αίγυπτος: ματωμένες εκλογές

Αν και είναι ως βαθμό λογικό ότι οποιουδήποτε είδους μετάβαση σαν αυτή που επιχειρείται στην αίγυπτο δεν είναι εύκολη, η θηριωδία της στρατο-αστυνομίας στα μέσα του περασμένου Δεκέμβρη, οι 14 καινούργιες δολοφονίες διαδηλωτών και οι ξυλοδαρμοί και οι συλλήψεις εκατοντάδων άλλων, δείχνουν ανάγλυφα και αιματηρά το πόσο λαθεμένο ήταν να θεωρείται “φυσιολογικά” ο στρατός σαν “φίλος της επανάστασης”. Ωστόσο (θεωρούμε ότι) οι εξελίξεις είναι κάπως πιο σύνθετες απ’ όσο αφήνει να εννοηθεί η πολυήμερη επίδειξη νόμου και τάξης στο κέντρο του Καΐρου.
Η πρώτη παράμετρος είναι οι σημαντικές επιτυχίες των δύο ισλαμικών κομμάτων στους δύο πρώτους γύρους των βουλευτικών εκλογών. Αν και δεν πέσαμε πολύ έξω ως προς την εκλογική επιρροή της μουσουλμανικής αδελφότητας (μέσω του κόμματος ελευθερίας και δικαιοσύνης) αστοχήσαμε απόλυτα ως προς την επιρροή του κόμματος Nour, των (σαφώς πιο “σκληροπυρηνικών” σε σχέση με την μουσουλμανική αδελφότητα) σαλαφιστών, που έχουν έδρα την Αλεξάνδρεια. Η επίδοσή τους είναι εντυπωσιακή. Στον πρώτο γύρο πήραν το 24,4% έναντι 38% του κ.ε.δ. και 29,3% των φιλελεύθερων κομμάτων (“αιγυπτιακό μπλοκ” και wafd μαζί). Η διανομή των εδρών δεν είναι βέβαια κατευθείαν ανάλογη των ποσοστών (υπάρχουν και οι ανεξάρτητοι υποψήφιοι, που εκλέγονται σε χωριστό εκλογικό γύρο), αλλά είναι σαφές ότι εάν τα δύο βασικά ισλαμικά κόμματα έμελλε να συνεργαστούν κυβερνητικά, θα είχαν άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Η μουσουλμανική αδελφότητα έχει αποκλείσει ως τώρα τέτοια συνεργασία· επιπλέον έχει δεσμευτεί ότι δεν θα κατεβάσει δικό της υποψήφιο για τις προεδρικές εκλογές (πόστο με αρκετές και σημαντικές εξουσίες) όποτε γίνουν αυτές. Όμως μένει να αποδειχθεί στην πράξη η τακτική της.
Περισσότερο, όμως, απ’ αυτήν καθ’ εαυτήν την επιτυχία του Nour, καθώς αυτή προστίθεται στην αναμενόμενη επιρροή της μουσουλμανικής αδελφότητας, προκύπτει ένα αποτέλεσμα βαρύ για τα κοσμικά κόμματα και τις οργανώσεις της νεολαίας, που είχαν σηκώσει μεγάλο βάρος στη διάρκεια της επανάστασης κατά του Μουμπάρακ. Οι πρώτες όντως ελεύθερες και μετεπεναστατικές εκλογές στην αίγυπτο καταγράφουν αυτό το τμήμα της αιγυπτιακής κοινωνίας σαν “μειοψηφία” - δίνοντας μια σαφή πλειοψηφία στις συντηρητικές ιδεολογίες. Και (εκτιμάμε πως) αυτό το συμπέρασμα ήταν που έχει αναλάβει ο στρατός να μετατρέψει σε νόρμα νόμου και τάξης. 

Πάνω: οι στρατόμπατσοι επί τω έργω.
Και: πλάνο απ’ την διαδήλωση των γυναικών στην πλ. Tahrir.

Κάτω: στις 17/12 έγιναν τα χειρότερα.
Αυτή τη φορά η στρατοαστυνομία, για να μην κουράζεται
να μαζεύει τις σκηνές των διαμαρτυρόμενων, τους έβαλε φωτιά...

