τα στενά του Ορμούζ (και άλλες κλεισούρες)

Όποιος, σήμερα, κάνει την πρόβλεψη ότι οι επερχόμενοι διακρατικοί ανταγωνισμοί (“πόλεμοι”) θα γίνουν για το πετρέλαιο (ή την “ενέργεια” γενικά) έχει τόσες πιθανότητες ευστοχίας όσο κι εκείνοι που στις αρχές του 20ου θα προέβλεπαν ότι οι (τότε) επερχόμενοι πόλεμοι θα σχετίζονταν με τα γαμησιάτικα των βασιλικών οίκων της ευρώπης. Παρ’ όλα αυτά τέτοιου ιστορικού συγχρονισμού (δηλαδή: κοιτώντας αδιόρθωτα το παρελθόν) εκτιμήσεις και προβλέψεις συνεχίζουν να γίνονται, και εμφανίζονται σαν πειστικές. Γιατί; Επειδή το παρελθόν βαραίνει πάνω στις τρέχουσες γενιές.... κλπ κλπ.
Τέτοια περίπτωση είναι τα στενά του Ορμούζ. Μια ματιά στο χάρτη και ένα διαγώνιο κοίταγμα οποιασδήποτε πετρελαϊκής φιλολογίας δίνει μια εξήγηση του γιατί τα στενά του Ορμούζ είναι ένα απ’ τα πιο “καυτά” σημεία του πλανήτη. Ιράν απ’ την μια μεριά, αραβικά σεϊχάτα απ’ την άλλη, και στη γύρα τα μαντρόσκυλα του αμερικανικού στρατού (και όχι μόνον αυτά...). Μικρή μόνο δόση ιστορικής περιέργειας όμως θα ήταν αρκετή να κάνει την προκλητική ερώτηση: γιατί τα στενά του Ορμούζ είναι ΤΩΡΑ hot point και όχι το 1980 (ένα χρόνο μετά την εδραίωση της ιρανικής επανάστασης), το 1990 ή το 2000; Μήπως τώρα και όχι πριν 30, 20, 10 χρόνια ο καπιταλιστικός κόσμος είναι περισσότερο από ποτέ εξαρτημένος απ’ το αραβικό πετρέλαιο; Αν είναι έτσι, ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος γιατί έγινε; Μήπως τώρα η Μόσχα ή το Πεκίνο είναι αδύναμες δυνάμεις και όχι πριν 20 ή και 10 χρόνια; Ή μήπως αυτή η περιοχή του κόσμου ήταν ανέκαθεν θρυαλίδα ενός εκτεταμένου διακρατικού πολέμου, κι απλά δεν είχε βρεθεί ένας χριστιανός να μας το πει;
Υπάρχει κι άλλη προκλητική ερώτηση. Γιατί η Ουάσιγκτον, επί 32 συνεχή χρόνια, συντηρεί αυτήν την πολεμική εκκρεμότητα κατά του ιρανικού καθεστώτος, ενώ είχε και την δύναμη και τις ευκαιρίες να έχει καταλήξει σ’ έναν πολιτισμένο και αμοιβαία επωφελή συμβιβασμό; Οικονομικά και γεωπολιτικά. Αν αλλάζαμε τις πρωτεύουσες και αντί για την Ουάσιγκτον βάζαμε στην ερώτηση το Τελ Αβίβ, εκεί τα πράγματα θα ήταν απλά: ένα κράτος / μπάτσος σαφέστατα και θρέφεται από κάθε ευκαιρία που το κάνει αναγκαίο· άρα είναι εχθρικό σε οποιονδήποτε συμβιβασμό, ανεξάρτητα απ’ τα οφέλη που θα είχε σε τρίτους. Αλλά η Ουάσιγκτον;

