η δυστυχία του πολεοδόμου *

μυθομανείς ανειδίκευτοι, μυθομανείς ειδικευμένοι

Οι έλληνες (όχι μόνο αυτοί, σίγουρα όμως και αυτοί) πάσχουν από μυθομανία. Σε μεγάλο βαθμό μυθομανής είναι η ίδια η δημιουργία του κράτους τους: η δήθεν συνέχεια της κρατικής συγκρότησης ενός μυθικού “λαού”, με ένα ιστορικό κενό μόνο γύρω στα 2000 χρόνια, αυτό είναι ένας γερός γενέθλιος μύθος, γεμάτος (παρελθόντα) μεγαλεία και (τρέχουσες) αισχύνες, που έχει λειτουργήσει στην πράξη, όχι μόνος του αλλά οπωσδήποτε με έντονη συμπληρωματικότητα, σαν διαβρωτικό στη δημιουργία ενός ορθολογικού καπιταλιστικού κράτους.
Αλλά δεν είναι μόνο η εθνική μυθολογία υλικό της μυθομανίας των ελλήνων. Ειδικά οι μικροαστοί (και πια οι περισσότεροι είναι τέτοιοι), σαν τάξη, είναι πάντα με το ένα πόδι σε ένα ποθητό και λαμπερό (μεσοαστικό) μέλλον, και με το άλλο σε ένα θλιβερό, στριμωγμένο, και πάντως όχι επαρκές παρόν. Μαθαίνει κανείς εύκολα να νομίζει διαρκώς ότι είναι κάτι άλλο απ’ αυτό που είναι, ότι αξίζει πολύ περισσότερα απ’ όσα φτάνουν τα χέρια του, ότι αν δεν τα απολαμβάνει κιόλας είναι εξαιτίας κάποιας σκοτεινής συνωμοσίας μοχθηρών εχθρών, και ότι πολύ σύντομα η σπουδαιότητά του θα αναγνωριστεί. Ο καταναλωτικός φετιχισμός έβαλε, μαζεμένα, την τελευταία χούφτα καρφιά στο φέρετρο της “μονής πραγματικότητας”· τα social media διακόσμησαν το επιθανάτιο μνημείο του μυθομανούς ΣούπερΝτούπερΕγώ· και έτσι προχωράει ακόμα το πράγμα.
Μέσα στη γενική μυθομανία, που έχει καθαρά και μονότονα ιδεολογικά στοιχεία και συστατικά (για τα λεφτά, το σεξ, την ομορφιά, τη νεότητα, την ευφυία) υπάρχουν οι ειδικές μυθομανίες και ιδεολογίες διάφορων επαγγελμάτων. Ανάλογα με την περίπτωση μεγάλο μέρος αυτών των μυθολογιών / ιδεολογιών δεν είναι ελληνικό. Είναι διεθνές. Οπωσδήποτε όμως το μέσο επίπεδο ροπής προς τα παραμύθια ενισχύει ανάλογα και αυτές τις ειδικές, επαγγελματικές περιπτώσεις. Μπορεί μάλιστα να τις ενισχύει σε τέτοιο βαθμό, ώστε σε συνδυασμό με την επαγγελματική οργάνωση (συντεχνία) οι μυθο-φιλοδοξίες να φτάνουν στο σημείο να πριονίζουν το ίδιο το κλαδί που πάνω του στέκονται και κελαηδούν.