Τα ανοικτά ζητήματα κεντρικής πολιτικής διεύθυνσης, και ειδικά το πότε θα γίνουν οι προεδρικές εκλογές (άρα το πότε θα γυρίσει ο στρατός στους στρατώνες) και το υπό πιο καθεστώς θα λειτουργεί ο στρατός κάτω απ’ το καινούργιο σύνταγμα (το θέμα των υπερσυνταγματικών αρχών) είναι γνωστά στους αναγνώστες / στις αναγνώστριες αυτών των σελίδων από την αναφορά μας στο προηγούμενο τεύχος. Σε σχέση μ’ αυτά, και ενδεχομένως για να εκφράσουν μια πιο δυναμική απαίτηση απ’ τις μάλλον χλιαρές και κάποτε συμβιβαστικές ανακοινώσεις των κομμάτων, μέλη των νεολαιΐστικων οργανώσεων (μεταξύ τους και της 6ης Απρίλη) είχαν ξεκινήσει ειρηνικό sit in έξω απ’ το κτίριο του υπουργικού συμβουλίου. Βασικό τους αίτημα ήταν η παραίτηση του νέου (και πρόσφατου) πρωθυπουργού. Ήταν απέναντι σ’ αυτήν (την όχι ιδιαίτερα μαζική σε σχέση με τις συγκεντρώσεις στη διάρκεια της επανάστασης αλλά και μετά) συγκέντρωση διαρκείας που εκστράτευσε η στρατοαστυνομία, με “πλήρη εξάρτηση”. Τις επόμενες ώρες και ημέρες η Qasr Al-Aini (κεντρικός δρόμος του Καΐρου) και η γύρω περιοχή έγινε θέατρο σκληρών οδομαχιών αλλά και θηριωδιών των στρατόμπατσων. Λάδι στη φωτιά έριξαν δηλώσεις κρατικών αξιωματούχων, που ξεκινούσαν απ’ το “αυτοί - οι διαδηλωτές - είναι εχθροί της επανάστασης” και έφτασαν μέχρι το “θα έπρεπε να ριχτούν στους φούρνους των ναζί”! Η ρητορική περί “αόρατων δυνάμεων”, που θέλουν να καταστρέψουν την αιγυπτιακή επανάσταση, έγινε κοινοτυπία στο στόμα διάφορων του στρατιωτικού συμβουλίου. Απ’ τη μεριά ορισμένων διαδηλωτών εν τω μεταξύ οι τυφλοί εμπρησμοί (ή οι απόπειρες εμπρησμών) κτιρίων έδωσαν λαβή για μια έννοια που προβάρεται ξανά και ξανά στην μετεπαναστατική αίγυπτο: “προβοκάτορες”.
Τα αποτελέσματα αυτής της διαχείρισης της δυναμικής νεολαιΐστικης μειοψηφίας εκ μέρους του στρατού ήταν εν μέρει μόνο πετυχημένα. Τα γκάλοπ (άλλο ένα απ’ τα φρούτα της δημοκρατίας...) έδειξαν ότι μεγάλο μέρος της αιγυπτιακής κοινωνίας “καταδίκαζε τους προβοκάτορες”... Η επίσημη στάση της μουσουλμανικής αδελφότητας ήταν (του γνωστού στα μέρη μας είδους) “καταδικάζουμε την βία απ’ όπου κι αν προέρχεται”· πράγμα που, πρακτικά, έβαζε στο ίδιο σακί τους φόνους και τους ξυλοδαρμούς με τους εμπρησμούς. Αντίθετα όμως, η νεολαία της μουσουλμανικής αδελφότητας, αν και δεν συμμετείχε ούτε στις ειρηνικές διαμαρτυρίες ούτε στις οδομαχίες, έσπευσε να καταγγείλει την στρατοαστυνομική βία, χωρίς - στα λόγια τουλάχιστον - να κρατήσει “ίσες αποστάσεις”. Τέλος, εκείνοι που θέλοντας ή μη πήραν θέσεις κατά της καταστολής και υπέρ των διαδηλωτών, ήταν τα στελέχη των κοσμικών κομμάτων.
Το αναγκαστικό σημείο στροφής, που υποχρέωσε την στρατοαστυνομία και το (“μεταβατικό”...) στρατιωτικό συμβούλιο σε αναδίπλωση, ήταν εκείνο το απόγευμα που τα αιγυπτιακά μήντια συνέλαβαν τους στρατόμπατσους να κακοποιούν γυναίκες διαδηλώτριες. Ακόμα και για τους πιο συντηρητικούς αιγύπτιους αυτό ήταν κάτι που ξεπερνούσε κατά πολύ τα όρια ανοχής ή δικαιολογήσεων της βίας. Μια μεγάλη αντικατασταλτική διαδήλωση αμιγώς γυναικεία, με χιλιάδες γυναίκες όλων των κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων, στη πλατεία Tahrir, με συνθήματα κατά του στρατιωτικού συμβουλίου και “οι αιγύπτιες είμαστε η κόκκινη γραμμή” υποχρέωσε τους καραβανάδες να κάνουν πίσω. Με τις γνωστές φραστικές υπεκφυγές βέβαια, του είδους “θα γίνει έρευνα” και “οι υπαίτιοι θα τιμωρηθούν”... Αλλά...

