Ο Ερτνογάν στο πανεπιστήμιο του Καΐρου στις 17/11/2012

περιφερειακές φιλίες

Δεν είναι απ’ αυτά που τυχαία διαφεύγουν απ’ την ντόπια ειδησεογραφία... Είναι απ’ αυτά που καλύτερα να κάνουμε ότι δεν συμβαίνουν. Ενόσω τα ντόπια αφεντικά προσπαθούν να σώσουν ό,τι σώζεται απ’ την πάλαι ποτέ “επιρροή” τους εκτός συνόρων (και δεν ξέρουμε, φυσικά, τους πιο μυστικούς σχεδιασμούς τους επ’ αυτού) ο “προαιώνιος εχθρός”, η Άγκυρα, δείχνει να χαίρει άκρας (γεωπολιτικής) υγείας - παρά τα προβλήματα, ειδικά σε σχέση με την συρία.
Το τελευταίο επεισόδιο αυτής της κατάστασης ήταν η διήμερη επίσημη επίσκεψη του τούρκου πρωθ. Ερντογάν στο Κάιρο, στις 18 και 19 Νοέμβρη. Ήταν η δεύτερη φορά μετά την επανάσταση - την πρώτη, τον Σεπτέμβρη του 2011, έγινε δεκτός σαν το μεγάλο πρότυπο για την μεταΜουμπάρακ αίγυπτο. Τώρα, συνοδευόμενος από 12 υπουργούς και 350 επιχειρηματίες, έκανε ένα είδος επίδειξης φιλικής (και προς τον καινούργιο αιγύπτιο πρόεδρο Μόρσι) δύναμης. Πολύ περισσότερο που αυτή η επίσκεψη συνέπεσε με τις ημέρες του ισραηλινού “αμυντικού πυλώνα”, τους βομβαρδισμούς και τις δολοφονίες στη γειτονική λωρίδα της Γάζας.
Σε ότι αφορά το επιχειρηματικό σκέλος της διευρυνόμενης αιγυπτοτουρκικής φιλίας, τα αποτελέσματα δεν ήταν αμελητέα. Υπογράφτηκαν 27 συμφωνίες συνεργασίας μεταξύ τούρκων και αιγύπτιων αφεντικών, κυρίως σε ότι αφορά επενδύσεις και εμπορικές συνεργασίες στη βιομηχανία, στις θαλάσσιες μεταφορές και στα πετροχημικά. Η τουρκική κυβερνητική αντιπροσωπεία παρουσίασε, στη διάρκεια ειδικής εκδήλωσης με την συμμετοχή 1000 αφεντικών (συμπεριλαμβανομένων αυτών απ’ την τουρκία) σχέδια / προτάσεις για “επενδύσεις” στο ανατολικό Port Said, το Suez και το Σινά. Νωρίτερα, τον περασμένο Σεπτέμβρη, η Άγκυρα είχε συμφωνήσει να δώσει στο Κάιρο ένα χαμηλότοκο δάνειο 2 δισ. δολαρίων, σαν οικονομική βοήθεια, για να ενισχύσει τα συναλλαγματικά αποθέματα της κεντρικής τράπεζας της αιγύπτου και για να χρηματοδοτηθούν επενδύσεις σε υποδομές. Επιπλέον, ο Ερντογάν, υποσχέθηκε ότι η τουρκική τράπεζα εξαγωγών θα ανοίξει υποκαταστήματα στην αίγυπτο, με σκοπό την δανειοδότηση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.
