σημεία και τέρατα των καιρών:
α μέρος

η επιθυμία της “επιστροφής του έθνους / κράτους”: αντιπαγκοσμιοποίηση

Για άλλους ήταν μια ευκαιρία για μπάχαλα - μπροστά - σε - πολύ - κόσμο. Για άλλους ήταν μια ευκαιρία για socialising...  Για άλλους μια δυνατότητα απόσπασης πολιτικής υπεραξίας... Για άλλους μια ευκαιρία επαναστατικού τουρισμού.... Για άλλους ένα serial event που δεν έπρεπε να χάσουν... Ή ένας συνδυασμός κάποιων απ’ αυτά... Ή συνδυασμός όλων... Ή, τα κίνητρα, ήταν και πιο ταπεινά... Όπως και να έχει το γεγονός ότι το φαινόμενο της αντιπαγκοσμιοποίησης εξαφανίστηκε σαν τέτοιο απ’ την παγκόσμια δημοσιόσφαιρα χωρίς έναν γενναίο απολογισμό (και τα μακρόχρονα debates επ’ αυτού) είναι από μόνο του γεγονός. Κατάφερε όμως κάτι; Εμείς (δηλωμένοι εξ’ αρχής αντίπαλοί του) λέμε ναι! Κατάφερε εκείνο που ήταν ο κύριος (και ενδεχομένως ο μοναδικός) στόχος του, άσχετα με το αν όσοι / όσες συμμετείχαν σ’ αυτό το φαινόμενο το είχαν συνείδηση ή όχι: έκανε την μορφή πολιτικής διεύθυνσης του καπιταλιστικού κόσμου με το όνομα “έθνος / κράτος” επιθυμητή, προτιμητέα... Πριν ακόμα αυτή η μορφή, εξοπλισμένη γερά σα νεοκρατισμός, πάρει την ιστορική της θέση, σαν ανοικτή επιλογή των αφεντικών. Λέμε λοιπόν ότι το φαινόμενο της αντιπαγκοσμιοποίησης (αρνηθήκαμε και αρνούμαστε σταθερά να το χαρακτηρίσουμε “κίνημα”) στον αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο υπηρέτησε τις ιδεολογικές και όχι μόνο ανάγκες των αφεντικών, προετοιμάζοντας ακόμα και επιμέρους συμμαχίες (δεξιά / άκρα δεξιά του συστήματος με την αριστερά του) πριν αυτές ξεφύγουν απ’ τα όρια της υποτιθέμενης “κινηματικής” γραφικότητας για να γίνουν οργανικά στοιχεία της (τρέχουσας) διαχείρισης της κρίσης.
Το θέμα είναι ότι η απαίτηση για ένα στοιβαρό έθνος / κράτος, κόντρα στις αόρατες δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης, ήταν ήδη γερά παρούσα στο μυθικό (και πολυτραγουδισμένο κάτι παλιότερους καιρούς) Seattle, το 1999. Και το είδος της κοινωνικο/πολιτικής συμμαχίας που στήριζε αυτό το φαινόμενο ήταν επίσης σαφές παντού στον πρώτο κόσμο. Όταν το πράγμα έφτασε στα μέρη μας, με την μορφή του “4ου ευρωπαϊκού φόρουμ”, είχαμε την διεστραμμένη χαρά να μελετήσουμε από κοντά τα συστατικά του. Ήταν μια λαμπρή γιορτή τότε, την πρώτη βδομάδα του Μάη του 2006, που τέλειωσε με μια άσκηση της ελληνικής αστυνομίας. Δεν ξέρουμε πόσοι, πόσες και ποιοί / ποιές κρατάνε ακόμα ζωντανή στη μνήμη τους εκείνη την γιορτή “του κινήματος των κινημάτων” όπως ήταν το hype, αλλά εμείς, σαν εχθροί του θυμόμαστε.
