Αρκετά παλιότερη κινητοποίηση των μικρομεσαίων του κκε  - επί δραχμής...

dear αφεντικουλίνι

... Η μικρομεσαία επιχείρηση βρίσκεται στο επίκεντρο της ύφεσης. Η εσωτερική αγορά έχει πληγεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη ραγδαία πτώση της κατανάλωσης και η διαρκής επιβολή νέων φόρων έχει συρρικνώσει τον κύκλο εργασιών των εμπόρων. Η πτώση του τζίρου των εμπορικών επιχειρήσεων από το 2009 εκτιμάται ότι θα φτάσει ακόμα και το 50%, ενώ από το 2009 μόνο στο εμπόριο εκτιμάται ότι έχουν κλείσει περισσότερες από 140.000 μικρές επιχειρήσεις...

Αρμαγεδών! Το πιο πάνω απόσπασμα είναι σχετικά πρόσφατο (αρχές Νοέμβρη) κι ίσως να είναι σπαζοκεφαλιά για εσάς αν το αντιγράφουμε από ανακοίνωση κάποιας ένωσης εμπόρων και βιοτεχνών, ή από εφημερίδα της αριστεράς. Το δεύτερο είναι που συμβαίνει, αλλά δεν έχει σημασία: είναι μια (μικρή...) ένδειξη της ενσωμάτωσης (απ’ την αριστεράς) των κλαμάτων των εμπόρων και λοιπών μικρομεσαίων αφεντικών, αφού το πρωτότυπο του αποσπάσματος προέρχεται από δελτίο τύπου μιας τέτοιας ένωσης.
Εν τω μεταξύ, στην “πιάτσα”, δηλαδή στις καθημερινές στιχομυθίες, το πράγμα είναι ακόμα πιο αφόρητα ξοφλημένο. “Τι να του ζητήσω τώρα; Αφού δεν βγαίνει!...”. Ή “...Καλά, τι είναι αυτά που λέτε;... Δεν βλέπετε ότι κλείνουν τα μαγαζιά;”. Αν πέσουμε πάνω και σαν καναν αριστερό, “ροζ”, “κόκκινο”, ή “βαθύ κόκκινο”, το πορίσματα είναι ακόμα σκληρότερα. “Τί πάει να πει εργάτες και ξεργάτες; Έχουμε κοινά συμφέροντα με τους μικρομεσαίους, και πρέπει να αγωνιστούμε μαζί τους”. Αλήθεια;

ευρωαφεντικουλίνια

Από υποκειμενική άποψη, στο ελλαδιστάν (ίσως και αλλού), ο “μικρός” ή “μεσαίος” επιχειρηματίας μπορεί να νοιώθει σαν ένας (εν δυνάμει) “μεγάλος” - που - δεν - τον - αφήνουν - να - πετύχει. Από ψυχρή, αντικειμενική σκοπιά ωστόσο, σ’ όλον τον αναπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο, οι “μικρές” και οι “μεσαίες” επιχειρήσεις δεν είναι καθόλου τα “υπόλοιπα” του καπιταλισμού. Είναι το μεγαλύτερο μέρος του σκελετού του και της σάρκας του! Για παράδειγμα, στην εισαγωγή της ετήσιας έκθεσης για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην ευρωπαϊκή ένωση 2010/2011 (που έκανε για λογαριασμό της ε.ε. το ολλανδικό think tank Ecorys σε συνεργασία με το τμήμα οικονομομετρίας του πανεπιστημίου Κέμπριτζ) αναφέρεται:

... Παρά την ύφεση, οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις έχουν διατηρήσει την θέση τους σαν σπονδυλική στήλη της ευρωπαϊκής οικονομίας. Το 2010, υπήρχαν πάνω από 20,8 εκατομμύρια μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις στην ευρωπαϊκή ένωση, απ’ τις οποίες το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος - 19,2 εκατομμύρια (ή το 92,1% του συνόλου των επιχειρήσεων στην ευρωπαϊκή ένωση) - ήταν μικρές εταιρείες με λιγότερους από 10 μισθωτούς. Τα τελευταία χρόνια, το μερίδιο των μεγάλων εταιρειών παραμένει περιθωριακό σε ότι αφορά τον αριθμό των επιχειρήσεων (είναι συνολικά 43.000 ή 0,2% του συνόλου). Επιπλέον, αυτές οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, προσέφεραν τα δύο τρίτα (87,5 εκατομμύρια) των θέσεων εργασίας στην ευρωπαϊκή ένωση των 27 μελών. Επίσης, το 58,4 του συνολικού ακαθάριστου προϊόντος που παράχθηκε από ιδιωτικές επιχειρήσεις στην ευρωπαϊκή ένωση, το 2010, προερχόταν απ’ τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις....

Με τα δύο τρίτα των εργατών στα πόδια τους· με το 58,4% του ιδιωτικά παραγόμενου πλούτου· και με σχεδόν το 100%  σαν ποσοστό επι του συνόλου των επιχειρήσεων, είναι αδύνατο - για να μην πούμε τίποτα πιο βαρύ - να θεωρεί κανείς ότι τα μικρά και τα μεσαία αφεντικά είναι τα αποπαίδια (ή εν δυνάμει εχθροί....) του καπιταλισμού· ό,τι και να νομίζουν οι ίδιοι οι κυρ Κώστες, οι κυρ Φράντς, οι κυρ Ζεράρ και οι κυρ Αντόνιο αυτοπροσώπως. Σας φαίνεται ανήκουστο το ότι στο σύνολο των καπιταλιστικών επιχειρήσεων (σαν αριθμός) στην ενωμένη ευρώπη των 27 οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις είναι, σχεδόν, το σύνολο; Η ίδια έκθεση έχει αναλυτικά στοιχεία (και ράμματα για την γούνα πολλών):
- οι πολύ μικρές επιχειρήσεις (δηλαδή αυτές που έχουν από κανέναν έως 9 εργάτες, άρα περιλαμβάνονται και οι “αυτοαπασχολούμενοι”) ήταν το 2010 19.198.539, το 92,1% του συνόλου· απασχολούσαν (φανερά τουλάχιστον) 38.905.519 εργάτες / υπαλλήλους, δηλαδή το 29,8% του “εργατικού δυναμικού”· και παρήγαγαν το 21,6% του ευρωπαϊκού ακαθάριστου προϊόντος...
- οι μικρές επιχειρήσεις (δηλαδή αυτές που έχουν από 10 έως 19 εργάτες) ήταν (πάντα το 2010) 1.378.401, το 6,6% του συνόλου· απασχολούσαν 26.605.166 εργάτες / υπαλλήλους· και παρήγαγαν το 20,4% του ευρωπαϊκού ακαθάριστου προϊόντος...
- οι μεσαίες επιχειρήσεις (δηλαδή αυτές από 20 έως 100 εργάτες) ήταν 219.252, το 1,1% του συνόλου των επιχειρήσεων· απασχολούσαν 21.950.107 εργάτες / υπαλλήλους· και παρήγαγαν το 16,8% του ευρωπαϊκού ακαθάριστου προϊόντος...
- συνολικά οι μικρές και μεσαίες ήταν 20.796.192, το 99,8% του συνολικού αριθμού των καπιταλιστικών επιχειρήσεων της ε.ε.· σ’ αυτές δούλευαν 87.460.792 εργάτες / υπάλληλοι, δηλαδή το 66,9% του “εργατικού δυναμικού”· και παρήγαγαν το 58,4% του ακαθάριστου ευρωπαϊκού προϊόντος...
- οι μεγάλες επιχειρήσεις (άνω των 100 εργατών) ήταν 43.034, ή 0.2% του συνολικού αριθμού επιχειρήσεων το 2010· απασχολούσαν 43.257.098 εργάτες / υπαλλήλους, ή το 33,1% του “εργατικού δυναμικού”· και παρήγαγαν το 41,6% του ακαθάριστου ευρωπαϊκού προϊόντος. [1]

