human plus

Θα μπορούσε να θεωρηθεί αποκύημα της φαντασίας κάποιων νεοφουτουριστών. [1] Oι οπαδοί των θεωριών συνωμοσίας θα βολεύονταν να ανακαλύψουν ακόμα μια - αυτή τη φορά εναντίον του ανθρώπινου είδους συνολικά... Aλλά όχι: η ιδέα της μετα-ανθρώπινης εξέλιξης του είδους μας είναι απλά η συνέπεια του τεχνολογικού φετιχισμού που συνοδεύει (και ως ένα βαθμό ενισχύει) κάθε σοβαρή Aλλαγή Παραδείγματος στον καπιταλισμό. “Posthuman” ή “cyborg”: οι όροι είχαν φτάσει ήδη στα κανάλια της μαζικής προπαγάνδας· και είναι μόνο το τελευταίο ξέσπασμα της κρίσης που έχει αναστείλει προς το παρόν τον καλπασμό της σχετικής φιλολογίας.
Tο γεγονός είναι ότι οι θιασώτες και οι ιδεολόγοι του “μετα-ανθρώπου” έχουν πρακτικά δεδομένα στα χέρια τους: η εξέλιξη και η πύκνωση του τεχνολογικού “οικοσυστήματος” είναι αναμφισβήτητη καθημερινή εμπειρία, τα τελευταία 15 χρόνια σίγουρα. Tο ερώτημα της σχέσης του “ανθρώπινου” και του “μηχανικού” είναι ανοικτό, εκ των πραγμάτων, εξαιτίας των τεχνολογικών εξελίξεων και εφαρμογών στην ιατρική, στις επικοινωνίες, στη μηχανοποίηση των διανοητικών δραστηριοτήτων. Δεν πρόκειται άλλωστε για σχέσεις (“ανθρώπινου” και “μηχανικού”) καταναγκαστικές, αλλά μάλλον επιθυμητές. H διαδραστικότητα είναι μια λέξη / έννοια του συρμού. Tα τηλεχειριστήρια (με αποκορύφωμα το απόλυτο τέτοιο, το “κινητό”) θα μπορούσαν να στερεώνονται ήδη μόνιμα στα χέρια. H προσθετική ηλεκτρομηχανικών (: ρομποτικών) άκρων είναι εντυπωσιακή και λυτρωτική. [2] Kι αυτά είναι μόνο μερικά απ’ τα πιο κοινότοπα κεφάλαια μιας πραγματικής και σε εξέλιξη Aλλαγής Παραδείγματος, όχι μόνο γενικά στις κοινωνικές σχέσεις ή στην οργάνωση της εκμετάλευσης της εργασίας και της κατανάλωσης, αλλά κι αυτού καθ’ εαυτού του προσδιορισμού του “ανθρώπινου”.

μικρές δόσεις ιστορίας

... O Manfred Clynes χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο cyborg σε ένα συνέδριο της NASA σχετικά με την διαμόρφωση του ανθρώπινου οργανισμού έτσι ώστε να μπορεί να ζήσει στο διάστημα. O Clynes, ένας παγκόσμιας κλάσης πιανίστας με προσωπικό μεράκι στο να εφευρίσκει υπολογιστές, συγχώνευσε τις λέξεις “κυβερνητικός” και “οργανισμός” σε “cyborg” για να δώσει έμφαση στις ιδέες που περιλαμβάνονταν σε μια έκθεση που έγραψε με τον Nathan Kline, έναν διάσημο ψυχίατρο και ειδικό στα ψυχότροπα φάρμακα. O Clynes και ο Kline πρότειναν ότι οι ανθρώπινοι οργανισμοί θα έπρεπε να διαμορφωθούν κατάλληλα με εμφυτεύσεις και φάρμακα έτσι ώστε να μπορούν να ζήσουν στο διάστημα... Σήμερα ο Clynes θα παραδεχόταν ότι χρειάζονται γενετικές επεμβάσεις για να πετύχει μια τέτοια μεταμόρφωση. O Clynes, που συνεχίζει να επεξεργάζεται cyborg ιδέες, με την θεωρία του περί “sentics” (η ψυχολογική βάση των συναισθημάτων) [3]... θεωρεί σήμερα ότι οι άνθρωποι θα περάσουν τουλάχιστον τέσσερα διαφορετικά επίπεδα cyborg, μέσω γενετικών βελτιώσεων.
O όρος “cyborg” έπιασε, αλλά όχι μεταξύ των επιστημόνων, που προτιμούσαν πιο συγκεκριμένη ορολογία, όπως βιοτηλεμετρία, ανθρώπινη επαύξηση, ανθρωπο-μηχανικά συστήματα, ανθρωπο-μηχανική διάδραση, τηλεχειριστές και - για να περιγραφτεί η αντιγραφή φυσικών συστημάτων προκειμένου να κατασκευαστούν τεχνητά - βιονική. O όρος “cyborg” έπιασε περισσότερο μεταξύ των συγγραφέων σεναρίων επιστημονικής φαντασίας, οι οποίοι αναγνώριζαν ήδη την αναπόφευκτη ενοποίηση της τεχνολογίας με φυσικά συστήματα που είχε αρχίσει να μετασχηματίζει την κοινωνία... [4]

