι του Λένιν!!!) και η ξαναμοιρασιά του τότε κόσμου μεταξύ των μεγαλύτερων / δυνατότερων καπιταλιστικών κρατών.
Φυσικά οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι (αποδείχθηκε σ’ όλον τον 20ο αιώνα...) δεν έχουν σαν αυστηρό προαπαιτουμενο την απόλυτη “συγκέντρωση κεφαλαίου”. Όμως, το αντίστροφο ισχύει, σαν η μόνη λογική αλληλουχία των καπιταλιστικών κρίσεων / αναδιαρθρώσεων. Ισχύει, δηλαδή, πως α) η συγκέντρωση ιδιοκτησιών μεγάλης κλίμακας, και β) η ισχυρή και εκτεταμένη ιδιοκτησιακή αλληλοδιασύνδεση μεταξύ “βιομηχανικού” και “τραπεζικού” κεφάλαιου, συνιστούν συγκέντρωση δυνάμεων για ενδοκαπιταλιστικά ξεκαθαρίσματα λογαριασμών μεγάλης έντασης και έκτασης.
Καθόλου συνωμοσιολογικά δεν είναι, λοιπόν, τα ευρήματα της έρευνας των 3 ελβετών προφεσόρων. Ακόμα και με λιγότερα δεδομένα, ακόμα και “δια γυμνού οφθαλμού”, θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει τα σταθερά εκείνα βήματα των αφεντικών παγκόσμια, που οδηγούσαν στην παρούσα φάση της κρίσης και της διαχείρισής της· αλλά καθόλου μόνο σ’ αυτήν.
Μπορεί τα αριθμητικά μεγέθη (εν τέλει τα “χρηματικά μεγέθη”) να είναι πολλαπλάσια σε σχέση με πριν έναν αιώνα. Από ποιοτική άποψη όμως ο καπιταλισμός παραμένει ο ίδιος. Είναι ο ίδιος, στις βασικές του γραμμές, με εκείνο που είχε αναλύσει ο κυρ Κάρολος: όταν, με την επιστράτευση των “μυστηριωδών δυνάμεων” (της επιστήμης και της τεχνικής) απ’ την μια αυξάνεται εκρηκτικά η παραγωγικότητα της εργασίας και απ’ την άλλη αυτή η εργασία, φυλακισμένη στην ιδιωτική / ατομική (απ’ τα αφεντικά...) εκμετάλλευσή της, υποτιμάται σταθερά και βίαια, ο μόνος καπιταλιστικός δρόμος “ανάπτυξης” (δηλαδή αποκατάστασης του μέσου πραγματικού ποσοστού κέρδους) είναι η γιγάντια, ανάλογα με τα δεδομένα της εποχής, καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων (συμπεριλαμβανομένων και των ίδιων των εργατών / εργατριών) και η εμπορευματική αποικιοποίηση “νέων περιοχών” (όχι μόνο του κόσμου αλλά και των κοινωνικών σχέσεων).
Ενδιάμεσα η “συγκέντρωση δυνάμεων” δεν είναι μόνο στρατιωτική ή τεχνολογική αλλά και χρηματοπιστωτική. Η επείγουσα προτεραιότητα των καπιταλιστικών κρατών να “σώσουν” τις εθνικές (στη βασική τους μετοχική ιδιοκτησία) τράπεζες, δεν είναι τίποτα άλλο από συντήρηση και ενίσχυση της ετοιμοπόλεμης κατάστασης των χρηματικών όπλων των αφεντικών.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Ήταν αποφασιστική, γι’ αυτό τον σκοπό, η κατάργηση του τυπικού “κανόνα του χρυσού”, δηλαδή η “απελευθέρωση” του δολαρίου, που ήταν ως τότε το απόλυτο διεθνές χρηματικό “μέτρο της αξίας”, απ’ την σταθερή ισοτιμία του με τον χρυσό, το 1971 - και η μαζική εκτύπωση δολαρίων, και όχι μόνο. Αλλά γι’ αυτά άλλη φορά (σε μελλοντικές κόκκινες σελίδες...).
[ επιστροφή ]