Θυμόμαστε ότι η δεξιά του κράτους και του κεφάλαιου δεν συμμετείχε τότε με την μορφή των άθλιων νεοναζί (δεν θα ήταν δυνατόν) αλλά με μια πιο ανθρωπιστική. Της εκκλησίας, και μάλιστα της χριστιανικής. Σε κάτι περιθωριακής κυκλοφορίας σελίδες όπου είχαμε καταγράψει τα συμπεράσματά μας τότε, γράφαμε μεταξύ άλλων (οι τονισμοί στο πρωτότυπο):

...
Δεν είναι μόνο η μεταμοντέρνα υπαγωγή της εργασίας και των κοινωνικών σχέσεων στους σχεδιασμούς του κράτους και των αφεντικών που αποτέλεσαν υλικό του 4ου ευρωπαϊκού κοινωνικού Φ/Φ. Tο παρόν έδωσαν και οι παραδοσιακές τεχνικές, οι παραδοσιακοί δυνάστες: οι εκπρόσωποι του χριστιανισμού!!! Όσο κι αν σοκάρει την υποτιθέμενη, έστω ροζ, «προοδευτικότητα» φαινομένων του είδους «κοινωνικό φόρουμ», στο ρεπερτόριό τους έχει εγκατασταθεί για τα καλά η κυρίαρχη θρησκεία στην ευρώπη. Διακοσμημένη, φυσικά, με ανθρωπιστικές και «προοδευτικές» έγνοιες.
Ψάχνοντας δειγματοληπτικά το “ποιόν” όχι των ελλήνων οργανωτών / μελών του 4ου κοινωνικού Φ/Φ αλλά των ευρωπαίων καλεσμένων του (και ομιλητών σε διάφορα “τραπέζια”) βρήκαμε ενδιαφέρουσες παρουσίες. Για παράδειγμα στο θέμα Φορολογία στην Eυρώπη: αγώνας ενάντια στο φορολογικό ανταγωνισμό και στη φοροδιαφυγή - για παγκόσμια δικαιοσύνη και αναχρηματοδοτούμενη ανάπτυξη (5/5, ώρα 10 πμ) ένας από τους ομιλητές ήταν εκπρόσωπος του Xριστιανικού Eργατικού Kινήματος - Συνομοσπονδία Xριστιανικών Συνδικάτων της Γαλλίας. Mπορεί να υποθέσει κανείς τι είναι τα “χριστιανικά συνδικάτα της Γαλλίας”: στην καλύτερη των περιπτώσεων είναι κάτι εξίσου δεξιό, συντηρητικό, καθεστωτικό με την εδώ ΔAKE. Aλλά τουλάχιστον εδώ οι δεξιοί δεν μοστράρουν και την χριστιανοσύνη τους στον εργατοπατερισμό.
Aνάλογη παρουσία ανακαλύψαμε στο θέμα Eυρώπη και διακρίσεις:  οιά πολιτική μπορεί να εφαρμοστεί όπου τα Xριστιανικά Συνδικάτα του Bελγίου είχαν παρουσία και λόγο. Kαι στο Aς ξανασκεφτούμε την Eυρώπη: τι είδους δημοκρατική επανίδρυση της Eυρώπης; (5/5, ώρα 2.30 μμ). Eδώ ο Marc Becker μίλησε σαν γραμματέας της Eθνικής Συνομοσπονδίας Xριστιανικών Συνδικάτων Bελγίου. Kαι είχε καλή παρέα συνομιλητών - για να μη νομίζει κανείς ότι η “αριστερά” του 4ου κοινωνικού Φ/Φ πιάστηκε θύμα διαβολικής νοθείας. Στο ίδιο τραπέζι, μ’ αυτό το τόσο “κεντρικό” θέμα της επανίδρυσης της Eυρώπης, ομιλητές ήταν επίσης ο Aλέκος Aλαβάνος (κάποτε στέλεχος του κκε, τώρα πρόεδρος του συνασπισμού, ο οποίος υποτίθεται ότι θέλει τον χωρισμό “κράτους και εκκλησίας” στην ελλάδα, αλλά δουλεύει για την επανασύνθεση “αριστεράς” και χριστιανισμού στη βάση...) καθώς και ο πολύς, άλλοτε “κομμουνιστής” και άθεος, νυν πρόεδρος της ιταλικής βουλής (και κατά δήλωσή του “συναισθηματικά φορτιζόμενος από τις χριστιανικές τελετές”...) F. Bertinotti. Tης ιταλικής “κομμουνιστικής επανίδρυσης”.
