should I stay or should I go?
come on and let me know!

Αυτή η κοινωνία είναι σε θέση να παράγει μαζικά πολλές ειδικότητες, στην αυτοδίδακτη εκδοχή τους μεν, αλλά με σιγουριά πολλών τόνων. Κατά καιρούς παράγει μαζικά σεισμολόγους, ποινικολόγους, προπονητές (ποδοσφαίρου κατά προτίμηση), και κάθε έλληνας ξέρει. Το τελευταίο είδος είναι η μαζική παραγωγή οικονομολόγων. Μαζί με τη νοσταλγία του “εθνικού νομίσματος” και την απαρίθμιση των ακαταμάχητων πλεονεκτημάτων του. Που συνοψίζονται στα εξής: α) θα ξεφορτωθούμε τους “ξένους” (ευρωπαίους), που “μας έχουν κάτσει στο σβέρκο χωρίς να μας ρωτήσουν”... β) “θα φυτεύουμε μαρούλια και ντομάτες” για να περνάμε μια χαρά.... γ) “καλύτερα φτωχοί και ελεύθεροι παρά φτωχοί και σκλάβοι”... δ) “θα ξαναφτιάξουμε την βιομηχανία μας που μας την κατέστρεψαν οι ευρωπαίοι”...
Είναι αμφίβολο το κατα πόσον πληθυσμοί που επιδεικνύουν τόση και τέτοια αναίδεια και ακρισία απέναντι ακόμα και στο ίδιο τους το (πρόσφατο) παρελθόν αξίζουν κάτι περισσότερο απ’ το να αυτοκαταστρέφονται. Απ’ την άλλη είναι απόλυτα εξακριβωμένο ότι ακριβώς οι ίδιοι άνθρωποι, οι ίδιες γενιές, κατά μόνας και σαν “πλήθος”, “κοινή γνώμη” κλπ, την τελευταία δωδεκαετία ήταν κατηγορηματικοί και απόλυτα σίγουροι διαδοχικά για τα εξής: α) ότι με το χρηματιστήριο θα γίνουν πλούσιοι... β) ότι το ευρώ είναι “γαμώ”... γ) ότι η εθνική ποδοσφαιρική ομάδα τους είναι “γαμώ”... δ) ότι οι ολυμπιακοί αγώνες είναι “γαμώ”... ε) ότι “στην ελλάδα δεν υπάρχει κρίση ούτε θα υπάρξει γιατί εδώ, ευτυχώς, δεν έχουμε βιομηχανία”... Μετά από τόσες και τέτοιες απανωτές επιβεβαιώσεις της λαϊκής σοφίας γιατί να μην γίνονται τώρα, όλο και περισσότεροι όλο και κατηγορηματικότεροι, ότι η “νέα δραχμή” θα είναι σκέτη “γλυκειά απελευθέρωση” - από τον ζυγό των γότθων;
Είναι επίσης απόλυτα σίγουρο ότι οι έλληνες δεν ξέρουν ούτε τι είναι το χρήμα ούτε τι είναι το νόμισμα - πως “λειτουργούν” δηλαδή. Αν ήξεραν δεν θα είχαν (τους καλούς καιρούς) ούτε κάρτες ούτε δάνεια... Όχι μόνο δεν ξέρουν (πράγμα όχι για θάνατο από μόνο του) αλλά, κυρίως, δεν ενδιαφέρονται να κοπιάσουν όσο χρειάζεται για να μάθουν οτιδήποτε. Και, επιπλέον, δεν θυμούνται - για την ακρίβεια προτιμούν να ξεχνάνε. Ατομικά και συλλογικά. Αν και δεν είναι αυτό το θέμα μας, θα αναδημοσιεύσουμε λίγες παραγράφους από καθεστωτικό, καθεστωτικότατο life style έντυπο. Παρακαλούμε διαβάστε το απ’ την σκοπιά της τρέχουσας συλλογικής “μνήμης - αυτογνωσίας”:

Ένα καλοκαιρινό απόγευμα στην Πάρο, τη δεκαετία του ’90, έπινα καφέ με φίλους, διαβάζοντας το περιοδικό «ΚΛΙΚ». Ήταν το τεύχος «Ελλάδα και  Έλληνες», με τον χαριτωμένο υπέρτιτλο «Δεν θα πεθάνουμε ποτέ, κουφάλα νεκροθάφτη». Το περιοδικό σατίριζε τους υπόλοιπους Ευρωπαίους, ενώ αποθέωνε την ικανότητα των Ελλήνων να λουφάρουν και να καλοπερνούν. Εκ των υστέρων μπορεί να πει κανείς ότι λέγοντας, γράφοντας και προπαντός πιστεύοντας τέτοιες κουταμάρες, βρεθήκαμε στα σημερινά μας χάλια. Όμως τότε, στην παραλία με τους φίλους, ξεκαρδιζόμασταν στα γέλια, ειδικά με τα αστεία που αφορούσαν στους Γερμανούς.
Μονάχα ένα σημείο με είχε σοκάρει: Συγκρίνοντας τους σύγχρονους με τους αρχαίους Έλληνες, το περιοδικό ισχυριζόταν ότι, όπως εκείνοι είχαν τότε τους είλωτες, εμείς σήμερα διαθέτουμε τους Αλβανούς. Δεν ήταν τόσο το απαράδεκτο σχόλιο, όσο το ότι διατυπωνόταν με ιταμή μαγκιά σε ένα έντυπο που ευαγγελιζόταν τον κοσμοπολιτισμό και την καλή ζωή.
Έχοντας ξεφύγει από το ταπεινό, πρόσφατο παρελθόν μας, οι  Έλληνες, μαζί με το ΙΧ, το βίντεο και την παρμεζάνα, νιώθαμε την ανάγκη να μειώσουμε τους «φτωχούς συγγενείς» μας για να φανούμε σπουδαίοι. Δεν ήταν θέμα μίσους, αλλά χαβαλέ: Ένας «λάιφσταϊλ ρατσισμός» γινόταν της μόδας. Έκτοτε εντόπιζα αρκετά συχνά προκλητικές, για ευρωπαϊκή χώρα, φυλετικές αναφορές, σε περιοδικά, ακόμα και σε εφημερίδες:  Ήταν η εποχή που ο Θέμος Αναστασιάδης έκανε σουξέ με ρατσιστικά ανέκδοτα, μέσα από τη στήλη «Μαύρη τρύπα», στην τελευταία σελίδα της Ελευθεροτυπίας.
Τα έντυπα εξέφραζαν βέβαια τη νοοτροπία του συρμού: Ο νέος  Έλληνας ήταν κοσμική φίρμα και όχι «Αλβανός τουρίστας», αφεντικό και όχι «Φιλιππινέζα των άλλων» – και βέβαια νταβραντισμένος επιβήτορας που ανέμενε «Προσεχώς Βουλγάρες» σε κάθε γωνιά της πατρίδας.
Τα περιοδικά ανέλαβαν όμως και μια «ευγονική» μέριμνα για τη μετάλλαξη του μελαψού Ρωμιού σε ψηλό, ανοιχτόχρωμο καμάρι του photoshop: Χαρακτηριστικά, η καινούργια φουρνιά των σέξι κοριτσιών ήταν «νέας τεχνολογίας», όπως διατυπώθηκε σε εύστοχο σλόγκαν και υποδείκνυε ξανθές, πρασινομάτες Ελληνίδες, χωρίς «περιφέρεια» και… μουστάκι. Το πρότυπο αυτό επικρατούσε και στην εποχή της Αλίκης ή της Λάσκαρη, θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς ορθά, όμως πλέον και οι άνδρες στα περιοδικά έπρεπε να έχουν δυτικά χαρακτηριστικά: Να φωτογραφίζονται σαν Καλιφορνέζοι σέρφερ το καλοκαίρι και σαν ραντσέρηδες του Κολοράντο το χειμώνα… Με το σκύλο, το τζιπ και την καρό κουβέρτα του πικ νικ απλωμένη πάνω στις ξερές πευκοβελόνες.
Ναι, η Ελλάδα δεν ήταν πλέον ψωροκώσταινα. Η Ελλάδα ήταν «μόδα». Μετά τις πρώτες επιτυχίες της Πατουλίδου στους Ολυμπιακούς ή των Antique στη Γιουροβίζιον, η γαλανόλευκη πούλαγε ξανά. Το μπουφανάκι «παφ και τάληρο» του «Λαλάκη του εισαγόμενου» είχε δώσει τη θέση του στα - φιλανθρωπικά - πουλόβερ με την ελληνική σημαία και την υπογραφή της Μαρί Σαντάλ.
Καθώς δεν διαθέταμε τις «βιομηχανίες ονείρων» της μόδας και του σινεμά στην πατρίδα μας, η προσοχή στράφηκε στη μουσική και στα σπορ, δύο χώρους με εμπορικό ενδιαφέρον, διεθνείς επιδόσεις και δυνατότητα δημιουργίας αστεριών. Οι τραγουδίστριες των τσιφτετελιών μεταμορφώθηκαν σε «Μαντόνες» bonnes pour l’ orient, ενώ οι Ολυμπιονίκες μας απαθανατίστηκαν με μια αχλύ αιώνιας μεγαλοπρέπειας να τους περιβάλλει, αντάξιας της Λένι Ρίφενσταλ. Το κοινό ενθουσιάστηκε και, μέσω των νέων του ειδώλων, πίστεψε ότι πράγματι μια ξεχωριστή μοίρα, έξω από τα μίζερα βαλκανικά όρια, επιφυλασσόταν για το έθνος. Άλλωστε τα συνεχόμενα ανδραγαθήματά μας σε διαδοχικές Ολυμπιάδες και διαγωνισμούς τραγουδιού αποδίδονταν στην πατριωτική ομοψυχία μας, στην πολιτιστική μας μοναδικότητα και - για κάποιους ανόητους - στη φυλετική μας ανωτερότητα.

