η ανατολική Μεσόγειος σε περιστροφή

Πριν ρίξουμε μια γρήγορη ματιά σε ορισμένα απ’ όσα διαδραματίζονται μεταξύ κρατών στην ανατολική Μεσόγειο, πρέπει να θυμίσουμε κάτι λίγα βασικά “εθνικού ενδιαφέροντος” για τους έλληνες.
Πρώτον, το Καστελόριζο δεν δικαιούται “ζώνη αποκλειστικής εκμετάλλευσης” του βυθού, κοινώς αοζ. Οι πεινασμένοι πατριώτες μπορούν να ονειρεύονται όσα καρβέλια γουστάρουν, αλλά (υποτθέτουμε ότι) τα ανώτερα κλιμάκια του κράτους το ξέρουν αυτό. Φυσικά δεν μπορούν να βγουν να το παραδεχτούν - ειδικά τέτοιες εποχές - γιατί θα θεωρηθούν “προδότες”. Γι’ αυτό κάνουν ό,τι συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις. Τίποτα.
Δεύτερον, δεν υπάρχει καμία περίπτωση η ελληνική και η ελληνοκυπριακή αοζ να “συνορεύουν”, κάνοντας την ανατολική Μεσόγειο (σχεδόν) ελληνική θάλασσα. Αυτό είναι συνέπεια του προηγούμενου. Αντίθετα, εκείνες που θα συνορεύουν θα είναι οι αοζ της τουρκίας και της αιγύπτου - όταν οριοθετηθούν επίσημα.
Τρίτον, το περιβόητο “οικόπεδο 12”, στο οποίο διεξάγονται ερευνητικές γεωτρήσεις για λογαριασμό της Λευκωσίας, ανήκει όντως στην ελληνοκυπριακή αοζ. Αυτό το ξέρει πολύ καλά η Άγκυρα. Και ο σχετικός θόρυβος απ’ την μεριά της (για το “οικόπεδο 12”) είναι προσχηματικός. Εκείνα όμως που είναι εξαιρετικά συζητήσιμα (για το αν ανήκουν στην ελληνοκυπριακή αοζ) είναι τα “οικόπεδα” 4, 5 - ίσως και περισσότερα απ’ αυτήν την μεριά: γιατί είναι εντελώς αυθαίρετο το να ορίζεται “ελληνοκυπριακός” αυτός ο βυθός, όταν δεν έχουν συμφωνηθεί και κατοχυρωθεί τα όρια αοζ μεταξύ τουρκίας και αιγύπτου. Και, ακόμα περισσότερο, τα όρια αοζ μεταξύ τουρκίας και κύπρου. Ο προσχηματικός θόρυβος, λοιπόν, για το “οικόπεδο 12” αφορά ένα μεγάλο (και διαφορετικό) μέρος του πακέτου.
Τέταρτον. Η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει το ελληνοκυπριακό κράτος. Ούτε σαν το μοναδικό στο νησί (που είναι η διεθνής παραδοχή) ούτε σαν ένα απ’ τα δύο. Η Άγκυρα αναγνωρίζει μόνο την “τουρκοκυπριακή δημοκρατία της βόρειας κύπρου”, για την οποία έχει φροντίσει να είναι μισοαναγνωρισμένη από μερικά ακόμα κράτη. Αφού, λοιπόν, η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει την Λευκωσία επίσημα, δεν είναι δυνατόν να οριοθετηθεί ποτέ μεταξύ τους οποιοδήποτε σύνορο - εκτός εάν “λυθεί το κυπριακό”... Αυτό η Άγκυρα το ξέρει. Αλλά, φυσικά, δεν έχει κανένα λόγο να περιμένει την “λύση του κυπριακού” για να ασκήσει την ηγεμονία της (τον soft ιμπεριαλισμό της) στην ευρύτερη περιοχή. Ειδικά τώρα που οι συνθήκες είναι εξαιρετικά ευνοϊκές γι’ αυτήν.
Πέμπτον. Η Αθήνα έχει παγιδευτεί αφ’ ενός στην δική της παραλλαγή της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, αφ’ ετέρου στην ημικατάρρευση των δικών της soft ιμπεριαλιστικών μεθοδεύσεων. Το γεγονός ότι προσπαθεί να κρατηθεί απ’ τα γεννητικά όργανα (ας μας επιτραπεί η φραστική παρεκτροπή) του ισραηλινού κράτους δείχνει σε πόσο δεινή κατάσταση βρίσκεται. Είναι έξω και μακρυά απ’ τις κοσμοϊστορικές αλλαγές που συμβαίνουν στην περιοχή, και τα ντόπια πολιτικά αφεντικά το ξέρουν.
Ας δούμε τώρα στη σειρά ορισμένα πράγματα. Και ας τα δούμε ανά κράτος.