Το ελάχιστα τίμιο, λοιπόν, που θα μπορούσε να πει κανείς για τα “πολύ μικρά”, τα “μικρά” και τα “μεσαία” αφεντικά στην “ευρωπαϊκή οικονομία”, είναι ότι αποτελούν στα ίσια συνεταίρους και συνεργάτες των “μεγάλων” αφεντικών στην καπιταλιστική οργάνωση / υπεξαίρεση της εργασίας. Τα πιο ενδιαφέροντα όμως - και αποστομωτικά (αλλά ποιός ντόπιος φίλος των μικρομεσαίων πρόκειται ποτέ να βγάλει τον σκασμό;) - στοιχεία της ίδιας έκθεσης είναι ότι:
- οι μέσοι μισθοί στις πολύ μικρές επιχειρήσεις (πάντα σε κλίμακα ευρώπης) είναι το 1/3 των μέσων μισθών στις μεγάλες επιχειρήσεις·
- οι μέσοι μισθοί στις μικρές επιχειρήσεις είναι διπλάσιοι από εκείνους των πολύ μικρών και στα 2/3 των μέσων μισθών στις μεγάλες επιχειρήσεις·
- οι μέσοι μισθοί στο σύνολο των ευρωπαϊκών μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων είναι λίγο μεγαλύτεροι απ’ το μισό των μισθών στις μεγάλες επιχειρήσεις.
Οι ερευνητές δίνουν μια απλή και εύλογη εξήγηση για το γιατί τα “μικρά” και “μεσαία” αφεντικά γδέρνουν μισθολογικά πολύ πιο άγρια απ’ τα μεγάλα αφεντικά - στο σύνολο της ευρώπης. Όσο πιο μεγάλες είναι οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις (λένε) τόσο περισσότερο είναι “έντασης κεφαλαίου” (χρησιμοποιούν, δηλαδή, υψηλού επιπέδου τεχνολογικό εξοπλισμό / μηχανές για να εκμεταλλεύονται την εργασία). Αντίθετα (λένε οι ίδιοι ερευνητές) όσο μικρότερες τόσο περισσότερο “έντασης εργασίας”. Σαφές; Σαφές....
Ο διαφορετικός τρόπος απόσπασης της υπεραξίας μεταξύ πολύ μικρών και μικρών αφεντικών απ’ την μια και μεγάλων απ’ την άλλη, είχε (παράδοξο;) μικρή ή και καθόλου συνέπεια στην “κερδοφορία” τους, με βάση τα στοιχεία του 2009 (πριν την κλιμάκωση της κρίσης). Έτσι, μιλώντας συνολικά, οι μεν μικρομεσαίες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις είχαν δείκτη κερδοφορίας “9”, οι δε μεγάλες δείκτη κερδοφορίας “10”. Σε επιμέρους κλάδους οι διακυμάνσεις ήταν αρκετά εντονότερες. Για παράδειγμα στα ορυχεία οι “πολύ μικρές” είχαν δείκτη κερδοφορίας 32 ενόσω οι “μεγάλες” μόνο 19· στην μεταποίηση οι “πολύ μικρές” 8, οι “μικρές” 12, και οι “μεγάλες” 10· στις κατασκευές οι “πολύ μικρές” 10, οι “μικρές” 15 και οι “μεγάλες” 13· στις μεσητείες ακινήτων, στις ενοικιάσεις και στην υποστήριξη επιχειρήσεων οι “πολύ μικρές” 19, οι “μικρές” 20 και οι “μεγάλες” μόνο 8. Αντίστροφα όμως, στα ξενοδοχεία και εστιατόρια οι “πολύ μικρές” είχαν δείκτη κερδοφορίας -19, οι “μικρές” 8, (οι “μεσαίες” 18) και οι “μεγάλες” 21· και στις μεταφορές /  αποθηκεύσεις / επικοινωνίες, οι “πολύ μικρές” 3, οι “μικρές” 10 και οι “μεγάλες” 25.
Οι επιμέρους κλαδικές διαφοροποιήσεις στην κερδοφορία δείχνουν σε ποιούς τομείς η “ένταση εργασίας” αποφέρει ακόμα (και σε συνάρτηση πάντα με την ένταση ή μη του ταξικού ανταγωνισμού ανάλογα με τα μεγέθη των επιχειρήσεων) μεγαλύτερα κέρδη απ’ την “ένταση κεφαλαίου”, και που συμβαίνει το αντίστροφο. Όμως η ομοιότητα του γενικού μέσου όρου κερδοφορίας (“9” στις μικρομεσαίες προς “10” στις μεγάλες) δείχνει, από μια διαφορετική μεριά, τον οργανικό ρόλο των μικρών και μεσαίων αφεντικών μέσα στον καπιταλισμό. [2]

ελληνοαφεντικουλίνια

Σύμφωνα με τα στοιχεία της ελληνικής στατιστικής υπηρεσίας για το 2011:
- οι πολύ μικρές επιχειρήσεις ήταν 719.952, ή το 96,5% του συνολικού αριθμού των επιχειρήσεων· σ’ αυτές δούλευαν 1.447.218 εργάτες / υπάλληλοι, ή το 57,6% του συνολικού αριθμού των εργατών / υπαλλήλων του ιδιωτικού τομέα· και παρήγαγαν το 35,3% του ιδιωτικού αεπ·
- οι μικρές επιχειρήσεις ήταν 22.832, ή το 3,1% του συνολικού αριθμού· σ’ αυτές δούλευαν 438.792 εργάτες / υπάλληλοι, ή το 17,5% του συνόλου στον ιδιωτικό τομέα· και παρήγαγαν το 20,6% του ιδιωτικού αεπ·
- οι μεσαίες επιχειρήσεις ήταν 2.893, το 0,4% του συνόλου· σ’ αυτές δούλευαν 264.427 εργάτες / υπάλληλοι, ή το 15,8% του συνόλου στον ιδιωτικό τομέα· και παρήγαγαν το 15,8% του ιδιωτικού αεπ·
- συνολικά οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις ήταν 745.677, το 99,9% του συνόλου· μισθοδοτούσαν 2.150.438 εργάτες / υπαλλήλους, ή το 85,6% του συνόλου του ιδιωτικού τομέα· και παρήγαγαν το 71,7% του ιδιωτικού αεπ·
- οι μεγάλες επιχειρήσεις ήταν 563, το 0,1% του συνόλου· σ’ αυτές δούλευαν 362.955 εργάτες / υπάλληλοι ή το 14,4% του συνόλου του ιδιωτικού τομέα· και παρήγαγαν το 28,3% του ιδιωτικού αεπ.
Κατ’ αρχήν να τονίσουμε ότι αυτά είναι στοιχεία του 2011, άρα “καθαρά” απ’ τα όποια κλεισίματα έγιναν στη διάρκεια του 2010. Μεγάλη η ομοιότητα με το αντίστοιχο 92,1% του ευρωπαϊκού μέσου όρου ως προς τον αριθμό των “πολύ μικρών” επιχειρήσεων, αλλά μεγάλη η διαφορά με το αντίστοιχο 29,8% του ευρωπαϊκού μέσου όρου ως προς το ποσοστό του “εργατικού δυναμικού” που εκμεταλλεύονται τα “πολύ μικρά” αφεντικά. Ενώ και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει μια χοντρική αναλογία “2 εργάτες / υπάλληλοι ανά πολύ μικρό αφεντικό”, και ενώ από ποσοτική άποψη δεν υπάρχει ιδιαίτερη διαφορά (96,5% στην ελλάδα, 92,1% σ’ όλη την ευρώπη), είναι εντυπωσιακό το ποσοστό εργατών / υπαλλήλων που στην ελλάδα έχει “πολύ μικρά” αφεντικά, σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό στην ευρώπη: 57,6% έναντι 29,8%. Ανάποδα, ενώ οι “μεγάλες” επιχειρήσεις είναι αναλογικά στο ίδιο ποσοστό επι του συνόλου (0,1% στην ελλάδα, 0,2% στο σύνολο της ευρώπης) απασχολούν αναλογικά πολύ μικρότερο ποσοστό εργατών / υπαλλήλων σε σχέση με το σύνολο της ευρώπης: 14,4% έναντι 33,1%· και αντίστοιχα μικρότερη είναι η συμμετοχή τους στην παραγωγή του ιδιωτικού αεπ: 28,3% έναντι 41,6%.
Πράγματι, η συγκριτική κατάσταση είναι η εξής. Τα ντόπια “πολύ μικρά” αφεντικά, όπως και τα ευρωπαϊκά, έχουν κατά μέσο όρο 2 εργάτες / υπαλλήλους. Τα ντόπια “μικρά” αφεντικά, όπως και τα ευρωπαϊκά, έχουν κατά μέσο όρο 19,2 εργάτες / υπαλλήλους (στην ευρώπη 19,3). Τα ντόπια “μεσαία” αφεντικά έχουν κατά μέσο όρο 91,4 εργάτες / υπαλλήλους, έναντι 100 των αντίστοιχων ευρωπαϊκών. Όμως τα ντόπια “μεγάλα” αφεντικά έχουν, κατά μέσο όρο, “μόνο” 643 εργάτες / υπαλλήλους έναντι κάτι παραπάνω από 1000 στο σύνολο της ευρώπης. Που σημαίνει, ότι τα ντόπια “μεγάλα” αφεντικά ανήκουν μεν στο ομώνυμο κλαμπ, αλλά είναι αισθητά “μικρότερα” απ’ τον πανευρωπαϊκό μέσο όρο.
Αυτό σημαίνει ότι ενώ ο (ευρωπαϊκός, και όχι μόνον αυτός) καπιταλισμός είναι ισχυρά (και) μικρομεσαίος, ο ελληνικός, ειδωμένος στο σύνολο του, είναι ακόμα εντονότερα τέτοιος. Και - πρέπει να σημειωθεί αυτό - σ’ αυτές τις καταγραφές δεν περιλαμβάνεται η “μαύρη” δουλειά στην ελλάδα, που “απλώνει” όσο κατεβαίνει κανείς το “μέγεθος” της επιχείρησης / του αφεντικού. Εν τέλει, και για να μην το βασανίζουμε άλλο: το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των μισθωτών στην ελλάδα (λέμε: το μεγαλύτερο μέρος της πολυεθνικής εργατικής τάξης εδώ) έχει (έχουμε) “πολύ μικρά”, “μικρά” και “μεσαία” αφεντικά... Αυτό είναι παντού μέρος της καπιταλιστικής πραγματικότητας - στην ελλάδα όμως είναι κάτι περισσότερο από απλά “μέρος”. Είναι το 86% αυτής της πραγματικότητας!!!
Κατόπιν αυτού, όποιος αφήνει έστω και υπονοούμενο ότι είναι “συμφέρον” των εργατών να συμμαχήσουν (να συμμαχήσουμε) με τα μικρομεσαία αφεντικά, είναι απόλυτα σαφές τι ακριβώς εννοεί. Είναι, επίσης, σαφές τι εννοεί όποιος λέει ότι είναι “συμφέρον” των εργατών να συμμαχήσουν (να συμμαχήσουμε) όχι με όλα αλλά οπωσδήποτε με τα “αριστερά” μικρομεσαία αφεντικά, οποιασδήποτε αριστερής απόχρωσης: εννοεί ότι η κοινωνική (ή ταξική) θέση ΔΕΝ παίζει κανέναν ρόλο ούτε στη συνείδηση ούτε στις πρακτικές κανενός, άρα ούτε των μικρομεσαίων αφεντικών!!! Λίγο μένει για να μας πουν ότι “κι αυτά, κατά βάθος, εργάτες είναι....”!!!