Αν, τελικά, κάτι μπορεί να εκφράσει επιγραμματικά την τωρινή δραματική φάση του “μέσου έλληνα”, δεν είναι το “απ’ το ευρώ στη δραχμή” αλλά το “απ’ την αστακομακαρονάδα στη φασολάδα”. Προς δόξα, πάντως, όλων εκείνων που είδαν έγκαιρα (όχι σαν εμάς τα στραβάδια!) ότι τα νομισματικά προβλήματα του καπιταλισμού είναι (μπορεί και πρέπει να είναι) το κατεξοχήν πεδίο ανάκτησης της “συλλογικής / λαϊκής αυτοσυνείδησης”, μεγαλώνει ο όγκος εκείνων των υπηκόων που ανακαλύπτουν, χάρη σε κάποια θεία φώτιση, πως ξέρουν πια πολύ καλά “πόσο κακό έκανε στην πατρίδα η ένταξη στην ε.ο.κ.”, “πόσο κακό έκανε στις τσέπες μας το παλιοευρώ”... Και, επειδή υπάρχουν συνάφειες και “κυκλοφορία” των πεποιθήσεων, ξέρουν πια πολύ καλά “πόσο καταστροφικός υπήρξε κάθε ‘ευρωπαϊσμός’” και “πόσο χάσαμε την ψυχή μας σαν έλληνες”...  (Εν τω μεταξύ τα ευρώ κρύβονται όλο και πιο βαθιά, αφού άλλωστε ο μαυραγοριτισμός έχει μακριά παράδοση κι αυτός στα μέρη μας).
Υπάρχει πάντως ένα είδος εθνικής (πολιτικοϊδεολογικής) πρόνοιας σε σχέση με τις “μεγάλες αποφάσεις”. Αν καταλήξουν σε θρίαμβο, τότε ο λαός έχει το μερίδιο της ευθύνης του σ’ αυτόν, κι άρα πανηγυρίζει με όλο του το δίκιο. Αν καταλήξουν σε καταστροφή, τότε φταίει κάποιος άλλος.

“αυτοί οι παλιοπούστηδες θέλουν να μας γαμήσουν”... [1]

