ένα βήμα - συνειδητό;

Απ’ όλα, λόγια, κατάρες και απειλές, που συνόδευαν το περιβόητο “πολυνομοσχέδιο” με την μορφή κινητοποιήσεων, αντιδράσεων, κλπ, ένα σημειώνει το δικό μας μυαλό. Τις καταλήψεις σε διάφορα σημεία της γενικής κρατικής λειτουργίας. Αν και υπήρξαν καταλήψεις ολόκληρων κτιρίων τέτοιου χαρακτήρα (για παράδειγμα το υπουργείο οικονομικών), εστιάζουμε περισσότερο στις καταλήψεις σε γραφεία διοίκησης - μια μέθοδος που ακολουθήθηκε, για παράδειγμα, σε διάφορα νοσοκομεία.
Πριν πούμε δύο κουβέντες για τις δυνατότητες που βλέπουμε σ’ αυτήν την πρακτική, χρειάζεται μια γενική παρατήρηση, που αναγκαστικά θα κάνουμε περιληπτικά. Ο τριτογενής τομέας, ο τομέας των υπηρεσιών, έχει ένα “ελάττωμα” σε ότι αφορά μεθόδους εργατικής δράσης που κατάγονται ιστορικά απ’ τον πρωτογενή και τον δευτερογενή: σε αντίθεση με τους άλλους δύο, στις υπηρεσίες βρίσκεται γενικά αντιμέτωπος ο εργάτης (επιμένουμε εμείς να μιλάμε για εργάτες αν και...) με τον πελάτη. Οι συνηθισμένες μορφές εργατικής αρνητικότητας, του είδους “λούφα” ή “σαμποτάζ”, εκλαμβάνονται απ’ τον πελάτη της μιας ή της άλλης υπηρεσίας σαν προσβολή στον ίδιον, στα δικαιώματά του, στα συμφέροντά του. Είναι χάρη σ’ αυτό το χαρακτηριστικό [1] που έγινε εύκολο για τα αφεντικά (και όχι μόνο τα ελληνικά) να χρησιμοποιούν ενάντια σε κλασσικές ανταγωνιστικές πράξεις (π.χ. απεργίες) στον “δημόσιο τομέα” του τριτογενούς, την “υπόλοιπη κοινωνία” που είναι, γενικά μιλώντας, οι πελάτες αυτών των υπηρεσιών. Και, απ’ την άλλη μεριά, είναι αυτό το χαρακτηριστικό στο οποίο δεν έχουν δώσει καμία σημασία οι συνδικαλισμένοι των υπηρεσιών (κυρίως οι του δημόσιου τομέα), έτσι ώστε να δουν πως μπορεί να αντιμετωπιστεί / αχρηστευτεί με έξυπνο και δημιουργικό τρόπο.
Σκεφτόμαστε λοιπόν ότι οι καταλήψεις αποκλειστικά και μόνο σε κτίρια ή σε γραφεία διοίκησης υπηρεσιών, παρότι (φαίνεται ότι) επιλέχτηκαν σα μέθοδος κάτω απ’ το βάρος άλλων δεδομένων (ότι, για παράδειγμα, πολυήμερες απεργίες δεν πρόκειται να τραβήξουν, αφού όλο και περισσότεροι μετράνε και το τελευταίο ευρώ), είναι ένα βήμα μπροστά, σ’ αυτό το μόνιμο ερώτημα: πως δηλαδή, μπορεί να μεθοδευτεί η εργατική αρνησικυρία, χωρίς να βρίσκει μπροστά της, άμεσα ή έμμεσα, το εμπόδιο του “πελάτη” της τάδε ή της δείνα υπηρεσίας.
Δεν λέμε, φυσικά, ότι η μορφή / απεργία είναι λαθεμένη! Όμως οι καταλήψεις σε σημεία διοίκησης έχουν μερικά πλεονεκτήματα αξιόλογα (για την δική μας μεριά) που μπορούν να βγάλουν την απεργία απ’ το στρίμωγμα του “ή αυτό ή τίποτα”, και να τις δώσουν τα περιθώρια μιας κάποιας “εξαιρετικότητας”, βασισμένης φυσικά σε πολύ καλύτερη (απ’ τις ως τώρα εκδοχές) οργάνωση απ’ τα κάτω.
Λοιπόν. Πρώτα πρώτα, το σαμποτάζ επικεντρώνεται στην κορυφή της ιεραρχίας. Η λειτουργία των μηχανισμών διοίκησης δεν είναι ασήμαντος παράγοντας στις υπηρεσίες· ταυτόχρονα είναι αυτός ο παράγοντας που δεν φαίνεται άμεσα, στα μάτια των πελατών. Είναι απομακρυσμένος, και υπάρχει σοβαρός πολιτικός λόγος που τα ανώτερα κλιμάκια της διοίκησης είναι “απομακρυσμένα” απ’ την καθημερινή λειτουργία των υπηρεσιών, και τις καθημερινές τριβές μεταξύ εργατών (υπηρεσιών) και πελατών: δεν πρέπει να απορροφούν (αυτά τα ανώτερα κλιμάκια) μέρος των “παραπόνων”, γιατί έτσι σπάει ο προσανατολισμός των ευθυνών προς τους εργάτες.
