οι δολοφόνοι των νησιών κεϋμάν
(είναι κουνούπια)

Τα στοιχεία είναι στη θέση τους: μια βιοτεχνολογική εταιρεία με μεγάλες φιλοδοξίες· ένας γενετικά τροποποιημένος οργανισμός που απελευθερώνεται στο περιβάλλον· η πλήρης άγνοια των κατοίκων της περιοχής όπου συμβαίνει αυτό· η εκ των υστέρων αποκάλυψη, οι καταγγελίες, οι φόβοι. Και το συμπέρασμα: οι βιοτεχνολογίες (και οι βιοτεχνολόγοι) βρίσκονται εκτός ελέγχου.
Ο δάγγειος πυρετός είναι μια ιογενής αρρώστια που μεταδίδεται στο είδος μας από κουνούπια στις τροπικές περιοχές του πλανήτη. Και είναι σ’ ένα ποσοστό των κρουσμάτων θανατηφόρος αυτός ο πυρετός (ειδικά σε παιδιά) επειδή προκαλεί εσωτερικές αιμορραγίες. Δεν υπάρχει αντίδοτο για τον ιό - συνεπώς υπάρχει μια επιστημοτεχνολογική πρόκληση (και) εδώ, για την σωτηρία της ανθρωπότητας. Ως εδώ καλά. Τι θα σήμαινε όμως η τεθλασμένη αντιμετώπισης του δάγγειου πυρετού, δια της μαζικής παραγωγής μεταλλαγμένων κουνουπιών που δεν θα αφήνουν (ζωντανούς) απογόνους, έτσι ώστε να εξαφανιστεί το είδος “κουνούπι”, τουλάχιστον στις περιοχές με τα πολλά κρούσματα δάγγειου; Ίσως άλλον έναν αποστομωτικό θρίαμβο της επιστήμης. Ίσως κάτι διαφορετικό.

Η αγγλική βιοτεχνολογική φίρμα Oxitec (spin-off του πανεπιστημίου της Οξφόρδης) είναι απ’ αυτές που έχουν στον ορίζοντά τους τον επιστημονικό θρίαμβο. Και τα κέρδη - φυσικά· κυρίως αυτά. Δεν είναι η μοναδική που ασχολείται μ’ αυτόν τον τομέα, της εμπορικά αξιοποίησιμης γενετικής τροποποίησης εντόμων. Αλλά πήρε κεφάλι στον ανταγωνισμό του “ταχέως αναπτυσσόμενου τομέα” όταν το 2009 απελευθέρωσε σε 10 δόσεις 3 εκατομμύρια μεταλλαγμένα κουνούπια δικής της κατασκευής στο νησί μεγάλο κεϋμάν στην Καραϊβική. Μόνο που δεν το ανακοίνωσε σε κανέναν. Όχι, σίγουρα στους ντόπιους: η απελευθέρωση είχε “πειραματικό χαρακτήρα”, προκειμένου να μετρηθεί η αποτελεσματικότητα του νέου είδους· και να πουληθεί ύστερα στις κυβερνήσεις των κρατών που έχουν έντονο πρόβλημα δάγγειου πυρετού. Την σχετική ανακοίνωση την έκανε, τελικά, ένα χρόνο μετά. Τότε οι ντόπιοι έμαθαν ότι είχαν γίνει μέρος του πειράματος...
Η πατέντα της Oxitec έγκειται στη γενετική τροποποίηση των αρσενικών κουνουπιών με την προσθήκη στα κύτταρά τους ενός γονιδίου που παράγει μια τοξική πρωτεΐνη. Το γονίδιο μεταφέρεται στους απογόνους / αυγά, και, όσο βρίσκονται σ’ αυτή την κατάσταση, τα σκοτώνει. Πριν γίνουν κανονικά έντομα. Η απελευθέρωση εκατομμυρίων μεταλλαγμένων αρσενικών κουνουπιών τέτοιου είδους, που ζευγαρώνουν με τα “φυσικά” θηλυκά, (υποτίθεται ότι) περιορίζει δραστικά την επόμενη γενιά, κι ύστερα την μεθεπόμενη - μέχρι την εξαφάνιση του είδους. Το αξιοσημείωτο είναι ότι αυτή η βιοτεχνολογική εξολόθρευση απλά δεν χρειαζόταν: απ’ την δεκαετία του ‘50 κιόλας εφαρμόζονται παρόμοιας λογικής προγράμματα, μόνο που αντί για γενετική τροποποίηση γίνεται “στείρωση” των αρσενικών κουνουπιών με ραδιενέργεια· οπότε πάλι μείωση των απογόνων. Προς τι, λοιπόν, η βιοτεχνολογική υπηρεσία - προς - την  - ανθρωπότητα της Oxitec;
Το καινούργιο που ρίχνει στην αγορά (και, ουσιαστικά, στην πολιτική οικονομία του καπιταλισμού) η “λογική” των σχεδιασμένων μεταλλάξεων είναι η γενεαλογική εξόντωση των “επικίνδυνων” ειδών - αντί της συγχρονικής εξόντωσής τους, που έχει υπάρξει η πάγια σταθερά των σχέσεων του ανθρώπινου είδους με το φυσικό του περιβάλλον εδώ και χιλιετίες. Αυτή η τελευταία συνοψιζόταν στο “σκοτώνουμε τώρα ό,τι μπορούμε”. Αντίθετα η λογική των μεταλλάξεων είναι “τροποποιούμε / δηλητηριάζουμε σε βάθος χρόνου”, έστω κι αν αυτός ο χρόνος είναι (προκειμένου περί εντόμων που έχουν σύντομο κύκλο ζωής) ημέρες ή βδομάδες. Οι βιοτεχνολόγοι δεν το κρύβουν άλλωστε. Δεν τους ενδιαφέρει απλά και μόνο το “τώρα” της ζωής. Τους ενδιαφέρει η κατάκτηση, η απαλλοτρίωση, ο έλεγχος της διαδοχής των γενεών· η κατάκτηση της αναπαραγωγής, “φυσικής” ή/και κοινωνικής. Ο δάγγειος πυρετός ή ό,τι παρόμοιο, είναι απλά πρόσχημα σ’ αυτήν την εκστρατεία. Όπως είναι πρόσχημα η αύξηση της παραγωγής γάλακτος (ορισμένων καλλιεργούμενων θηλαστικών) ή η αντοχή στην ανυδρία (για ορισμένα καλλιεργούμενα φυτά).
Η Oxitec για παράδειγμα δεν περιορίζεται στη γενετική μετάλλαξη κουνουπιών εναντίον του δάγγειου πυρετού. Έχει μεταφέρει ήδη το know how της στη μετάλλαξη κι άλλων ενοχλητικών εντόμων, με “μεγάλη αγορά”. Θέλει, με δυο λόγια, να γίνει η Monsanto της βιοτεχνολογίας εντόμων. Κι αν δεν τα τα καταφέρει αυτή, θα είναι κάποια άλλη στη θέση της: ο τομέας υπόσχεται μεγάλα κέρδη.

