αισθητήρες παντού!

Έχει αρχίσει ήδη. Και με απλούς, αγαθούς τρόπους. Γιατί τα φώτα στους διαδρόμους και στις σκάλες των πολυκατοικιών να έχουν αυτό το αναχρονιστικό μπουτόν, με την προκαθορισμένη διάρκεια φωτισμού; Γιατί να σβήνει το φως όταν είσαι στη μέση της σκάλας ή ενός μακριού διαδρόμου και να πρέπει να ψαχουλεύεις σα θεόστραβος τους τοίχους για να το ξαναπατήσεις; Η λύση είναι απλή: αισθητήρες κίνησης! Όσο υπάρχει κάποιος που κινείται (στο πεδίο των αισθητήρων) τα φώτα μένουν αναμένα· και μάλιστα, όχι σε όλους τους ορόφους (γινόμαστε ενεργειακά οικονομικοί!) αλλά μόνο στον όροφο που χρειάζεται. Δεν είναι χρήσιμο; Δεν είναι έξυπνο; Είναι.
Υπάρχουν κι άλλες απλές, χρήσιμες και έξυπνες εφαρμογές “αισθητηριακού τύπου”. Ας πούμε οι ετικέτες ταυτοποίησης που σιγά σιγά (ή όχι και τόσο σιγά) εγκαθίστανται πάνω σε οποιοδήποτε πράγμα, κάνοντας τους barcodes να μοιάζουν όλο και περισσότερο σαν αναχρονισμός. Στρέφοντας το “έξυπνο κινητό” (με το κατάλληλο λογισμικό) πάνω στις ετικέτες ταυτοποίησης των εμπορευμάτων στα ράφια των σούπερ μάρκετ, για παράδειγμα, μπορεί να έχει κανείς στην οθόνη του κινητού του όλες τις πληροφορίες που τον ενδιαφέρουν σχετικά. Και πολύ πολύ περισσότερες. Η ετικέτα ταυτοποίησης στην πρόσοψη ενός κτιρίου, πάλι, με την ίδια διαδικασία, (θα) πληροφορεί για οτιδήποτε χρήσιμο... και πολύ πολύ περισσότερα. Πιασμένη κατάλληλα πάνω στο κρέας ενός ζώου που μόλις βρήκε απ’ το σφαγείο, θα πληροφορεί για την ποικιλία του, την διατροφή του, την μονάδα εκτροφής του... Τέλος, σε μια ταφόπλακα, η ίδια ετικέτα, θα προσφέρει στο κινητό την ιστορία του προσώπου που εγκατέλειψε αυτόν τον μάταιο κόσμο - την ιστορία που ο ίδιος / η ίδια επέλεξε να μείνει στην αιωνικότητα, ή (αν το παρέλειψε) την δόξα που του επεφύλαξαν συγγενείς και φίλοι.

Μπορεί να μοιάζει με όνειρο, μπορεί με εφιάλτη. Στην πράξη θα είναι και τα δύο, μόνο που με τον καιρό θα αλλάξουν οι (κοινωνικές) ιδέες τόσο για τα όνειρα όσο και για τους εφιάλτες. Συμβαίνει ήδη. Κάποτε ανησυχούσε κανείς μη χάσει το πορτοφόλι του. Τώρα μεγαλύτερος μπελάς είναι να χάσει την τηλεφωνική του συσκευή - την “κινητή” του άρθρωση με φίλους και γνωστούς.
