μια εποχή στην κόλαση

άλλο η πτώση της Βαστίλης, άλλο η πτώση της Ρώμης

Ο ένας στους τρεις ευρωπαίους έχει ψυχολογικά προβλήματα. Αυτό λένε οι στατιστικές και οι δειγματοληψίες. Θα μπορούσαν να έχουν παραγγελθεί από τις φαρμακοβιομηχανίες. Αλλά η εμπειρική παρατήρηση στα μέρη μας δείχνει χειρότερα. Είναι ζήτημα αν ο ένας στους τρεις στέκεται ακόμα καλά στο μυαλό του.
Η μυθολογία των “ψυχολογικών παθήσεων” τις θέλει σαν εξαιρέσεις, και με ατομική (κληρονομική ή βιολογική...) αιτία. Αλλά οι παράνοιες, οι καταθλίψεις, οι μανίες, οι μανιοκαταθλίψεις, οι πανικοί, είναι κοινωνική παραγωγή. Και υπό ορισμένες προϋποθέσεις μπορούν να γενικευτούν.
Οι μεγαλοϊδεατισμοί, τα σύνδρομα μεγαλείου, οι ματαιοδοξίες, είναι κοινωνική παραγωγή επίσης. Ποιός αμφιβάλει πως έτσι είναι όταν αυτά τα “θετικά” και “χαρούμενα” συμπτώματα εκδηλώνονται μαζικά στα γήπεδα και στις παρέες, στις οικογένειες και στις δουλειές; Μπορεί να σημειώσει κανείς δεκάδες επιμέρους καθημερινές συμπεριφορές που κάποιος (όχι “υγιής”, αλλά ξένος με τα ήθη του αναπτυγμένου καπιταλισμού) θα τις θεωρούσε απεχθείς. Από την ακατάσχετη φλυαρία μέχρι την αυτοεπίδειξη· απ’ τις μανίες περί τα κινητά μέχρι την τυφλή σκληρότητα στις καθημερινές σχέσεις. Όμως όταν αυτά είναι συσκευασμένα με κάποιο αναγνωρισμένο hype, όλα πηγαίνουν καλά.

Τίποτα δεν πήγαινε καλά στον κυρίως όγκο αυτής εδώ της κοινωνίας εδώ και χρόνια. Ένα στήριγμα-κλειδί, για να μοιάζει η γενική και ατομική ανισορροπία σαν το αντίθετό της, ήταν οι προσδοκίες. Η προσδοκία είναι ευαίσθητο πράγμα. Μπορεί εύκολα να σε παρασύρει και να σε γκρεμοτσακίσει. Οι συλλογικές και ατομικές προσδοκίες (όλες συνδεδεμένες με “μεγαλεία”, “αναγνώριση”, “κύρος”, “πλούτο”, “σεξ”, “ταυτότητα” - και απεριόριστο εγωκεντρισμό) δρούσαν σαν η μελλοντική εκλήρωση, που δίνει μόνιμα ευχάριστες προκαταβολές στο παρόν. Ένα είδος τόκου. Άτομα, παρέες και ευρύτερα σύνολα πέρασαν στην επικράτεια της παράνοιας απ’ την πιο χαρούμενη πόρτα της: τις φενακισμένες ελπίδες.
Όταν οι προσδοκίες τσαλακωθούν, χάνεται το έδαφος κάτω απ’ τα πόδια. Και η παράνοια εκδηλώνεται με το άλλο της πρόσωπο. Η πραγματικότητα (που πάντα ήταν γαλβανισμένη απ’ τις προσδοκίες) μπερδεύεται όλο και πιο παθιασμένα με τις ψευδαισθήσεις. Οι μανίες και οι καταθλίψεις κατασκευάζουν οι ίδιες γεγονότα - η λέξη “ψεύτικα” δεν αρκεί για να καταλάβει κανείς το βάθος της κατασκευής. Οι εικασίες γίνονται ατράνταχτες αποδείξεις, μόνο για να τις διαδεχτούν καινούργιες εικασίες. Ο φόβος γίνεται η ανομολόγητη διέπουσα αρχή της σκέψης, των αισθήσεων, των συμπεριφορών. Οι παραισθήσεις γίνονται αλήθεια.
Το χειρότερο είναι πως αυτά, ενώ έχουν ατομικά, προσωπικά μερίδια, δεν είναι καθόλου υποχρεωτικό να συμβαίνουν κατά μόνας. Αντίθετα, ορισμένα είδη ρηχής, συμβατικής, παρακμιακής κοινωνικότητας (στα όρια της συνενοχής ή και πέρα απ’ αυτήν) δουλεύουν θαυμάσια σαν πολλαπλασιαστές. Η παράνοια του ενός ταΐζει την παράνοια του άλλου. Η μανία του ενός θρέφει την κατάθλιψη του άλλου. Η διανοητική κατάρρευση του ενός γίνεται έμπνευση για την διανοητική κατάρρευση του άλλου. Δεν πρόκειται για “ιό” που μεταδίδεται! Πρόκειται, αντίθετα, για ένα είδος αισθητικής δηλητηρίασης (όπου στη λέξη “αισθητική”, στο όνομα του καλού γούστου, περιλαμβάνονται ταυτόχρονα η ηθική, τα συναισθήματα και οι σκέψεις) που προετοιμάζεται σταθερά, μεθοδικά, υπόγεια. Η συναισθηματική καθίζηση δεν προειδοποιεί για την έλευσή της. Η διανοητική διάλυση δεν λέει φυλάξου, έρχομαι. Συνήθως η προετοιμασία γίνεται πανηγυρικά. Εορταστικά. Όταν “όλα πηγαίνουν καλά”. Ή σχεδόν...

Ο κύριος όγκος αυτής της κοινωνίας, έτσι όπως πορεύεται (ή δεν πορεύεται) ισορροπεί επικίνδυνα στο χείλος ενός μεγάλου πανικού. Όποιος κινδύνεψε να πνιγεί στη θάλασσα και κατάφερε να σωθεί· όποιος κινδύνεψε να καεί σε μια τεράστια υπαίθρια πυρκαγιά και βγήκε ζωντανός απ’ αυτήν· όποιος κατρακύλησε στα μέσα του βάθη και κατάφερε να ξανασηκωθεί όρθιος· όποιος έσωσε τον φίλο του απ’ το σαλτάρισμα, ξέρει. Ξέρει τι είναι το απόλυτα απαραίτητο σε τέτοιες περιστάσεις. Αλλά αυτά είναι εξαιρετικά μειοψηφικά βιώματα μέσα στις κοινωνίες· και η γνώση που γεννούν περιθωριακή.
Σ’ αυτή την έρημο όπου οι κίνδυνοι δεν έχουν ακόμα αποκαλυφθεί, το σώσε την διανοητική και ηθική σου ακεραιότητα με κάθε κόστος δεν είναι συμβουλή. Είναι καθήκον διαρκούς προετοιμασίας και ετοιμότητας.
Ειδάλλως; Παραμονεύει η κατάντια.