Η πολεοδομία (και η αρχιτεκτονική) είναι γνωστικός κλάδος του σύγχρονου καταμερισμού εργασίας. Θα ήθελαν να είναι και επιστήμες - μιας και η προτεσταντική (υποτιθέμενη) διανοητική αυστηρότητα της κατ’ εξοχήν, την πρότυπης επιστήμης (της φυσικής), έχει αποκτήσει τεράστια αίγλη ήδη απ’ τον 19ο αιώνα. Το τι είναι “επιστημονικό” και τι όχι δεν καθορίζεται απ’ την φυσική. Στην πραγματικότητα κάθε γνωστικός κλάδος και τομέας στον αστικό / καπιταλιστικό κόσμο ορίζει από μόνος του τι λογαριάζεται για “επιστημονικό” και τι όχι. Αλλά ακόμα μεγαλύτερη (και δραματικότερη) αν και κρυμμένη αλήθεια είναι πως όταν τσακώνονται στα σοβαρά ειδικοί του ίδιου κλάδου (κι αυτό συμβαίνει ακόμα και στην φυσική) για ζητήματα που θεωρούνται σοβαρά, είναι οι ίδιοι που αλληλοκατηγορούνται για αντιεπιστημονικότητα, θεολογία, μεταφυσική και άλλα παρόμοια, που ο επιστημονικός νους θα έπρεπε να έχει εγκαταλείψει οριστικά στο σχολείο. Πράγμα που σημαίνει, απλά, ότι ο επαγγελματικός αυτοκαθορισμός της “επιστημονικότητας” μπάζει πάντα πολλά νερά, όχι εξαιτίας της κριτικής σε βάρος του, αλλά ακόμα και για πολύ πιο ταπεινούς λόγους. Ας πούμε εξαιτίας της διεκδίκησης από κάποιον φιλόδοξο μεγαλύτερου επιστημονικού κύρους σε βάρος κάποιου άλλου, αντίστοιχα φιλόδοξου.
Παρά τις πολύχρονες προσπάθειες ωστόσο, η πολεοδομία (και η αρχιτεκτονική) είναι σχεδόν αδύνατο να πείσουν μη πολεοδόμους και μη αρχιτέκτονες ότι είναι, όντως, επιστήμες, ακόμα κι αν αυτοί οι τρίτοι είναι καλοπροαίρετοι (αλλά και ικανοί να γλυτώσουν την εξαπάτηση). Η αρχιτεκτονική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εφαρμοσμένη αισθητική κτιρίων ή γενικά ιδιωτικών και δημόσιων τόπων. Για την πολεοδομία όμως τα πράγματα είναι πολύ πιο ζόρικα. Κι αυτό γιατί κουβαλάει στην καρδιά της την ίδια της την καταγωγή, είτε πρόκειται για τις αποικιακές πόλεις των αρχαίων Ιώνων, είτε πρόκειται για τις αυτοκρατορικές πόλεις της ευρώπης: δημόσια τάξη, έλεγχος - τελεία και παύλα. Πως, όμως, να πείσει κανείς ότι η εφαρμογή ορισμένων κανόνων (κι ούτε καν όλων, άλλωστε) δημόσιας τάξης στις πόλεις, με όρους δρόμων και κτιρίων, αποτελεί “επιστήμη”; Δύσκολο - αν και πάντα θα υπάρχουν εύπιστοι.
Δεν είναι μόνο, όμως, η αμφισβητούμενη επιστημοσύνη το μόνο στοιχείο μυθολογίας, μυθομανίας, ιδεολογίας των αρχιτεκτόνων και, ακόμα εντονότερα, των πολεοδόμων. Σα νομιμοποιητική βάση αυτής της συγκεκριμένης γνωσιολογικής και επαγγελματικής ειδίκευσης προσφέρεται το θεώρημα ότι “ο κτισμένος χώρος διαμορφώνει τις κοινωνικές σχέσεις”. Πρόκειται για έναν αστήρικτο (και εν τέλει θλιβερό) ντετερμινισμό, σύμφωνα με τον οποίο ο σχεδιαστής ενός κτιρίου, ενός σπιτιού, ενός κτιρίου γραφείων, μιας φυλακής, μιας πλατείας, μιας πόλης ή ενός τμήματός της, επεμβαίνει δραστικά στην τροποποίηση και στην αναδιαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων σχετικά.... Και μάλιστα  (θαυμάσια επαγγελματική μωροφιλοδοξία) ότι το αποτέλεσμα (των τροποποιημένων κοινωνικών σχέσεων) δεν θα είναι τυχαίο, χαοτικό, αλλά θα είναι αυτό που εκείνος συνέλαβε στη διάρκεια του σχεδιασμού. Με άλλα λόγια η επαγγελματική μυθολογία / μυθομανία / ιδεολογία των αρχιτεκτόνων (ως μια ορισμένη κλίμακα έργων) και των πολεοδόμων (σε μεγαλύτερη) εννοεί ότι οι κοινωνικές σχέσεις “σχεδιάζονται”. Με τις διαστάσεις τους, τις χρωματικές ταξινομήσεις, τους τεχνικούς συμβολισμούς, την “κλίμακα”, κλπ. Παλιότερα με χάρακες, τώρα με ηλεκτρονικά προγράμματα κατόψεων, τρισδιάστατων αναπαραστάσεων, κλπ. 
Όμως ακριβώς σε σχέση μ’ αυτήν την μυθολογική / ιδεολογική πεποίθηση των τεχνικών του “κτισμένου χώρου”, οι συγκεκριμένοι επαγγελματίες βρίσκονται πολύ πιο πίσω από άλλους, που επίσης πιστεύουν ότι κατέχουν την γνώση (και με κάποια έννοια τον έλεγχο) των κοινωνικών σχέσεων: των γιατρών, των δικηγόρων, των ψυχαναλυτών, των εγκληματολόγων ή των μπάτσων. Κι αυτό όχι επειδή αυτοί οι τελευταίοι μπορούν να “σχεδιάσουν” καλύτερα κοινωνικές σχέσεις. Αλλά επειδή οι αρχιτέκτονες και, ακόμα εντονότερα οι πολεοδόμοι, έχουν συσσωρεύσει στη διάρκεια της επαγγελματικής ιστορίας τους, ειδικά απ’ τις αρχές του 20ου αιώνα και μετά, τεράστιες και αδιαμφισβήτητες αποτυχίες! Οι αποτυχίες των άλλων (στο να σχεδιάσουν και να ελέγξουν την κοινωνική κίνηση) είναι πολύ πιο αόρατες απ’ τις παραγώδεις αποτυχίες του μοντέρνου κινήματος στην αρχιτεκτονική ή διάφορων πολεοδομικών σχεδιασμών παρεμβάσεων ανά τον κόσμο. Κι αυτό, ακριβώς, επειδή τα μέσα της μυθολογίας του “κτισμένου χώρου” είναι πολύ χειροπιαστά, υλικά και κλίμακας: είναι τοίχοι, κτίρια, πλατείες, δρόμοι, χωροταξικές ρυθμίσεις, κυκλοφοριακές ρυθμίσεις. Ένα σχετικά ήπιο παράδειγμα. Μπορεί ο πολεοδόμος / χωροτάκτης να ορκίζεται ότι βγήκε την λύση σε κάποιο έντονο urban κυκλοφοριακό πρόβλημα: την κατασκευή μιας υπερταχείας “περιφερειακής”. Όταν όμως αυτή κατασκευαστεί και το πρόβλημα αντί να λυθεί επιδεινωθεί, η αποτυχία δεν μπορεί να κρυφτεί... Ή μπορεί ένας άλλος να ορκιστεί ότι μια πλατεία θα βελτιώσει την “ποιότητα ζωής” σ’ αυτήν ή εκείνη την περιοχή. Όταν, όμως, η ίδια πλατεία γίνει πηγή φόβων για τους (εξίσου μυθομανείς) μικροαστούς περίοικους ως προς τα “περιθωριακά στοιχεία” που συχνάζουν σ’ αυτήν τα βράδια, και η “λύση” είναι ξανά η αστυνομία, η αποτυχία του πολεοδομικού σχεδιασμού δεν μπορεί να κρυφτεί...