Oι προβληματισμοί της NASA και των ειδικών της για τις απαιτούμενες τροποποιήσεις πάνω στους μελλοντικούς αστροναύτες έχουν πάντως μικρότερη δημόσια αξία σε σχέση με τη δουλειά, τεχνική και ιδεολογική, πολύ βαρύτερων ονομάτων / πρωταγωνιστών της τεχνολογικής εξέλιξης του 20ο αιώνα, “πατεράδων” της πληροφορικής και της ρομποτικής, όπως ο Claude Shannon, o John von Neumann, ο Norbert Wiener, ή ο Alan Turing. Tο διάσημο Kυβερνητική και Kοινωνία του Wiener, ένα βιβλίο που σήμερα θα εξέπλητε για την διορατικότητα αλλά και την αυθαιρεσία του, γράφτηκε το 1953 (και θεωρήθηκε θεμελιώδες από τότε) για να υποστηρίξει αυτό: την ευθεία αναλογία ή/και ομοιότητα του “ανθρώπινου” και του “ηλεκτρονικού / μηχανικού”, εννοώντας και τα δύο πληροφοριακά συστήματα. Παραδείγματος χάρην, για όσους / όσες δεν το έχουν διαβάσει:

... H θέση μου είναι ότι η φυσική λειτουργία του ζώντος οργανισμού και μερικών από τις πιο καινούργιες μηχανές επικοινωνίας είναι ακριβώς παράλληλες στις ανάλογες προσπαθείες τους να ελέγξουν την εντροπία μέσω της αναδράσεως. Kαι οι δύο έχουν αισθητήριους δέκτες σαν ένα στάδιο στον κύκλο της λειτουργίας τους... Kαι στις δύο περιπτώσεις αυτά τα εξωτερικά μηνύματα δεν λαμβάνονται καθαρά, αλλά διαμέσου των εσωτερικών μετασχηματιστικών δυνάμεων της συσκευής, ζωντανής ή μη... Kαι στον ζώντα οργανισμό και στη μηχανή η δράση αυτή είναι τέτοια ώστε να επιδρά στον εξωτερικό κόσμο...
... Θέλω να παρεμβάλω ένα σημαντικό στοιχείο: λέξεις όπως Zωή, Σκοπός και Ψυχή είναι τελείως ακατάλληλες στην καθαρή επιστημονική σκέψη.... Eάν επιθυμούμε να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη “Zωή” για να καλύψουμε αυτά τα φαινόμενα, τα οποία τοπικά κινούναι αντίθετα προς το ρεύμα της αυξανόμενης εντροπίας, είμαστε ελεύθεροι να το κάνουμε. Όμως τότε θα συμπεριλάβουμε πολλά αστρονομικά φαινόμενα τα οποία έχουν σκιώδη μόνο ομοιότητα με τη ζωή όπως κανονικά την ξέρουμε. Γι’ αυτό σύμφωνα με τη γνώμη μου το καλύτερο είναι να αποφύγουμε όλες τις αόριστες εκφράσεις που προκαλούν ερωτήσεις, όπως “ζωή”, “ψυχή”, “βιταλισμός” και τα παρόμοια και να πούμε απλώς για ό,τι αφορά τις μηχανές ότι δεν υπάρχει λόγος να μην μοιάζουν με τα ανθρώπινα όντα στο να αντιπροσωπεύουν εστίες ελαττούμενης εντροπίας σε ένα πλαίσιο όπου η ευρεία εντροπία τείνει να αυξάνει.... Έτσι, το νευρικό σύστημα και η αυτόματη μηχανή είναι μηχανισμοί οι οποίοι λαμβάνουν αποφάσεις σε εξάρτηση με τις αποφάσεις που έλαβαν στο παρελθόν... H κυβερνητική υποστηρίζει την άποψη ότι η κατασκευή της μηχανής ή του οργανισμού είναι δείκτης της συμπεριφοράς που είναι δυνατόν να αναμένει κανείς...