Πάνω η ελληνική αοζ (των ονείρων) δίπλα δίπλα με την ελληνοκυπριακή. Κάτω τα οικόπεδα που έχει μοιράσει η Λευκωσία. Φαίνεται καθαρά ότι τα αριστερά (στην φωτό) πέφτουν πάνω σε μια θαλάσσια περιοχή που ανήκει στην τουρκική αοζ...

Πάνω: ο Αμπάς καταθέτει την αίτηση για αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους.
Κάτω: ελαφρά ανορθόγραφη υποδοχή (πρόσφατα) στον Κάρολο Παπούλια, στην δυτική όχθη.

ισραήλ

Το Τελ Αβίβ έχασε απότομα μεγάλο μέρος της διεθνούς γεωπολιτικής του αξίας όχι τώρα, αλλά το 1991. Όταν η Ουάσιγκτον αποφάσισε να στείλει τον δικό της στρατό στην περιοχή που το ισραηλινό κράτος είχε αναλάβει, απ’ την δημιουργία του, να επιτηρεί. Τότε το Τελ Αβίβ αναγκάστηκε να παραδεχτεί το αναπόφευκτο, και αυτή η παραδοχή πήρε την μορφή των “συμφωνιών του Όσλο”, για την (υποτιθέμενη) οριστική λύση του “παλαιστινιακού”.
Τις δεσμεύσεις αυτών των συμφωνιών ουδέποτε εφάρμοσε το ισραηλινό κράτος. Γιατί; Είναι ένα “κράτος μπούνκερ” που εάν πάψει να είναι τέτοιο, θα διαλυθεί. Όχι λόγω εξωτερικής επέμβασης, αλλά εξαιτίας σοβαρών εσωτερικών προβλημάτων. Η ισραηλινή κοινωνία, απ’ την δεκαετία του 1990 κιόλας, με την μετοίκηση αρκετών εβραίων της διασποράς (κυρίως απ’ την ανατολική ευρώπη) είναι μια κοινωνία μικρή μεν, αλλά σε εξαιρετική ένταση.  Ισχυρές κοινωνικές αντιθέσεις, διόγκωση των εγκληματικών βραχιόνων του κράτους (ή/και του παρακράτους), έλλειψη φυσικών πόρων: με δυο λόγια τα αφεντικά του ισραηλινού κράτους γρήγορα διαπίστωσαν ότι ακόμα και να ήθελαν δεν μπορούν να γίνουν ποτέ ένα “κανονικό κράτος”. Μόνο σε διαρκή εμπόλεμη κατάσταση μπορεί το κράτος του ισραήλ να υπάρχει, όσο υπάρχει, από τότε που έχασε το στρατιωτικό μονοπώλιο του “μοναδικού προεκεχωρημένου φυλάκιου” της δύσης στη μέση ανατολή.
Το 2003 η Ουάσιγκτον προχώρησε ακόμα περισσότερο την άμεση, δική της στρατιωτική παρουσία στη μέση ανατολή, σε βάρος του ιράκ. Άλλος ένας υποβιβασμός της γεωπολιτικής σημασίας του ισραήλ. Το 2006 το Τελ Αβίβ δοκίμασε την τύχη του, σαν “κράτος - μπουλντόγκ”, εκστρατεύοντας κατά του νότιου λιβάνου, στο πνεύμα υποτίθεται του “πολέμου κατά της τρομοκρατίας”. Ηττήθηκε απ’ την Χεζμπ’ αλλάχ - προς έκπληξη των πάντων. Στα τέλη του 2008 το ισραήλ απλά έσφαξε εκατοντάδες παλαιστίνιους στη λωρίδα της Γάζα, καταστρέφοντας ό,τι έφταναν τα όπλα του. Μπορεί να χόρτασε έτσι με αίμα ο εσωτερικός (κοινωνικός) οργανισμός του, αλλά “φίλοι” κι “εχθροί” του κατάλαβαν ότι έχει μπει σε μια σπειροειδή κατρακύλα. Παραμένει φυσικά σχετικά ισχυρό από στρατιωτική άποψη, τουλάχιστον σε ότι αφορά τα μέσα / όπλα. Αλλά είναι σαφές ότι θέλει πολέμους και εντάσεις για να υπάρχει, και - οπωσδήποτε - θέλει νικηφόρους πολέμους.