Στο θέμα Πνευματικότητα και κλιματική αλλαγή (6/5, 1.00 μμ) οργανωτής του “τραπεζιού” ήταν το ECEN - με ολόκληρες τις λέξεις European Christian Enviromental Network. Kαι μόνο ο όρος “πνευματικότητα” θα ανατρίχιαζε οποιονδήποτε σοσιαλδημοκράτη του 1920 ή του 1970 που θα ήθελε να κρατήσει, έστω, τα προσχήματα του υλισμού. Kαι οποιοσδήποτε, έστω και σκέτος αστός, θα κορόιδευε ότι με τέτοια “τραπέζια” το 4ο κοινωνικό Φ/Φ όντως υπονοεί ότι ο «άλλος κόσμος» είναι ο απο κάτω...
Aλλά υπήρχαν και πιο στρατηγικά ενδιαφέροντα. Στο θέμα Kοινή κοινωνική ηθική των μονοθεϊστικών θρησκειών για το μέλλον της Eυρώπης (6/5, 10.00 πμ - “μετά την εκκλησία”) το τραπέζι είχε πολύ “θεό”. Oργανωτές: Eυρωπαϊκό Δίκτυο Eκκλησιών σε Kίνηση, Eκκλησία της Bάσης / Mαδρίτη, Eμείς Eίμαστε Eκκλησία (Iταλία), Pax Christi (Iταλία). Oμιλητές: Tonio Dell’olio από Pax Christi, Aθανάσιος Xατζόπουλος - επίσκοπος Aχαΐας, Mohsen Mouelhi από την Διάσκεψη Sufi Jerahi της Iταλίας, και Jeremy Milgrom, ραβίνος από το Iσραήλ.
Ποιά σοσιαλδημοκρατία; Πολύ θα του πήγαινε του 4ου ευρωπαϊκού κοινωνικού Φ/Φ. Mια καρικατούρα φαρσοκωμωδίας τύπου unesco είναι...

Kαι φυσικά δεν ήταν μόνο αυτές οι χριστιανικές παρουσίες. H πανευρωπαϊκή μκο Caritas, με διάφορες εθνικές θυγατρικές της, μετωπική οργάνωση του Bατικανού, ήταν διάσπαρτη εδώ κι εκεί, σε ανθρωπιστικά τραπέζια. Tην Caritas την εντοπίσαμε σε δύο τουλάχιστον θέματα φεμινιστικού περιεχομένου σαν επίσημο ομιλητή. Δυστυχώς δεν είχαμε την υπομονή να ψάξουμε ένα προς ένα τα 284 θέματα και τους ομιλητές τους για να ανακαλύψουμε είτε απευθείας, είτε μέσω κάποιας μκο, το μακρύ χέρι του Xριστόδουλου. Eίναι σίγουρο πως “δεν θα άφηνε το Bατικανό να αλωνίζει” στο 4ο κοινωνικό Φ/Φ. Πάντως και μόνη της η παρουσία του ορθόδοξου επίσκοπου Aχαΐας δίνει το στίγμα.
...

Τελειώναμε την ανόσια έριδά μας, με τα εξής δηλητηριώδη (και ενδεχομένως “προφητικά”):

...