έλληνες (ως το μεδούλι)

Αυτά ισχύουν διεθνώς, είναι γνωστά, και έχουν καταγραφεί στο παρελθόν όχι από περιθωριακούς κύκλους ή πρωτοπορείες της κριτικής (του είδους Καταστασιακή Διεθνής) αλλά και πρωτοκλασσάτους, σχεδόν καθεστωτικούς διανοούμενους. Ισχύουν, φυσικά, και στην ελλάδα, με εκείνην την “εθνική” υπερύψωση που οφείλεται στον γενικά μυθολογικό / μυθομανή χαρακτήρα της κοινωνικής ζωής.
Εκεί όμως που το πράγμα απογειώνεται, είναι σε ότι αφορά την πολεοδομία ειδικά. Σαν επαγγελματικός / τεχνικός κλάδος είναι γερά δεμένος είτε με το κράτος είτε με “συγκεντρωμένο κεφάλαιο”. Γιατί η πολεοδομία αφορά επεμβάσεις / παρεμβάσεις μεγάλης έως πολύ μεγάλης κλίμακας, οι οποίες (για να γίνουν) απαιτούν πολύ μεγάλα χρηματικά ποσά και πολλή εργασία. Όμως για λόγους που δεν υπάρχει εδώ ο χώρος να εξηγήσουμε, στην ελλάδα, ούτε το κράτος ούτε το “συγκεντρωμένο κεφάλαιο” ασχολήθηκαν ποτέ συστηματικά με την “παραγωγή κτισμένου χώρου” σε τέτοιο βαθμό που να μπορούν να συντηρήσουν διαχρονικά την επαγγελματική κατηγορία των πολεοδόμων. Οι ελληνικές πόλεις, είτε υπήρχε γι’ αυτές κάποιο υποτυπώδες σχέδιο είτε όχι, έχουν δημιουργηθεί με κατασκευές μικρής έως πολύ μικρής κλίμακας (σπίτι σπίτι, οικόπεδο οικόπεδο, τετράγωνο τετράγωνο)· και οι πολεοδομικές παρεμβάσεις είναι συνήθως σημειακές (μια πλατεία εδώ, ένας καινούργιος δρόμος εκεί). Και πάντως είναι τόσο ευκαιριακές ώστε στην πράξη δεν μπορούν να υπηρετήσουν με διάρκεια το πάθος των πολεοδόμων για γενικό σχεδιασμό κοινωνικών σχέσεων σε μια κλίμακα που να επιτρέπει την ελπίδα ότι... (είναι μικροί θεοί).
Αυτών δοθέντων, η πολεοδομία και οι τεχνικοί της (εκτός από κρατική υπηρεσία “έκδοσης οικοδομικών αδειών” με τους γνωστούς τρόπους και τις γνωστές προσόδους) είναι στην ελλάδα σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι αλλού υπόθεση pure ιδεολογίας και pure ιδεολογικής παραγωγής (κυρίως) για τις πόλεις και το αστικό περιβάλλον· και πολύ λιγότερο έργο πραγματικής, υλικής κατασκευής. Φυσικά οι έλληνες πολεοδόμοι νοιώθουν πολύ δυστυχισμένοι που είναι επαγγελματικά κάπως παρακατιανοί, στην ίδια κατηγορία συχνά με τους μπάτσους ή τους δημάρχους (στην παραγωγή δημόσιας τάξης στις πόλεις). Και μέσ’ τη δυστυχία τους δεν χάνουν οποιαδήποτε ευκαιρία τους δοθεί να παίξουν όσο πιο δυνατά μπορούν το ρόλο του παραγωγού ιδεολογίας (αφού αυτό τους ανατίθεται), ακόμα κι αν είναι σε θέση να ξέρουν ότι λένε απλά (χρωματιστές) βλακείες. Η περίπτωση της περιβόητης πεζοδρόμησης της Πανεπιστημίου (ενός απ’ τους κεντρικότερους δρόμους της Αθήνας για όσους ζουν σε άλλα μέρη), που σαν ιδέα σέρνεται από σχέδιο σε σχέδιο εδώ και καμιά 25αριά χρόνια, είναι μία απ’ αυτές τις ευκαιρίες: παραγωγή ιδεολογίας για την Αθήνα και ειδικά το κέντρο της· επίδειξη μυθομανίας και urban cleansing με “καλές” και “ανθρωπιστικές” προθέσεις· και βλακείες ορατές δια γυμνού οφθαλμού.