“το μικρό είναι ωραίο”

Είτε από διανοητική οκνηρία, είτε από πλήρη άγνοια του τι είναι και πως δουλεύει ο καπιταλισμός, είναι εύκολο να νομίζει κανείς ότι οι “μεγάλες” επιχειρήσεις είναι αντίπαλες ή εχθρικές των “μικρών” και των “μεσαίων”. Τίποτα πιο λανθασμένο. Στο καπιταλιστικό οικοσύστημα όλα τα μεγέθη επιχειρήσεων είναι όχι απλά ανεκτά αλλά απαραίτητα: απ’ την ατομική επιχείρηση (“αυτοαπασχόληση”) ως την γιγαντιαία. Μπορεί να είναι ο καταμερισμός επιμέρους λειτουργιών που επιβάλλει τις πολλές επιχειρηματικές κλίμακες / μεγέθη. Μπορεί να είναι γεωγραφικοί, χωροταξικοί, ή κοινωνικοί παράγοντες. Όμως (υποστηρίζουμε) είναι περισσότερο απ’ όλα η ίδια η πολιτική οικονομία της εκμετάλλευσης της εργασίας που επιβάλλει ότι “το μικρό είναι ωραίο” για τις καπιταλιστικές προσταγές.
Σε ότι αφορά των καταμερισμό επιμέρους λειτουργιών, οι “μικρές” ή/και “μεσαίες” επιχειρήσεις σαν υπεργολάβοι “μεγάλων” είναι το πιο απτό παράδειγμα ευελιξίας κατά μήκος της οποιασδήποτε γραμμής επεξεργασίας, συναρμολόγησης, τυποποίησης ή μεταφοράς. Το “υπεργολάβοι” δεν συνεπάγεται συνήθως αποκλειστικότητα ή δέσμευση, κάποιο είδος “εξάρτησης” της “μικρής” ή της “μεσαίας” επιχείρησης απ’ την “μεγάλη”. Ένα μεσαίο τυπογραφείο ή μια υαλοβιομηχανία για παράδειγμα δεν δουλεύουν αποκλειστικά για τις συσκευασίες μιας μόνο “μεγάλης” βιομηχανίας τροφίμων ή ποτών. Παρόμοια παραδείγματα μπορεί εύκολα να σκεφτεί ο καθένας. Επιπλέον, απ’ την δεκαετία του ‘70 και μετά, σε πολλούς καπιταλιστικούς κλάδους η τάση (το “παράδειγμα”) του φορντισμού, που ευνοούσε την συγκέντρωση όλων των φάσεων παραγωγής και την “καθετοποίηση”, άρχισε να μπαίνει σε κριτική απ’ τους ίδιους τους ειδικούς των αφεντικών. Αλλού μετριάστηκε, αλλού αντιστράφηκε. Αν η αυτοκινητοβιομηχανία και διάφοροι παρόμοιοι κλάδοι (από οχήματα γενικά έως ηλεκτρικές συσκευές κλπ) υπήρξαν μια απ’ τις επιτομές αυτού του γιγαντισμού, μπορεί κανείς να δει την εξέλιξη στη συνέχεια: μικρότερες και διακριτές (ακόμα και ιδιοκτησιακά) “μονάδες” σε ότι αφορά διάφορα εξαρτήματα ή ανταλλακτικά. Αυτές οι δεύτερες μπορεί, με την σειρά τους, να είναι “μεγάλες”, αλλά να βασίζονται σε άλλους υπεργολάβους, μικρότερους.
Χωρίς να μπαίνουμε σε επιμέρους κλαδικές αναλύσεις, μπορούμε να πούμε τόσο η τάση για την συγκέντρωση των ιδιοκτησιών (επιχειρήσεων) [3] όσο και η τάση για την αποκέντρωσή τους είναι εξίσου πραγματικές και υπαρκές στην καπιταλιστική εξέλιξη. Μπορεί κανείς να μιλήσει για “διαλεκτική κλίμακας”. Σε μια οποιαδήποτε ιστορική φάση μπορεί να εμφανίζονται και οι δύο τάσεις ταυτόχρονα μέσα στον καπιταλισμό, ειδωμένο σα σύνολο. Αλλού συγκέντρωση / συγκεντροποίηση κι αλλού αποκέντρωση / κατακερματισμός. Διαχρονικά το ίδιο επίσης. Το πιο πρόχειρο παράδειγμα της δεύτερης τάσης είναι η εφεύρεση του franchising. Υπάρχουν πολύ περισσότερα, αλλά όχι και ο χώρος να αναφερθούν εδώ.
Ο πιο σημαντικός ρόλος, ωστόσο, που παίζουν οι “μικρές” και “μεσαίες” επιχειρήσεις - τέτοιον που είναι αδύνατο να παίξουν οι “μεγάλες” - είναι σε σχέση με τον έλεγχο της εργατικής τάξης μέσω του κατακερματισμού των “τόπων εργασίας” - και τον πολλαπλασιασμό των εργοδοτών σαν “φυσικών” υποκειμένων. Στον έλεγχο αυτό βασικό υλικό ζητούμενο είναι η διαφορική υποτίμηση της εργασίας, από μεμονωμένο αφεντικό σε μεμονωμένο αφεντικό. Αλλά η πολιτικο / ιδεολογική διάσταση δεν είναι λιγότερο σημαντική. Ο ανταγωνισμός του ενός “μικρού” ή “μεσαίου” αφεντικού εναντίον των υπόλοιπων όμοιών του μπορεί (εύκολα ή δύσκολα) να περάσει στους εργάτες σαν ανταγωνισμός δικός τους με τους εργάτες της άλλης ομοειδούς επιχείρησης. Οι εκβιασμοί δεν λείπουν (“αν δεν δουλέψουμε πιο σκληρά θα μας κλείσουν οι ανταγωνιστές” μπορεί να πει οποιοδήποτε αφεντικό, με δάκρυα στα μάτια...) και δεν είναι αναποτελεσματικοί. Όπως δεν εξέλειπε ποτέ, ακόμα και στις πιο “αναπτυγμένες” περιπτώσεις επιχειρήσεων / αφεντικών, το “είμαστε μια οικογένεια” (προς τους εργάτες / υπαλλήλους...), έτσι δεν έχουν λείψει ποτέ (το αντίθετο!) οι διαρκείς και άοκνες προσπάθειες να ταυτίζονται οι εργάτες / υπάλληλοι μιας “μικρής” ή “μεσαίας” επιχείρησης με την επιχείρηση (δηλαδή το αφεντικό) αντί με την υπόλοιπη τάξη τους. Αυτό είναι κάτι που γενικά δεν μπορεί να κάνει η “μεγάλη” επιχείρηση, τουλάχιστον στην ευρώπη και στην βόρεια αμερική. [4] Σ’ αυτό το κρίσιμο ζήτημα, της εργατικής αλλοτρίωσης, το μέγεθος μπορεί να είναι (και συχνά είναι) καίριο πολιτικό ζήτημα. Οι μεγάλες μαζικές βιομηχανικές εγκαταστάσεις (ή υπηρεσίες, κυρίως δημόσιες) υπέφεραν τα μέγιστα τις δεκαετίες του ‘60 και του ‘70 εξαιτίας του γεγονότος ότι ακόμα κι αν στις εργατικές ανταρσίες / αρνήσεις συμμετείχαν (ευμεγέθεις πάντως) μειοψηφίες, ήταν από λειτουργική άποψη αρκετός κόσμος για να σμπαραλιάζει την παραγωγή. Το “είμαστε μια οικογένεια” (ή το “είμαστε μια συμμορία”...) δεν δουλεύει σε κλίμακες εκατοντάδων ή και χιλιάδων εργατών / υπαλλήλων, για προφανείς λόγους.
Εν τέλει, μένοντας στην ευρωπαϊκή ένωση, δεν είναι ούτε τυχαίος ούτε “δούρειος ίππος” ο επί δεκαετίες σταθερός προσανατολισμός χρηματοδότησης για την έναρξη ή/και τον τεχνολογικό και διοικητικό εκσυγχρονισμό “πολύ μικρών”, “μικρών” και “μεσαίων” επιχειρήσεων! Υποτίθεται ότι (στους καλούς καιρούς) οι πιο “μικρές” απ’ αυτές τις επιχειρήσεις είχαν και τις μεγαλύτερες δυσκολίες τραπεζικών δανείων. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά όχι η μοναδική. Σε ότι αφορά την “καινοτομία”, την “διαφοροποίηση” και την “βέλτιστη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού” (σε συνάρτηση πάντα με τις νέες τεχνολογίες) οι επιχειρήσεις με λιγότερους από 50 εργάτες / υπαλλήλους θεωρήθηκαν - όχι λαθεμένα, και για τον πολιτικό λόγο της εργατικής αλλοτρίωσης - σαν το ιδανικό φυτώριο της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Φυσικά, όποτε το τελικό ζητούμενο είναι κάποιου είδους μαζική παραγωγή, “μεγάλες” επιχειρήσεις είναι κάπου κοντύτερα ή μακρύτερα για να αξιοποιήσουν τις προόδους των “μικρομεσαίων” - δεν υπάρχει ούτε υποψία ανταγωνισμού με όρους μεγέθους. Αλλά σε πολλούς τομείς του εμπορίου ή των υπηρεσιών, όπου η “πρόσωπο με πρόσωπο” σχέση με τον “πελάτη” είναι το ιερό δισκοπότηρο, οι “μικρομεσαίοι” έχουν ακόμα και στρατηγικό πλεονέκτημα. Κι αυτό κανένα καπιταλιστικό διευθυντήριο δεν το αγνοεί!