Μαθαίνοντας οι κεϋμανέζοι τι γινόταν πίσω απ’ την πλάτη τους (και συνεχίζει να συμβαίνει χωρίς να μπορούν να το εμποδίσουν) εξέφρασαν μαζί με την οργή τους και μερικά απλά ερωτήματα. Τι θα γίνει, για παράδειγμα, αν η τοξική πρωτεΐνη μεταφερθεί σε άνθρωπο μέσω του τσιμπήματος;  - Δεν μεταδίδεται - διαβεβαίωσε η εταιρεία· χωρίς να μπορεί να το αποδείξει... “Εξάλλου (είπε η εταιρεία) απελευθερώνουμε μεταλλαγμένα αρσενικά κουνούπια, που δεν τσιμπούν - μόνο κατά λάθος μπορεί να απελευθερωθούν μεταλλαγμένα θηλυκά...” Ακόμα κι αν ήθελε κανείς να καθησυχαστεί από τις διαβεβαιώσεις μιας βιοτεχνολογικής εταιρείας που κάνει τις δουλειές της σκοτάδι και, φυσικά, “λάθη”, στον πλανήτη δεν υπάρχουν μόνο κουνούπια και άνθρωποι. Χάρη σε μια σύνθετη αμοιβαιότητα υπάρχουν κι εκείνα τα είδη που τρέφονται (και) από τα κουνούπια· και είναι απίθανο να αποφεύγουν τα μεταλλαγμένα αρσενικά. Το τι μπορεί να συμβεί σ’ έναν ευρύτερο ζωϊκό κύκλο απ’ την απελευθέρωση μιας μετάλλαξης (ενός φονικού γονιδίου, μιας τοξικής πρωτεΐνης...) ούτε η Oxitec ούτε οποιοσδήποτε άλλος τέτοιου είδους σωτήρας της ανθρωπότητας μπορεί να το προβλέψει. Είναι τεχνικά αδύνατο - και οικονομικά αυτοκτονικό. Κι ούτε είναι δυνατό να προβλεφτεί το αν μια σχεδιασμένη μετάλλαξη προκαλέσει μια επιπλέον, “φυσική”, σαν αντίβαρο. Τα αντιβιοτικά προκάλεσαν τη δημιουργία υπερ-ιών, και τίποτα δεν δείχνει ότι θα είναι διαφορετική η εξέλιξη με τα φονικά γονίδια. Τα υπερ-έντομα, βέβαια, μπορεί να είναι μια ευκαιρία παραπάνω για τα συμφέροντα των βιοτεχνολόγων και των εταιρειών τους· αρκεί να μην δείξουν (αυτά τα υπερ-έντομα) εκλεκτική επιθετικότητα προς τους λαμπρούς επιστήμονες και τεχνικούς.
Ενστικτώδικα διάφοροι θιγόμενοι πληθυσμοί εδώ κι εκεί στον πλανήτη καταλαβαίνουν πως κάτι πολύ βρώμικο συμβαίνει με τις επιχειρηματικά σχεδιασμένες μεταλλάξεις. Η κατάκτηση του μέλλοντος ήταν πάντα η τοξική υπόσχεση κάθε μορφής και κλίμακας εξουσίας. Όμως ποτέ πριν στην ιστορία του ανθρώπινου είδους αυτή η τοξική εκροή σε βάρος του μέλλοντος δεν γινόταν με τόσο πρακτικό και αναπόδραστο τρόπο, τοις μετρητοίς, μέσα στο παρόν - όπως τα καταφέρνουν οι βιοτεχνολογίες. Από γενιά σε γενιά. Ποτέ πριν το μέλλον δεν ήταν τόσο ελάχιστα μεταφυσικό. Ποτέ πριν τα σωθικά της καπιταλιστικής πολιτικής οικονομίας δεν ήταν τόσο ωμά απλωμένα μπροστά μας. Και ποτέ πριν δεν είχαν μαζευτεί στις καπιταλιστικές κοινωνίες τόσες μύγες πάνω απ’ τα πτώματα των βεβαιοτήτων...