Τα στενά του Ορμούζ ξαναμπήκαν ορμητικά στην πολεμική γεωγραφία όταν πρόσφατα η μεν Ουάσιγκτον προώθησε την τακτική του οικονομικού στραγγαλισμού της Τεχεράνης μέχρι νέα ύψη (φιλοπόλεμης) βλακείας, η δε Τεχεράνη απάντησε με στρατιωτικές ασκήσεις στον περσικό, και την απειλή ότι άμα χρειαστεί θα σφραγίσει αυτήν υδάτινη παρραξενιά της γεωγραφίας και της καπιταλιστικής πολιτικής οικονομίας, κι ό,τι γίνει έγινε: αραβικό πετρέλαιο γιοκ. Απειλή που βολεύει ιδιαίτερα την Ουάσιγκτον, αφού έχει αναγορευτεί σαν φύλακας της ελεύθερης ροής του αραβικού πετρέλαιου - λέμε τώρα! Αν το πράγμα έμενε εκεί θα ήταν η συνηθισμένη γελοιογραφία της προπαγάνδας - αλλά δεν έχει μείνει εκεί. Ωστόσο, μετά τόσους “πόλεμους για το πετρέλαιο” (στο ιράκ, στο αφγανιστάν, ακόμα και στη λιβύη) ένας ακόμα με τέτοιο προσχηματικό όνομα θα φτάσει να κάνει πειστικό το ότι οι Αχαιοί κατέστρεψαν την Τροία για μια γυναίκα...

Πάνω: τα στενά του Ορμούζ σε χάρτη, και κάτω: με ψαράδικα. Αλλάξτε τα καϊκια με τα ταχύπλοα του ιρανικού στρατού, και θα καταλάβαιτε πόσο εύκολο είναι να γίνει μποτιλιάρισμα για τα (τεράστια) πετρελαιοφόρα...