το μικρό ανεβοκατεβαίνει πιο εύκολα

Απ’ την ίδια την διάσταση της ευελιξίας που προσφέρουν στην καπιταλιστική ομαλότητα τα “μικρομεσαία” αφεντικά, μπορεί να καταλάβει κανείς το γιατί σε περιόδους δομικής κρίσης (σαν αυτή που έχει οξυνθεί τα 3 τελευταία χρόνια) μετράνε απώλειες. Εάν το μοτίβο της υποτίμησης της εργασίας, το οποίο σταθερά υπηρετούν, αγριέψει, ξεπερνώντας εκείνο το σημείο που οι συνέπειες στην εσωτερική (ανα κράτος) κατανάλωση είναι ελεγχόμενες, τότε συνολικά το καπιταλιστικό “δέντρο” αρχίζει να μαραζώνει - σ’ ότι αφορά την στενά οικονομική ζωή του. Τα “μικρομεσαία” αφεντικά δεν μπορούν να εξαιρεθούν απ’ αυτήν την κατάσταση μαρασμού, όπως άλλωστε δεν εξαιρούνται ούτε τα “μεγάλα”. Οι καπιταλιστικές κρίσεις είναι περίοδοι δημιουργικής καταστροφής όχι μόνο σε ότι αφορά την εργασία αλλά και σε ότι αφορά το “κεφάλαιο”!
Οπωσδήποτε υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις, και σ’ ότι αφορά τέτοιες περιόδους. Η ελληνική περίπτωση είναι ενδεικτική, αλλά καθόλου μοναδική στον καπιταλιστικό κόσμο! Στους περισσότερους απ’ τους υπο-τομείς του ελληνικού καπιταλισμού (πλην του χρηματοπιστωτισμού και ορισμένων βιομηχανικών κλάδων), δηλαδή στις κατασκευές, στο εμπόριο, στις υπηρεσίες (δικηγόροι, μηχανικοί, συμβολαιογράφοι, υγεία, φροντιστήρια, κλπ), στην διασκέδαση, στην εστίαση, στα ξενοδοχεία, στον τουρισμό, στις επισκευές οχημάτων, στις μεσητείες ακινήτων, και αλλού, τα “πολύ μικρά”, τα “μικρά”, και τα “μεσαία” αφεντικά, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, ήταν προσανατολισμένα στην εσωτερική κατανάλωση. Αυτό, από μόνο του, δεν θα ήταν “ανησυχητικό” απ’ την άποψη των καπιταλιστικών ισορροπιών· αλλά στηριζόταν σε ένα πολύ επιβαρυμένο ισοζύγιο εισαγωγών σε σχέση με τις εξαγωγές - κάτι που ήταν πανθομολογούμενο πολύ πριν το 2009 - 2010. Αυτό σημαίνει ότι μια πτώση στην “εσωτερική κατανάλωση” θα μπορούσε να είναι (και είναι) αυτοτροφοδοτούμενη τόσο σε βάρος εκείνου που τα αφεντικά ονομάζουν “απασχόληση” όσο και εκείνου που ονομάζουν “μικρομεσαίο επιχειρείν” - δεδομένου ότι οι “δυναμικές εξαγωγικές επιχειρήσεις” (άσχετα από μέγεθος) είναι λίγες (ή και ανύπαρκτες) και πάντως όχι αρκετές για να κρατήσουν ένα σχετικά “ανεκτό επίπεδο απασχόλησης” (και ένα μειωμένο μεν αλλά ανεκτό επίπεδο εσωτερικής κατανάλωσης).
Θα ήταν πάντως απόλυτα λαθεμένο να υποθέσει κανείς ότι τα “μικρομεσαία” αφεντικά πληρώνουν ένα δυσανάλογο τίμημα σε περιόδους (για να το πούμε κομψά) “ύφεσης”, σε σχέση με τα “μεγάλα” αφεντικά! Και άρα ότι έχουν κάποιο εγγενές συμφεροντολογικό κίνητρο να στραφούν κατά αυτών των “μεγάλων”! Προσπερνώντας τα χαρακτηριστικά του “άρθρου 99” που αφορά τις επιχειρηματικές πτωχεύσεις, ακόμα και η πιο πρόχειρη ματιά στη λίστα του δείχνει ότι εταιρείες σαν τα σούπερ μάρκετ Atlantic, την Πετζετάκης, τα ναυπηγεία Ελευσίνας, τις κατασκευαστικές αττικατ, έδραση / Ψαλλίδας και εργάς, το metropolis και την ελληνικές ιχθυοκαλλιέργειες (η επιλογή είναι ενδεικτική) είναι (ή ήταν) μεγάλες με τα ισχύοντα κριτήρια ταξινόμησης. Η neoset και η sato, άλλοτε “βασιλιάδες των επίπλων”, δεν είναι επίσης η περίπτωση του “εμποράκου” που - τον - έφαγαν - οι - κακούργοι. Ούτε η άλλοτε κραταιά εφημερίδα “ελευθεροτυπία”. Ούτε η αγνο. Κι ούτε λόγος για τις ελληνικές τράπεζες που έχουν ουσιαστικά πτωχεύσει, άσχετα αν διατηρούνται στη ζωή διασωληνωμένες.
Η θάλασσα των “μικρομεσαίων” αφεντικών υφίσταται λοιπόν τις φουρτούνες και τις δίνες που της αντιστοιχούν. Αντιστοιχούν στο πως η τρέχουσα φάση της κρίσης, όπως κάθε παρόμοια, καταστρέφει και επιχειρήσεις. Όμως η οποιαδήποτε μερική επιχειρηματική “αυτο”καταστροφή συμβαίνει στο καπιταλιστικό σύμπαν, δεν αλλάζει σε τίποτα το βασικό: την απόλυτα αντίπαλη σχέση ανάμεσα στους εργάτες και τ’ αφεντικά. Δεν αλλάζει σε τίποτα αυτήν την εμπόλεμη σχέση εξουσίας και αρνήσεων, που είναι εμπόλεμη ακόμα κι όταν ο πόλεμος είναι μονομερής (απ’ την μεριά των αφεντικών), και είναι παρούσα είτε η εκμετάλλευση της εργασίας και η απόσπαση υπεραξίας γίνεται σε βάρος ενός (1) εργάτη, είτε γίνεται σε βάρος χιλίων (1000).
Στις σχέσεις εξουσίας (και αρνήσεων) η ποσότητα δεν αλλάζει την ποιότητα! Θα τολμούσε κανείς να υποστηρίξει, για παράδειγμα, ότι η ενδοοικογενειακή αντρική βία είναι τέτοια εάν ο αυταρχικός σύζυγος έχει πάνω από, π.χ., δέκα συζύγους - διαφορετικά, εάν είναι αυταρχικά “μικρομεσαίος”, πρέπει οι γυναίκες να βρουν τα κοινά μ’ αυτόν συμφέροντά τους; Θα τολμούσε κανείς να υποστηρίξει ότι εάν ένα αφεντικό δεν πληρώνει τον μοναδικό έναν (1) εργάτη του, είναι ένας “μικρός” εκμεταλλευτής, και καλά θα κάνει αυτός ο απλήρωτος εργάτης να βρει τα κοινά του συμφέροντα με τον εργοδότη του;

τα εργατικά συμφέροντα πρώτα - παντού και πάντα!

Εάν κάποιος δεν είναι ηλίθιος ή λακές των αφεντικών, μπορεί με λίγη (αλλά εύστοχη!) σκέψη να καταλάβει το ποιός είναι ο πρωταρχικός στόχος της διαχείρισης της παγκόσμιας κρίσης, και ποιές είναι ορισμένες δευτερογενείς συνέπειες αυτής της διαχείρισης. Η άγρια υποτίμηση της εργασίας ήταν απ’ την αρχή ο κεντρικός στόχος - κι αυτό, σα συνέχεια, μιας σχεδόν τριαντάχρονης συνεχούς υποτίμησής της, που περνούσε “αόρατη” με διάφορους τρόπους. Είτε με μαγείρεμα του πληθωρισμού, είτε επειδή τα πιο κτυπημένα “θύματά” της ήταν μετανάστες προλετάριοι, είτε χάρη στα δάνεια...
Σ’ αυτήν την τριαντάχρονη διαδρομή υποτίμησής μας τα “μικρομεσαία” αφεντικά (στην ελλάδα αλλά και σ’ όλη την ευρώπη) δεν ήταν απλά ευκαιριακοί δράστες. Ήταν συστηματικοί και μαζικοί “πρωτοπόροι”. Ας επαναλάβουμε τονισμένο αυτό που ήδη αναδημοσιεύσαμε από την επίσημη ευρωπαϊκή έκθεση - η επανάληψη βοηθάει στην εμπέδωση:
- οι μέσοι μισθοί στις πολύ μικρές επιχειρήσεις (πάντα σε κλίμακα ευρώπης) ήταν το 2010 το 1/3 των μέσων μισθών στις μεγάλες επιχειρήσεις·
- οι μέσοι μισθοί στις μικρές επιχειρήσεις ήταν διπλάσιοι από εκείνους των πολύ μικρών και στα 2/3 των μέσων μισθών στις μεγάλες επιχειρήσεις·
- οι μέσοι μισθοί στο σύνολο των ευρωπαϊκών μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων ήταν λίγο παραπάνω απ’ το μισό των μισθών στις μεγάλες επιχειρήσεις.