Η ιδέα (που έχει ονομαστεί ήδη διαδίκτυο των πραγμάτων ή/και διαδίκτυο των υπηρεσιών - θα δούμε πιο κάτω τι και πως) είναι σχετικά παλιά. Κάποιοι την τοποθετούν στα “τολμηρά ‘80s”. Όμως έπρεπε να εντοπιστούν και να λυθούν μια σειρά τεχνολογικά προβλήματα. Ένα απ’ αυτά: η ηλεκτροδότηση των αισθητήρων. Ούτε καλώδια ούτε μπαταρίες χωρούσαν σ’ ένα τέτοιο κόλπο. Τα προβλήματα λύθηκαν. Τώρα, ανάλογα με την χρήση τους, οι αισθητήρες τροφοδοτούνται με μια ποικιλία τρόπων. Οι ετικέτες ταυτοποίησης, για παράδειγμα, “ενεργοποιούνται” απ’ την ραδιοσυχνότητα της συσκευής που τις διαβάζει: χρησιμοποιούν την ενέργεια που λαμβάνουν για να εκπέμψουν το “περιεχόμενό” τους· κάποιον κωδικό, που μέσω internet αντιστοιχεί αυτόματα σε μια ορισμένη “αυτοπαρουσίαση”. Άλλοι αισθητήρες “φορτώνουν” απ’ το φως· ή ακόμα και απ’ την κίνηση που εποπτεύουν και επιτηρούν. Τέλος, άλλοι αισθητήρες δουλεύουν με ραδιοενενέργεια που εκπέμπουν άλλοι αισθητήρες: πρόκειται για δικτυακά πλέγματα μικροσυσκευών που επικοινωνούν μεταξύ τους. Το (στρατιωτικό) όνειρο της “έξυπνης σκόνης”, αισθητήρων δηλαδή που έχουν μέγεθος μικροσωματιδίων σκόνης και δουλεύουν μαζί, σαν “νέφος”, έχει έρθει πιο κοντά.

Και που μπορούν να είναι χρήσιμοι οι αισθητήρες; Οι ειδικοί και οι οπαδοί τους απαντούν χαμογελαστά: παντού! Όταν αυτό το “παντού” αρχίζει να γίνεται λιανά παραδείγματα, ανακαλύπτει κανείς (εκτός, ίσως, απ’ τους προχωρημένους τεχνοφρίκς) ότι περιλαμβάνει καταστάσεις που δεν είχε ως τώρα διανοηθεί ότι χρειάζονται κάποιου είδους “ψηφιακή μηχανοποίηση”. Να ένα παράδειγμα: η διάγνωση της γεροντικής άνοιας. Η διάγνωσή της γινόταν ως τώρα με κατά καιρούς επισκέψεις σε νευρολόγους (ή επισκέψεις νευρολόγων κατ’ οίκον), περιγραφή συμπτωμάτων, κλπ. Στο όχι μακρινό μέλλον θα είναι αρκετή η επικόλληση αισθητήρων κίνησης πάνω σε συσκευές καθημερινής χρήσης. Όπως, ας πούμε, η μηχανή του καφέ, το φλυτζάνι του καφέ, ή το κουτί με τα φάρμακα του ηλικιωμένου. Ακόμα και η εγκατάσταση ειδικού λογισμικού καταγραφής “αρρυθμιών” λόγου (ή νοήματος) στο τηλέφωνο. Η συγκέντρωση και η επεξεργασία αυτών (ή παρόμοιων) δεδομένων που θα έχουν καταγραφεί απ’ τους αισθητήρες (κάποιο τρέμουλο στο χέρι που κρατάει το φλυτζάνι, κάποια αστάθεια μπροστά στη μηχανή του καφέ, κ.ο.κ.) ακόμα κι αν δεν υποκαθιστά απόλυτα την διάγνωση, θα κάνει τον γιατρό (ή το ηλεκτρονικό του ανάλογο...) σοφότερο πολύ γρηγορότερα απ’ ότι μέσω επισκέψεων και επιτόπιων παρατηρήσεων.
Κι αφού τέτοιοι αισθητήρες (θα) είναι χρήσιμοι για ηλικιωμένους, γιατί να μην είναι ακόμα πιο απαραίτητοι για παιδιά; Ούτε που τολμάμε να φανταστούμε πόσες πληροφορίες επί - του - βλασταριού θα μπορούν να συγκεντρώνονται σε 24ωρη βάση από οικιακούς αισθητήρες (κίνησης, σωματικής θερμοκρασίας, ήχου, καρδιακών παλμών...)· και πόσοι “κίνδυνοι” (συμπεριλαμβανόμενης της μη εγκεκριμένης απ’ τους γονείς χρήσης του ενός ή του άλλου σκεύους, συσκευής, δωματίου...) θα αποφεύγονται εν τη γενέσει τους.