Εν τέλει, την θέση του ντόπιου καπιταλισμού μέσα ή έξω από το τωρινό (ή, αν υπάρξει τέτοιο, το αυριανό) σκληρό ευρωπαϊκό νόμισμα, δεν θα την αποφασίσει ο λαός. Δεν θα την αποφασίσουν επίσης ούτε οι επαγγελματίες οικονομολόγοι, ούτε οι επαγγελματίες δημοσιογράφοι, που έχουν ξεσκιστεί σε προβλέψεις και προτάσεις, αντί να αναγνωρίσουν το προφανές, ότι δεν ξέρουν, και δεν μπορούν...
Αν δει κανείς διαχρονικά την δομή του ντόπιου καπιταλισμού, δηλαδή την διάρθρωση των βασικότερων τομέων του, την σχέση αφεντικά / εργάτες, και την θέση του στον παγκόσμιο καταμερισμό, μπορεί να βγάλει χρήσιμα συμπεράσματα. Η μετατόπιση προς τον τριτογενή είναι διεθνής τάση· όμως το τι είδους είναι οι υπηρεσίες που αναπτύχθηκαν σε κάθε χωριστό καπιταλιστικό κοινωνικό σχηματισμό είναι διαφορετικό ζήτημα. Σε κάθε περίπτωση η ελλάδα έχει πάψει να είναι αγροτικό κράτος ή κράτος με αξιόλογο γεωργικό / κτηνοτροφικό τομέα εδώ και δεκαετίες· κι αν δεν ήταν οι μετανάστες εργάτες και εργάτριες, η αγροτική της παραγωγή θα είχε καταρρεύσει εντελώς ήδη απ’ τις αρχές της δεκαετίας του ‘90. Και δεν έχει καν νόημα να γυρίσει πίσω κανείς έναν αιώνα, να μιλάει για (εξαγώγιμη) σταφίδα ή στάρι. Ο γεωργικός τομέας του καπιταλισμού υφίσταται διαδοχικά παγκόσμια κύματα αναδιάρθρωσης εδώ και δεκαετίες, καθώς αλλάζουν οι προτεραιότητες της βιομηχανίας τροφίμων, τα καταναλωτικά ήθη και έθιμα... Υπάρχει ακόμα ένας παράγοντας μεγάλης αστάθειας (στις τιμές και στις ποσότητες): ο χρηματοπιστωτισμός έχει εισβάλει εδώ και πάνω από 10 χρόνια στο παγκόσμιο εμπόριο πρώτων υλών τροφίμων, και τα “μικρά παραγωγικά μεγέθη” (οι μικρές “εθνικές” αγροτικές παραγωγές, σαν την ελληνική) είναι σκόνη στον διάβα του. Κατά συνέπεια η ιδέα (ή ο ισχυρισμός) ότι ο ελληνικός καπιταλισμός μπορεί να αποκτήσει έναν δυναμικό (δηλαδή: εξαγωγικό σε αξιοσημείωτη έκταση και ένταση) αγροτικό τομέα είναι απλά αξιοθρήνητος. Οι “έλληνες γραφείου” δεν θα γίνουν “έλληνες λάσπης” παρά μόνο, ίσως, μετά από δυο γενιές - και με σκληρή προσπάθεια. Η πρώτη γενιά που θα γυρίσει μαζικά στους αγρούς θα πεθάνει σκάβοντας· και η επόμενη θα εξοικειωθεί καλύτερα με την φύση σκάβοντας τους τάφους της προηγούμενης. Εννοείται πως άμα υπάρχουν ακόμα στα μέρη μας μετανάστες εργάτες, θα υποφέρουν ακόμα χειρότερα απ’ όσα έχουν τραβήξει ως τώρα...
Ούτε ο δευτερογενής ήταν ποτέ το δυνατό χαρτί του ντόπιου καπιταλισμού· αν και, απ’ την άγρια συσσώρευση της κατοχής και το “σχέδιο Μάρσαλ” ως την δεκαετία του ‘70, αναπτύχθηκαν ορισμένοι βιομηχανικοί κλάδοι που κάλυπταν κυρίως την εσωτερική αγορά. Πώς αναπτύχθηκαν; Με τόσο “υγιή τρόπο” ώστε οι σοσιαλδημοκράτες της δεκαετίας του ‘80 έπρεπε να τραπεζο-ποιήσουν (και επειδή οι τράπεζες ήταν κρατικές τότε: να κρατικοποιήσουν) πολλές απ’ αυτές τις βιομηχανίες (οι περιβόητες “προβληματικές”) λόγω των μεγάλων χρεών τους. Ο όψιμος “λαϊκός θρύλος” των ημερών βέβαια, με την νοσταλγία για την “αυτάρκεια” (ε;;), αναμασάει ότι “η ε.ο.κ. μας έβαλε να διαλύσουμε την βιομηχανία μας”. Καμιά ε.ο.κ. δεν έκανε τίποτα. Όταν, στα τέλη της δεκαετίας του ‘80, οι τράπεζες προσανατολίζονταν αφ’ ενός σε νέους τομείς κερδοφορίας και αφετέρου στην ιδιωτικοποίησή τους, ξεφορτώθηκαν τις “προβληματικές” βγάζοντάς τες στο σφυρί. Όσες είχαν μέλλον πουλήθηκαν ξανά σε ιδιώτες. Οι περισσότερες (που δεν είχαν) απλά έκλεισαν. Ωστόσο κι εδώ έχουν γίνει μεγάλες αλλαγές παγκόσμια. Δεδομένων των πολύ χαμηλών μισθών και μεροκάματων στην ασία και αλλού, το να ονειρεύεται κανείς ένα “βιομηχανικό μπουμ” στην ελλάδα είναι απόλυτα ισοδύναμο με το να εύχεται μισθούς αιγύπτου, μπαγκλαντές, ινδίας, πακιστάν, κίνας, κλπ. Για να μην πεθαίνουν από πείνα οι (μέλλοντες) έλληνες βιομηχανικοί εργάτες πάνω τις μηχανές, θα πρέπει και οι τιμές των βασικών ειδών διατροφής να πέσουν τόσο ώστε να μπορούν, τουλάχιστον, αυτοί οι άνθρωποι και οι οικογένειές τους, να τρώνε. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα ήταν too bad για την ντόπια αγροτική παραγωγή, τουλάχιστον για τα είδη που προορίζονται για εσωτερική κατανάλωση - έτσι δεν είναι; Εκτός κι αν το όνειρο του ελληνικού βιομηχανικού comeback περιλαμβάνει χιλιάδες μετανάστες βιομηχανικούς εργάτες, με προσωπάρχες έλληνες οπλισμένους με αυτόματα. Όπου αν (οι εργάτες) δεν πεθαίνουν από πείνα θα εκτελούνται πριν το μηνιάτικο.
Μένει ο τριτογενής. Οι υπηρεσίες. Ο τομέας δεν είναι περισσότερο ομοιόμορφος απ’ ότι ο δευτερογενής ή πρωτογενής· μάλλον περισσότερο διαφοροποιημένος εσωτερικά είναι. Όμως το όνειρο της ελληνικής “εφόδου στον καπιταλιστικό ουρανό” μέσω του τριτογενούς δεν είναι καθόλου καινούργιο. [2] Είναι όνειρο των αρχών της δεκαετίας του ‘90. Δούλεψε; Δεν δούλεψε; Αν τώρα οι έλληνες γραφείου και καφενείου υπόσχονται να φυτεύουν μαρούλια και ντομάτες (“για να την βγάλουν”...) ή ονειρεύονται βιομηχανίες (“για να την βγάλει η πατρίς”), αυτό σημαίνει ότι τον τριτογενή δεν τον εμπιστεύονται. Φυσικά ο τουρισμός είναι πάντα το δυνατό χαρτί - ήταν όμως και στα ‘80s, τηρουμένων των αναλογιών. Τίποτα καινούργιο εδώ, συμπεριλαμβανομένου όμως του ότι το “να γίνουμε τα γκαρσόνια της ευρώπης” δεν ήταν (και δεν είναι) ακριβώς αυτό που θα λεγόταν greek dream! Ξενοδόχοι ναι - γκαρσόνια όχι! Γκαρσόνια να γίνουν οι φουκαράδες!
Θεωρητικά η ποικιλομορφία του τριτογενούς, στον οποίο ανήκουν τόσο οι Silicon Valley του κόσμου όσο και η σωματεμπορία του υποκόσμου, μπορεί να αφήνει ελεύθερη την φαντασία. Για νιοστή φορά. Ο ελληνικός καπιταλιστικός κοινωνικός σχηματισμός πέρασε και ξαναπέρασε το εν λόγω διληματικό τεστ. Το αποτέλεσμα είναι πολλαπλά ελεγμένο: βρίσκεται αμετάκλητα με την μεριά της σωματεμπορίας. Και δεν πρόκειται να αλλάξει εξαιτίας της δυσκολίας καλλιέργειας μαρουλιών ή εξαιτίας της αδυναμίας επιστροφής του χρόνου στη βιομηχανική ανασυγκρότηση της δεκαετίας του 1950. Αντίθετα, ευκολότερο το ‘χει το εμπόριο κορμιών να μην το κάνει με ολόκληρα τα σώματα (και ζωντανά) αλλά σε μερίδες, στην κατάψυξη. Ας πούμε εμπόριο οργάνων. Κι αυτό τριτογενής είναι. [3]

ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ οι παράμετροι της θέσης ενός εθνικού καπιταλισμού, τόσο παγκόσμια όσο και περιφερειακά (βλέπε: ευρωζώνη), και όχι οι φαντασιώσεις των υποτελών. Για να το πούμε ωμά: για να ξαναγίνει ο ελληνικός καπιταλισμός “σκληρός” με όρους και κριτήρια παγκόσμιου και ευρωπαϊκού καταμερισμού (και η σκληρότητα του είδους συσσώρευσης είναι πολύ πιο σημαντική απ’ την νομισματική σκληρότητα) δύο δυνατότητες έχει πλέον. Η μία είναι μέρος της ιστορίας του: περιφερειακός ή παγκόσμιος πόλεμος, στον οποίο πλασσάρεται σωστά... Η άλλη είναι σχετικά καινούργια: η πρόοδος και η ακόμα μεγαλύτερη διεθνής “ανάπτυξη” της οικονομίας του εγκλήματος, σε συνθήκες “ειρήνης”. Σε κάθε έναν απ’ αυτούς τους τομείς, για τους οποίους (φυσικά) κανένας οικονομολόγος, σεισμολόγος, μελλοντολόγος ή δημαγωγός δεν μιλάει, ο ελληνικός καπιταλιστικός σχηματισμός έχει κάποια χαρτιά να παίξει.
Και τι σχέση έχουν αυτά με το should I stay or should I go σ’ ότι αφορά το ευρώ; Η απάντηση (κατά την ταπεινή μας γνώμη) δεν βρίσκεται στις τωρινές παπαρολογίες ειδικών και μη επί του θέματος. Η απάντηση - και δεν είναι δα πριν έναν αιώνα - βρίσκεται στο γιατί το ελλαδιστάν μπήκε στο μέγαρο του σκληρού ευρωνομίσματος. Θέμα που έχει δύο σκέλη. Γιατί τα αφεντικά του ντόπιου καπιταλισμού ήθελαν να..., και γιατί τα αφεντικά των υπόλοιπων, ευρωπαϊκών καπιταλισμών, δέχτηκαν να... Μιας και εκπρόσωποι αυτών των τελευταίων δεν έχουν σταματήσει να εξομολογούνται, σαν αθώα μαθητούδια, ότι “οι αιτίες της ελληνικής συμμετοχής στο ευρώ ήταν πολιτικές” (πράγμα που μας φαίνεται σωστό απ’ την άποψη της καπιταλιστικής πολιτικής οικονομίας) θα έπρεπε κανείς να ψάξει στα σοβαρά τι ακριβώς σημαίνε κρατική “πολιτική” στην ευρώπη της δεκαετίας του ‘90.
Ότι σήμαινε τότε, το αντίστοιχο σημαίνει και τώρα· μ’ όλα τα δράματα της κρίσης included. Αν δεν έχετε καταφέρει να παρακολουθήσετε ως εδώ τους συλλογισμούς μας, ας το πάρει το ποτάμι. Το ευρώ ήταν μέσο... Ο σκοπός είναι η γεωπολιτική θέση και ισχύς του ελληνικού κράτους / κεφάλαιου. Αν με “σκληρό νόμισμα” το πράγμα δεν δουλεύει, θα δουλευτεί με μαλακό. Κι ενόσω οι ντόπιοι θα θάβουν και ξεθάβουν πενηντάευρα στις γλάστρες τους, ή ενόσω θα τα ανταλλάσουν στη μαύρη αγορά, κάποιοι θα φροντίζουν για έναν ελληνικό θρίαμβο ξανά.
Ή για μια ακόμα “εθνική καταστροφή”.