Αυτά τα έχουμε ζήσει στο πετσί μας, εκατομμύρια εργάτες και εργάτριες, “ντόπιοι” (ό,τι ορίζεται σαν “ντόπιος” ανα ευρωπαϊκό κράτος) και μετανάστες. Πέρα απ’ το διαρκές του εγκλήματος σε βάρος μας, σημαίνουν και κάτι άλλο: συσσώρευση! Συσσώρευση πλούτου που πραγματοποιήθηκε σε βάρος μας για πάρα πολλά χρόνια. Επι γενιές. Την περιουσία τους τα “μικρομεσαία” αφεντικά (τα ελληνικά σίγουρα) έμαθαν να την κρύβουν απ’ τα αδιάκριτα μάτια (των εργατών τους σίγουρα!) και να την επιδεικνύουν μόνο εκεί όπου η επίδειξη έχει νόημα και σκοπό. Δηλαδή μεταξύ τους. Την περιουσία τους την απέκτησαν και με κλαψουρίσματα προς τους εργάτες τους, του είδους “δεν βγαίνω” και “αν είχα δεν θα έδινα;”, σε όλη την διάρκεια των καλών καιρών. Η “αόρατη” περιουσία τους, ακίνητα, καταθέσεις, χρυσός, οτιδήποτε, είναι βγαλμένη από πάνω μας - τελεία και παύλα!
Απο που έως που, λοιπόν, θα έπρεπε η “καταστροφή επιχειρήσεων” να είναι κάτι που πρέπει να νοιώσουμε σα δικό μας ζήτημα; Από που έως που το “οικονομικά κατεστραμμένο μικρομεσαίο αφεντικό”, ακόμα κι αν είναι αληθινά τέτοιο (όμως η συντριπτική πλειοψηφία τους δεν είναι: την περιουσία τους έχουν φροντίσει να την προστατέψουν...) πρέπει να υποθέσουμε ότι μπορεί, ίσως, “να μωρέ ψηφίζει αριστερά”, να έχει τα ίδια μ’ εμάς συμφέροντα; Ας το επαναλάβουμε με άλλα λόγια: η ακόμα πιο άγρια υποτίμηση της εργασίας συμφέρει ΚΑΙ τα “μικρομεσαία” αφεντικά!!! Το εάν κάποια από δαύτα, παρ’ όλα αυτά, πέφτουν ή πέσουν έξω, είναι μια δευτερογενής συνέπεια της υποτίμησής μας, την οποία τα ίδια ξέρουν πολύ καλά να διακρίνουν απ’ τον πυρήνα των συμφερόντων τους - που ήταν, είναι, και θα είναι σε βάρος μας. Όπως έγινε στους καλούς (για τα αφεντικά συμπεριλαμβανομένων των “μικρομεσαίων”) καιρούς ακόμα χειρότερα τώρα, οι διαταξικές συμμαχίες που προωθούνται απ’ τα δεξιά και απ’ τα αριστερά του κράτους και των αφεντικών, είναι η παράδοσή μας σαν “προβάτων” στους χασάπηδές μας. Και είναι αδιάφορο πόσο “μικρό”, “μεσαίο” ή “μεγάλο” είναι το μαχαίρι που κρατάει ο καθένας τους, ή πόσο καλά το κρύβει πίσω απ’ την πλάτη του.

τα ελληνοαφεντικουλίνια και οι αριστεροί τους φίλοι

Το απόσπασμα στην αρχή αυτής της αναφοράς είναι από ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην αριστερή εφ. “εποχή”, στις 4/11/2012, με τίτλο κρίση, μικρές επιχειρήσεις, και Αριστερά (αρθρογράφος η Βάλια Αρανίτου). Στο σχεδόν μιας σελίδας άρθρο, στην αριστερά αντιστοιχεί μια μικρή παράγραφος στο τέλος - αλλά αυτό είναι μέρος μόνο του χαρακτήρα του. Με την πιο ήπια και επιεική διάθεση, το άρθρο είναι μια τεράστια αντίφαση· με πιο καθαρές κουβέντες δείχνει μια σύγχυση, που στην τρέχουσα πρακτική της καθεστωτικής αριστεράς (και όχι μόνο του συ.ριζ.α.) δεν είναι καν τέτοια. Είναι απλή, μικροαστική πολιτική δολιότητα.
Αναδημοσιεύουμε αποσπάσματα αυτού του άρθρου, επειδή δείχνουν ορισμένα στοιχεία της συγκυρίας. Προσπαθήστε να προσπεράσετε την “λογοτεχνία” του...:

Η 18η Οκτωβρίου ήταν μια μέρα σημαδιακή για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, αφού για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία του εμπορικού συνδικαλισμού διοργανώθηκε διαμαρτυρία σε πανελλαδικό επίπεδο με σημαντική μαζική συμματοχή. Ταυτόχρονα με τη μεγάλη συγκέντρωση της ΓΣΕΕ/ΑΔΕΔΥ, συγκεντρώθηκαν έξω από τα γραφεία της ΕΣΕΕ, στο κέντρο της Αθήνας, πάνω από 3.000 έμποροι, ενώ υπήρξε έντονη κινητοποίηση και άλλων κλάδων επαγγελματιών, όπως οι οδηγοί ταξί, οι βενζινοπώλες, οι εκτελωνιστές κλπ. Με εξίσου μαζική κινητοποίηση της ΓΣΕΒΕΕ στην πλατεία Κοραή. Πού οφείλεται αυτή η πρωτοφανής έκρηξη διαμαρτυρίας στο χώρο των μικρομεσαίων επιχειρηματιών; Γιατί οι μέχρι πρότινος σύμμαχοι των μεγάλων εργοδοτών εκφράζουν με τόσο σαφή, έντονο και αποφασιστικό τρόπο την διαμαρτυρία τους; Και, κυρίως, ποιοί είναι οι συνδικαλιστικοί και πολιτικοί προσανατολισμοί αυτής της όψιμης ριζοσπαστικοποίησης της παραδοσιακής μικροαστικής τάξης;
...
Η ριζική ανατροπή των υλικών όρων αναπαραγωγής κυρίως της παραδοσιακής, αλλά όχι μόνο, μικροαστικής τάξης καθιστά εξαιρετικά επίκαιρο αλλά και κρίσιμο το ερώτημα της πολιτικής στάσης και του προσανατολισμού της. Επανέρχεται δηλαδή μια παλιά συζήτηση που συνδέει άμεσα, ωστόσο με αρνητικό για την δημοκρατία πρόσημο, το οικονομικό με το πολιτικό, αφού θεωρεί ότι ο κίνδυνος αφανισμού της τάξης αυτής οδηγεί σε αντιδραστικές ατραπούς. Μια υπόθεση που εκκινεί από τη θέση του Μαρξ για τα μικροαστικά στρώματα: ”Οι μεσαίες τάξεις, ο μικροβιομήχανος, ο χειροτέχνης, ο αγρότης, όλοι αυτοί καταπολεμούν την αστική τάξη, για να διατηρήσουν την ύπαρξή τους σαν μεσαίες τάξεις και να σωθούν από τον αφανισμό [...]. Είναι αντιδραστικές, γιατί ζητούν να γυρίσουν πίσω τον τροχό της ιστορίας...”
Η ιδιαίτερη θέση τους ανάμεσα στην αστική τάξη και το προλεταριάτο, η εναλλαγή συμμαχιών, η προσπάθεια ανέλιξής τους στους κόλπους της αστικής τάξης μέσα από τη μεγέθυνση της επιχείρησής τους και η άρνηση υποβιβασμού τους σε κατώτερα επίπεδα κοινωνικού κύρους, συμβάλλουν στη βαθιά ψυχολογική τους ανασφάλεια και συχνά σε αντιδραστικές πολιτικές επιλογές και συμπεριφορές.
...
[Από εκείνη την εποχή] [σ.σ.: εννοεί τα πρώτα χρόνια της “σοσιαλιστικής” δεκαετίας του 1980 στην ελλάδα] έχουν αλλάξει και οι όροι με τους οποίους δραστηριοποιούνται οι Έλληνες επιχειρηματίες. Είναι γεγονός ότι οι πολιτικές του Μνημονίου έχουν δημιουργήσει ένα ρήγμα στα εργοδοτικά συμφέροντα ανάμεσα στους μεγάλους και τους μικρομεσαίους. Οι “μικροί της αγοράς”, που βασίζονταν άμεσα στην κατανάλωση και είχαν περιορισμένη πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό, βρέθηκαν πιο έκθετοι στην κρίση και με λιγότερες δυνατότητες αντιμετώπισής της. Επιπλέον, συμμετείχαν ενεργητικά στις διαδικασίες του κοινωνικού διαλόγου σε όλη την περίοδο των τελευταίων δύο δεκαετιών.
Ωστόσο, οι ραγδαίες αυτές εξελίξεις, σε συνδυασμό με τον εγγενή και παραδοσιακό συντηρητισμό των στρωμάτων αυτών, επαναφέρει τον κίνδυνο να στρέψουν την αναπτυσσόμενη συνδικαλιστική τους κινητικότητα, σε συνδυασμό με τη γενικευμένη ανασφάλεια που βιώνουν, σε ακροδεξιές κατευθύνσεις και να ενισχύσουν τη Χρυσή Αυγή. Δυστυχώς ενδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση ήδη είχαμε στις τελευταίες εκλογές, αφού η ψήφος των μικρών επιχειρηματιών στράφηκε στη ΧΑ με διπλάσιο ποσοστό από το γενικό (14% αντί 7%). Όπως μπορεί να γίνει αντιληπτό, η διεκδίκηση αυτού του κοινωνικού χώρου είναι μια πρόκληση για την αριστερά και τη δημοκρατία.
Άλλωστε, οι δυνατότητες για τη θετική αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης ήδη έχουν δημιουργηθεί και δεν πρέπει να παραβλέψουμε. Ας μην ξεχνάμε ότι προς αυτή την κατεύθυνση το υψηλό ποσοστό που έλαβε ο ΣΥΡΙΖΑ σε αυτά τα κοινωνικά στρώμτα (30%) αποτελεί μια καλή αφετηρία.

