τα κύτταρα περιμένουν...

Είναι απ’ τα θαύματα που έχουν ήδη συμβεί, και συνεχίζουν να συμβαίνουν καλπάζοντας: οι βιοτεχνολογίες. Τους καλούς καιρούς, της ευδαιμονίας, ήταν ντεμοντέ (ή εξειδικευμένη παραξενιά) το ασχολούνται οι κινηματικοί (και) με τις βιοτεχνολογίες, αφού πάντα βρίσκονταν πολύ πιο πεζά (και πολύ πιο λούμπεν) ζήτηματα για να περνάει ο καθένας τον καιρό του. Τους κακούς κι ανάποδους καιρούς πάλι, πού να τρέχεις... Άλλα είναι πολύ πιο επείγοντα (πράγματι· αλλά εκτός απ’ το στομάχι θα έπρεπε να πεινάει, με άλλους τρόπους και για τους δικούς του λόγους, και το μυαλό...). Πάντως οι βιοτεχνολογίες τρέχουν, όπως άλλωστε και οι σχετικές με την πληροφορική έρευνες και εφαρμογές (ή εφαρμογές σε αναμονή). Ζούμε σ’ αυτόν τον κόσμο - κι αυτός ο κόσμος είναι που βρίσκεται σε κρίση, μαζί και σε αναδιάρθρωση. Κι αν δεν το χωράει ο νους μας, είναι επειδή αυτός ο νους μίκρυνε απελπιστικά. Απ’ την μακρόχρονη διαίτα.

Το κυριολεκτικά επαναστατικό (απ’ την σκοπιά της καπιταλιστικής επανάστασης) που έφερε η γενετική μηχανική, είναι ότι έσπασε τα σύνορα μεταξύ των ειδών, μετατρέποντάς το καθένα σε εν δυνάμει εργοστάσιο μιας παραγωγής για την οποία η φυσική εξέλιξη δεν το προόριζε, πλην όμως η τεχνολογική παρέμβαση κάνει εφικτό. Οι γονιδιακές πρωτεΐνες φυτών μεταφέρονται σε ζώα και το ανάποδο: απ’ αυτές τις επιμιξίες παράγονται “ντοπαρισμένα” είδη υψηλής, υψηλότατης παραγωγικότητας. Και εδώ το όνειρο είναι καθολικό: αν είναι δυνατόν να παράγονται τα πάντα, σαν πρώτες ύλες...
Το σύνολο των συνεπειών αυτής της βιοτεχνολογικής επανάστασης δεν έχει γίνει ακόμα κατανοητό - κι αυτό όχι επειδή είναι αδύνατο, αλλά από διανοητική νωθρότητα. Να μια, εύκολη, στο ιδεολογικό στερέωμα. Αν ακόμα και ως τα μέσα του 20ου αιώνα η “φυλετική καθαρότητα” ήταν ένα απ’ τα κλισέ που η αστική τάξη και οι λακέδες της κληρονόμησαν όλο περηφάνεια απ’ την αριστοκρατία, κι αν το “ανώτερο αίμα και σπέρμα” έπρεπε να είναι, υποχρεωτικά, “καθαρό” από επιμιξίες με “κατώτερα - ανθρώπινα - είδη”, η βιοτεχνολογική επανάσταση ανέτρεψε απόλυτα τα δεδομένα. Το μπάσταρδο και όχι το καθαρό είναι πλέον η ανώτατη τάξη· ο γενετικός εμπλουτισμός (ή η γενετική διόρθωση) με τις δυνατότητες ακόμα και των πιο ταπεινών ειδών είναι η κεντρική αξία του “υπερανθρωπισμού”. Αν θα ήταν δυνατό ένα γονίδιο αράχνης να κάνει τους cyberπεζοναύτες αληθινούς spider men ποιός από δαύτους (και κάθε φασίστα φίλο τους) θα έλεγε “όχι”;