Δεν χρειάζεται να πει κανείς κάτι για τους αισθητήρες “δημόσιας χρήσης”. Όχι μόνο των κινήσεων στους δρόμους (οι κάμερες, τώρα, μπορούν να φύγουν απ’ την υποτίθεται σκανδαλώδη θέση της εξαίρεσης, και ήσυχα ήσυχα να βρουν την απόλυτη νομιμότητά τους μέσα στο γενικό οικοσύστημα των αισθητήρων) αλλά και των ροών ή των διαρροών στα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης· της κατάστασης των υπόγειων δικτύων ηλεκτρισμού ή τηλεφωνίας (για όσο αυτά είναι χωριστά)· για την πληρότητα ενός γκαράζ, ενός ραφιού αποθήκης, ή ενός μεγάλου ορόφου με γραφεία - και άλλα πολλά που ούτε εσείς φανταζόσασταν ποτέ ότι σαν είναι από χρήσιμα έως απαραίτητα.
Δεν είναι επιστημονική φαντασία, ούτε φουτουριστική προφητεία. Συμβαίνει ήδη! Ό,τι και να κάνουμε σαν ζωντανά όντα λένε κάποιοι απ’ τους πολλούς ειδικούς που ασχολούνται μ’ εμάς χωρίς εμάς δεν κάνουμε τίποτα άλλο απ’ το να παράγουμε δεδομένα. Ναι... αν θέλει κανείς να το δει έτσι... Για παράδειγμα η αναπνοή μας δεν είναι πια αυτή η κυκλική διαδικασία πρόσληψης οξυγόνου (από-) και αποβολής διοξειδίου του άνθρακα (στον-) αέρα. Όχι - αυτό ήταν παλιά. Τώρα η αναπνοή μας περιέχει δεδομένα για το πόσο οινόπνευμα ήπιαμε - και το κατάλληλο όργανο της τροχαίας εντοπίζει αυτά τα data. (Μπορείτε να προσθέσετε τα “φυσητήρια” στους ήδη κοινότοπους αισθητήρες). Περιέχει κι άλλα δεδομένα που δεν ενδιαφέρουν (προς το παρόν) την δημόσια τάξη, μπορεί όμως να ενδιαφέρουν εμάς ή τον προσωπικό μας γιατρό. Ας πούμε για την κατάσταση του στομαχιού (ανίχνευση ρεψίματος). Ή, την κατάσταση του αναπνευστικού σε σχέση με σωματική καταπόνηση (ανίχνευση λαχανιάσματος). [1] Η χρήση αισθητήρων, τουλάχιστον σε μια πρώτη φάση, δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά εμφύτευσή τους· μόνο κάποιες συσκευές / γκάτζετ (ενδεχομένως κάποια apps στα κινητά 6ης ή 7ης γενιάς) που (θα) χρησιμοποιούνται κατά βούληση.

το δίκτυο των πραγμάτων, των υπηρεσιών
(και των αισθήσεων)

Το 2013 έχει ανακηρυχθεί (πιθανότατα ανάμεσα σε πολλά άλλα) χρονιά του ίντερνετ των πραγμάτων. Με τον όρο “ίντερνετ των πραγμάτων” (που κρατάει την σκούφια του απ’ την δεκαετία του 1990, αν και με περισσότερους του ενός νονούς) εννοείται η ασύρματη επικοινωνία μεταξύ συσκευών / μηχανών - και, σε κάποιο σημείο της επικοινωνιακής αλλουλουχίας, και των χρηστών. Παρότι το “ίντερνετ των πραγμάτων” δεν είναι έτοιμο ακόμα (! και δεν πρόκειται να φτιαχτεί σε μια στιγμή) καθώς το εμπόριο δεν έχει κατακλυστεί ακόμα με “έξυπνες” συσκευές με επικοινωνιακά χαρίσματα, έχουν γίνει αρκετά (και τεχνολογικά) βήματα, έτσι ώστε το 2013 να είναι χρονιά ωρίμανσης της ιδέας.
