flesh machine

Ο κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ προσδιόρισε τις ιστορικές τάσεις και τις πολιτιστικές κατευθύνσεις του 20ου αιώνα σαν εκείνες που καθοδηγούνται από μια διαδικασία ορθολογικοποίησης. Διαφωνώντας με άλλους διανοούμενους του καιρού του, διανοούμενους ολόκληρου του πολιτικού φάσματος, που πίστευαν ότι η αυξανόμενη ορθολογικοποίηση ήταν μια διαδικσία πάνω στην οποία στηριζόταν η πρόοδος της Δύσης, ο Βέμπερ εντόπιζε την σχέση μεταξύ ορθολογικοποίησης και κοινωνικής εξέλιξης μόνο στο βαθμό που η πρώτη διαμόρφωνε κοινωνικές συνθήκες πολύ πιο σύνθετες από κάθε άλλη προηγούμενη ιστορική περίοδο. Απ’ αυτό το σημείο και ύστερα, ο Βέμπερ διαχωρίστηκε απόλυτα απ’ τους θεωρητικούς της κοινωνικής προόδου, καθώς πίστευε ότι η αποκαλυπτική θυσία της ανθρώπινης ευζωίας, που είναι σύμφυτη με την διαδικασία ορθολογικοποίησης, θα δημιουργούσε συνθήκες γενικής μιζέριας, που θα ξεπερνούσαν κάθε ιστορικό προηγούμενο. Η ιδέα του περιορισμού της διανοητικής δυναμικής και των ανθρώπινων δυνατοτήτων σ’ έναν ορίζοντα εργαλειακότητας, για λογαραριασμό της αυξημένης πολιτικής και οικονομικής αποτελεσματικότητας, είναι ιδιαίτερα ανησυχητική· ειδικά αν εννοηθεί υπό το φως της γενικής ελπίδας για ευτυχία και απόλαυση, με μια εποχή που κυριαρχείται από συστήματα διαχείρισης και ελέγχου. Πράγματι, τα συστήματα διαχείρισης που στην πράξη συγκροτούν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων - διαχείριση και έλεγχος της παραγωγής, του αστικού περιβάλλοντος, των αποθεμάτων, της ξεκούρασης, ακόμα και της έκφρασης... για να αναφέρουμε μερικά απ’ αυτά - απαιτούν όλα τις ανάλογες γραφειοκρατικές διοικήσεις. Αυτά τα συστήματα (είτε είναι επιχειρησιακά, είτε κυβερνητικά, είτε στρατιωτικά) σταθεροποιούν τα όρια μεταξύ των τμημάτων του καταμερισμού εργασίας (καταμερισμού που μπορεί να στηρίζεται στη φυλή, την εθνικότητα, στο φύλο ή στην τάξη) και προκαλούν ένα προφανές αίσθημα διαχωρισμού και αποξένωσης στα άτομα. Που δεν νοιώθουν πλέον καμιά αλληλεγγύη, πέραν των κοινών ορθολογικοποιημένων κοινωνικών τους ρόλων. Το αίσθημα της αποξένωσης γίνεται διαρκώς και πιο έντονο, για να φτάσει ως την απομόνωση που νοιώθει ο καθένας όταν βρίσκεται έξω απ’ το μικρό κομματάκι κοινωνικής ζωής που του αναλογεί.