... βεβαιότητες του 2005...

ο χάρτης - και ο άσσος μπαστούνι

Μήπως είμαστε υπερβολικοί όταν υποστηρίζουμε τα περί δύο εκδοχών αναβάθμισης του ελληνικού καπιταλισμού; Μπορεί. Ωστόσο ένα πιοκαθεστωτικοδενγίνεται αμερικανικό think tank, το Stratfor, το καλοκαίρι του 2010, είχε δημοσιοποιήσει μια ανάλυση (με τίτλο: The Geopolitics of Greece: A sea at its heart) όπου υποστηριζόταν, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι η ελληνική οικονομική κατηφόρα ήταν και είναι συνέπεια της γεωπολιτικής κατηφόρας. Για να καταλήξει ο συγγραφέας της έκθεσης στο συμπέρασμα πως το ελλαδιστάν χρειάζεται “έναν πατρώνα” (εννοώντας προφανώς τις ηπα) για να ρεφάρει. Σ’ ένα της χαρακτηριστικό απόσπασμα, εκείνη η stratforαριανή έκθεση έλεγε ότι:

.... Τα δεδομένα ήταν ολοφάνερα στους πάντες, εκτός απ’ τους Έλληνες. Τα κράτη σπάνια αποδέχονται εύκολα τα γεωπολιτικά τους λάθη. Η Αθήνα απλά αρνήθηκε εντελώς να κάνει κάτι τέτοιο. Αντίθετα, έκανε ότι μπορούσε για να κρατήσει την θέση της στο πρωτοκοσμικό κλαμπ, δανειζόμενη μεγάλα ποσά χρήματος για να αγοράζει τα πιο σύγχρονα οπλικά συστήματα, και φτιάχνοντας τους ισολογισμούς της για να μπει στην ευρωζώνη. Όλα αυτά χάνονται τώρα εξαιτίας της εξελισσόμενης κρίσης, που περιγράφεται τακτικά - κυρίως στον τύπο της Δυτικής Ευρώπης - σαν αποτέλεσμα της Ελληνικής ταμπελιάς, των έκλυτων καταναλωτικών δαπανών, και της ανευθυνότητας. Αλλά έχοντας μπροστά της μια γεωγραφία που προκαλεί ένα περιβάλλον φτωχό γεωπολιτικά, και αντιμετωπίζοντας μια υπαρξιακή απειλή απ’ την Τουρκία που συνιστά πρόκληση για τον Αιγαιϊκό πυρήνα της, η Ελλάδα δεν είχε άλλη επιλογή απ’ το να χρεωθεί ως το λαιμό, απ’ την στιγμή που οι δυτικοί πατρώνες της έχασαν το ενδιαφέρον τους γι’ αυτήν· και τώρα πια, ακόμα κι αυτή η επιλογή είναι αμφίβολη. (Η προσπάθεια να μείνει κοντά στα άλλα ευρωπαϊκά κράτη με όρους ποιότητας ζωής προφανώς και έπαιξε ένα ρόλο στην χρηματοπιστωτική υπερεπέκταση τη Ελλάδας, αλλά αυτή η επέκταση μπορεί επίσης να θεωρηθεί σαν μια προσπάθεια να κρατήσει τα πλεονεκτήματά της σε σχέση με μια Τουρκία που εκμοντερνίζεται δίπλα της)....