τουρκία

Η τουρκία, σαν κράτος και καπιταλισμός, ακολουθεί την ακριβώς αντίθετη πορεία απ’ αυτήν που εύχονταν στην Αθήνα (και όχι μόνο) στο μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του ‘90. Οι ισλαμοδημοκράτες έχουν μια μεγάλη και γερή κοινωνική βάση, και απ’ το 2002 αναμορφώνουν σταθερά το σύστημα εξουσίας. Το ότι έχουν καταφέρει (κόντρα σε διάφορες ελληνικές προβλέψεις και προφητείες) να αποδιαρθρώσουν και να διαλύσουν το επί δεκαετίες πανίσχυρο μιλιταριστικό “βαθύ κράτος” τους (πιθανότατα αντικαθιστώντας το μ’ ένα καινούργιο...) που είχε εξελιχθεί σε κανονικό παρακράτος ήδη απ’ την δεκαετία του 1980, δείχνει ότι έχουν κερδίσει τον σημαντικότερο απ’ τους πολέμους που θα μπορούσε να κάνει το τουρκικό σύστημα. Η διαφοροποίηση των “διπλωματικών προσανατολισμών” του τουρκικού ιμπεριαλισμού, μετά και την διόρθωση του στρατηγικού σφάλματος που είχαν κάνει την δεκαετία του ‘90 (ορέξεις προς τον Καύκασο, στη ζώνη άμεσης επιρροής της Μόσχας), δουλεύει. Και ενισχύεται μάλιστα από απρόβλεπτα γεγονότα, όπως οι εξεγέρσεις / επαναστάσεις στην βόρεια αφρική και στη συρία. Η κυβέρνηση του Ερντογάν έχει υπερκεράσει την χρόνια “αντιπαλότητα” μεταξύ αράβων και τούρκων (ιδεολογικό υπόλοιπο των αραβικών εθνοαπελευθερωτικών επαναστάσεων κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας).
Είναι γεγονός ότι σε πρώτη φάση η Άγκυρα δοκίμασε την αποτελεσματικότητα μιας συμμαχίας με το Τελ Αβίβ. Αλλά είναι γνωστό επίσης ότι απ’ το 2003, όταν η καινούργια κυβέρνηση Ερντογάν (με την συμφωνία, τότε, του στρατού) αρνήθηκε στις ηπα και στους συμμάχους της να χρησιμοποιηθεί το έδαφος και ο αέρας της τουρκίας για το “βόρειο μέτωπο” (εισβολή στο ιράκ και απ’ τον βορρά), το Τελ Αβίβ άρχισε να δρα υπονομευτικά κατά της τουρκίας. Εκπαιδεύοντας και εξοπλίζοντας τους ένοπλους κούρδους του βόρειου ιράκ (σύμφωνα με τα αμερικανικά σχέδια γιά διάλυση του ιρακινού κράτους) αλλά, μαζί τους, και τους αντάρτες του pkk. Που δρουν σε τουρκικό έδαφος. Ήταν θέμα χρόνου να συμβεί ένα απ’ τα δύο: είτε το Τελ Αβίβ να κόψει την εμπλοκή του στο βόρειο ιράκ, είτε να διαλυθεί η συμμαχία. Έγινε το δεύτερο, αλλά εκείνος που χαλάστηκε δεν ήταν η Άγκυρα.