μαύρες κηλίδες

Για να λέει το αμερικανικό υπουργείο ενέργειας ότι κάθε μέρα περνούν τα στενά του Ορμούζ τάνκερ φορτωμένα με 17 εκατομμύρια βαρέλια ακατέργαστο πετρέλαιο (το 20% της παγκόσμιας κατανάλωσης) κάτι θα ξέρει. Αλλά εάν αυτό το 20% λείψει και η Ουάσιγκτον με τους συμμάχους της έχει συμβάλλει σ’ αυτήν την έλλειψη άμεσα ή έμμεσα, θα είναι σαν η ίδια ομάδα ιμπεριαλιστικών ορέξεων να αποφάσισε “να κάνει μάγκα” τον Τσάβες και το πετρέλαιο της βενεζουέλας, ή τον Πούτιν και τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου που έχει υπό την εποπτεία της η Μόσχα. Αναγκαστικές παρενέργειες θα πείτε - σωστά. Έστω. Αλλά γιατί το κακό; Για να μην αποκτήσει η Τεχεράνη πυρηνικά;  Ξανά έστω. Αλλά αν έτσι πάει το πράγμα, τότε γιατί είναι “ένας πόλεμος για το πετρέλαιο” και όχι “ένας πόλεμος για τα πυρηνικά” - με παράπλευρη απώλεια το αραβικό πετρέλαιο;
Η πετρελαϊκή σοφία - εξήγηση των πάντων - κτυπάει κόκκινο όταν δει κανείς τις “νέες αμερικανικές κυρώσεις” κατά του ιράν. Η Ουάσιγκτον - λέει - θα κόψει τις εμπορικές και οικονομικές παρτίδες (εν είδει τιμωρίας) όχι με την Τεχεράνη (με την οποία δεν έχει τέτοιες) αλλά με όποιον αγοράζει πετρέλαιο απ’ το ιράν! Μόνοι εναντίον όλων σε πλανητική κλίμακα, αφού: α) η ευρωπαϊκή ένωση, και ειδικά ο ευρωπαϊκός νότος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι προς το παρόν δεν μπορεί να κόψει τέτοιες κακιές συνήθειες· θα το ξαναδεί το καλοκαίρι· β) το μακρινό Τόκιο επίσης αμφιβάλλει αν μπορεί να κάνει αυτή τη θυσία· γ) το Πεκίνο, η Μόσχα, η Άγκυρα και άλλοι το ξέκοψαν· δ) υπάρχει πάντα η δυνατότητα μεταπώλησης, σα λέμε ότι τ’ αρνιά απ’ την βουλγαρία βαφτίζονται ελληνικά. Ας μη κουβεντιάσουμε για κράτη σαν το πακιστάν ή την ινδία.
Συμπέρασμα ή απορία, διαλέγετε και παίρνετε: είτε οι κατά τόπους πολιτικοί εκπρόσωποι των καπιταλιστικών συμφερόντων πάσχουν από καλπάζουσα μαλάκυνση του εγκεφάλου, είτε μπλοφάρουν. Υποθέτουμε το δεύτερο. Γιατί ακόμα κι αν όλος ο υπόλοιπος πλανήτης έβλεπε ιρανικό πετρέλαιο και ξέρναγε, ακόμα κι αν κανείς δεν έδινε δεκάρα τσακιστή γι’ αυτό, ποιο ακριβώς εικάζει η πετρελαϊκή σοφία ότι θα ήταν το αποτέλεσμα; Μια γενναία αύξηση της τιμής του μήπως; Χαρά στις τσέπες των εμπόρων πετρελαϊκών “συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης” - σα να λέμε.
Ναι, είναι αλήθεια ότι στις 27 του περασμένου Δεκέμβρη ο πρώτος αντιπρόεδρος του ιράν Mihammad - Reza Rahimi δήλωσε ότι “αν οι αμερικάνοι επιβάλλουν κυρώσεις στις εξαγωγές ιρανικού πετρελαίου, τότε ούτε σταγόνα πετρελαίου δεν θα περάσει απ’ τα στενά του Ορμούζ" - αλλά είναι εξίσου αλήθεια ότι η Ουάσιγκτον τις αποφάσισε αυτές τις κυρώσεις, ψάχνει τώρα να βρει τι μπορεί να εφαρμόσει από δαύτες [1]  - εν πάσει περιπτώσει όμως κάτι σταγόνες μαύρου χρυσού περνάνε... Ναι, είναι επίσης αλήθεια ότι από τεχνική άποψη το κλείσιμο των στενών είναι εύκολη δουλειά: με πλάτος λίγο παραπάνω από 50 χιλιόμετρα, αρκεί να αραδιάσει κανείς μερικά μικρά πολεμικά εδώ κι εκεί για να το στομώσει, και μην μπορούν τα τάνκερ να περάσουν χωρίς να βουλιάξουν ό,τι βρουν στο δρόμο τους. Κι αυτό χωρίς να πέσει ούτε μισή τορπίλη. Αλλά είναι εξίσου αλήθεια ότι η Τεχεράνη δεν θα κερδίσει τίποτα απ’ αυτό. Και η Ουάσιγκτον θα χάσει τα λιγότερα από άλλους, συμπεριλαμβανόμενων φίλων της Τεχεράνης. Ναι, είναι αλήθεια, ότι η Ουάσιγκτον περιλαμβάνει την περιοχή στις δικές της ναυτικές / αεροπορικές / στρατιωτικές αρμοδιότητες, και ότι απ’ την εποχή της επανάστασης του ιράν η “φύλαξη” (και) των στενών του Ορμούζ έχει ανατεθεί στην “κεντρική διοίκηση” (centcom) της υποτιθέμενης αμερικανικής πλανηταρχίας. Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι τέτοιου είδους τσαμπουκάδες δουλεύουν καλύτερα σαν απειλή παρά σαν πρακτική εφαρμογή: σε αντίθεση με την στεριά δεν θα είναι εύκολο να ανασύρονται αμερικανικά πτώματα απ’ τη θάλασσα (κυκλοφορούν και σκυλόψαρα), κι αυτό δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι θα εκτιμηθεί απ’ τις οικογένειές τους στα μετόπισθεν.
Με δυο λόγια, το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι η μπλόφα πάει σύννεφο. Πολεμική μπλόφα πάντως, αυτό είναι σίγουρο.