Οι ήδη πραγματοποιημένες τουρκικές “επενδύσεις” στην αίγυπτο υπολογίζονται σε αξία 1,5 δισ. δολαρίων, και αφορούν τρεις εκατοντάδες τουρκικές επιχειρήσεις, κυρίως στον δευτερογενή τομέα, που έχουν 55 χιλιάδες αιγύπτιους εργάτες και υπαλλήλους. Η υφαντουργία, τα χημικά και τα πλαστικά, ακόμα και η παραγωγή ανταλλακτικών για οχήματα, είναι απ’ τους θεωρούμενους “με προοπτικές” τομείς της τουρκικής επέκτασης στον αιγυπτιακό καπιταλισμό.
Σαν εμπορικό ισοζύγιο, η σχέση είναι εξαιρετικά άνιση - υπέρ της Άγκυρας. Το 2011 οι τουρκικές εξαγωγές προς την αίγυπτο ήταν αξίας 3,98 δισ. δολαρίων, ενώ οι ανάποδες μόνο 216,4 εκατομμύρια. Σαν ένδειξη “φιλίας” οι τούρκοι επιχειρηματίες (και ο Ερντογάν) υποστηρίζουν ότι η εγκατάσταση τουρκικών επιχειρήσεων στην αίγυπτο θα βοηθήσει τις εξαγωγές, βελτιώνοντας το ισοζύγιο. Και σαν απόδειξη των “καλών προθέσεων” ο Ερντογάν ανακοίνωσε ότι οι αιγυπτιακές βιομηχανικές εξαγωγές προς την τουρκία (συμπεριλαμβανομένων, προφανώς, κι εκείνων που θα κάνουν τουρκικές θυγατρικές στην αίγυπτο...) απαλλάσσονται από φόρους· ενώ, βαθμιαία, και σε βάθος 15ετίας, θα πρέπει και η αίγυπτος να ανταποδόσει για τις εισαγωγές της απ’ την τουρκία.
Αυτά και άλλα παρόμοια ήταν τα καλούδια της οικονομικής συνεργασίας. Όμως στη διάρκεια της επίσκεψης του Ερντογάν στο Κάιρο, την Κυριακή 18/11, έφτασαν εκεί το αφεντικό του κατάρ σεΐχης Hamad bin Khalifa al-Thani [1], και ο ηγέτης της Χαμάς Khaled Meshaal. Μόρσι, al Thani, Meshaal και Ερντογάν συναντήθηκαν για να επισκοπήσουν την επιθετικότητα του Τελ Αβίβ και την κατάσταση στη Γάζα. [2,3] Μιλώντας το απόγευμα της ίδιας ημέρας στο πανεπιστήμιο του Καΐρου ο τούρκος πρωθυπουργός δήλωσε ότι αργά ή γρήγορα το ισραήλ θα πληρώσει το τίμημα για τα παιδιά που σκοτώνει στη λωρίδα της Γάζας. Ήταν μια δήλωση που θα μπορούσε να έχει γίνει με τις ίδιες λέξεις απ’ τον Αχμαντινετζάντ, στη μακρινή Τεχεράνη· το Τελ Αβίβ δεν κατήγγειλε, πάντως, τις “τουρκικές απειλές στην υπόστασή του”.