Η ιδέα του Βέμπερ περί ενός “σιδερένιου κλουβιού της γραφειοκρατίας”, που υπάρχει σαν μια κατασκευή απλών λειτουργικών προσταγών (συντήρησης, επέκτασης και προέκτασης της δομής της ίδιας της γραφειοκρατίας) είναι γεγονός. Έτσι ώστε δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μόνη αναπαράσταση του κοινωνικού, που μοιάζει να έχει περιγραφική ή επεξηγηματική αξία, είναι το σύστημα των μηχανών. Τα δύο βασικά μηχανικά σχήματα που έχουν απασχολήσει την σκέψη όσων αντιστέκονται στο υπάρχον, είναι η μηχανή του πολέμου και η μηχανή της όρασης. Οι σχετικές μ’ αυτές τις μηχανές χαρτογραφήσεις έχουν μελετηθεί, έτσι ώστε να κατανοήσουμε την δομή και τις δυναμικές της παρούσας κοινωνικοπολιτικής κατάστασης, και στις καλύτερες των περιπτώσεων έχουν αξιοποιηθεί για να αναπτυχθούν στρατηγικές αντίστασης στο υπερορθολογικό καθεστώς του παν-καπιταλισμού. Σε σχέση με τέτοιου είδους αναλύσεις, η Critical Art Ensemble προτείνει την ανάλυσης μιας τρίτης μηχανής: της μηχανής του σώματος. Σαν μηχανή του σώματος εννοούμε το ρευστό δίκτυο επιστημονικών και ιατρικών θεσμών με ειδικεύσεις στη γενετική, στην κυτταρική βιολογία, στη βιοχημεία, στην ανθρώπινη αναπραγωγή, στη νευρολογία, στη φαρμακολογία, κλπ· ένα δίκτυο που είναι συναρθρωμένο με τις ευέλικτες και νομαδικές τεχνολογίες της παρατήρησης στο εσωτερικό του σώματος και της ανάπτυξης της χειρουργικής. Η μηχανή του σώματος τέμνεται λειτουργικά σε πολλά σημεία με τα δύο άλλα μηχανικά συστήματα, του πολέμου και της όρασης, αν κι έχει επίσης την δική της αυτοτελή σφαίρα δράσης και το ιδιαίτερο περιεχόμενό της. Έχει δύο βασικές αποστολές: να αποικιοποιήσει εντελώς το σώμα μέσα από τεχνολογίες επιτήρησης και χαρτογράφησης (εγκαινιάζοντας ένα πρόγραμμα πλήρους ελέγχου των σωμάτων, απ’ την ολική, εξωτερική τους διαμόρφωση μέχρι τις πλέον μικροσκοπικές τους συνθέσεις) και να επεκτείνει τα πολιτικά και οικονομικά όρια των σωματικών προϊόντων και υπηρεσιών.

Παρότι η ανάλυση της μηχανής του πολέμου και της μηχανής της όρασης είναι χρήσιμη για την κατανόηση της διαχείρισης της δομής και των δυναμικών του κοινωνικού περιβάλλοντος, δεν είναι και τόσο βοηθητική για να υπηρετήσει την αντίσταση στα καινούργια εσωτερικά σύνορα της αποικιοποίησης του σώματος (στον ιδιαίτερο χώρο όπου λειτουργεί η μηχανή του σώματος). Τα σώματα βρίσκονται στο χείλος του να τεθούν υπό μια καινούργια διαχείριση, και όπως συμβαίνει με όλα τα εξωτερικά πολιτιστικά φαινόμενα, θα οδηγηθούν στο να λειτουργούν εργαλειακά, έτσι ώσστε να ταιριάζουν καλύτερα στις προσταγές του παν-καπιταλισμού (παραγωγή, κατανάλωση και τάξη). Γενικά μιλώντας, οι φορείς της παν-καπιταλιστικής εξουσίας προσπαθούν να εγγράψουν αυτές τις προσταγές κατευθείαν στον κώδικα του σώματος, εγκαινιάζοντας ένα νέο κύμα ευγονικής. Στα πλαίσια αυτού του καινούργιου βιο-καθεστώτος, η φυσική τελειοποίηση θα προσδιορίζεται απ’ την διαθεσιμότητα των ατόμων, ανδρών και γυναικών, στο να διαχωρίζουν εαυτούς / ές από κάθε μη ορθολογικό κίνητρο και κάθε καινούργια επιθυμία, αυξάνοντας απ’ την άλλη την δυναμική τους αφοσίωση στην ποικιλία των πολιτικο-οικονομικών υπηρεσιών που τελειοποιούν την παν-καπιταλιστική κυριαρχία.