Οι πρώτες εφαρμογές έχουν αρχίσει ήδη να ξεμυτίζουν. Μια απ’ αυτές είναι η “έξυπνη τηλεκατευθυνόμενη κλειδαριά” που λανσάρει η μικρή (προς το παρόν) αμερικανική εταιρεία lockitron. Η κλειδαριά της lockitron καταργεί τα κλειδιά του σπιτιού, αφού καθοδηγείται με απλές εντολές (μέσω οθόνης αφής) απ’ το “έξυπνο κινητό”. Και μπορεί να δεχθεί εντολές από πολύ μακριά. Μέσω κωδικών επιτρέπει κλείδωμα και ξεκλείδωμα από διαφορετικά κινητά (αυτό που άλλοτε θα λέγαμε διαφορετικούς ανθρώπους) ενώ με τον κατάλληλο αισθητήρα ειδοποιεί τον “κυριό” της όταν κάποιος πάει να την ανοίξει με κλειδί. Επιπλέον, μέσω της αναγνώρισης της θέσης (του κινητού) απ’ τις συντεταγμένες του gps (και πάλι του κινητού) μπορεί να προγραμματιστεί να ξεκλειδώνει και να ξανακλειδώνει χωρίς καμία εντολής, απλά όταν το κινητό πλησιάζει την πόρτα ή/και απομακρύνεται. Πέρα απ’ την χαρά όσων ξεχνούν τα κλειδιά τους, η αποτελεσματική επικοινωνία μιας κλειδαριάς με ένα κινητό είναι χαρούμενο μήνυμα για ολόκληρη την ιδέα του “ίντερνετ των πραγμάτων”. Η επικοινωνία του κινητού με το καλοριφέρ, τον θερμοσίφωνα, το ψυγείο, το hi-fi, και αργότερα με το οικιακό ρομπότ γενικής χρήσης, είναι πολύ κοντά. Σύμφωνα με τους τεχνικούς, το “ίντερνετ των πραγμάτων” είναι απλά ένα καθολικό “ίντερνετ των ουσιαστικών” - όπου “ουσιαστικό” μπορεί να είναι ένα πρόσωπο, ένα μέρος ή ένα πράγμα. Σύμφωνα μ’ αυτήν την προσέγγιση τα “πρόσωπα” είναι, απ’ την άποψη της παραγωγής και της κατανάλωσης δεδομένων / data, ειδικές περιπτώσεις “πραγμάτων” - ή το ανάποδο. Και για να μην ταραχτεί η τεχνοφοβική σας καρδιά, όλα αυτά έχουν πάντα (στον λογαριασμό τους) καλές δόσεις υγείας. Κάποιος (πιθανόν πολλοί στο μέλλον...) θα μπορούσε να σας πει: μπορούμε να φτιάξουμε τουρμπίνες αεροπλάνων που να προειδοποιούν όταν κάτι δεν πάει καλά, ή όταν παθαίνουν μια βλάβη. Γιατί λοιπόν να μην λαμβάνει ο προσωπικός σας γιατρός, στον υπολογιστή του, σε διαρκή ροή τα βασικά ιατρικά δεδομένα σας, έτσι ώστε αν διαπιστώσει ότι κάτι δεν πάει καλά, να σας πάρει τηλέφωνο και να σας πει “δεν μου φαίνεσαι και πολύ καλά, δεν έρχεσαι να σε δω και από κοντά το απόγευμα;” πριν η κατάστασή σας σοβαρέψει;
Πράγματι, γιατί όχι; Τα κινητά είναι ήδη alter ego για τους περισσότερους. Η προσθήκη κάποιων αισθητήρων στα ρούχα και ενός (όχι ιδιαίτερα σύνθετου) λογισμικού που θα επιτρέπει σ’ αυτήν την προέκταση - του - εαυτού (ενίοτε και υποκατάσταση του εαυτού...) να συγκεντρώνει τα κατάλληλα δεδομένα υγείας “ταχυδρομώντας τα” στον γιατρό (εναλλακτικά, για ανήλικους: πρώτα στη μαμά και μετά στον γιατρό...) θα ήταν ό,τι καλύτερο και συνεπέστερο είναι διαθέσιμο ως τώρα κάτω απ’ την μεγάλη μύτη της “πρόληψης”! Κι ας μην γκρινιάξει κανείς ότι “υπάρχουν και πράγματα που δεν θα ήθελα να ξέρει ο γιατρός μου”... Αυτή η εσωστρέφεια / μυστικοπάθεια (που 101 φορές στις 100 έχει να κάνει με το σεξ...) έχει πάρει κόσμο και κοσμάκη στο λαιμό της!