“Μεγαλεία” θα πείτε. Το ζήτημα έχει, πέραν του γενικού, και ένα ειδικό ελληνικό ενδιαφέρον: υποτίθεται ότι η Αθήνα θέλει να συμφωνήσει με το Κάιρο την οριοθέτηση της μεταξύ τους αοζ ώστε να στριμώξει την Άγκυρα. Τουλάχιστον αυτό υποστηρίζει η ιδεολογική “πατριωτική” δημαγωγία. Στην πράξη το ανάποδο θα συμβεί, αν δεν έχει συμβεί κιόλας. Άγκυρα και Κάιρο θα συμφωνήσουν, βουλιάζοντας στον πάτο της ανατολικής Μεσογείου τα (εκτός πραγματικότητας πάντως) όνειρα για ενιαία αοζ ελλάδας - κύπρου.
Εν τω μεταξύ, την μέρα που κυκλοφορεί αυτό το τεύχος του Sarajevo (3/12) αναμένεται στην Άγκυρα, για επίσημη επίσκεψη, ο ρώσος τσάρος Πούτιν. Πρόκειται γι’ αυτόν απ’ τον οποίο θα δανείζονταν όλοι οι έλληνες πατριώτες (συμπεριλαμβανομένου, κατά δηλώσεις του, του αξιότιμου μικρού Μάο / Τσίπρα...) προκειμένου να ξεφορτωθούν την τρισακτάρατη τρόικα, την ε.ε. και την Μέρκελ. Μπορείτε να φανταστείτε τι θα γραφόταν και θα λεγόταν μήνες πριν, εάν επρόκειτο ο Πούτιν να έρθει στην Αθήνα... [4]
Στην Άγκυρα πάντως, Ερντογάν και Πούτιν έχουν να συζητήσουν πολύ σοβαρά θέματα - πέρα απ’ αυτά της οικονομικής συνεργασίας των κρατών / καπιταλισμών τους, που πάει μια χαρά. [5] Ίσως το πιο δύσκολο ανάμεσά τους να λέγεται συρία. Τούρκικος και ρωσικός ιμπεριαλισμός έχουν κρατήσει αντίθετη στάση σε ότι αφορά την τύχη του καθεστώτος Άσσαντ. Αλλά αυτό (κρίνουμε) δεν θα ήταν λόγος να μαλώσουν μεταξύ τους: διαφορετικά συμφέροντα επιβάλλουν διαφορετικές επιλογές. Υπάρχει όμως πάντα ο ρεαλισμός. Εφόσον η τουρκία έχει αποκτήσει καλά ερείσματα στη συριακή αντιπολίτευση, εάν και όταν τελειώσει ο εμφύλιος στη συρία με ανατροπή του καθεστώτος Άσσαντ, η Μόσχα θα χρειαστεί τις καλές υπηρεσίες (και κουβέντες) της Άγκυρας (και) σε σχέση με τη ναυτική βάση της στην Tartus (Ταρσό) στα μεσογειακά παράλια της συρίας.
Απ’ την δική της μεριά η Άγκυρα έχει επίσης κάποια ευαίσθητα “αιτήματα”. Για παράδειγμα θα ήθελε η ρωσική gazprom να αποσύρει το ενδιαφέρον της για συμμετοχή στην εκμετάλλευση του ισραηλινού υποθαλάσσιου κοιτάσματος φυσικού αερίου (leviathan) στο οποίο εμπλέκεται και η νότια κύπρος. Ίσως αυτό το αίτημα αποδειχθεί ευκολότερο να ικανοποιηθεί σε σχέση με το πως ακούγεται, αφού το ισραηλινό καθεστώς, για να βάλει στην gazprom  στο κόλπο, θέλει την ρωσική “βοήθεια” σε σχέση με το πυρηνικό πρόγραμμα του ιράν· κάτι που είναι μάλλον αδύνατο να γίνει.
Υπάρχουν και άλλα ζητήματα “διμερούς γεωπολιτικού ενδιαφέροντος” στα οποία Μόσχα και Άγκυρα μπορεί να μην συμπίπτουν. Αλλά η διπλωματική παράδοση του τουρκικού κράτους είναι ενδιαφέρουσα επειδή, με πολύ λίγες εξαιρέσεις, είναι παράδοση σκληρού πραγματισμού. Σύμφωνα με το αμερικανικό think tank “Center for a new american security” η τουρκία είναι ένα απ’ τα τέσσερα “κράτη παγκόσμιας συστροφής” - κράτη, δηλαδή, των οποίων οι προσανατολισμοί μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τις παγκόσμιες ενδοκαπιταλιστικές ισορροπίες και αντιθέσεις προς την μία ή την άλλη κατεύθυνση. Τα άλλα τρία είναι η βραζιλία, η ινδία και η ινδονησία. [6] Είτε είναι έτσι είτε όχι ακριβώς, το τουρκικό κράτος ξέρει να κρατάει τις ισορροπίες, και κυρίως να μην βγάζει γλώσσα σ’ έναν τόσο μεγάλο γείτονα όπως το ρωσικό.