Cyberman 03 - του Paul Gerrard

Την στιγμή που φαινόταν ότι η ευγονική έχει αποσυρθεί από την κεντρική κοινωνική σκηνή, επιστρέφει· αν και το θέαμά της έχει τροποποιηθεί ώστε να ταιριάζει στην εποχή. Η ευγονική, τουλάχιστον επιφανειακά, μόνο σιωπηλά αφορά το ζήτημα της βελτίωσης της φυλής ή της εκκαθάρισης της γενετικής προίκας. Τώρα κρύβεται κάτω απ’ την αυθεντία της ιατρικής προόδου και της αποκωδικοποίησης της φύσης. Αυτή η τελευταία είναι που βασικά κάνει την ευγονική ευπρόσδεκτη και πάλι. Η διανοητική ιστορία της Δύσης στον 20ο αιώνα είναι σημαδεμένη απ’ το πάθος της κωδικοποίησης, είτε πρόκειται για πολιτιστικούς κώδικες (της λεκτικής ή της εικονικής αναπαράστασης), είτε πρόκειται για μηχανικούς ή βιολογικούς κώδκες. Οι φορείς της εξουσίας κατάφεραν να αφομοιώσουν και να επωφεληθούν απ’ αυτήν την παράδοση για άλλη μια φορά, εκκινώντας το σχέδιο της πλήρους ορθολικοποίησης των οργανικών περιοχών: των σωμάτων. Το έσχατο γήινο σύνορο πρόκειται να πέσει στην παν-καπιταλιστική εξουσία.

Με σκοπό να αποπροσανατολίσει το μορφωμένο αλλά όχι ειδκευμένο κοινό από την ανάπτυξη και την ιδεολογική εγχάραξη αυτού του νέου τεχνολογικού καθεστώτος, η μηχανή της όρασης κατευθύνει σταθερά την δημόσια προσοχή προς τη μεριά των νέων τεχνολογιών στις επικοινωνίες. Είναι ιδιαίτερης σημασίας η ιδέα ότι οι καινούργιες επικοινωνιακές τεχνολογίες θα κάνουν το σώμα (αν όχι ολόκληρο τον οργανικό κόσμο) υπερ-ρευστό, και ότι οι ανθρώπινοι οργανισμοί θα "αναπτυχθούν" προς μια μετα-ανθρώπινη κατάσταση. Αν μια τέτοια πίστη εδραιωθεί, οποιεσδήποτε ερωτήσεις σχετικά με τους σκοπούς και τις προθέσεις της ορθολογικοποίησης του σώματος γίνονται ασήμαντες. Στο τέλος τέλος, αν τα κορμιά μπορούν να γίνουν οτιδήποτε, κι αν το Καρτεσιανό όνειρο της απελευθέρωσης της συνείδησης από το νεκρό βάρος της οργανικής ύλης βρίσκεται προ των πυλών, ποιόν νοιάζει τι θα γίνει με τα σώματα, ή τι θα βγει απ’ αυτά; Δυστυχώς δεν έχουμε μπροστά μας μια εικονική ουτοπία, ούτε βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα αναβαθμισμένο στάδιο της ανάπτυξης. Η εξελισσόμενη τεχνολογική επανάσταση σχεδιάζεται για να ελέγξει τα σώματα, ώστε να ταιριάζουν στην εντατική ακαμψία των παν-καπιταλιστικών προσταγών, και να αποδέχονται το παθολογικό κοινωνικό τους περιβάλλον. Από την στιγμή που οι σκοποί της μηχανής του σώματος θα ενταχθούν στις γενικές εξισώσεις του μηχανικού κόσμου, δεν υπάρχει περίπτωση οι φορείς της εξουσίας να εγκαταλείψουν ή να υπονομεύσουν την υλική τους αυτοκρατορία. Αυτό που επιδιώκουν οι φορείς της εξουσίας είναι ο καλύτερος, κι αν είναι δυνατόν ο πλήρης έλεγχος της επικράτειάς τους.

Ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα των δοκιμίων που ακολουθούν είναι η δυσκολία του να ξέρει κανείς τι πρέπει να κάνει για να αντισταθεί στην εξελισσόμενη απαλλοτρίωση των σωμάτων. Ενόσω αυξάνονται οι κριτικές μας γνώσεις για την ανάπτυξη της μηχανής του σώματος, τα στρατηγικά και τα τακτικά σχέδια της αντίστασης είναι λίγα. Από την στιγμή που τα σώματα γίνονται συνοριακή γραμμή στην ανάπτυξη του παν-καπιταλισμού, και οι συνθήκες της αλλοτρίωσης αλλάζουν κάθε στιγμή, η στρατηγική στόχευση απ’ τη μεριά των δυνάμεων της αντίστασης χρειάζεται έναν πολύ ριζικό επαναπροσδιορισμό. Ο σκεπτικισμός στις γραμμές των ειδικευμένων τμημάτων της αντίστασης για την ποιότητα της κριτικής στη μηχανή του σώματος είναι δεδομένος, και τα πράγματα γίνονται χειρότερα απ’ το γεγονός ότι δεν υπάρχει αξιόλογη ιστορία αντιστάσεων στην αποικιοποίηση του οργανικού κόσμου, για να την κοιτάξει κανείς, έτσι ώστε να γίνει εφικτή μια αξιόπιστη εκτίμηση για την πιθανότητα στρατηγικών ή τακτικών επιτυχιών στο μέλλον. Επιπλέον, με το να επιτίθεται κανείς στη μηχανή του σώματος, που παρουσιάζεται σαν ένα προοδευτικό γεγονός, κατατάσσεται αμέσως στους νεο-λουδίτες. Ούτε η επιστήμη, ούτε η τεχνολογία είναι πρόβλημα καθ’ εαυτές. Ποτέ δεν ήταν. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι η επιστήμη και η τεχνολογία αναπτύσσονται, εφαρμόζονται και ελέγχονται από το αρπακτικό σύστημα του παν-καπιταλισμού. Το κύριο ρεύμα της ανάπτυξης της γνώσης και της τεχνολογίας καθοδηγείται απ’ τους σκοπούς της αύξησης της αποτελεσματικότητας της στρατιωτικοποιημένης παραγωγής βίας, και/ή από τα διαρκή επιχειρηματικά κέρδη στις μη στρατιωτικές αγορές. Αν ένας επιστήμονας δεν μπορεί να συνδέσει το έργο του με μια τουλάχιστον απ’ αυτές τις δύο κατευθύνσεις, δεν πρόκειται να υποστηριχτεί από πουθενά. Ο παν-καπιταλισμός δεν αναπτύσσει την επιστήμη υπέρ του κοινού καλού, και ούτε πρόκειται να το κάνει στο μέλλον.

Δυστυχώς, βρισκόμαστε μόνο στο στάδιο της περιγραφής και της κριτικής. Έστω κι έτσι, δημιουργούνται κάποια περιθώρια αντίθεσης στην “επίσημη ιστορία”.Το αντιθέαμα που έχει στόχο να απευθυνθεί στο μη ειδικευμένο κοινό, είναι ένα σημαντικό βήμα, αφού οι εντολές και οι μέθοδοι της μηχανής του σώματος κρατιούνται όσο γίνεται πιο μακρυά από τον εξονυχιστικό έλεγχο του μη ειδικευμένου κοινού. Αυτή η κριτική είναι ένα βήμα πέρα από της αφηγήσεις της γραφειοκρατικής ηθικολογίας, της οποίας τα δόντια είναι χειρότερα και από μασέλα. Ωστόσο, από την στιγμή που η μηχανή του σώματος δεν λειτουργεί απομονωμένα μέσα στο βασίλειο της παραγωγής της βίας, από την στιγμή που έχει βάλει το στρατηγικό της υπομόχλιο στο βασίλειο της γοητείας, είναι πολύ περισσότερα αυτά που χρειάζονται στις δυνάμεις της αντίστασης.

(Πρόκειται για την εισαγωγή του βιβλιου Flesh Machine, που εκδόθηκε απ’ την ομάδα Critical Art Ensemble, το 1998, στη Νέα Υόρκη.  Το βιβλίο έχει κυκλοφορήσειν στα ελληνικά , απ’ τις «εκδόσεις των ξένων».
Η εισαγωγή αυτή και το πρώτο κεφάλαιο εκδόθηκαν απ’ το “αντισχολείο”, σαν 16σέλιδη μπροσούρα ένθετη στο περιοδικό midnight rebel, τον Φλεβάρη του 2005...)