Η κριτική θέση των συντροφισσών και των συντρόφων του στεκιού της αρχιτεκτονικής, όπως παρουσιάστηκε στις 25/6, είναι καλά τεκμηριωμένη και επαρκής, και δεν είναι δυνατό να την μεταφέρουμε εδώ. Όποιες / όποιοι ενδιαφέρονται καλό είναι να αναζητήσουν την 50σέλιδη μπροσούρα με την εισήγηση. Για τις ανάγκες αυτής εδώ της αναφοράς θα μείνουμε σ’ ένα μόνο θέμα: στη φαντασίωση του μηχανικού (πολεοδόμου) ότι μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα μέρους ή και του συνόλου του “κέντρου της Αθήνας” σύμφωνα με τις πεποιθήσεις και τα γούστα του.
Μερικά πεζά (και ενδεχομένως ενοχλητικά για την μυθομανία / ιδεολογία) στοιχεία της ιστορίας αυτής. Είναι το “ίδρυμα Ωνάση” που ανέθεσε σε μια ομάδα μηχανικών να συγκεντρώσει τα βασικά τεχνικά στοιχεία της περιοχής και των βασικών επεμβάσεων σ’ αυτήν, έτσι ώστε να προκηρυχθεί (διεθνής) διαγωνισμός ιδεών για την πεζοδρόμηση της λεωφόρου και τα παράπλευρα. [1] Το σχέδιο λέγεται “re-think Athens”, και χρηματοδοτήθηκε απ’ το ι.Ω. με 3 εκατομμύρια ευρώ. Το γιατί το ίδρυμα Ωνάση ενδιαφέρεται για μια τέτοια πολεοδομική επέμβαση (ή, πιο σωστά, για τη νεκρανάσταση μιας ορισμένης ιδεολογίας για το μυθικό κέντρο της ΑΘήνας) είναι κάτι που θα πρέπει να έχει ενδιαφέρον. Πάντως στις 21 Μάρτη, με κάθε τιμή και επιστημότητα (συμπεριλαμβανόμενης της παρουσίας του τότε πρωθ. Παπαδήμου, υπουργών, κλπ κλπ), και με κάθε φλυαρία, παρουσιάστηκε το σχέδιο.
Είναι βέβαιο ότι αν ο προς πεζοδρόμηση δρόμος ήταν η βασιλέως Αλεξάνδρου στο Περιστέρι ή η αγ. Ιωάννου στην Αγ. Παρασκευή (δρόμοι κεντρικοί, εμπορικοί και πολυσύχναστοι για τις περιοχές τους) το πράγμα θα άξιζε μια φαμφάρα επιπέδου δήμου και εμπορικών συλλόγων της περιοχής. Η φαμφάρα, όμως, που αντιστοιχεί στο κέντρο της Αθήνας είναι οι πόζες της εξουσίας· οι “Μεγάλες Διαγνώσεις”, τα Μεγάλα Λόγια”, οι “Μεγάλες Υποσχέσεις”. Ευθύς εξ’ αρχής, ακόμα και όποιος δεν έχει δει, δεν έχει περπατήσει ή δεν έχει οδηγήσει στην Πανεπιστημίου, όποιος δεν ξέρει καν και καν που βρίσκεται αυτός ο δρόμος, αν είναι φαρδύς ή στενός, ανηφορικός ή κατηφορικός, ίσιος ή με στροφές, μπορεί να συλλάβει - μέσω της επισημότητας και όχι μόνο - ότι “είναι κάτι σημαντικό”. Το παραμύθι αρχίζει να ξετυλίγεται λοιπόν πριν καν ο πολεόδομος (σαν τεχνικός της εξουσίας) ανοίξει το στόμα του ή τα χαρτιά του. Και ύστερα τα ανοίγει (το στόμα και τα χαρτιά) για να περιγράψει την αναγκαιότητα του έργου, δηλαδή την δική του (επαγγελματική) αναγκαιότητα, σαν λύτης / σωτήρας σε σχέση με “προβλήματα”, “δυσλειτουργίες” ή “ατέλειες” (της πόλης και της ζωής σ’ αυτήν), χωρίς να χρειάζεται καν να χρησιμοποιήσει τέτοιες λέξεις. Αρκεί ένα κλείσιμο του ματιού:**