Με τούτα και με τα άλλα, παρά τις περί αντιθέτου φήμες ή βεβαιότητες, το ελλαδιστάν δεν είναι το κέντρο του κόσμου· ούτε καν το κέντρο της ανατολικής μεσογείου. Αυτό θα μπορούσε να είναι για καλό· αλλά η ντόπια ελίτ και το μεγαλύτερο μέρος των οπαδών της (άσχετα από κομματικά γούστα) δύσκολα θα το χώνευε. Χωρίς ιμπεριαλιστικά όνειρα (έστω: όνειρα) αυτή η για ένα σύντομο διάστημα ιστορικού χρόνου “μικρή αμερική” της βαλκανικής νοιώθει πολύ αδικημένη.
Αλλά ο κόσμος κινείται όχι με βολικό τρόπο για τέτοια ελληνικά όνειρα...

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1- Ο al Thani ήταν το πρώτο αφεντικό του αραβικού κόσμου που επισκέφτηκε την Γάζα, τον περασμένο Οκτώβρη, αναγνωρίζοντας έτσι de facto την Χαμάς. Ο σεΐχης με το μικρό βασίλειο αλλά τα πολλά λεφτά θεωρείται “εκσυγχρονιστής” - όσο του επιτρέπουν ή του επιβάλλουν τα συμφέροντά του. Έχει εξελιχθεί σε μεγάλο μεσολαβητή στα ζητήματα της αραβικής χερσονήσου, και φυσικά “νοικιάζει” τις υπηρεσίες του σε όποιον ενδιαφέρεται: ηπα, αγγλία, ευρωπαϊκά κράτη...
Στον al Thani σκόπευε να κάνει επίσκεψη και ο πρωθυπουργός του failed state ελλαδιστάν Σαμαράς· αλλά το ακύρωσε λόγω των αναβολών που έπαιρνε η απόφαση του eurogroup (και η εκταμίευση της “δόσης”). Ο Σαμαράς ψάχνει, βέβαια, για “επενδύσεις”. Με μόνο προσόν την ελληνική ψήφο στη συνέλευση του οηε υπέρ της μισοαναγνώρισης παλαιστινιακού κράτους, δεν έχει πάντως πολλές ουσιαστικές ελπίδες - πέρα απ’ τις υποσχέσεις. Γιατί - υποθέτουμε - θα πρέπει να απαντήσει γιατί δεν υπάρχει κανένα κανονικό τζαμί στις μεγάλες ελληνικές πόλεις, ούτε καν ένα μουσουλμανικό νεκροταφείο. Οι μπίζνες είναι πάντα μπίζνες, αλλά υπάρχουν πολλοί ενδιαφερόμενοι. Και τα κριτήρια γίνονται αυστηρότερα...
[ επιστροφή ]

2 - Απ’ το Κάιρο ο Meshaal επιβεβαίωσε ευθέως αυτό που είχε δηλώσει δημόσια νωρίτερα ο διοικητής των “φρουρών της επανάστασης” στρατηγός Mohammad Ali Jafari, στην Τεχεράνη, ότι δηλαδή το know how για τις ρουκέτες fajr-5 της Χαμάς ήταν ιρανικό. Τέτοιου είδους δημόσιες δηλώσεις δείχνουν είτε έλλειψη φόβου είτε αναίδεια - δεν πρέπει πάντως να θεωρούνται ασήμαντες ενέργειες.
[ επιστροφή ]