Σκεφτείτε ύστερα πόσο πρακτικό έχει αποδειχθεί το gps, στις διάφορες τρέχουσες χρήσεις του. “Κανείς δεν χάνεται” πλέον (ίσως επειδή σχεδόν όλοι είναι χαμένοι μ’ έναν τρόπο που τους διαφεύγει...). Όμως παρότι το gps είναι καλά προσαρμοσμένο στο να οδηγεί μια τομή συντεταγμένων (την θέση σας / δηλαδή εσάς...) μέσα σ’ ένα μη μεταλλασσόμενο περιβάλλον, δύσκολα θα έλεγε κανείς ότι οι πόλεις, για παράδειγμα, δεν κρύβουν συνέχεια εκπλήξεις - έως “παγίδες”. Ένα δημόσιο ή ιδιωτικό σύστημα αισθητήρων κίνησης (και καιρού σε μικρή κλίμακα) θα μπορούσε να εφοδιάζει σε διαρκή ροή και σε πραγματικό χρόνο το gps / κινητό σας με όλα εκείνα τα στοιχεία που θα αύξαναν την ευελιξία σας. Στην πράξη εμβρυϊκά, πρώιμα μοντέλα τέτοιου είδους υπάρχουν, αν και δεν ταΐζονται ακόμα από πλήρως αναπτυγμένα δίκτυα αισθητήρων.

Αυτή η φρενήρης μηχανική μεσολάβηση των πάντων φαίνεται να είναι πιο γρήγορη απ’ την εμπορική αξιοποίησή της, που με τη σειρά της είναι πολύ γρηγορότερη απ’ την “κοινωνική αφομοίωση” του τι είναι τι. Αλλά αυτό το τελευταίο, η εν-νόηση δηλαδή, είναι ακόμα απαιτούμενο; Πιθανότατα όχι - και πάντως αποκλείεται να γίνει δωρεάν και εύκολα. Η μεγαλύτερη μαζική και γρήγορη δημόσια παραγωγή δεδομένων / data αυτήν την στιγμή ακούει στο όνομα “twitter”... Ξέρετε κανέναν που να “τουιτάρει”; Πολλούς και πολλές υποθέτουμε... Ξέρετε κανέναν που να ξέρει τι κάνει όταν “τουιτάρει”; Μην πείτε “ναι” - σχεδόν κανένας δεν ξέρει: όλοι /όλες αναπαριστούν και υπηρετούν την φρενιασμένη μηχανική μεσολάβηση... Αυτό κάνουν. Και είναι - στα σοβαρά - το μόνο που κάνουν. Αλλά γιατί χρειάζεται να το ξέρουν κιόλας; [2]
Τέτοιες κοινότοπες πλέον εφαρμογές και η μαζική (και μαζικά ανέμελη) χρήση τους “εντείνουν” κατά κάποιον τρόπο την πρόκληση προς τους τεχνικούς. Απ’ την μια επειδή όχι μόνο δεν υπάρχουν (κοινωνικές) επιφυλάξεις προς την διαρκή αυτο-παραγωγή δεδομένων / data (πράγμα που σημαίνει ότι απλά χρειάζονται οι κατάλληλες συνάψεις / αισθητήρες για να τα τρυγούν) αλλά μάλλον το αντίθετο συμβαίνει: ένα είδος μανιακής “εξομολόγησης” και διαρκούς “αυτο-επισκόπησης”. Απ’ την άλλη όλες αυτές οι σειρές δεδομένων / data παράγονται, συγκεντρώνονται και μεταδίδονται ως τώρα στη βάση ανεξάρτητων και διαφορετικών μεταξύ τους “πρωτοκόλλων” (καταστατικών τρόπων λειτουργίας - σα να λέμε - της μηχανοποίησής τους).