Όμως υπάρχει πολιτική με άλλους τρόπους. Στις παρέες των εφήβων αγοριών υπάρχει η λέξη «μπουρδελότσαρκα», και αφορά ένα είδος βαριεστημένης διασκέδασης: βόλτα στα μπουρδέλα χωρίς σεξ, απλά για μια κλεφτή ματιά εδώ κι εκεί. Στις παρέες των μεγαλύτερων υπάρχει ο όρος “clubing” που σημαίνει το ανόρεχτο βολτάρισμα στα μαγαζιά / στρατόπεδα της διασκέδασης “μπας και προκύψει τίποτα ενδιαφέρον”. Yπάρχουν επίσης οι όροι “zapping”, “shopping” κλπ, που αφορούν την ίδια δυστυχία: να μην ξέρεις τι θες, να μην θες τίποτα, και να ψάχνεις να “πιαστείς” από ένα ελκυστικό κάτι / τίποτα.
Aυτή είναι η mainstream α-κοινωνικότητα στον σε κρίση αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο. Tο μόρφωμα “κοινωνικό φόρουμ” έρχεται τελευταίο, καταϊδρωμένο, αλλά επίκαιρο για να μετατρέψει τους σπασμούς της α-κοινωνικότητας σε ικμάδα του κοινωνικού. Aυτό είναι πολιτική: οι παπάδες, οι αγύρτες και οι αφελείς (κάθε είδους) πέφτουν καθημερινά ο ένας πάνω στον άλλο, σαν μισοάψυχα υποκείμενα / αντικείμενα της κατανάλωσης, της μεταφυσικής, του τριτογενή τομέα, των μεταφορών, της πολεοδομίας - και κανένας τους δεν μπορεί, ούτε θέλει, να αναγνωρίσει τον άλλον. Aλλά οι παπάδες, οι αγύρτες και οι αφελείς (κάθε είδους) που συναντιούνται στο καλοφωτισμένο 18ο υπόγειο της πολιτικής (με την “παλιά” έννοια) ακτινοβολούν και εισπράτουν την ψευδαίσθηση μιας συνάφειας που είναι, δήθεν, “δύναμη αλλαγής”.
H πολιτική ιδιωτικοποιήθηκε ως τον έσχατο βαθμό χάρη στη νίκη του εναλλακτισμού. Kι όπως οι μικρές, ή λίγο μικρές, ή μικρομεσαίες, ή μεσαίες ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι αναγκασμένες να περνάνε, πλέον, από διαδοχικά κύματα συγχωνεύσεων για να επιβιώσουν (στον μεταξύ τους πόλεμο), έτσι και οι εξατομικευμένες, ιδιωτικές μικρο - πολιτικές των καπιταλιστικών κοινωνιών και των υπηκόων τους, αφού σπάνε τα μούτρα τους στο “όλοι εναντίον όλων”, είναι αναγκασμένες κι αυτές να περάσουν από διαδοχικά κύματα συγχωνεύσεων για να “αυτοαναγνωρίζονται”. Kαι όχι μόνο.
Tο κοινωνικό φόρουμ είναι όντως, απ’ αυτή τη σκοπιά και μόνο, μια πολιτική διαδικασία: ανασυνθέτει δια της αδιάκριτης συγχώνευσης τις ιδιωτικές, ατομικές, πολιτικές του “Εγώ” που έχουν χρεωκοπήσει. Kαι χωρίς να αλλάξει τίποτα στα βασικά τους προτάγματα, τις κάνει (ή προσπαθεί να τις κάνει) “μπλοκ”.
Mόνη της αυτή η διαδικασία φαίνεται να είναι ανεμομάζωμα. Aν όμως κατανοηθεί σαν οργανική διαδικασία του μετασχηματιζόμενου καπιταλιστικού κράτους τότε το ανεμομάζωμα έχει χρησιμότητα. H πρόληψη είναι μόνο ένα τμήμα αυτής της χρησιμότητας.