λίβανος

Πολλές φορές έχουν βγει, ειδικά μετά το 2003, κηδειόχαρτα για τον λίβανο και την Χεζμπ’ αλλάχ· αλλά αποδεικνύονται ευσεβείς πόθοι. Η ιδέα ήταν (και παραμένει) αυτή του “εμφυλίου πολέμου”, μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων· μια ιδέα απ’ τα παλιά. Αλλά ακριβώς επειδή το έργο έχει ξαναπαιχτεί, και επειδή οι συσχετισμοί δύναμης στη λιβανέζικη κοινωνία έχουν αλλάξει, όσοι πόνταραν στον λιβανέζικο εμφύλιο έχουν χάσει τα λεφτά τους. Και την υπομονή τους. Ειδικά μετά το καλοκαίρι του 2006....
Το Τελ Αβίβ βρίσκεται επίσημα σε πόλεμο με την Βηρυττό (όπως, εξάλλου, με την Δαμασκό). Μια απ’ τις παρενέργειες την γειτονίας με ένα τέτοιο κράτος, σαν το ισραηλινό, είναι ότι υπάρχουν “συνοριακές εκκρεμότητες”. Και, πλέον, μία απ’ αυτές είναι η μη οριοθέτηση της μεταξύ τους αοζ. Στην πράξη το Τελ Αβίβ έχει τραβήξει μια γραμμή στη θάλασσα, κατά τα γούστα του. Η Βηρυττός την αμφισβητεί - άλλη μια εκκρεμότητα σ’ ένα μέρος του πλανήτη που δεν έχει λίγες.

Αιγύπτιοι διαδηλωτές κατεδαφίζουν το τείχος που προστάτευε την ισραηλινή πρεσβεία στο Κάιρο. Μετά μπούκαραν...

αίγυπτος

Η χούντα του Καΐρου (Μουμπάρακ) ήταν το “κρυφό” αλλά κρίσιμο στήριγμα τόσο του προκεχωρημένου φυλακίου ισραήλ, όσο και της (όχι πάντα χωρίς εσωτερικές αντιθέσεις) ιμπεριαλιστικής τακτικής των δυτικών κρατών στη μέση ανατολή. Η χούντα έπεσε· και ο πρώτος που ένοιωσε την παγωνιά ήταν το Τελ Αβίβ. Με όποιον τρόπο κι αν διαμορφωθεί το νέο αιγυπτιακό καθεστώς, η απόψυξη της κοινωνικής / πολιτικής κίνησης σ’ αυτή τη χώρα, κάνει αδύνατο να κρατήσει τις ίδιες φιλοϊσραηλινές θέσεις και στάσεις όπως εκείνο του Μουμπάρακ. [1] Το γεγονός είναι ότι το αιγυπτιακό κράτος και ο καπιταλισμός του χρειάζονται επειγόντως αναβάθμιση γεωπολιτικής αξίας και επιρροής, και έχουν τα σχετικά “προσόντα”. Αυτή η αναβάθμιση δεν μπορεί να περάσει απ’ το Τελ Αβίβ· όχι, σίγουρα, με τόσο χοντροκομμένο τρόπο σαν αυτόν στον οποίο είχε καλομάθει το ισραηλινό καθεστώς απ’ τις συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ και δώθε.