Μακριά από εμάς η σκέψη, η υπόνοια σκέψης έστω, ότι θεωρούμε τον συ.ριζ.α. (ή το κ)ορ)κ(ον)ε, ή την αντ.αρ.συ.α.) “εργατική αριστέρα”... Καμμία σχέση! Μικρο-μεσοαστική αριστερά, κι όσο πιο δεξιά γίνεται - περί αυτού πρόκειται.
Συνεπώς, προσπερνάμε τα περί “ρήγματος στα εργοδοτικά συμφέροντα ανάμεσα στους μεγάλους και τους μικρομεσαίους”... είναι μια αυθαίρετη διαπίστωση, απλά. Το θέμα - η σύγχυση δηλαδή ή η δολιότητα - αναδύεται όταν σε απόσταση λεπτού απ’ την ανάγνωση του αποσπάσματος του κυρ Κάρολου έρχεται (αβέβαιη; αγχωμένη;) η ελπίδα ότι τα “μικρομεσαία” αφεντικά μπορούν να γίνουν “αριστερά”... Αφού, άλλωστε, έριξαν στον συ.ριζ.α. διπλάσια κουκιά απ’ ότι στα βοθρολύματα...
Οπωσδήποτε δεν περνάει απ’ το μυαλό (ούτε της αρθρογράφου ούτε των υπόλοιπων αριστερών) η φρικτή (;) αλήθεια ότι οι “μικρομεσαίοι”, συνεπείς στην ταξική / κοινωνική θέση τους και στα συμφέροντά τους (και όχι στον κυρ Κάρολο που δεν τον ξέρουν), ψήφισαν συ.ριζ.α. ακριβώς στο βαθμό που ελπίζουν ότι θα γυρίσει προς τα πίσω των τροχό της ιστορίας!!!  Μόλις καταλάβουν ότι (ξανα)”προδόθηκαν” απ’ την κρατικίστικη αριστερά, θα επιστρέψουν στην καθαρή πολιτική τους έκφραση, που είναι η κρατικίστικη (άκρα)δεξιά, αν και όχι (κατά τη γνώμη μας) στα βοθρολύματα - υπάρχουν κι άλλες εναλλακτικές, που θα αναδυθούν όταν έρθει η ώρα τους.
Είναι ενδιαφέρον που, με άγνοια κινδύνου, κάποιος / α αρθρογράφος πάει τόσο κοντά στην ελεεινή αλήθεια του κόμματος που στηρίζει, κι ύστερα κάνει μια απότομη μεταβολή κεφαλής, κοιτώντας προς την αντίθετη μεριά. Μια τέτοια απώθηση μπορεί κανείς να την πει στρουθοκαμηλισμό· μπορεί όμως να την πει ιδανικό παράδειγμα μικροαστικής πολιτικής αντίληψης.
Σ’ ένα αναλυτική του παρουσίαση, υπό τον τίτλο ΣΤΟΧΟΣ 15 - Για μια ολοκληρωμένη πολιτική υπέρ των μικρών επιχειρήσεων ο οπουναναιθακυβερνήσουμε συ.ριζ.α. παραθέτει το σχέδιό του υπέρ των “μικρών” αφεντικών. Στην αρχή του αριστερού σχεδίου, υπό τον τίτλο η στρατηγική μας κατεύθυνση, αναφέρονται μεταξύ άλλων και τα εξής αποθεωτικά για τα αφεντικουλίνια:

...Η οικοδόμηση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για τις πολύ μικρές και τις μικρές επιχειρήσεις αποτελεί μια πρόκληση για την Αριστερά σε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο. Αποτελεί πρόκληση γιατί:
- η μικρή επιχείρηση αναδεικνύεται σε ουσιαστικό μηχανισμό πρόσβασης στην αγορά εργασίας για κάποιες ομάδες του πληθυσμού που αντιμετωπίζουν έντονα προβλήματα. Πρέπει, επομένως, να στηριχθεί και να ενισχυθεί. Ταυτόχρονα, η μικρή επιχείρηση μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στην πρόταση ενός διαφορετικού μοντέλου ανάπτυξης,
- η μικρή επιχείρηση μπορεί να συνεισφέρει στην ανάπτυξη εναλλακτικών προϊόντων τα οποία δεν θα εντάσσονται στη μαζική παραγωγή και τα οποία θα συμβάλλουν παράλληλα στη διασφάλιση σημαντικών ποιοτικών παραμέτρων της ζωής μας,
- η δυνατότητα ανάπτυξης μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων αποτελεί ουσιαστική παράμετρο της τοπικής-ενδογενούς ανάπτυξης, της ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής και των ανθρώπινων σχέσεων,
- γνωρίζουμε ότι συχνά η μικρή επιχείρηση παραβιάζει τα δικαιώματα των εργαζομένων, πράγμα που προφανώς δεν μπορεί να είναι αποδεκτό, υπό οποιοσδήποτε συνθήκες και αν συμβαίνει.

Βάσει των παραπάνω, αναγνωρίζουμε ότι, προκειμένου η μικρή επιχείρηση να παίξει το ρόλο που της αναλογεί στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, προκειμένου να μην ισοπεδωθεί από την τυποποίηση αλλά να μπορέσει να στραφεί σε ποιοτικά και διαφοροποιημένα προϊόντα, πρέπει να υποστηριχτεί από μια συνολικότερη πολιτική η οποία θα αφορά τόσο τα άμεσα ζητήματα που αντιμετωπίζει (πρόσβαση σε χρηματοδότηση, επαγγελματική στέγη, ασφαλιστικό των αυτοαπασχολούμενων και των μικρών επιχειρηματιών κ.λπ.) όσο και τους εξωτερικούς “παράγοντες” (δίκτυα παραγωγής και διανομής, υποδομές κ.λπ.).
...

Στη συνέχεια το σχέδιο του συ.ριζ.α., έχοντας “σαν βάση συζήτησης την πρόταση της γσεβεε” (του “συνδικάτου” των μικρομεσαίων αφεντικών) προτείνει μεταξύ άλλων:

- την επαναφορά του αφορολόγητου αποθεματικού για τις πολύ μικρές και τις μικρές επιχειρήσεις.... Η λογική του αφορολόγητου αποθεματικού είναι ότι δίνεται η δυνατότητα στην μικρή επιχείρηση να εξαιρέσει για ένα διάστημα (π.χ. 2 - 3 χρόνια) τμήμα των κερδών από την φορολογία της, αναλαμβάνοντας να πραγματοποιήσει, μετά το πέρας της περιόδου εξαίρεσης, αντίστοιχου ύψους επένδυση. Στην αντίθετη περίπτωση, το σχετικό ποσό φορολογείται με υψηλότερο συντελεστή...

(Σα να λέμε ο συ.ριζ.α. θεωρεί ότι αυτό που είναι η πεμπτουσία του σωστού καπιταλιστή, δηλαδή η επανεπένδυση των κερδών του, πρέπει να γίνεται με την βοήθεια της μη φορολόγησης των κερδών του... Χμμμ... Και οι έλληνες εφοπλιστές κάτι τέτοιο δεν υποστηρίζουν; Μια αναβαλλόμενη φορολογία για κάθε αφεντικό!).
Επιπλέον ο συ.ριζ.α. προτείνει “μεγαλύτερο έλεγχο των μονοπωλίων”, επανίδρυση του εομμεχ, χωροταξικά μέτρα που να εμποδίζουν την δημιουργία πολυκαταστημάτων και εμπορικών κέντρων, (δημόσια) χρηματοδότηση για τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, και άλλα παρόμοια (η ουσία των οποίων βρισκόταν σ’ όλα τα σχετικά ευρωπαϊκά κονδύλια και επιδοτήσεις, επί δεκαετίες...).
Και, στο τέλος, κάτω απ’ τον τίτλο χρόνος εργασίας - ωράριο, ο συ.ριζ.α. προτείνει:

- τον καθορισμό ανώτατου ορίου 48 ωρών την εβδομάδα για επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου
- την ισχύ της αργίας της Κυριακής
- τη δυνατότητα καθορισμού μικρότερου ωραρίου (σε σχέση με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο) σε νομαρχιακό επίπεδο, έπειτα από σύμφωνη γνώμη όλων των ενδιαφερόμενων φορέων.