Αλλά ο συνδυασμός μπατσοκαραβανίστικης βαρβαρότητας και σεξισμού άνοιξε έναν καινούργιο λογαριασμό στην μετεπαναστατική αίγυπτο. Μπορεί με τα δεδομένα κοινωνιών που κολυμπούν για τα καλά στο θέαμα (όπως οι πρωτοκοσμικές) αυτό να φαίνεται παράξενο, αλλά οι αιγύπτιες (και οι αιγύπτιοι) αυτό δεν θα το ξεχάσουν για πολύ καιρό. Ποιό; Στρατόμπατσους να ξυλοφορτώνουν πεσμένες στο δρόμο γυναίκες· στρατόμπατσους να σέρνουν μια διαδηλώτρια απ’ τα μαλλιά ξεγυμνώνοντάς την, και έναν από δαύτους να την κλωτσάει στην κοιλιά... Με τις εκατοντάδες δολοφονημένων στη διάρκεια της επανάστασης αλλά και σε διάφορες διαδηλώσεις μετά το καλοκαίρι, η αιγυπτιακή κοινωνία είναι ίσως “πιο εξοικειωμένη” με την καθεστωτική βία απ’ ότι οι δικές μας· όμως η τέτοια μεταχείριση γυναικών, και μάλιστα καταγραμμένη, είναι εντελώς διαφορετικό ζήτημα.
Εξαιτίας αυτού του “υπερβάλλοντος ζήλου των οργάνων της τάξης” δεν είναι μόνο ο στρατός σκληρά εκτεθειμένος. Αλλά κι εκείνα τα κόμματα (αναφερόμαστε κυρίως στο κόμμα της μουσουλμανικής αδελφότητας) που, κάνοντας τους δικούς τους υπολογισμούς, δείχνουν μετριοπάθεια και νομιμοφροσύνη τους δρόμους· αλλά, επιπλέον, κράτησαν ίσες αποστάσεις στις μέρες της καταστολής. Τα περιστατικά σκληρής βίας τόσο κατά γυναικών όσο και κατά αντρών διαδηλωτών, που καταγράφτηκαν και προβλήθηκαν απ’ τα αιγυπτιακά μήντια, δεν ήταν “μεμονωμένα”. Κυριότερο όμως είναι ότι ο μηχανισμός που άσκησε αυτήν την βία δεν είναι απλά ένας βραχίονας του κράτους· είναι, υποτίθεται, ο εγγυητής της “μετάβασης στην δημοκρατία”. Και επειδή είναι αδύνατο να πεισθεί κανείς ότι διαδηλώτριες πεσμένες στο δρόμο είναι “προβοκάτορες” που “καταστρέφουν την δημόσια περιουσία χωρίς λόγο”, τα τωρινά και μελλοντικά επιχειρήματα περιθωριοποίησης των πιο ριζοσπαστικών τμημάτων της αιγυπτιακής νεολαίας ράγισαν σοβαρά.
Ευτυχώς που δεν υπάρχουν διαθέσιμοι πολιτικοί σχηματισμοί που να δοκιμάσουν να εξαργυρώσουν τις όποιες καταγγελίες τους στην στρατοαστυνομική βαρβαρότητα με ψήφους. Το μεγαλύτερο μέρος των εκλογών έχει γίνει - και η απόσταση μεταξύ καλπών και κινήματος είναι καλό να μείνει όσο το δυνατό μεγαλύτερη για τα επόμενα χρόνια. Ακόμα κι αν οι κινηματικοί δεν είναι ακόμα σε θέση να βάλουν το δάκτυλο στις κοινωνικές αντιθέσεις ανοίγοντας ζητήματα όπως η θέση των γυναικών μέσα στον κοινωνικό συντηρητισμό, οι πράξεις των φυλάκων του νόμου το έκαναν, αντεστραμένα και βάρβαρα.
Καθώς η Ιστορία γράφεται δεν θα ήταν φρόνιμο να κάνουμε προβλέψεις για τέτοια ζητήματα, κοινωνικά, που σχετίζονται τόσο με ορατές όσο και με αόρατες πλευρές της καθημερινής ζωής. Όμως μπορούμε να πούμε αυτό: μέσα στις εκλογικές τους επιτυχίες τα συντηρητικά κόμματα έχασαν κάτι· και θα εξαρτηθεί απ’ τους κινηματικούς και τις κινηματικές στην αίγυπτο, όσο μειοψηφία κι αν είναι, το κατά πόσον αυτό το “κάτι” θα αποδειχθεί σημαντικό για το κοντινότερο και το πιο μακρινό μέλλον.