Η επικέντρωση του σαμποτάζ (και η κατάληψη είναι τέτοια πράξη) στην κορυφή της διοικητικής ιεραρχίας, επιτρέπει απ’ την άλλη να συνεχίσει να “δουλεύει” η υπηρεσία, τουλάχιστον στα βασικά. Αυτό εμποδίζει την ανάδυση της αυτόματης πια αντιπαλότητας μεταξύ πελατών και εργατών, προσφέρει όμως και ένα επιπλέον ατού. Επιτρέπει στους σε αγώνα ευρισκόμενους εργάτες να απευθύνονται στη διάρκειά του στους πελάτες, προφορικά, γραπτά ή με όποιον άλλο τρόπο κρίνουν, εξηγώντας τους όχι μόνο το δίκαιο των αιτημάτων τους αλλά και την σημασία της ενεργητικής υποστηρίξης. Το σαμποτάζ δείχνει την διοίκηση, αντί να εμπλέκει (όπως σε μια απεργία) το σύνολο της λειτουργικής δομής (της υπηρεσίας), και άρα εκτός από πράξη αρνησικυρίας είναι (μπορεί να γίνει) και πράξη προπαγάνδας. Γιατί εκθέτει στα μάτια των πελατών αυτό που η τριτογενοποίηση, σαν πολιτικός χειρισμός, προσπαθεί να κρύψει. Ότι μέσα στην δομή της υπηρεσίας υπάρχουν (και πρέπει να υπάρχουν!) αντιθέσεις, και ότι ο αντίπαλος δεν είναι (ή δεν είναι “μόνο”) το αφηρημένο κράτος ή η κυβέρνηση.
Ύστερα, η πρακτική της κατάληψης, που απαιτεί διαρκή φυσική παρουσία (τους καταληψίες), εμπλέκει ενεργητικά τα άτομα. Φυσικά, δεν χωράνε αυτοματισμοί εδώ. Δηλαδή, το να “κρατάς” μια κατάληψη δεν λύνει και το ερώτημα του πως αξιοποιείς τις ώρες της φυσικής σου παρουσίας. Ωστόσο αυτό ακριβώς το ερώτημα αξίζει να αντιμετωπιστεί σαν τέτοιο και όχι να κουκουλωθεί, επειδή μπορεί να γεννήσει πολύ ενδιαφέρουσες απαντήσεις. Επιπλέον, επειδή δεν απαιτεί (η κατάληψη ενός κτιρίου ή γραφείων διοίκησης) την άμεση παρουσία ΟΛΩΝ όσων συμμετέχουν στον συγκεκριμένο αγώνα, η κυκλική ρύθμιση (βάρδιες κατάληψης) και οι πρόνοιες σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, προσφέρονται για ορισμένους οργανωτικούς νεωτερισμούς - μιλάμε, πάντα, ενάντια στο σαπισμένο “σώμα” του παραδοσιακού συνδικαλισμού. Υπ’ αυτή την έννοια τέτοιες καταλήψεις μπορούν να οργανωθούν και να εξελιχθούν σαν μακρόχρονος αγώνας - και όχι η ντουφεκιά της μιας ή των δύο ημερών.
Τελικά, η κατάληψη της διοίκησης μιας υπηρεσίας, περιλαμβάνει και ένα συμβολικό υπονοούμενο. Ότι θα ήταν δυνατόν (εντάξει... στο πολύ μακρινό μέλλον) να υπάρξει μόνιμος “εργατικός έλεγχος”, όχι με την έννοια της “συμμετοχής εκπροσώπων στη διοίκηση” αλλά με την έννοια της κορύφωσης ενός γενικευμένου ανταγωνιστικού κύματος.

Δεν υπερβάλουμε απαριθμώντας αυτά που θεωρούμε πλεονεκτήματα και δυνατότητες της πρακτικής του σαμποτάζ / κατάληψης σημείων και θέσεων διοίκησης μέσα στις υπηρεσίες, είτε πρόκειται για τον “δημόσιο τομέα” είτε για τον ιδιωτικό. Δεν ξεχνάμε ότι μιλάμε για αγώνες αμυντικούς· συνεπώς δεν πρόκειται να ακούσετε από εμάς ότι τέτοιες καταλήψεις είναι “πράξεις επαναστατικές” και βουρ να πάρουμε και την κυβέρνηση!!! Όχι. Όμως αυτός ο συνδυασμός ριζοσπαστικότητας και αποφυγής του να εμπλακούν οι πελάτες (της υπηρεσίας) σαν εμπόδιο είναι και καλός, και χρήσιμος, και δημιουργικός. Φυσικά δεν λύνει κάθε δυσκολία, ούτε μπορεί να είναι η μοναδική απάντηση στο ερώτημα των “μορφών πάλης” στις υπηρεσίες. Και άλλα χρειάζεται να εφευρεθούν. Όμως, μιας και είναι μια πρακτική που συνέβη ήδη (δίνοντάς μας την βάση να σκεφτούμε τα πρακτικά πλεονεκτήματά της) μπορούν και άλλοι να συστηματοποιήσουν αυτά τα υπέρ. [2] Και να προχωρήσουν... (Αρκεί να μην μπαίνουν στόχοι του είδους “κάτω”, “πάνω” κλπ, και φυσικά, να μην μοστράρονται οι ελληνικές σημαίες και ο πατριωτισμός). Συγκεκριμένοι στόχοι, συγκεκριμένες μορφές, εργατική συνείδηση!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Έχουμε υποστηρίξει στο παρελθόν απ’ αυτές εδώ τις σελίδες (“αλλαγή παραδείγματος”...) ότι η τριτογενοποίηση, δηλαδή η “ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών” στις καπιταλιστικές κοινωνίες, δεν είναι μόνο ή τόσο μια “τεχνική” ρύθμιση, αλλά κυρίως μια πολιτική εφεύρεση / διαδικασία ελέγχου της εργασίας. Ελπίζουμε ότι στο όχι μακρινό μέλλον θα κάνουμε μια ευπρεπή σύνοψη του πράγματος.
[ επιστροφή ]