Αν και η συγκεκριμένη έκθεση έχει λάθη και ανακρίβειες και δεν διεκδικεί (παρά το βαρύ όνομα του think tank) δάφνες ιστορικής σοβαρότητας, τονίζει ένα “καυτό” θέμα που σχεδόν ποτέ δεν μνημονεύεται ούτε απ’ τους φίλους ούτε απ’ τους εχθρούς του ευρώ. Το γεγονός, δηλαδή, ότι η επέκταση της “ευρωζώνης” προς τα βαλκάνια (ακόμα και ως την άκρη της ανατολικής Μεσογείου: κύπρος) και άρα η εξαιρετικά αναβαθμιστική συμμετοχή του ελληνικού καπιταλισμού σ’ αυτό το ευρωκλαμπ σκληρού νομίσματος, έγινε κατόπιν γεωπολιτικών υπολογισμών του Παρισιού, του Βερολίνου ή και των δύο μαζί· κι όχι επειδή “δε νοείται ευρώπη χωρίς την ελλάδα” ή επειδή “πως θα την βγάλουν οι επιχειρήσεις μας χωρίς τους έλληνες καταναλωτές”! Είναι ίδιοι αυτοί οι υπολογισμοί σήμερα; Είναι ίδια η γεωπολιτική αξία του ελληνικού οικοπέδου τώρα; Γιατί αν δεν είναι, αν έχει πέσει σημαντικά, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς γιατί να στηρίζουμε (είτε επιχορηγώντας είτε δανείζοντας) ένα κράτος που δεν μας πολυενδιαφέρει;
Η γεωπολιτική διάσταση των ενδοκαπιταλιστικών αντιθέσεων και, κυρίως, των όποιων τωρινών και μελλοντικών ενεργειών και σχεδιασμών των κρατών παίζει κι αυτή τον ρόλο της! Μπορεί στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 τα ντόπια αφεντικά να ονειρεύτηκαν έναν ελληνικό “καπιταλισμό υπηρεσιών” διεθνούς εμβέλειας, μια διασταύρωση του λονδρέζικου city με την Βηρυτό... Μπορεί στα μέσα εκείνης της δεκαετίας, μετά την αμερικανική στρατιωτική άφιξη στα δυτικά βαλκάνια (κάτι περισσότερο θα πρέπει να ξέρει ο κύριος Σαμαράς γι’ αυτήν...) που ανέστειλε τελικά τα σχέδια μιας εύκολης μετατόπισης των ελληνικών συνόρων προς τον βορρά, το καινούργιο κόλπο να ονομάστηκε “ζώνη της δραχμής” στη βαλκανική χερσόνησο... Μπορεί προς τα τέλη της δεκαετίας, κι αφού τα διεθνή δεδομένα και οι συσχετισμοί άλλαξαν, μετά την “ασιατική κρίση” του 1997 - 1998, η συμμετοχή στο κλαμπ του ευρωπαϊκού νομίσματος να έγινε υπαρξιακή ανάγκη για τα ντόπια αφεντικά και τους λακέδες τους· και να επιτεύχθηκε τελικά πριν σχεδόν δέκα χρόνια... Μπορεί αυτό το κατόρθωμα, πρωτοφανές στην ιστορία του ελληνικού κράτους / καπιταλισμού, να τόνωσε τον made by greeks χρηματοπιστωτικό ιμπεριαλισμό, άλλο πρωτοφανές... Όμως η αλήθεια είναι ότι α) από θρίαμβο σε θρίαμβο, από “εθνική επιτυχία” σε “εθνική επιτυχία”, και από ένταση της εκμετάλλευσης της εργασίας σε ακόμα μεγαλύτερη ένταση της εκμετάλλευσης της εργασίας, ο ντόπιος καπιταλισμός περιόριζε τις εναλλακτικές του· και β) η γεωπολιτική υποβάθμιση του ελληνικού οικοπέδου / κράτους προέκυψε από έναν συνδυασμό παραγόντων στους οποίους η Αθήνα δεν μπορούσε να παρέμβει.
Αν χρειάζεται ένας δείκτης του πόσο ραγδαία έχει υπάρξει αυτή η γεωπολιτική υποβάθμιση, και του πόσο περιορίστηκαν οι εναλλακτικές του ελληνικού συστήματος, αρκεί αυτός: το κράτος εκείνο του “ελεύθερου / δυτικού κόσμου” στη νοτιοανατολική ευρώπη με το πιο “φιλοαραβικό” προφίλ βρέθηκε (και βρέθηκε επειδή υιοθέτησε βαθιά, και σαν θεσμοί και σαν κοινωνία, τον αντι-ισλαμικό ρατσισμό της δεκαετίας του ‘00) έξω και μακριά από όλους τους σεισμικούς μετασχηματισμούς στον αραβικό κόσμο, και έχει καταλήξει να είναι σύμμαχος του άλλου ξεπεσμένου χωροφύλακα της περιοχής, του Τελ Αβίβ. Την ώρα που ο “αιώνιος εχθρός” (που πριν 15 χρόνια θεωρούνταν έτοιμος για διάλυση, και βολικός για έμμεση ελληνική κατοχή / επιρροή στο μικρασιατικό του τμήμα...) έχει ξεπεράσει σε τέτοιο βαθμό τους ιστορικούς περιορισμούς του παρελθόντος (“αντιαραβισμός” για την Άγκυρα / “αντιτουρκισμός” για τις αραβικές πρωτεύουσες) ώστε είναι παράδειγμα, σημείο αναφοράς, και ακόμα περισσότερα σ’ όλη την βόρεια Αφρική και την μέση Ανατολή. Αφήνοντας στην άκρη τα νομισματικά κόλπα και τους τραπεζικούς ελιγμούς, είναι μπροστά στον γεωπολιτικό χάρτη της περιοχής όπου κάποιος θα επιβεβαίωνε την τωρινή ελληνική καπιταλιστική / ιμπεριαλιστική χρεωκοπία!