Υπάρχει κάτι απ’ αυτά που ΔΕΝ εξυπηρετεί τα συμφέροντα των μικρομεσαίων αφεντικών; Όχι!! Υπάρχει τίποτα που να έχει αμυδρή έστω σχέση με εργατικά συμφέροντα; Ξανά όχι!!! Ακόμα κι αυτή η “δυνατότητα καθορισμού... σε σχέση με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο” είναι χειρότερη από οποιοδήποτε χολερικό αστείο.
Εννοείται ότι ο καλοκάγαθος προς τους “μικρομεσαίους” συ.ριζ.α. δεν θα τους ενοχοποιούσε ποτέ για, ας πούμε, την μαζική μαύρη εργασία. Κι ούτε θα έβαζε σ’ αυτούς τους “φουκαράδες εργοδότες” τίποτα ξεγυρισμένα πρόστιμα, αναδρομικά, για την άγρια εκμετάλλευση των εργατών / υπαλλήλων τους, με τα έσοδα να πηγαίνουν στο ικα και στις συντάξεις - ε; 

Το κ(ορ)κ(ον)ε απ’ την μεριά του, επειδή δεν έχει μπροστά του κυβερνητικές ευθύνες και ανάλογες αγωνίες, εκδηλώνει την φιλία του στα μικρομεσαία αφεντικά πατώντας σε όσες βάρκες γουστάρει. Για παράδειγμα, στις θέσεις του κόμματος για τους “μικρούς ΕΒΕ” (εμπόρους, βιοτέχνες, “επαγγελματίες”) το 2007, πριν την τελευταία όξυνση τις κρίσης δηλαδή, το πράγμα διατυπώνεται ως εξής (ο τονισμός δικός μας):

... Στο πρόγραμμα του Κόμματος σημειώνεται ότι κινητήριες δυνάμεις της σοσιαλιστικής επανάστασης θα είναι η εργατική τάξη ως ηγετική δύναμη, οι μισοπρολετάριοι, η φτωχή αγροτιά και τα πιο καταπιεσμένα μικροαστικά στρώματα της πόλης.
Επιδιώκοντας να πειστούν και τα άλλα τμήματα των μεσαίων στρωμάτων ότι τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά τους δεν υπηρετούνται με τη διατήρηση του καπιταλιστικού συστήματος, ότι πρέπει να σταθούν στο πλευρό των δυνάμεων οι οποίες παλεύουν για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό.
Στο πρόγραμμα του Κόμματος σημειώνεται επίσης ότι το Αντιμονοπωλιακό Αντιιμπεριαλιστικό Δημοκρατικό Μέτωπο πάλης εκφράζει αντικειμενικά μια ευρύτερη κοινωνική βάση, τα συμφέροντα της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού που δέχεται τις συνέπειες από τη δράση των μονοπωλίων, των πολυεθνικών, τη συμμετοχή της χώρας στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς.
Αντικειμενικά, το τμήμα που έχει προτεραιότητα και πρέπει να συγκεντρώσει την προσοχή του ΚΚΕ είναι οι αυτοαπασχολούμενοι χωρίς προσωπικό, που δεν εκμεταλλεύονται εργατική δύναμη και, παράλληλα, οι μικροί επαγγελματίες, έμποροι, βιοτέχνες οι οποίοι, παρότι εκμεταλλεύονται εργατική δύναμη, είναι αναγκασμένοι να εργαστούν γιατί η υπεραξία που καρπώνονται δεν επαρκεί για να τους απαλλάξει από την εργασία.
Η προτεραιότητα στους αυτοαπασχολούμενους χωρίς προσωπικό και στους μικρούς ΕΒΕ με χαμηλό εισόδημα, πρέπει να εκφραστεί τόσο στην αυτοτελή πολιτική - ιδεολογική δουλειά του Κόμματος όσο και στο μαζικό κίνημα με ειδικά μέτρα οργάνωσης, συσπείρωσης και ανάπτυξης της δράσης.
Βεβαίως, πρέπει να πάρουμε υπόψη μας ότι ανεξάρτητα από το μέγεθος, το κεφάλαιο ως κοινωνική σχέση επιδιώκει να αυξηθεί, να δυναμώσει και αυτό αφορά και τα μεσαία στρώματα, τα οποία προκειμένου να επιζήσουν και να ενισχυθούν, είναι ευάλωτα στην πολιτική των συμμαχιών της αστικής τάξης και των πολιτικών της εκπροσώπων, αναζητούν τρόπους έντασης της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης.
Η πολιτική - ιδεολογική - οργανωτική δουλειά των κομμουνιστών πρέπει να παίρνει υπόψη της ότι τα μεσαία στρώματα είναι φορείς ταλαντεύσεων, αυταπατών, γενικότερων μικροαστικών αντιλήψεων που επιδρούν στην εργατική τάξη, η οποία αντιμετωπίζει πρόσθετες δυσκολίες στην οργάνωσή της λόγω του μεγάλου αριθμού των μικρών επιχειρήσεων.
Τα μεσαία στρώματα, από την ίδια τους τη θέση στον καπιταλισμό (ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής), δεν μπορούν (από μόνα τους) να απαλλαγούν από την ιδεολογία και πολιτική της αστικής τάξης και των κομμάτων της.
Ταυτόχρονα, όμως, η ίδια η τάση της καπιταλιστικής ανάπτυξης, που τα οδηγεί στην απώλεια των μέσων παραγωγής, δίνει τη δυνατότητα συμπόρευσής τους με την εργατική τάξη.
...

Αν αυτές οι στραμπουλιγμένες γενικές διατυπώσεις του είδους “ναι μεν αλλά” έχουν κάποιο νόημα, αυτό θα ήταν ότι το κ(ορ)κ(ον)ε βλέπει σαν βασική υλική προϋπόθεση της συμμαχίας των “μεσαίων” με την εργατική τάξη την καταστροφή των πρώτων! Συνεπώς θα έπρεπε να συμφωνεί σε οτιδήποτε ενισχύει μια τέτοια “τάση” της καπιταλιστικής ανάπτυξης - ή κάνουμε λάθος;
Αλλά όχι!!! Αφήνοντας στην άκρη το ότι η τάση συγκέντρωσης των ιδιοκτησιών είναι το μισό μόνο των καπιταλιστικών διαδικασιών, η κυρία γγ, στην πρόσφατη (19/10 - έχουμε αναφερθεί στο Sarajevo νο 67) συνάντησή της με το προεδρείο της γσεβεε θύμισε ότι ...έχουμε κάνει και συγκεκριμένες προτάσεις για την αντιμετώπιση των χρεών, εκείνων που κλείνουν λόγω χρεοκοπίας τις επιχειρήσεις και βεβαίως δεν μπορεί να τιμωρηθούν με κατασχέσεις, μιας και δεν ευθύνονται αυτοί για την κρίση. Πιθανότατα να είχε κατά νου τα δεινά των κομματικών επιχειρήσεων (και τον κίνδυνο κατασχέσεων, ακόμα κι απ’ τους απολυμένους εργαζόμενους σ’ αυτά)... Όμως το να λέει κανείς ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των αφεντικών σε ελλάδα και ευρώπη “δεν ευθύνεται για την κρίση” τι σημαίνει; Ότι οι καπιταλιστικές κρίσεις οφείλονται στα πραξικοπήματα μιας χούφτας ιδιοκτητών “μονοπωλίων”;
Προφανώς το κλειδί βρίσκεται σ’ αυτήν την απίστευτη διαπίστωση του κ(ορ)κ(ον)ε: ό,τι, δηλαδή, τα μικρομεσαία αφεντικά που “δουλεύουν”, το κάνουν επειδή αποσπούν μεν υπεραξία, όχι όμως τόση που να τους επιτρέπει να μην δουλεύουν! Τα κόκκαλα του Μαρξ δεν τρίζουν απλά...!!! “Μεροκαματιάρηδες” μωρέ και τ’ αφεντικουλίνια μας!... Ούτε περιουσίες φτιάχνουν για την απόλαυση την δική τους, των παιδιών τους και των εγγονιών τους, ούτε τίποτα... Μα καλά, τόσο μαλάκες είναι; Αφού δεν του φτάνει η υπεραξία που αποσπούν, γιατί συνεχίζουν; Γιατί δεν τα παρατάνε να γίνουν κοινοί, κανονικοί εργάτες, να μην σκάνε κιόλας με τις εφορίες, τα τεβε, τις εργοδοτικές εισφορές, και τα υπόλοιπα;