...Την τελευταία δεκαετία, η αργή αλλά σταθερή απομάκρυνση των πολιτικά και ιδεολογικά κεντρικών λειτουργιών και των περισσότερων εμπορικών και οικονομικών δραστηριοτήτων σε πόλους και άξονες της περιφέρειας δημιούργησε μια δυναμική εγκατάλειψης, κυρίως των παλαιών προστατευόμενων κτιρίων, αλλά και πολυόροφων οικοδομών, διαμορφώνοντας συνθήκες κενού, καταφυγίου και έλξης για ασταθείς κοινωνικές ομάδες και ανεπίσημες δραστηριότητες, σαφώς πριν ενσκήψει η οικονομική κρίση και ενταθούν δραματικά τα περισσότερα φαινόμενα. Στην κατάσταση αυτή έχει προστεθεί τα τελευταία χρόνια η κοινωνική και η πολιτική αμφισβήτηση....

Όσο μακρύτερα ζει κανείς απ’ τον προς σωτηρία δρόμο, τόσο ευκολότερο είναι - αν πάρει τα παραπάνω λόγια του πολεοδόμου τοις μετρητοίς - να τον φανταστεί ως εξής: παρατημένος δρόμος, χορταριασμένα πεζοδρόμια, σκουπίδια παντού, ο αέρας σπρώχνει εδώ κι εκεί άδειους σκουπιδοντενεκέδες, που και που εμφανίζεται κανάς κοκκαλιάρης σκύλος, κομμάτια από κτίρια που σκάνε με πάταγο σηκώνοντας σκόνη· και μουσική υπόκρουση Ένιο Μορικόνε. Οι “ασταθείς” κοινωνικές ομάδες θα πρέπει να είναι “κοινωνικές ομάδες” (τι είναι αυτό ακριβώς;) που παραπατάνε και σέρνονται και κουτουλάνε και πέφτουν. Οι “ανεπίσημες δραστηριότητες” είναι δύσκολο να παρασταθούν, αλλά με βάση τα προηγούμενα θα πρέπει να είναι “παπατζήδες” στην καλύτερη των περιστάσεων· “λαθρονεκροθάφτες” στη χειρότερη. Ναι, αλλά δεν είναι (και) γι’ αυτόν τον δρόμο που οι καταστηματάρχες διαμαρτύρονται εδώ και δεκαετίες ότι γίνονται πολλές διαδηλώσεις που εμποδίζουν το εμπόριο; Χμμμμ....ναι.... Φαίνεται ότι υπάρχουν πολλοί και διάφοροι διαδηλωτές που περνάνε από δω σαν φαντάσματα, σα σκιές σε ταινία western, σηκώνοντας ακόμα περισσότερη σκόνη· γέροι έμποροι ανήμποροι να φύγουν προς “πόλους και άξονες της περιφέρειας”· και (ίσως) συνταξιούχοι μπάτσοι που ρίχνουν με το τσουβάλι δακρυγόνα, κάνοντας την κόλαση της εγκατάλειψης ακόμα πιο θεαματική: είναι η “κοινωνική και πολιτική αμφισβήτηση” που έχει κάτσει πάνω στη “δυναμική της εγκατάλειψης”, σαν μια πρόσθεση δίπλα στις “ασταθείς κοινωνικές ομάδες” και τις “ανεπίσημες δραστηριότητες”.
Αν αυτά τα ομιχλώδη είναι ικανά και αναγκαία για την μυθομανία του πολεοδόμου, που σαν κινηματογραφικός σκηνοθέτης ήρθε να “αλλάξει το σκηνικό” γεμίζοντάς το με πλήθη χαρούμενα, οι υπόλοιποι της εξουσίας, που είναι μαζί του (στην παρουσιάση του  σχεδίου και όχι μόνο) τα λένε λιγότερο μασημένα.
Ο εργοδότης του (του ι.Ω.) για παράδειγμα:

....Όχι, δεν θα λύσουμε μόνο με αυτό το πρόγραμμα τα προβλήματα της μετανάστευσης, των ναρκωτικών, της πορνείας και τα άλλα κοινωνικά ζητήματα. Ας αρχίσουμε όμως να διορθώνουμε τον χώρο όπου αυτά τα προβλήματα καλλιεργούνται...
... Όχι, δεν θα λύσουμε το πρόβλημα της ασφάλειας του κέντρου. Πιστεύουμε όμως ότι οι ίδιοι οι πολίτες θα περιφρουρήσουν το κέντρο, αν εγκρίνουν το αποτέλεσμα με την παρουσία τους και η πολιτεία πιεστεί να αναλάβει τις ευθύνες της...