Φυσικά τίποτα στην ιστορία δεν είναι αιώνιο ή απαράλλαχτο! Όμως διάφορες βαριές δηλώσεις αφεντικών (τραπεζιτών) ή υπαλλήλων τους (πολιτικών) εδώ και μήνες, περί “πολέμου”, περί “έκτακτης ανάγκης”, κλπ, ακούγονται μεν υπεβολικές και εκφοβιστικές σε σχέση με τις καθημερινές εμπειρίες των υποτελών, δεν είναι όμως εκτός πραγματικότητας. Και, σε κάθε περίπτωση, το ζήτημα του νομίσματος είναι πολύ πιο σύνθετη πολιτική επιλογή (τόσο για την Αθήνα όσο και για τις υπόλοιπες πρωτεύουσες, ευρωπαϊκές, αμερικανικές, ασιατικές), επιλογή καπιταλιστική, επιλογή των αφεντικών, ώστε να το αντιμετωπίζει κανείς ανάμεσα σε do it yourself ντοματιές και πατατιές, να το αναθέτει σε διαχωρισμένους τεχνικούς της εξουσίας (οικονομολόγους, δημαγωγούς, “δεξιούς” ή “αριστερούς”) - ή, ακόμα χειρότερα, να το προτείνει και να το επιβάλλει σαν πρόβλημα των εργατών! Άλλα είναι τα δικά μας συμφέροντα, οι δικές μας ανάγκες, οι δικές μας προτεραιότητες - είτε με ευρώ είτε χωρίς ευρώ.
Όπως καταλαβαίνεται δεν θέλουμε (και ως ένα βαθμό δεν μπορούμε) να κάνουμε ακριβείς προβλέψεις και να δώσουμε την απάντηση του ερωτήματος του τίτλου! Την θέση μας άλλωστε την ξεκαθαρίσαμε έγκαιρα. Όμως, έτσι για το τέλος, μια συμβουλή. Οι κοινωνικοί ιδεολογικοί συσχετισμοί παίζουν ρόλο ακόμα και στις επιλογές των αφεντικών! Ξαναδιαβάστε λοιπόν το “αυτοκριτικό” lifestyle απόσπασμα στην αρχή... και αναρωτηθείτε: πως στο διάολο να νοιώθουν σήμερα αυτές οι πολλές εκατοντάδες χιλιάδες ελλήνων που “την έβγαλαν ζάχαρη” τα χρόνια της ευδαιμονίας; Πως;
Και τι είναι ικανοί να κάνουν νοσταλγώντας τις “παλιές καλές μέρες”;

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Τάδε έφη ο μέγας Μπερλουσκόνι στον μέγα Σαρκοζί, στη διάρκεια της τελευταίας συνόδου των g20, στις Κάννες, σχολιάζοντας το ελλαδιστάν και ειδικά την ιδέα περί δημοψηφίσματος. Κρίμα που τέτοιες κουβέντες δεν λέγονται επίσημα αλλά μόνο ανεπίσημα, μπροστά σε μικρόφωνα που είναι ανοικτά ενώ - υποτίθεται - θα έπρεπε να είναι κλειστά (μια γαλλική πατέντα για διαρροές...), κι έτσι γνωστοποιούνται αργά και στα ψιλά. Κρίμα, γιατί διαφορετικά οι πανέλληνες θα ήταν πιο υπερήφανοι για τον πρώην πρωθυπουργό τους.
[ επιστροφή ]

2 - Στις υπηρεσίες λογαριάζονται και οι μεταφορές, παρότι μια τέτοια ταξινόμηση είναι οριακή. Στις μεταφορές περιλαμβάνεται και η ναυτιλία. Αλλά γι’ αυτό το έξοχο και δυναμικό τμήμα του ελληνικού καπιταλισμού, τον εφοπλισμό, δεν είναι εδώ η θέση να μιλήσουμε, για πολλούς λόγους. Ο σημαντικότερος είναι ότι δεν είναι “μόνιμα εγκατεστημένος” εντός επικράτειας...
[ επιστροφή ]

3 - Είναι λογικό ότι και η οικονομία του εγκλήματος επηρρεάζεται απ’ την τρέχουσα φάση της κρίσης και την διαχείρισή της. Λένε, για παράδειγμα, ότι στην ιταλία η κατανάλωση κοκαΐνης έχει πέσει πάνω από 30%. Τι να γίνεται άραγε εδώ; Αν και αυτό δεν σημαίνει υποχρεωτικά πτώση του ποσοστού κέρδους, οπωσδήποτε η σμίκρυνση της αγοράς επηρρεάζει τους συνολικούς τζίρους. Το ίδιο συμβαίνει και με τις “προστασίες” μαγαζιών: άμα πέφτει η δουλειά μειώνονται και οι ταρίφες. Επίσης μπορεί να υπάρχει μείωση της πελατείας των σωματεμπόρων, καθώς παρατηρείται μια μεγάλη αύξηση στην αγορά των τσοντοπεριοδικών και τσοντοταινιών.
Απ’ την άλλη μεριά όμως υπάρχουν τομείς που ενισχύονται απ’ την κρίση. Το εμπόριο οργάνων, το εμπόριο ωαρίων, το εμπόριο μωρών, οι “νοικιασμένες μήτρες”, είναι ορισμένες μόνο απ’ τις περιπτώσεις όπου η φτώχια σπρώχνει ανθρώπους σε πράξεις απελπισίας· και υπάρχουν πάντα τα κατάλληλα κυκλώματα να επωφεληθούν.
[ επιστροφή ]