βάση στο ισραήλ, βάση στην αυστραλία

Το επόμενο όμως δεν είναι μπλόφα. Η Ουάσιγκτον ετοιμάζεται να στείλει (μάλλον έχει ξεκινήσει) κάτι χιλιάδες πεζοναύτες στο ισραήλ. Η αφορμή είναι μια μεγάλη άσκηση, με ασαφές χρονοδιάγραμμα. Άσκηση; Η καθεστωτική Jerusalem Post μνημόνευσε τα λόγια ενός αμερικάνου αρχικαραβανά ονόματι Frank Gorenc: δεν θα είναι απλά μια “άσκηση” είπε αλλά επίσης “ανάπτυξη δυνάμεων”. Για όσο χρειαστεί. Και όντως είναι “ανάπτυξη δυνάμεων” αφού ισραηλινοί καραβανάδες θα πιάσουν πόστα σε κεντρική αμερικανική βάση επί γερμανικού εδάφους.
Γιατί στέλνουν στρατό (και αντιαεροπορικά συστήματα, και άγνωστο τι άλλο) οι αμερικάνοι στο ισραήλ; Γιατί αποθηκεύουν ισχυρές διατρητικές βόμβες στα αραβικά σεϊχάτα; Γιατί η Ουάσιγκτον απέσυρε τους καθαρόαιμα στρατιωτικούς στόχους της απ’ το ιράκ αφήνωντας “μόνο” κάτι χιλιάδες μισθοφόρους; Γιατί ο ισραηλινός πρωθυπουργός κλείνει συμφωνία με την “κυβερνώσα αριστερά” της νότιας κύπρου για παρκάρισμα ισραηλινών πολεμικών σε ελληνοκυπριακά αεροδρόμια; Η μία απάντηση είναι πιο καθησυχαστική: επειδή αυτή είναι η δουλειά τους. Εμπόριο όπλων και απειλών, import - export. Η άλλη είναι λιγότερο τέτοια: επειδή ετοιμάζονται για πέσιμο. Υπάρχει και μια τρίτη, ενδιάμεση: δεδομένων μερικών υποχρεωτικών μειώσεων στα παραδοσιακά πολεμοχαρή έξοδα, και για να μην δημιουργήσει η Ουάσιγκτον σε τίποτα ανταγωνιστές της, απ’ το Παρίσι ως την Μόσχα (και την Άγκυρα), την ιδέα ότι θα υπάρξει “τρύπα” στην παρουσία της στη μέση ανατολή, απ’ την μια “αξιοποιεί” την ισραηλινή αγωνία για το μέλλον της χωροφυλακής, κι απ’ την άλλη κάνει επίδειξη δυνάμεων. Αυτή η τρίτη εκδοχή δεν αφορά άμεσα το ιράν - απλά το χρησιμοποιεί. Επιπλέον, μια σχετικά μαζική αμερικανική στρατιωτική εγκατάσταση σε ισραηλινό έδαφος, έχει τα εξής πλεονεκτήματα: δίπλα στην αίγυπτο και δίπλα στο λίβανο... Για την περίπτωση που το Τελ Αβίβ θα ήθελε να δοκιμάσει κανάν “περίπατο” απ’ αυτούς που του βγαίνουν ξυνοί, οπότε μια βοήθεια θα ήταν χρειαζούμενη.
Σε κάθε περίπτωση, η οικονομική και στρατιωτική κατάσταση επί αιώνες, προ καπιταλισμού και μετά, είναι η εξής: κάθε δρόμος μεταφοράς του οτιδήποτε, είτε μετάξι είναι είτε μπαχαρικά, είτε πετρέλαιο είτε (αξιοποιήσιμα) σκατά, δρόμοι στην ξηρά, στη θάλασσα, στον αέρα ή στο διάστημα, είναι στόχος. Ελέγχου - και ανταγωνισμών. Όπως συμβαίνει με τις πηγές των πρώτων υλών (όλων των τέτοιων). Γι’ αυτό, ακόμα κι αν το σημαντικό εξαγώγιμο εμπόρευμα της αραβικής χερσονήσου σε είκοσι χρόνια δεν πρόκειται να είναι (πια) το πετρέλαιο αλλά η άμμος, κάθε “μεγάλη δύναμη”, σε συμμαχία του ενός ή του άλλου τοπικού αφεντικού, θα ενδιαφέρεται να ελέγχει / πουλάει προστασία στα περάσματα.