Επιτέλους! Ο εργοδότης λέει λέξεις γνωστές: μετανάστευση, ναρκωτικά, πορνεία, και “άλλα κοινωνικά ζητήματα” - και ασφάλεια πάντα. Μα πως είχε διαφύγει ως τώρα ότι οι πολεοδόμοι είναι οι κατάλληλοι για να “λύσουν” το “πρόβλημα” της “μετανάστευσης”.... των “ναρκωτικών”.... της “πορνείας”... Πώς είχε γίνει αυτό το κακό; (Για την ασφάλεια; Ααααχχχ - αυτή η ασφάλεια είχε πάντα την αγκαλιά της ανοικτή στην πολεοδομία! [2]).
Κι επίσης, ο δήμαρχος (της Αθήνας):

...Πρέπει, συνεπώς, να συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι πολλοί τέτοιοι χώροι της πόλης δεν χρησιμοποιούνται επαρκώς για λόγους που έχουν να κάνουν με την πίεση στην οικονομικών δραστηριότητα, με την έξοδο της κατοικίας και την αλλοίωση της πληθυσμιακής σύνθεσης, με την υπερσυγκέντρωση ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, με την περιβαλλοντική υποβάθμιση και κυρίως με την εγκληματικότητα, την εν γένει παραβατικότητα και την ανασφάλεια που δυστυχώς επικρατεί, ελπίζω όχι για πολύ ακόμη, σε πολλές γειτονιές της πόλης...

Άλλο ένα “επιτέλους”! Μπράβο!!! Όχι μόνο που ο δήμαρχος, όπως και ο εργοδότης, λένε πιο πεζά αυτό που η διανοητική καλλιέργεια και επιστημονική εξειδίκευση του πολεοδόμου δεν επιτρέπει (βλέπεται, αυτός μιλάει για κτίρια, οικοδομές, πόλους και άξονες, ενώ οι άλλοι μιλάνε για αφρικάνους μετανάστες, πουτάνες, πρεζάκια και νταραβέρια...). Μπράβο και επειδή ξεστομίζουν αυτόν τον σκληρό ντετερμινισμό: στρώστε κυβόλιθους (υλικό πεζοδρόμησης), φυτέψτε και κανά θάμνο εκεί που τώρα είναι άσφαλτος, και θα δείτε πως θα φύγει αμέσως το κακό!

Και πως θα γίνει αυτό το μαγικό ρε μάγκες; Κοινωνιολόγοι, ανθρωπολόγοι, μπάτσοι, τραμπούκοι, φασίστες, σεκιουριτάδες, δικαστές, έμποροι γενικά, δηλαδή ένα κάρο επαγγελματικοί κλάδοι που ασχολούνται επίσης με το ξερίζωμα του κακού (όχι μόνο απ’ το κέντρο της Αθήνας) θα πρέπει να μένουν άναυδοι με την αποκάλυψη ότι είναι αρκετά μερικοί τόνοι κυβόλιθων και μερικές ρίζες καλλωπιστικών για να εξουδετερωθεί ένα μεγάλο φάσμα “προβλήματων”!!!!3 Ασφαλώς θα νοιώθουν φθόνο που έρχεται μια ειδικότητα μόνη της (η πολεοδομία) για να πετύχει εκεί που όλοι τους απέτυχαν. Ίσως ίσως μάλιστα, μπροστά στον κίνδυνο της ανεργίας, οι επαγγελματικοί κλάδοι του συμπλέγματος της ασφάλειας να αντιδράσουν υπονομευτικά. Ώρα είναι τώρα να αρχίσουν απολύσεις στην αστυνομία, και το χρήμα να πηγαίνει σε πεζοδρομήσεις!... (Κυκλοφορούν κατά καιρούς φήμες ότι οι πολεοδόμοι και το urban planning μπορούν να θεραπεύσουν πολύ περισσότερα πράγματα, όπως τα αρθριτικά, την ακράτια, τις μηχανολογικές βλάβες εν γένει, κλπ. Όμως οι πολεοδόμοι δεν το λένε, από μετριοπάθεια και καλοκαρδία, μπας και δουλέψουν κι άλλοι κλάδοι...)
Ακόμα χειρότερη συγκοπή όμως θα πάθουν οι σατανικοί αυτοκινητοβιομήχανοι του πλανήτη. Γιατί ποτέ ως τώρα δεν είχε ειπωθεί έτσι ανοικτά και χύμα ότι οι δρόμοι - που - χρησιμοποιούνται - από - αυτοκίνητα, και λεωφορεία, και τρόλεϋ, και μηχανάκια (ακόμα κι αν έχουν φαρδιά πεζοδρόμια κι απ’ τις δυο μεριές, όπως η Πανεπιστημίου...) είναι λάδι στην "εγκληματικότητα και την εν γένει παραβατικότητα και ανασφάλεια"· ενώ, αντίθετα, οι ίδιοι - δρόμοι - χρησιμοποιούμενοι - μόνο - από - πεζούς εξασφαλίζουν το αντίθετο...

...φίλοι της πολεοδομίας και της πεζοπορίας παρακολουθούν εκστασιασμένοι την μεταμόρφωση της Πανεπιστημίου...