3 - Αμέσως μετά την λήξη του “πολέμου των 8 ημέρων” ο Μόρσι βρέθηκε μπροστά σ’ ένα κύμα διαδηλώσεων εναντίον του, εξαιτίας μιας απόφασής του να έχει απόλυτη εξουσία έναντι του ανώτατου δικαστήριου, έως ότου εγκριθεί το καινούργιο σύνταγμα, με δημοψήφισμα. Η δυτική δημοσιογραφία / προπαγάνδα αβάνταρε τους διαδηλωτές, παρουσιάζοντας ή υπονοώντας ότι ο Μόρσι γίνεται δικτάτορας. Όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά.
Απ’ το παλιό καθεστώς, του Μουμπάρακ, ένα σώμα / θεσμός που έχει μείνει ακόμα ουσιαστικά ανέγγιχτος είναι οι δικαστικοί. Και ειδικά το ανώτατο δικαστήριο. Ήταν αυτό που είχε ακυρώσει ένα μέρος των εκλογών, διαλύοντας ουσιαστικά την καινούργια βουλή, και αφήνοντας περιθώριο στους “μεταβατικούς καραβανάδες” να κάνουν ελιγμούς· μέχρι την εκλογή του Μόρσι. Αυτό το ίδιο ανώτατο δικαστήριο σκόπευε να ακυρώσει / διαλύσει την συντακτική συνέλευση που επεξεργαζόταν το καινούργιο σύνταγμα... Για να προλάβει ο Μόρσι πήρε (σαν πρόεδρος) μια σειρά αποφάσεις (μεταξύ των οποίων και την επανεξέταση των κατηγοριών για τις δολοφονίες διαδηλωτών στη διάρκεια της επανάστασης, τις περισσότερες απ’ τις οποίες τα δικαστήρια είχαν “κλείσει” καθαρίζοντας τους κατηγορούμενους του παλιού καθεστώτος) οι οποίες θα γίνονταν εύλογα αποδεκτές απ’ όσους και όσες συμμετείχαν στην επανάσταση, ισλαμιστές ή κοσμικούς· συν αυτήν που του έδινε υπερεξουσίες, με την έννοια ότι οι αποφάσεις του δεν μπορούσαν να ακυρωθούν απ’ το ανώτατο δικαστήριο.
Κι εκεί ξέσπασε η αντίδραση. Πολλοί κοσμικοί φοβούνται πράγματι την εκδοχή μιας “ισλαμικής δικτατορίας”, αν και δεν υπάρχουν από πουθενά τέτοια σημάδια. Απ’ την άλλη οι δικαστικοί παίζουν τον ίδιο ρόλο που έπαιζε ο στρατός σε βάρος των ισλαμοδημοκρατών στην τουρκία: εμφανίζονται σαν φύλακες της κοσμικότητας στην αίγυπτο (στην τουρκία αυτοσυστήνονταν σαν “κεμαλιστές”...), ενώ είναι απλά και καθαρά “χουντικοί” στο μεγαλύτερο μέρος τους. Αυτό, που είναι σχεδόν απ’ το τέλος της επανάστασης το πρόβλημα των κοσμικών στην αίγυπτο, δηλαδή το ότι βρίσκονται συνέχεια μεταξύ των ισλαμιστών και των οπαδών του Μουμπάρακ στους μηχανισμούς, δημιουργεί διαρκώς σύγχυση. Το γεγονός, όμως, ότι κάποιοι απ’ τους διαδηλωτές επιτέθηκαν σε γραφεία της μουσουλμανικής αδελφότητας, δείχνει μερικά επικίνδυνα συστατικά που είχαν αυτές οι τελευταίες διαμαρτυρίες.
[ επιστροφή ]

4 - Απ’ την εποχή των “Ορλωφικών” κατά διαστήματα ...ο Μόσκοβος θα φέρει το σεφέρι. Πάντως ούτε η Λευκωσία - την οποία ο μεγαλειότατος μελλοντικός πρωθυπουργός της χώρας είχε χρησιμοποιήσει σαν παράδειγμα για το πως δανείζονται οι υπεύθυνοι ηγέτες της αριστεράς - κατάφερε να γλυτώσει το “μνημόνιο” που θα σώσει τις τράπεζές της. Πολύ ακατάδεκτοι έχουν γίνει αυτοί οι ρώσοι· ή πολύ καιροσκόποι είναι οι ηγέτες της ελληνικής αριστεράς...
[ επιστροφή ]

5 - Η κατασκευή σταθμού πυρηνικής ενέργειας, από ρωσικές εταιρείες, είναι ένα μεγα-project που έχει ήδη εγκριθεί απ’ την τουρκική κυβέρνηση. Το έργο είναι αξίας 25 δισ. δολαρίων.
[ επιστροφή ]

6 - Πόσο θάθελε και η Αθήνα να ανήκει σ’ αυτήν την κατηγορία, ε; Πόσο ανεκτίμητη γεωπολιτική αξία θα είχε, τότε, το ελληνικό οικόπεδο, ε; Δεν πειράζει. Υπάρχουν και δεύτερες και τρίτες κατηγορίες σ’ αυτά τα ζητήματα... Άλλωστε οι αμερικάνοι κάθε τόσο αλλάζουν εκτιμήσεις για τα “στρατηγικής σημασίας” κράτη του πλανήτη. Μήπως δεν ήταν, στα τέλη της δεκαετίας του ‘90, η ουκρανία και η νότια αφρική στην τότε “χρυσή τετράδα” της αμερικανίδας υπεξ Ολμπράιτ;
[ επιστροφή ]