Η αντ.αρ.συ.α., τέλος, που δεν έχει καμία σκοτούρα οποιασδήποτε εφαρμογής του οτιδήποτε, μέσα στους βερμπαλισμούς και τις διακηρύξεις της, φροντίζει να μην “τρομάζει” την μεγάλη δεξαμενή των μικρομεσαίων αφεντικών. Σε φετεινή ανακοίνωση, για παράδειγμα, της “αντ.αρ.συ.α. Χίου”, με αφορμή την επέτειο της εξέγερσης της 17ης Νοέμβρη, μπορεί κανείς να βρει στη μακριά λίστα, ανακατεμένα με “απαγόρευση των απολύσεων - προσλήψεις - δουλειά για όλους” και “αυξήσεις στους μισθούς και τις συντάξεις” και τα:
- εθνικοποίηση των τραπεζών και των μεγάλων επιχειρήσεων, χωρίς αποζημίωση, με εργατικό και λαϊκό έλεγχο (δηλαδή, σε γενικές γραμμές, το καπιταλιστικό μοντέλο της ευτυχισμένης σοσιαλιστικής δεκαετίας του ‘80 στην ελλάδα - οπότε το 85% των αφεντικών δεν χρειάζεται να ανησυχεί...)
- προστασία των μικρών και μεσαίων αγροτών (δηλαδή σχεδόν όλων των αγροτοαφεντικών, που έχουν διαπρέψει σε όλους τους τομείς εκμετάλλευσης και βίας σε βάρος των μεταναστών και των μεταναστριών εργατών και εργατριών, συμπεριλαμβανομένων των αιχμάλωτων γυναικών στα κωλόμπαρα της επαρχίας...).
Αν τα μνημομεύουμε όλα αυτά, δεν είναι επειδή μας εκπλήσσουν. Δεν είναι, άλλωστε, ιστορικό μυστικό. Το σύνολο της αριστεράς στον αναπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο, όποιο όνομα κι αν είχε, μετά τον β παγκόσμιο πόλεμο (αν όχι νωρίτερα), επέλεξε (με αντάλλαγμα τη θεσμική της αναγνώριση και τη νομιμοφροσύνη της) να εγκαταλείψει την απόλυτη προτεραιότητα των προλεταριακών συμφερόντων και του εργατικού ανταγωνισμού, και να διαμορφώσει ιδεολογίες, “τακτικές” και “στρατηγικές” που είτε φανερά είτε υπόγεια (: δηλαδή κάτω από “επαναστατικές κορώνες”...) εξυπηρετούν τα αφεντικά. Ίσως όχι όλα, σίγουρα τα περισσότερα. Και όχι μόνο τα “μικρομεσαία”. Το ότι στην ελλάδα αυτή η επιλογή καθυστέρησε, και διαμορφώθηκε στο διάστημα απ’ το 1974 ως το 1980, δεν αλλάζει τίποτα επί της ουσίας.
Το ότι ακριβώς το ίδιο κάνουν και σε μια περίοδο που οι μακρινοί (πολύ μακρινοί είναι αλήθεια) στο βάθος της ιστορίας κομμουνιστές θεωρούσαν - και σωστά - σαν την ιδανική για την χειραφέτηση της εργατικής τάξης και την πόλωση της δικής της αυτονομίας και των δικών της συμφερόντων απέναντι σ’ εκείνα των αφεντικών (άσχετα από μέγεθος), σε μια περίοδο κρίσης / αναδιάρθρωσης δηλαδή, είναι απλά η μόνιμη αποστολή τους.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Για όσους / όσες αγαπούν τις στατιστικές ή υπάρχει περίπτωση να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά, για τα εργατικά συμφέροντα, τέτοιου είδους στοιχεία, να και μερικά ακόμα - πάντα απ’ την ίδια έκθεση.
Κατά τομέα, εξαιρουμένου του αγροτικού και του χρηματοπιστωτικού, η κατανομή με βάση το μέγεθος των καπιταλιστικών επιχειρήσεων, ήταν η εξής (το 2010). Οι αριθμοί (επιχειρήσεων), στη σειρά, είναι: πολύ μικρές, μικρές, μεσαίες, (σύνολο μικρομεσαίων), μεγάλες:
ορυχεία: 15.667 - 4.794 - 941 - (21.402) - 275
βιομηχανία / μεταποίηση: 1.760.912 - 311.564 - 77.335 - (2.149.811) - 17.226
ηλεκτρισμός, φυσικό αέριο, και παροχή νερού: 34.753 - 3.815 - 2.213 - (40.781) - 993
κατασκευές: 2.789.236 - 208.857 - 22.385 - (3.020.478) - 2.373
εμπόριο, επισκευές οχημάτων, προσωπικά και οικιακά εμπορεύματα: 5.968.300 - 361.22 - 42.324 - (6.371.846) - 6.948
ξενοδοχεία και εστιατόρια: 1.552.574 - 151.018 - 12.066 - (1.715.658) - 1.527
μεταφορές, αποθήκευση, επικοινωνίες: 1.109.424 - 93.533 - 16.956 - (1.219.913) - 4.046
μεσιτείες ακινήτων, εταιρείες ενοικιάσεων γενικά και υποστήριξη επιχειρήσεων: 5.967.673 - 243.598 - 45.032 - (6.256.303) - 9.646.
[ επιστροφή ]

2 - Η κατάσταση δεν είναι ιδιαίτερα διαφορετική στις ηπα. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, και εκεί, θεωρούνται βασικός πυλώνας του καπιταλισμού. Για παράδειγμα, το 1993, αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά του σαν πρόεδρος, ο δημοκρατικός Μπιλ Κλίντον είχε δηλώσει στην “ομιλία του στο λαό” ότι “..Εξαιτίας του γεγονότος ότι οι μικρές επιχειρήσεις έχουν δημιουργήσει τόσο υψηλό ποσοστό των νέων θέσεων εργασίας στη χώρα μας τα τελευταία 10 με 15 χρόνια, στα σχέδιά μας προβλέπονται οι σημαντικότερες στοχευμένες ενισχύσεις αυτών των μικρών επιχειρήσεων στην ιστορία”. Η απάντηση των ρεπουμπλικάνων στον Κλίντον ήταν: “Συμφωνούμε με τον πρόεδρο ότι πρέπει να δώσουμε σε ακόμα περισσότερους την ευκαιρία να δουλέψουν, αλλά ας θυμάται ότι: το 80% έως 85% των καινούργιων θέσεων εργασίας σ’ αυτή τη χώρα δημιουργείται απ’ τις μικρές επιχειρήσεις. Συνεπώς, το κλίμα για την έναρξη και την επέκταση τέτοιων επιχειρήσεων, μπορεί να ενισχυθεί με φοροαπαλλαγές και την απορρύθμιση, και όχι επιβάλλοντας υψηλότερους φόρους και μεγαλύτερη κυβερνητική εμπλοκή”.
Είκοσι χρόνια μετά, τον περασμένο Νοέμβρη, ο αμερικάνος πρόεδρος Ομπάμα, κάνοντας ένα ταξίδι αστραπή στην Βιτζίνια για να τιμήσει το “Σάββατο των μικρών επιχειρήσεων” δήλωσε:
“Απ’ το οικογενειακό μπακάλικο της γωνίας μέχρι τις τεχνολογικές startups που κρατούν την Αμερική στην αιχμή της τεχνολογίας, οι μικρές επιχειρήσεις είναι η σπονδυλική στήλη της οικονομίας μας και οι ακρογωνιαίοι λίθοι των ελπίδων του έθνους μας. Με πρωτοβουλίες σαν αυτήν, το ‘Σαββατο των μικρών επιχειρήσεων’, κρατάμε τις τοπικές οικονομίες μας ισχυρές και βοηθάμε στο να διαμορφωθεί μια αμερικανική οικονομία που θα αγωνιστεί και θα κερδίσει τον 21ο αιώνα”.
Για να μην κουράζουμε με νούμερα, ενδεικτικά, το 1995, στις ηπα:
- στον αγροτικό τομέα, 462.125 εργάτες / υπάλληλοι δούλευαν σε επιχειρήσεις με έως 50 άτομα προσωπικό, έναντι 167.517 που δούλευαν σε επιχειρήσεις με προσωπικό από 51 έως πάνω από 1000 άτομα.
- στις κατασκευές, 3.317.450 εργάτες / υπάλληλοι δούλευαν σε επιχειρήσεις με έως 50 άτομα προσωπικό, έναντι 1.809.450 που δούλευαν σε επιχειρήσεις με προσωπικό από 51 έως πάνω από 1000 άτομα.
- στη βιομηχανία, 2.780.144 ήταν στη μισθοδοσία των “πολύ μικρών” και “μικρών” αφεντικών, έναντι 15.828.096 που ήταν στη μισθοδοσία των “μεγάλων” αφεντικών (από 51 έως πάνω από 1000 εργάτες / υπαλλήλους)
- στο εμπόριο, 7.051.707 οι μεν, έναντι 4.542.617 που δούλευαν σε επιχειρήσεις με έως 999 εργάτες / υπαλλήλους (...όμως, ο θρίαμβος της “αλυσίδας”, τα αφεντικά του εμπορίου με πάνω από 1000 άτομα προσωπικό εκμεταλλεύονταν άλλα 9.481.931 άτομα).
- στις υπηρεσίες, 10.939.149 σε αφεντικά με έως 50 εργάτες / υπαλλήλους, άλλοι τόσοι (10.905.824) σε αφεντικά έως 999 εργάτες / υπαλλήλους, και 12.851.941 σε αφεντικά με πάνω από 1000 εργάτες / υπαλλήλους (άλλος ένας θρίαμβος της “αλυσίδας”).
[ επιστροφή ]

3 - Δεν χρησιμοποιούμε τον όρο “συγκέντρωση κεφαλαίου” επειδή τον θεωρούμε παραπλανητικό ως προς το τι είναι το “κεφάλαιο”: το εύκολο λάθος είναι να θεωρείται “χρήμα”. Ωστόσο, αν κάποιος βολεύεται, ας το καταλάβει και έτσι.
[ επιστροφή ]

4 - Αφήνουμε εκτός την ιαπωνία ή τη νότια κορέα, λόγω διαφορετικών παραδόσεων σε ότι έχει να κάνει τον ατομισμό.
[ επιστροφή ]