Είναι απλό, εξαιρετικά απλό, όσο τα “πλουμιστά ρούχα του βασιλιά”. Ο πολεοδόμος, κι όλο το υπόλοιπο συνάφι της εξουσίας, πολιτικής και οικονομικής, που τον στηρίζει, ισχυρίζεται ότι: εάν σ’ έναν κεντρικό δρόμο μεγάλης κυκλοφορίας καταργήσει κανείς την κίνηση αυτοκινήτων κλπ, τότε μια σειρά θαυμάτων θα ακολουθήσει. Οι εμπορικές και οικονομικές λειτουργίες θα επιστρέψουν.... οι πρεζάκηδες, οι πουτάνες και οι μετανάστες θα φύγουν... τα προστατευόμενα κτίρια θα ομορφύνουν... η ασφάλεια θα ανθίζει από κάθε πόρο... η εγκληματικότητα και η εν γένει παραβατικότητα θα φύγουν όπως ο διάολος μπροστά στο λιβάνι... Είναι εξαιρετικά απλό, αλλά δημιουργεί μια τεράστια απορία έως καχυποψία: αφού τα αυτοκίνητα είναι η πηγή όλων αυτών των δεινών τότε γιατί δεν απαγορεύονται καθολικά; Δεν θα χρειάζονταν καν έξοδα πεζοδρομήσεων - απλά οι πεζοί θα περπατούσαν παντού... Γιατί λοιπόν;
Είναι εξίσου απλό να πει κανείς ρεεεεε ... ποιά ρούχα; φαίνονται οι κώλοι και τ’ αρχίδια σας!!! Γιατί οι ισχυρισμοί της “αυλής” και του βασιλιά πολεοδόμου είναι τόσο ηλίθιοι ώστε δεν χρειάζεται καν ο κόπος να αποδείξει κανείς ότι είναι αστήρικτοι και αυθαίρετοι (μια βόλτα στους μικρούς πεζόδρομους άλλων περιοχών της πόλης θα ήταν αρκετή...). Υπάρχει όμως κάτι που δεν το λέει ούτε ο βασιλιάς πολεόδομος ούτε ο χρηματοδότης του, ούτε ο δήμαρχος ούτε κανένα άλλο κεφάλι εξουσίας. Κι αυτό δεν έχει ούτε “urban ρούχα” ούτε άλλες μαλακίες. Έχει σκέτα λεφτά.
Εδώ και κάτι καιρούς στο ευρύτερο κέντρο της Αθήνας γίνονται χοντρά κόλπα με αγοραπωλησίες κτιρίων. Κάποιος θα σκεφτεί ότι για να γίνονται τέτοιες μπίζνες, αυτοί που αγοράζουν (συχνά σε σκοτωμένες τιμές) σχεδιάζουν την “αναβάθμιση” του κέντρου, έτσι ώστε τα ακίνητά τους να “ανεβάσουν αξία”. Διαφορετικά;
Αυτή η μηχανή (η αναβάθμιση που ανεβάζει τις τιμές) δουλεύει πάντα, μόνο που επίσης εδώ και κάτι καιρούς δουλεύει και σ’ ένα δεύτερο επίπεδο, όχι στενά υλικό, αλλά “φαντασιακό”. Μια εταιρεία real estate που έχει στην κατοχή της δύο, τρία, ή πέντε τέτοια κτίρια (στο κέντρο της Αθήνας ή της Βαρκελώνης ή οπουδήποτε) και είναι εισηγμένη (η εταιρεία) στο χρηματιστήριο του Λονδίνου ή του Χονγκ Κονγκ, θα δει τις μετοχές της να απογειώνονται αν κυκλοφορήσουν τα νέα (ή οι φήμες) ότι επίκεινται έργα “αναβάθμισης” που - θα - ανεβάσουν - την - αξία - των - παγίων - της. Και το παιχνίδι με τις μετοχές θα αποφέρει πολλά κέρδη στους μετόχους εκείνους που είναι εκ των προτέρων “ενήμεροι” για τέτοια νέα... Μάλιστα αυτό το παιχνίδι θα παίζεται καλά, και θα αποφέρει κέρδη, χωρίς να χρειάζεται ποτέ να μπει ένα καρφί στην πράξη: φήμες ή ειδήσεις Χ θα διαδέχονται φήμες ή ειδήσεις Ψ, η μετοχή θα πέφτει (“πούλα - πούλα”!!!) και ύστερα θα ξανανεβαίνει, και μετά θα ξαναπέφτει... Και θα γίνεται η δουλειά...
Εκείνο που χρειάζεται λοιπόν, δεν είναι η μυθολογία του πολεοδόμου να δοκιμάζεται στην πράξη, γιατί εκεί έχει εξασφαλισμένη την πανηγυρική αποτυχία! Εκείνο που χρειάζεται είναι η μυθολογία του πολεοδόμου να ανακοινώνεται!!! Πλαισιωμένη, φυσικά, με όλη την υπόλοιπη εξουσία, που επιτρέπει στο urban planning να σερβίρεται σαν ρεαλιστική προοπτική - ακόμα κι αν είναι φτηνό χρηματιστηριακό prozac.