Γιατί ήταν δυνατόν τότε να κατηγορήσουμε την υποτιθέμενη αριστερά του συστήματος (στην ελλάδα και όχι μόνο) ότι δουλεύει, όσο μπορεί, για τον μετασχηματισμό του καπιταλιστικού κράτους; Και πως ήταν δυνατόν να κατηγορούμε ένα φαινόμενο με διεθνικά χαρακτηριστικά ότι δουλεύει υπέρ του (μετασχηματισμένου) έθνους κράτους; 
Το δεύτερο ερώτημα είναι εύκολο ν’ απαντηθεί. Μετασχηματισμοί που αφορούν κρίσεις και δομικές αναδιαρθρώσεις του καπιταλιστικού κόσμου συμβαίνουν πάντα και σε μεγάλη κλίμακα. Απ’ την γαλλική επανάσταση και μετά, άλλωστε, η ιδέα του “έθνους / κράτους” ήταν ταυτόχρονα “εθνική” (σε σχέση με κάθε επιμέρους δομή εξουσίας) και “διεθνής”, σαν ηγεμονική τάση.
Σε ότι αφορά όμως το πρώτο ερώτημα, η απάντηση είναι πιο σύνθετη. Η έννοια της “παγκοσμιοποίησης” γεννήθηκε μέσα στο λεξικό των αφεντικών· και ήταν εξ’ αρχής μια αποπροσανατολιστική από την εργατική σκοπιά έννοια. Ο καπιταλισμός είναι, έτσι κι αλλιώς, πλανητικός· είναι υποχρεωμένος σα σύστημα εκμετάλλευσης να επεκτείνεται διαρκώς, και τα έχει καταφέρει καλά, με την μία ή την άλλη μορφή, σ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Τι θα μπορούσε λοιπόν να σημαίνει “παγκοσμιοποίηση”; Την “ελευθερία κίνησης του χρήματος” ή την “ελευθερία κίνησης των εμπορευμάτων” σ’ όλον τον πλανήτη; Εάν επρόκειτο γι’ αυτό, ο όρος “νεοφιλελευθερισμός” θα ήταν υπεραρκετός. Φαίνεται, τελικά, ότι η λέξη “παγκοσμιοποίηση” αφορούσε μόνο κάποιους φιλόδοξους ιμπεριαλιστές, της Ουάσιγκτον και του Λονδίνου, μαζί με τους συμμάχους τους: υποδήλωνε όχι την αυτονόητη (για τα αφεντικά) παγκόσμια επικράτεια του καπιταλισμού, αλλά την ηγεμονία ορισμένων μέσα σ’ αυτήν. Την δυνατότητά τους, εν πάσει περιπτώσει, να διαμορφώνουν έτσι τους κανόνες λειτουργίας του καπιταλισμού ώστε να εξυπηρετούνται τα δικά τους συμφέροντα· ενάντια στα συμφέροντα άλλων ομοίων τους.
Μιας και κανένας δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα να προσδιορίσει την σημασία της “παγκοσμιοποίησης”, η έννοια της “αντιπαγκοσμιοποίησης” ήρθε απλά σαν ένα σύνθημα κενό κατ’ αρχήν. Για ορισμένους ιδεολόγους (ή, απλά, επιτήδειους πωλητές βλακείας) το “αντιπαγκοσμιοποίηση” ήταν περίπου συνώνυμο με το “αντικαπιταλισμός”· ως εάν ο καπιταλισμός να είναι ένα σύστημα εκμετάλλευσης που μόνο “διαλύει σύνορα” και δεν δημιουργεί διαρκώς καινούργια· ως εάν ο καπιταλισμός να είναι ένα σύστημα εκμετάλλευσης που μόνο δημιουργεί “ελευθερίες” και όχι ταυτόχρονα και δουλείες. Ορισμένοι γέροντες και πρώην, του είδους Νέγκρι, πρόσφεραν μια θεωρητική υποστήριξη της εντελώς λαθεμένης από πολλές πλευρές ιδέας ότι υπάρχει, ή πρόκειται να υπάρξει σύντομα, κάποια “παγκόσμια κυβέρνηση”, ή θεσμοί ανάλογης εμβέλειας και αξίας... Πράγμα που θα μπορούσε να το ισχυριστεί κανείς (μιλώντας για την ευρώπη) ήδη στον 18ο ή τον 19ο αιώνα, όταν οι ευρωπαΐοι βασιλιάδες ήταν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο συγγενείς μεταξύ τους· κάνοντας και πάλι λάθος... Εν τέλει, διάφοροι θεωρητικά αγράμματοι που αρέσκονταν να παριστάνουν έως και τους μαρξιστές, κάμποσοι δεξιοί συνωμοσιολόγοι, και ανάμεσα αρκετοί άπειροι, αφελείς ή καιροσκόποι, βρέθηκαν να πολεμάνε μαζί μια λέξη, την “παγκοσμιοποίηση”, αραδιάζοντας τα πιο αντιφατικά μεταξύ τους “αντί-”: από τον φόρο Τόμπιν μέχρι τον “ανθρωπιστικό” έλεγχο της μετανάστευσης, για το καλό της πολιτιστικής ποικιλίας...