Αυτό είναι που δυσκολεύει ακόμα το “internet των πραγμάτων” στη γρήγορη ανάδυσή του: χρειάζεται εκείνη η “μεταφραστική” διαδικασία που θα ενοποιεί τα ήδη διαφορετικά “πρωτόκολλα”. Μια μεγαμηχανή των μικρομηχανών· ένα μεγαδίκτυο των δικτύων· και, αυτονόητα, μια μεγαεπιτήρηση των μικροεπιτηρήσεων... Και, λοιπόν, ποιός παίρνει χαμπάρι;

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Πρέπει να ανατρέξει κανείς στον Ηλία Πετρόπουλο για να μάθει πέντε βασικά για την ιστορία της κλανιόλας. Ωστόσο μπορούμε να προβλέψουμε ότι το come back της κλανιόλας θα είναι ψηφιακό - και censor.
[ επιστροφή ]

2 - Ενώ ο καθένας αντιλαμβάνεται το “τουιτάρισμά” του σαν “προσωπική” στιγμή ή ενασχόληση, οι ειδικοί των αφεντικών, διαθέτοντας τη γενική εποπτεία του πράγματος, έχουν και καλύτερη προσέγγιση. Crowdsensing είναι λοιπόν η “αισθητηριακή” συμπεριφορά του (όποιου) πλήθους σε διάφορα γεγονότα, πραγματικά ή εικονικά. Σ’ αυτήν την προσέγγιση ο καθένας δεν είναι παρά η άκρη ενός “αισθητηριακού νεύρου” του άμορφου πλήθους - ένας live human αισθητήρας ανάμεσα σε πολλούς όμοιους. Επ’ αυτού, σ’ ένα αφιέρωμα του καθεστωτικού economist στον “καινούργιο, έξυπνο κόσμο”, τον Δεκέμβρη του 2010, μπορούσε κανείς να διαβάσει:

... Ακόμα πιο εντυπωσιακό ... είναι το γεγονός ότι τόσοι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να εμπλακούν ενεργά στη συγκέντρωση και στο “ανέβασμα” πληροφοριών. Το καλύτερο παράδειγμα είναι το twitter, η υπηρεσία micro-blogging, όπου 160 εκατομμύρια χρήστες στέλνουν περίπου 100 εκατομμύρια tweet την ημέρα. Όταν δουν, ακούσουν, η διαβάσουν κάτι, το γράφουν στον υπολογιστή τους ή το έξυπνο τηλέφωνό τους, 100 χαρακτήρες την φορά. “Το twitter είναι για τις ειδήσεις ό,τι ήταν το καναρίνι για τους ανθρακωρύχους” έγραψε ο Jeff Jarvis, γνώστης των νέων μέσων, όταν η υπηρεσία αυτή κυκλοφόρησε πριν από τα παραδοσιακά μέσα τα νέα για τον σεισμό στην επαρχία Σετσουάν της Κίνας το Μάιο του 2008...

Ο συμμετοχικός πληθωρισμός είναι το “λάδι” - αλλά έχει και παρενέργειες. Πολύ επανάληψη, και πολύ σαβούρα, ανάλογα με τα κριτήρια του καθενός. Ενώ, λοιπόν, ένα στενά εννοημένο “internet των πραγμάτων”, θα μπορούσε να περιφρουρηθεί επειδή οι επικοινωνίες είναι στοχευμένες, ένα διευρυμένο “internet των υπηρεσιών” θα έπρεπε να κουμαντάρει τον πληθωρισμό και την σκαρταδούρα. Θα γίνει κι αυτό, με ακόμα πιο “έξυπνα” λογισμικά...
[ επιστροφή ]