Χμμμμ... Η αλήθεια είναι λοιπόν ότι ο βασιλιάς πολεοδόμος είναι ξεβράκωτος, αλλά καθόλου βασιλιάς! Ένας υπηρέτης είναι, ένας αυλικός, ένας λακές, που το αφεντικό τον δείχνει λέγοντας “κοιτάχτε έναν ωραίο τζουτζέ που βρήκα”. Κι αν δεν το ξέρει, το υποψιάζεται. Πληρώνεται φυσικά αδρά αλλά, τελικά, έχει ξεπέσει σε παπατζή.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Σπέσιαλ αφιερωμένο στις και στους συντελεστές της εκδήλωσης: ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός re-think Athens + η ιδεολογική και συμβολική σημασία του αθηναϊκού κέντρου που οργάνωσε το “αυτοδιαχειριζόμενο στέκι αρχιτεκτονικής” στις 25/6/2012.
[ επιστροφή ]

** Όλα τα αποσπάσματα είναι απ’ την μπροσούρα της εκδήλωσης.
[ επιστροφή ]

1 - Σύμφωνα με το ίδρυμα Ωνάση ως τις 26/6, ένα μήνα πριν κλείσει η προθεσμία των αιτήσεων, 1200 πολεοδομοαρχιτέκτονες 55 εθνικοτήτων είχαν εκδηλώσει πρόθεση συμμετοχής στο διαγωνισμό. Αν είναι έτσι, πολύ πείνα έχει πέσει στον κλάδο διεθνώς!!!
[ επιστροφή ]

2 - Από μία σύμπτωση (ή, ίσως, όχι και τόσο σύμπτωση) ο τωρινός συγκεκριμένος πολεοδόμος του re-think Athens έγραφε όταν ήταν νεαρός φοιτητής ανάμεσα σε άλλα και τα εξής:

... Οι “εγκληματίες”, ιδεολογικό ψέμα των εχθρών της διαφορετικής πολιτικής πραγματικότητας, συνειδητό γένημα της νέας αστικής τάξης, νομιμοποίησαν την εξυγιαντική αναμορφωτική επέμβασήτης πάνω τους. Η πάλη ενάντια στους μη ενσωματωμένους αρνητές του επιβαλλόμενου νέου οικονομικού συστήματος, με τη νομιμοποίηση του καθορισμού τους σαν εγκληματιών και άρα την ιδεολογική ενσωμάτωσή τους στο νέο πολιτικό χώρο απλώς σαν απροσάρμοστων, καταξιώθηκε σαν πάλη του ηθικού νόμου απέναντι στη διεστραμμένη φύση.
...Αλλά και στην Ελλάδα η αστυνομική ιδεολογία δεν είναι προνόμιο μόνο των μελών των συλλόγων “φίλων της αστυνομίας”... [Δεν] διαμαρτυρήθηκε κανείς στην επιχείρηση απαγόρευσης των μικροπωλητών με στόχο να αλλάξουν όλοι επάγγελμα...
... Αμέσως μετά την απελευθέρωση, στρατιωτικοί - αρχιτέκτονες (ή απλοί αρχιτέκτονες, απόφοιτοι πάντως στρατοκρατούμενων σχολών, όπως τότε γινόταν στην Ευρώπη) εκπονούν σχέδια πόλεως για πολλές πόλεις, κατεστραμμένες, της Ελλάδας... Δεν θα πρέπει να δούμε σ’ αυτή την ξαφνική επιδρομή της πολεοδόμησης ένα τυχαίο γεγονός στην πορεία του “εκπολιτισμού” μας, αλλά μια προσπάθεια για νέα οργάνωση των πόλεων, κάτω από τη νέα κοινωνική κατάσταση που επιβάλλεται, μια προσπάθεια που η επιβολή της προσκρούει πάντα στον λαό, καθώς γίνεται έξω και πάνω σ’ αυτόν, για να ορίσει τη ζωή του και να την ελέγξει...

Αυτά και άλλα πολλά και ενδιαφέροντα περιλαμβάνονταν (και περιλαμβάνονται) στο πολεοδομία και δημόσια τάξη - Αθήνα, οχυρωμένη πόλη, φοιτητική δουλειά του 1977, που έχει εκδοθεί απ’ την Λέσχη Κατασκόπων του 21ου αιώνα στη σειρά Text.
Ο νεαρός φοιτητής Π. Τουρνικιώτης, συν-συγγραφέας του “αθήνα οχυρωμένη πόλη” του 1977, θα κυνηγούσε λοιπόν με τις κλωτσιές τον ώριμο Π. Τουρνικιώτη, καθηγητή πανεπιστημίου πια, και πολεοδομικό εγκέφαλο του re-think Athens, αν τον πετύχαινε πουθενά. Τίποτα προσωπικό, όμως. Χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες νεαροί και νεαρές των δεκαετιών του 1970 και του 1980, θα έπαιρναν στο κυνήγι με μπετόβεργες τους ώριμους εαυτούς τους, αυτούς τους τωρινούς “κυρίους” και “κυρίες”, που άλλοι κυβερνούν, άλλοι παρακυβερνούν, άλλοι έχουν κύρος, άλλοι λεφτά - είναι, τέλος πάντων, εξουσία με άμεσους ή έμμεσους τρόπους - αν τους πετύχαιναν πουθενά.  Όμως τέτοια κακά συναπαντήματα δεν συμβαίνουν... Γιατί το παρελθόν έχει θαφτεί βαθιά, πολύ βαθιά, ώστε ούτε να βρυκολακιάσει δεν μπορεί.
Μόνο τα γραπτά μένουν.
[ επιστροφή ]