Ο κόσμος αλλάζει, και ο Δ παγκόσμιος εξελίσσεται. Όταν ο ισραηλινός στρατός εκτελούσε εν ψυχρώ τους τούρκους φίλους των παλαιστινίων πάνω στο Mavi Marmara, εκείνο που έδειχνε ήταν το πόσο ανελαστική έχει γίνει πια η “υπεράσπιση των ισραηλινών συμφερόντων”. Στην προκειμένη περίπτωση το συμφέρον είναι όχι αυτή καθ’ εαυτή η ισραηλινή αοζ (των 350 μιλίων μακρυά απ’ τις ισραηλινές ακτές) αλλά η de facto απαγόρευση της αοζ που αντιστοιχεί στη λωρίδα της Γάζας. Οι δολοφονημένοι τούρκοι ακτιβιστές ήταν οι πρώτοι νεκροί της πρώτης “μάχης για σύνορα αοζ” στον κόσμο. Φέτος το καλοκαίρι το Τελ Αβίβ φάνηκε να τα καταφέρνει ακόμα καλύτερα: χάρη στη βοήθεια της φίλης και συμμάχου Αθήνας, τα ισραηλινά χωρικά ύδατα έφτασαν έξω από κάθε ελληνικό λιμάνι στο οποίο υπήρχε πλοίο του νέου στόλου - για - την - Γάζα. Όμως, όχι προς έκπληξη, στην φετεινή αποστολή δεν υπήρχαν τουρκικές συμμετοχές. Μερικοί βιάστηκαν να συμπεράνουν ότι η Άγκυρα συμβιβάστηκε με τις θαλάσσιες απαιτήσεις του Τελ Αβίβ. Λάθος! Η Άγκυρα, μετά την σφαγή στο Mavi Marmara, κρατάει για τον εαυτό της το δικαίωμα να στείλει στα ρουθούνια του ισραήλ έναν αμιγώς τουρκικό στόλο ανθρωπιστικής βοήθειας προς τους παλαιστίνιους. Όποτε κρίνει ότι είναι η κατάλληλη στιγμή.
Το soft ιμπεριαλιστικό “ενδιαφέρον” της Άγκυρας για την ανατολική μεσόγειο, δεν είναι ούτε βιαστικό, ούτε πρόχειρο. Πρώτ’ απ’ όλα πιστοποιεί την υποχώρηση της αμερικανικής ηγεμονίας στην ευρύτερη περιοχή. Όχι, τα αμερικανικά αεροπλανοφόρα εξακολουθούν να πλέουν... αλλά οι συσχετισμοί αλλάζουν, όπως αλλάζουν και τα “σημαντικότερα των σημαντικών” προβλήματα της άλλοτε υπερδύναμης. Διαμορφώνεται, λοιπόν, ούτως ή άλλως ένα ορισμένο “κενό” ηγεμονίας· και η “φιλοαραβική” στροφή της Άγκυρας έχει υποχρεώση να το καλύψει. Σ’ αυτό ίσως η Άγκυρα να έχει και μερικούς κρυφούς συμμάχους... Φανερούς πάντως έχει βρει: τους πάντες πλην Τελ Αβίβ, Λευκωσίας - και Αθήνας.
Η Άγκυρα δείχνει ικανή να τροποποιεί (ή να ψευτοτροποποιεί) την τακτική της απέναντι στον “φίλο Άσαντ” - η αλήθεια είναι ότι ένα καθεστώς που επί μήνες το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να σκοτώνει τους υπηκόους του, είναι ένα καθεστώς τελειωμένο, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Ύστερα, ως γνωστό,ν ο Ερντογάν έκανε μια σειρά επισκέψεων, σε Κάιρο, Βεγγάζη και Τύνιδα - όπου έγινε δεκτός σαν “ήρωας”. Τις ίδιες περίπου ημέρες ο έλληνας υφυπουργός άμυνας Μπεγλίτης ήταν στο Τελ Αβίβ, για υπογραφή μιας ακόμας “συμφωνίας στρατιωτικής συνεργασίας”.... Όσο πλούσιο και να είναι αυτό το πακέτο από τεχνολογική σκοπιά, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν αξίζει μια δεκάρα από γεωπολιτική άποψη. Το να συμμαχούν δύο χρεωκοπημένοι (ο καθένας με τον τρόπο του) δεν αλλάζει τον ρου της ιστορίας· έτσι δεν είναι;