Τέτοια είναι η περίπτωση των στενών της Malacca - και των πέριξ θαλασσών, νησιών και χερσονήσων, στη νοτιοανατολική ασία. Θάλασσα της νότιας κίνας λέγεται το ιδάτινο μέρος· κίνα, βιετνάμ, μαλαισία, ταϋλάνδη, φιλιππίνες, ινδονησία τα χερσαία. Ειδικά τα στενά της Malacca, ένας μακρόστενος πορθμός που στο πιο στενό του σημείο έχει πλάτος μόνο 3 χιλιόμετρα, είναι ένα είδος ημιπαγκόσμιου πορθμού του Γιβλαρτάρ. Από 50 έως 100 χιλιάδες πλοία κάθε είδους παιρνούν κάθε χρόνο απ’ αυτό το σημείο, πλέοντας σε γραμμές μεταφοράς εμπορευμάτων και πρώτων υλών από τους ασιατικούς καπιταλισμούς (κίνα, ιαπωνία, νότια κορέα, βιετνάμ) προς ινδία, μέση ανατολή, αφρική και ευρώπη· και το ανάποδο. Αν βγάλει κανείς προς στιγμή απ’ τον χάρτη το εμπόριο και τις μεταφορές προς και από την αμερικανική ήπειρο, τα στενά της Malacca είναι απ’ τα πιο σημαντικά περάσματα για την υπόλοιπη παγκόσμια κυκλοφορία και αξιοποίηση εμπορευμάτων και πρώτων υλών. Και επειδή το “να βγάλει απ’ το χάρτη...” ούτε σαν αστείο δεν μπορεί να ειπωθεί από καπιταλιστική άποψη, γι’ αυτό τα βασικότερα των αμερικανικών συμφερόντων (και οι βασικότεροι αμερικανικοί υπολογισμοί) ήταν και παραμένουν σ’ αυτή τη μεριά του κόσμου. Στις δυτικές όχθες του ειρηνικού. 
Σα να μην έφταναν τα μεταφορικά προσόντα της περιοχής, ο βυθός των θαλασσών φέρεται να κρύβει μεγάλα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Μεγάλα αποθέματα αναγνωρίσιμων προσχημάτων για εδαφικές διεκδικήσεις θα ήταν το σωστότερο: νησιά μεγαλύτερα ή μικρότερα, ως επι το πλείστον ακατοίκητα, έχουν γίνει αφορμή ανταγωνισμών μεταξύ της κίνας και άλλων αισθητά μικρότερης ισχύος κρατών (όπως το βιετνάμ, το μπρουνέι, η μαλαισία και οι φιλιππίνες) που αλλοιθωρίζουν προς την Ουάσιγκτον - σε περίπτωση ανάγκης. Αλλά η Ουάσιγκτον νοιώθει μια “έμφυτη ανάγκη” για καταστάσεις ανάγκης, για να είναι χρήσιμη και απαραίτητη παντού, αλλά και ειδικά σ’ αυτήν την περιοχή του κόσμου. Τελευταία δήλωση αυτής της ανάγκης ήταν τα λόγια του αμερικάνου προέδρου Ομπάμα, τον περασμένο Νοέμβρη, απ’ το αυστραλιανό έδαφος και το κοινοβούλιο στην Καμπέρα. Καθώς σχεδιάζουμε τον μελλοντικό [στρατιωτικό] προϋπολογισμό μας, θα εξασφαλίσουμε τα απαραίτητα για να διατηρήσουμε την ισχυρή στρατιωτική μας παρουσία, και ειδικά τη ναυτική μας υπεροχή στην περιοχή είπε ο και κάτοχος Νόμπελ ειρήνης Ομπάμα. Κι όχι απλά λόγια: μαζί με τον αυστραλό πρωθυπουργό ανήγγειλε την δημιουργία μιας καινούργιας αμερικανικής βάσης στο αυστραλιανό Darwin, μικρής ίσως ως προς το μέγεθός της, μεγάλης όμως ως προς το συμβολικό της βάρος. Πράγμα που, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε έναν ακόμα γύρο διακριτικά βιτριολικών διαξιφισμών μεταξύ Πεκίνου και Ουάσιγκτον. Εννοείται ότι οι καλοί (ή, έστω, οι αναγκαστικοί) φίλοι κάνουν τακτικά κοινές στρατιωτικές ασκήσεις. Και οι αντίπαλοι ανάλογες.