Το μόνο “αντι-” που δεν χωρούσε στην ευκίνητη λίστα της “αντιπαγκοσμιοποίησης” ήταν ο καθαρός εργατικός ανταγωνισμός! Το ιστορικό κάλεσμα της Α διεθνούς, το προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε, δεν είχε καμία θέση σ’ αυτό το φαινόμενο (της “αντιπαγκοσμιοποίησης”) που απέκλειε την ύπαρξη ταξικών αντιθέσεων και ταξικά αντίπαλων συμφερόντων ακόμα και στην πιο μικρή κλίμακα καπιταλιστικού χωροχρόνου. Η αφηρημένη αναπαράσταση ήταν οι λαοί (το πολύδυναμο - ή, πιο σωστά, ετερόκλητο - πλήθος· multitude) απ’ την μια μεριά και μια δράκα ελίτ (προσωποποιημένη στις διάφορες διεθνείς συνόδους) απ’ την άλλη. Και παρά την γεωγραφική και cyber κινητικότητα των διαμαρτυρόμενων, η προτιμητέα μορφή πολιτικής διοίκησης (ή η προτιμητέα κλίμακα κοινωνικής οργάνωσης) αποδεικνυόταν, σα μέσος όρος, το “έθνος / κράτος”: απ’ τα αμερικανικά συνδικάτα στο Seattle ήδη, το έθνος / κράτος καλούνταν να εμπλακεί ενεργητικά κατά της “ασυδοσίας” της “παγκοσμιοποίησης”.

Εάν περίμενε κανείς, στις αρχές του 21ου αιώνα, να συναντήσει ένα διεθνές φαινόμενο “εθνικισμού” παρόμοιο με εκείνο έναν αιώνα πριν, θα ήταν γελασμένος. Εάν, για να συνειδητοποιήσει κανείς την καπιταλιστική διαλεκτική μεταξύ διαφορετικών μορφών ελέγχου της εργασίας, περίμενε την ηγεμονική αναβίωση παλιών συμβόλων, θα ήταν ανιστόρητος. Ο παλιός εθνικισμός / φασισμός αναπτύχθηκε μέσα απ’ την κρίση ενός τεράστιου (ακόμα και για τα τωρινά δεδομένα) κύματος “παγκοσμιοποίησης”, στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα, συνδυάζοντας την αριστοκρατική (ιδεολογική) “οπισθοχώρηση” των αστικών τάξεων με τις ανάγκες του αναδυόμενου βιομηχανισμού - και είχε στόχο ολοφάνερο να κομματιάσει πολιτικά και να ελέγξει μέσα στα εθνοκρατικά σύνορα το (τότε) “παγκοσμιοποιούμενο” προλεταριάτο. Στην επόμενη φάση κατάργησης των εμποδίων στην κίνηση του χρήματος και των εμπορευμάτων τ’ αφεντικά υπήρξαν ιδιαίτερα προσεκτικά στο να κρατήσουν (και στην πραγματικότητα να επιδεινώσουν) τα εμπόδια στην κίνηση των εργατών... Η περιβόητη “παγκοσμιοποίηση” στα τέλη του 20ου αιώνα είχε αυτήν την εξαίρεση: όχι για το προλεταριάτο!