Στα πιο πεζά της καθ’ αυτό καπιταλιστικής παραγωγής, οι συνέπειες της βιοτεχνολογικής επανάστασης δεν είναι λιγότερο ριζικά ανατρεπτικές. Τα πιο αγαπημένα είδη εμπορευματικής παραγωγής βιοτεχνολογικών ειδών είναι οι μονοκύτταροι οργανισμοί, όπως τα βακτηρίδια. Ζουν και μεγαλώνουν σε δοχεία ελάχιστου όγκου· και έχουν εκπληκτική ταχύτητα και έκταση αναπαραγωγής. Ο γρήγορος και εκτεταμένος πολλαπλασιασμός είναι το άγγιγμα του Μίδα για την καπιταλιστική αξιοποίηση. Εάν τοποθετηθεί ένα μονάχα βακτηρίδιο σ’ έναν κατάλληλο δίσκο με θρεπτικό υλικό το πρωί, το βράδυ της ίδιας ημέρας θα υπάρχουν 5 δισεκατομμύρια τέτοια κύτταρα: η απόλυτη αξιοποίηση του χώρου και του χρόνου! Με ελάχιστη αρχική πρώτη ύλη τεράστια παραγωγή!
Η ανθρώπινη ινσουλίνη είναι ένα χρήσιμο παράδειγμα - του γεγονότος ότι υπάρχουν και σημαντικά κοινωνικά οφέλη απ’ την βιοτεχνολογική επανάσταση. Η ινσουλίνη είναι ένα απ’ τα πιο παλιά προϊόντα της διεθνούς φαρμακευτικής βιομηχανίας. Ανακαλύφθηκε από τους Banting και Best το 1928, και εμπορευματοποιήθηκε απ’ την (στο ξεκίνημά της τότε) φαρμακευτική Eli Lilly corporation. Για να παραχθεί ικανή ποσότητα ανθρώπινης ινσουλίνης για τα εκτατομμύρια των διαβητικών που την είχαν άμεση ανάγκη, από το 1930 που ξεκίνησε η παραγωγή της ως το 1985 έπρεπε να αφαιρείται το πάγκρεας από εκατοντάδες χιλιάδες μοσχάρια και χοιρινά στα σφαγεία. Τα κύτταρα που παράγουν ινσουλίνη αντιστοιχούσαν περίπου στο 1% της μάζας του παγκρέατος· έπρεπε να απομονωθούν και στη συνέχεια να εξαχθεί απ’ αυτά η ινσουλίνη, με μια διαδικασία πολλών βημάτων, στην οποία εμπλέκονταν χιλιάδες εργάτες.
Η εξέλιξη των γνώσεων και των τεχνικών πάνω στη βιολογία αλλάξε ριζικά την διαδικασία. Το γονίδιο που ευθύνεται για την δημιουργία της ανθρώπινης ινσουλίνης εισάγεται σε βακτηρίδια. Αυτά τα βακτηρίδια καλλιεργούνται σε δοχεία χωρητικότητας ενός τόνου, και το 20% της μάζας τους είναι ινσουλίνη. Ένα μονάχα εργοστάσιο, στην Jefferson Avenue της Ινδιανάπολης, παράγει αρκετή ινσουλίνη για το σύνολο των διαβητικών στις ηπα. Είναι εξαιρετικά σημαντικό για τους διαβητικούς: η ανθρώπινη ινσουλίνη έπαψε να είναι σπάνια, άρα και ακριβή. Είναι σημαντικό και για τις βιομηχανίες που την παράγουν: πληρώνουν πολύ λιγότερη ανθρώπινη εργασία απ’ ότι την εποχή του παγκρέατος. Τα βακτηρίδια ζητούν ελάχιστα, στοιχίζουν ελάχιστα.

Η εκρηκτική παραγωγικότητα των μεταλλαγμένων ειδών μπορεί (και πρέπει) να θεωρηθεί σαν εκρηκτική αύξηση της παραγωγικότητας της ανθρώπινης εργασίας. Γιατί αυτή (η ανθρώπινη εργασία) εξακολουθεί να υπάρχει, είτε αφορά την έρευνα είτε αφορά την “φροντίδα” των κυτταρικών μηχανών - και όλα τα υπόλοιπα. Όπως συμβαίνει και με τις εφαρμογές της πληροφορικής, οι βιοτεχνολογικές “λύσεις” ανεβάζουν όχι μόνο επιμέρους αλλά το σύνολο της παραγωγικότητας της εργασίας. Το 1940, αρχή του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, το 50% των εργατών στις ηπα δούλευε άμεσα σε κατασκευαστικούς τομείς υλικών πραγμάτων ή εμπορευμάτων. Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1980, το 22% των εργατών παρήγαγε πολύ περισσότερα. Το 1995, λιγότερο απ’ το 20% των εργατών παρήγαγε, στην άμεσα υλική παραγωγή, τόσα πολλά που ήταν αδύνατο να καταναλωθούν. Πέρα από εύλογους ή μη φόβους για το πόσο μακριά μπορούν να πάνε τα βιοτεχνολογικά θαύματα, είναι κι αυτά μια ισχυρή παράμετρος της αναντίρρητης αλήθειας: θα έπρεπε να δουλεύουμε πολύ λιγότερες ώρες εδώ και πάρα πολύ καιρό. “Θα έπρεπε” αν η συνείδηση του πράγματος είχε την έκταση και την ένταση που της αναλογεί.

Εν τω μεταξύ αυτό το “τόσα πολλά που δεν μπορούν να καταναλωθούν”, σε συνδυασμό με το “όσο λιγότερα έξοδα για ‘εργατικό κόστος’” έχει διαμορφώσει την βάση (και) της οξυμένης φάσης της κρίσης - ας μην το ξεχνάμε. Συμβαίνει να μην μπορούμε να ζήσουμε σαν αυτο-πολλαπλασιαζόμενα βακτηρίδια μέσα σε γυάλες, τόσο φτηνά - κι αυτό είναι πρόβλημα για τ’ αφεντικά. Και, παρότι οι έρευνες καλπάζουν σε σημεία που ο μέσος υπήκοος να μην μπορεί να φανταστεί, ακόμα και τα βιοτεχνολογικά θαύματα δεν καταλήγουν όλα στην αγορά. Όπως συμβαίνει και στην πληροφορική, ο ίδιος ο ερευνητικός καλπασμός μπορεί να ακυρώσει μεθαύριο ένα χθεσινό θαύμα. Αλλά ακόμα κι αν δεν συμβεί έτσι, δεν υπάρχει πάντα η ανάλογη “καταναλωτική δύναμη”.
Οργανωτικά και παραγωγικά και στις βιοτεχνολογίες συγκεντρώνονται δυνάμεις. Το πότε και που ακριβώς θα ξεσπάσουν ίσως να μην το ξέρουν ούτε τα ίδια τ’ αφεντικά του τομέα. Αλλά η συγκέντρωση δυνάμεων δεν μπορεί να κρατήσει επ’ άπειρον. Θα είναι σα να συσσωρεύει κανείς μονοκύτταρα βακτηρίδια μέσα σε καζάνια χωρίς να παίρνει τίποτα: κάποια στιγμή ή θα ξεχειλίσουν ή το καζάνι θα σκάσει.