Ένα απ’ τα κλειδιά της περιόδου είναι η αίτηση αναγνώρισης παλαιστινιακού κράτους στον οηε. Όπως ίσως (δεν) θυμάστε, αυτό ακριβώς είχε απειλήσει να κάνει ο Αραφάτ τον Σεπτέμβρη του 2000. Όχι μόνο εμποδίστηκε αποτελεσματικά, αλλά αμέσως μετά ο φασίστας Σαρόν “έφτυσε” στο τέμενος του Αλ Ακσά, προκαλώντας την δεύτερη ιντιφάντα. Τώρα τα δεδομένα έχουν αλλάξει, ολοφάνερα. Ο Αμπάς ο ίδιος, και οι περί αυτόν στην “παλαιστινιακή αρχή”, είναι προδότες των αγώνων και των αγωνιών των παλαιστινίων· δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Όμως μετά την επανάσταση στην αίγυπτο, πήρε χαμπάρι κι αυτός ότι “κάτι πρέπει να κάνει” - αν δεν θέλει να τον κρεμάσει όχι η Χαμάς αλλά η ίδια η βάση του. Ουάσιγκτον και Τελ Αβίβ εξακολουθούν φυσικά να είναι αντίθετοι σε μια τέτοια διεθνή αναγνώριση· και θα την εμποδίσουν όσο μπορούν. Σ’ αυτό το επίπεδο, η κατάθεση της αίτησης για αναγνώριση (στα σύνορα του 1967) είναι κατ’ αρχήν ισχυρά συμβολική.
Όμως αφήνει ανοικτή μια δυνατότητα, που δεν περνάει ούτε απ’ τις ηπα, ούτε απ’ το ισραήλ, ούτε από κανέναν άλλον: πριν αναγνωρίσει επίσημα η συνέλευση του οηε παλαιστινιακό κράτος (κάτι που μπορεί να αργήσει κάποιους μήνες) να το αναγνωρίσουν μεμονωμένα κράτη - μέλη! Και τι θα γίνει όταν, μετά από την αναγνώριση εκ μέρους της Άγκυρας, θα κάνει επίσημη επίσκεψη ο Ερντογάν και στη Δυτική Όχθη και στη λωρίδα της Γάζας; Ε;
Ίσως το “κράτος - μπουλντόγκ” δοκιμάσει να ξαναδαγκώσει μέχρι τότε... Ίσως.
(Οι ελληνικές επίσκεψεις στην παλαιστίνη, γίνονται μόνο κάτω από “αυστηρά μέτρα προστασίας” - εδώ και χρόνια. Κάθε φορά που παίρνουν χαμπάρι οι απλοί παλαιστίνιοι έλληνα “επίσημο” στις περιοχές τους, τον υποδέχονται με μια γκάμα ανθοδεσμών που ξεκινάει απ’ τις ντοματιές και φτάνει ως τις πετριές...)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

1 - Η εισβολή στην ισραηλινή πρεσβεία στο Κάιρο και η διάλυσή της, τη νύχτα της 10ης Σεπτέμβρη, έγινε με την διακριτική “ανοχή” της αστυνομίας και του στρατού, αν και χρειάστηκε να επέμβουν (εκ των υστέρων...), με αποτέλεσμα στις οδομαχίες να σκοτωθούν 3 διαδηλωτές. Αλλά απ’ το τέλος της επανάστασης την περασμένη άνοιξη, οι διαδηλώσεις κατά της συγκεκριμένης πρεσβείας είναι πολλές· και όχι ακριβώς “ήρεμες”.
[ επιστροφή ]