Αλλά ακριβώς ίδια ήταν η εξαίρεση και για το φαινόμενο της “αντιπαγκοσμιοποίησης”, που έμοιαζε είδωλο του υποτιθέμενου αντίπαλού της, και όχι πραγματικός εχθρός. Από εργατική σκοπιά το πρώτο μεγάλο μέτωπο αναμέτρησης με τις ρυθμίσεις και τις προσταγές του νεοφιλελευθερισμού θα έπρεπε να είναι το (παγκόσμιο) εργασιακό dumping· δηλαδή οι “εθνικές διατιμήσεις” της εργασίας· δηλαδή τα “υπόλοιπα” της μορφής έθνος / κράτος, που εξασφάλιζαν ακριβώς αυτήν την διατίμηση / υποτίμηση, τόσο εκτός όσο και εντός συνόρων, απ’ την μια άκρη του κόσμου ως την άλλη. Αυτό το μέτωπο δεν θα ήταν από μόνο του “αντικαπιταλιστικό” - θα ήταν όμως βασική προϋπόθεση της παγκόσμιας εργατικής αυτοσυνείδησης.
“Παραλείποντας” αυτήν την “ενοχλητική λεπτομέρεια”, την ταξική διαστρωμάτωση του καπιταλισμού όποια πολιτική / διοικητική μορφή κι αν έχει, το φαινόμενο της “αντιπαγκοσμιοποίησης” έμεινε να σκιαμαχεί (διασκεδάζοντάς το) με τα επιφαινόμενα της ιστορικής διαλεκτικής. Η νοσταλγία για το έθνος / κράτος εκδηλώθηκε με διάφορες φλυαρίες. Απ’ το “το μικρό είναι καλύτερο” μέχρι βαθυστόχαστες αναλύσεις για το μέγεθος της επικράτειας που είναι βολικότερο για τους αγώνες και ευνοϊκότερο για την διαμόρφωση των Χ ή των Ψ συσχετισμών. Ήταν ολοφάνερο ότι αυτές οι ομιλούσες κεφαλές που ονομάζονταν άλλοτε g8, άλλοτε ποε, άλλοτε δντ και παγκόσμια τράπεζα, και γίνονταν στόχος πολυπληθών διαδηλώσεων, το μόνο για το οποίο ανησυχούσαν ήταν η δική τους φυσική ασφάλεια· ούτε δευτερόλεπτο δεν ανησύχησαν για την σταθερότητα του συστήματος. Το σχήμα “εμείς οι πολλοί - εσείς οι λίγοι” παρέπεμπε σ’ έναν απίστευτο αναχρονισμό, λες και ο καπιταλισμός βρισκόταν στα πρώτα του πολιτικά στάδια, των βασιλικών οίκων και των παλατιανών αυλών.
Δεν το θεωρούμε καθόλου συμπτωματικό που το ίδιο σχήμα επαναλαμβάνεται, σαν υποτιθέμενα ανταγωνιστικό, στη διάρκεια της παρούσας φάσης της κρίσης. Απ’ το occupy Wall Street μέχρι τις διάφορες παραλλαγές “αγανακτισμένων”. Δεν το θεωρούμε συμπτωματικό επειδή όποιος θέλει να κρύψει με ενεργητικό τρόπο την ταξική διαίρεση των καπιταλιστικών κοινωνιών, είτε από συμφέρον είτε από βλακεία, ένα βασικό πρέπει να κάνει: να κατασκευάζει κίβδηλες αντιθέσεις...