Τα στενά του Ορμούζ με το ευρύτερο περιβάλλον τους, και έναν ιρανό καραβανά. Πίσω και δεξιά του (επί του χάρτη) είναι και ο πορθός της Malacca

ένα, δύο, τρία, πολλά “στενά”

Αν κάποιος διαμόρφωνε σήμερα έναν κατάλογο με αιτίες πολεμικών αναμετρήσεων, άλλων μικρότερης ακτίνας επιδράσεων κι άλλων μεγαλύτερης, είναι αμφίβολο αν θα έβρισκε πάνω από μια δεκαριά περιοχές του πλανήτη για τις οποίες δεν υπάρχουν ανταγωνιστικές διεκδικήσεις. Κι ούτε λόγος αν μπει στο λογαριασμό το ηλιακό σύστημα· δεν είναι πια ούτε φουτουριστικές ούτε φαντασιόπληκτες οι βλέψεις για κάποια είδη διαστημικών αποικιών. Μ’ αυτά και μ’ αυτά το πιο λογικό ερώτημα που θα προέκυπτε μετά από αυτήν τη λίστα δεν είναι το αν και πότε θα εκτραχυνθούν αυτές οι αντιθέσεις και θα διαμορφωθούν σε κάποιου είδους μπλοκ αναμετρώμενα μεταξύ τους θανάσιμα, αλλά γιατί αυτό δεν έχει γίνει κιόλας.
Το χειρότερο για όλους εμάς, τα εκατοντάδες εκατομμύρια των πραγματικών δημιουργών του παγκόσμιου πλούτου, είναι ότι η τωρινή φάση της κρίσης δεν είναι βήμα απομάκρυνσης από αυτό το “...και έχει αργήσει” αλλά βήματα κοντύτερα. Είτε σε φάσεις “ανάπτυξης” είτε σε φάσεις “ύφεσης” οι ιμπεριαλισμοί έχουν το γενικό πρόσταγμα, αφού ο καπιταλισμός σαν τέτοιος είναι υποχρεωτικά επεκτατικός, φέρνοντας αντιμέτωπους τους κυρίους εδώ με τους κυρίους εκεί. Αλλά οι περίοδοι που οι δομικές καπιταλιστικές αντινομίες πετάγονται σαν ελατήρια από μια μηχανή που μισοδουλεύει, αυτές οι περίοδοι είναι ακόμα χειρότερες. Ξαναμοιράζεται ο κόσμος - επειδή οι προηγούμενες μοιρασιές έχουν φάει τα ψωμιά τους, και επειδή μια γερή δόση καταστροφής δίνει ικανή ώθηση στην πλήρη λειτουργία της μηχανής, αδιάφορο με το ποιάς εθνικότητας είναι οι νικητές.
Έχουμε μιλήσει γι’ αυτό το ενδεχόμενο (αναπόφευκτο εάν δεν εμποδιστεί από την θαραλλέα και μεγάλης κλίμακας άρνηση εκείνων που “θυσιάζονται”...) όταν δεν μιλούσε κανείς· όταν όλα “πήγαιναν καλά”. Το να ξαναμιλήσουμε τώρα κινδυνεύει να εγγραφεί στα ευαγγέλια του “μοιραίου” και του αναπόδραστου. Βλέπουμε άλλωστε αρκετούς να μαδάνε μαργαρίτες: θα γίνει - δεν θα γίνει πόλεμος;...

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

1 - Το γράφουμε έτσι για να μην διαδίδουν διάφοροι προκατειλημένοι ότι μόνο η ελληνική κυβέρνηση παίρνει αποφάσεις που δεν μπορεί να εφαρμόσει...
[ επιστροφή ]