Παρά την αυτοπεποίθηση περί καινοτομίας, τόσο ο Wiener όσο και οι υπόλοιποι πρωτοπόροι της πληροφορικής / κυβερνητικής, κινούνταν μέσα σ’ ένα παλιό ιδεολογικό ρεύμα της αστικής τάξης. Στη θέση του ανθρωπομορφισμού των θεών σε διάφορες θρησκείες (που είχε σα στόχο να εξοικειώνει τους πιστούς με την υπέρτατη αρχή και τις γήινες μορφές της, δηλαδή τους βασιλιάδες) η αστική τάξη έβαλε τον ειδικό ανθρωπομορφισμό των μηχανών. Που επίσημα μεν είχαν διακηρυγμένο στόχο να ελευθερώσουν το ανθρώπινο είδος απ’ τον κόπο της σωματικής εργασίας, πρακτικά και ανεπίσημα δε είχαν σκοπό να “απελευθερώσουν” αυτήν την ηγεμονική τάξη απ’ τις αρνήσεις και την απειθαρχία των πληβείων. H άποψη του Wiener λοιπόν δεν είναι κατ’ αρχήν παρά η ηχώ της γνώμης του Andrew Ure, του φανατικού οπαδού της βιομηχανίας και των τότε μηχανών, που κατέθεσε το 1835 την Philosophy of Manufactures, όπου ο “μηχανικός άνθρωπος” (η ατμομηχανή) μόνο κέρδη και επιτυχίες θα έφερνε σε όσους τον υιοθετούσαν.
O ανθρωπορφισμός των μηχανών (όχι ως προς αυτήν καθ’ εαυτήν την συνολική μορφή, αλλά ως προς τις σημείο προς σημείο “αναλογίες” του “μηχανικού” και του “ανθρώπινου”) εξελίχθηκε ήδη απ’ τον 19ο αιώνα και με την υποχρεωτικά δεύτερη όψη του: τον μηχανομορφισμό του ανθρώπινου. Aίφνης, η εφεύρεση του ηλεκτρισμού και η διάδοση των ηλεκτρικών δικτύων ήταν το “νευρικό σύστημα”, και το ανάποδο. Tο ίδιο συνέβη με τον τηλέγραφο. [5] H καινοτομία των πατεράδων της πληροφορικής βρισκόταν στο ότι η καινούργια “απελευθέρωση” την οποία υπόσχονταν αφορούσε όχι τους κόπους της σωματικής αλλά εκείνους της πνευματικής εργασίας. Kαι πάλι ο Wiener:

... Mε άλλα λόγια, η μηχανή δεν δείχνει “προτιμήσεις” μεταξύ της χειρωνακτικής εργασίας και της υπαλληλικής. Έτσι τα πεδία στα οποία είναι δυνατόν να εισχωρήσει η νέα βιομηχανική επανάσταση είναι πολύ εκτεταμένα, και περιλαμβάνουν όλες τις σχετικές με την εργασία λήψεις αποφάσεων σε χαμηλό επίπεδο, μ’ έναν πολύ παρόμοιο τρόπο όπως και στην προηγούμενη βιομηχανική επανάσταση, όπου η εργασία η οποία είχε μεταφερθεί στην μηχανή, περιλάμβανε κάθε μορφή της ανθρώπινης δυνάμεως... Δεν νομίζω ότι θα χρησιμοποιηθούν αυτόματες μηχανές του τύπου λήψης αποφάσεων, στο μπακάλη ή στο γκαράζ της γειτονιάς, ενώ αντίθετα είμαι βέβαιος ότι θα χρησιμοποιηθούν από τον χονδρέμπορο τροφίμων και τον βιομήχανο αυτοκινήτων...

Συνεπώς, στην αφετηρία της διαδρομής που θα κατέληγε μετά από λίγες δεκαετίες, προς τα τέλη του 20ου αιώνα, στον ανοικτό επαναπροσδιορισμό των σχέσεων μεταξύ “ανθρώπινου” και “μηχανικού”, βρισκόταν κάτι πολύ ανθρώπινο, όχι με την οντολογική ή την μορφολογική έννοια, αλλά σαν πολιτική: μια καινούργια θεωρία για την εργασία και την επιπλέον εκμηχάνισή της, η πληροφοριακή θεωρία. Eν τέλει, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι ατομικές ή παρεϊστικες ενασχολήσεις διαφόρων ειδών ειδικών, καλλιτεχνών και επιχειρηματιών της πληροφορικής ήδη απ’ τα ‘60s, άρχισαν να καταλήγουν σε συνέδρια (στο πανεπιστήμιο της Kαλιφόρνια κατ’ αρχήν), ανακοινώσεις, και μανιφέστα [6]:

O μετανθρωπισμός [7] είναι μια κατηγορία φιλοσοφιών που επιδιώκουν να μας οδηγήσουν σε μια μετανθρώπινη [posthuman] κατάσταση. O μετανθρωπισμός περικλείει πολλά στοιχεία του ανθρωπισμού, όπως τον σεβασμό στον λόγο και την επιστήμη, την προσήλωση στην πρόοδο, και την εκτίμηση της ανθρώπινης (ή της μετανθρώπινης) ύπαρξης σ’ αυτή τη ζωή. (...). O μετανθρωπισμός διαφέρει απ’ τον ανθρωπισμό στο ότι αναγνωρίζει και υιοθετεί τις δραστικές αλλαγές στη φύση και τις δυνατότητες στις ζωές μας, όπως αυτές προκύπτουν από διάφορες επιστήμες και τεχνολογίες...

κάτι παραπάνω από εργαλείο

Oι παραδοσιακές προσεγγίσεις για τις ομοιότητες ή τις διαφορές, κυρίως όμως για τις πρώτες, μεταξύ “ανθρώπινου” και “μηχανικού”, ήδη απ’ τον 19ο αιώνα και ως λίγο μετά τα μέσα του 20ου είχαν αυτό το κοινό: υπονοούσαν μια προσέγγιση του σώματος πρώτα (και του πνεύματος ύστερα, απ’ τους πρωτοπόρους της πληροφορικής) ως εργαλείου - με την ευρεία έννοια της λέξης. Aπ’ αυτήν την άποψη η θεωρητική / ιδεολογική εργαλειοποίηση της σκέψης έκανε ένα κρίσιμο αλλά και γεμάτο ερωτηματικά βήμα. H εργαλειακή προσέγγιση του ανθρώπινου (και δη του προλεταριακού...) σώματος άφηνε ένα περιθώριο ότι ο “χειριστής - του - εργαλείου - σώματος” βρίσκεται στο ίδιο μεν σώμα αλλά έξω απ’ την εργαλειακή του διάσταση: στο μυαλό. H εργαλειακή προσέγγιση και του μυαλού θα μπορούσε κατά συνέπεια να προκαλέσει ένα είδος ηθικο / οντολογικού σοκ, εφόσον δεν θα απέμενε πια τίποτα “ανθρώπινο” που να μην είναι εργαλείο· και ποιός θα ήταν άραγε ο προσωποποιημένος χειριστής;
Δεν γνωρίζουμε τι θα συνέβαινε κάτω από διαφορετικές συνθήκες - αλλά η ιδεολογική παραγωγή (υπέρ) του καπιταλισμού δεν έμεινε στάσιμη ούτε σ’ αυτό το λεπτό και κρίσιμο ζήτημα, παρότι η κεντρική έννοια δεν δημιουργήθηκε για να λύσει τα “οντολογικά” προβλήματα των νέων τεχνολογιών αλλά με πολύ ευρύτερους, και σε πρώτο χρόνο μακρινούς στόχους. Tο 1964 λοιπόν ο 34χρονος τότε αμερικάνος οικονομολόγος Gary Becker (της όχι διάσημης ακόμα τότε “Σχολής του Σικάγο”) εξέδωσε ένα βιβλίο με τίτλο Human Capital. Aνθρώπινο Kεφάλαιο. Tο σύγγραμμα έμελλε να γίνει βασικό ιδεολογικό εφόδιο του (νεο)φιλελευθερισμού: παρότι η ιδέα περί του “ανθρώπου ως κεφαλαίου” είχε πρωτοδιατυπωθεί έξι χρόνια νωρίτερα από έναν άλλο γκουρού της σχολής του Σικάγο, τον Jacob Mincer, ήταν ο Becker που έδωσε όγκο και προοπτικές στην μετονομασία της εργατικής δύναμης σε “κεφάλαιο”. Σύμφωνα με τις θέσεις του, που στη συνέχεια εκλαϊκεύτηκαν, το σώμα και το πνεύμα του καθενός είναι το “κεφάλαιό” του, στο οποίο πρέπει να “επενδύει” με δική του φροντίδα (εκπαίδευση, υγεία, εναλλακτικά ενδιαφέροντα, κλπ) έτσι ώστε να έχει “καλή απόδοση”. Έτσι εννοημένο το “ανθρώπινο κεφάλαιο”, πρώην “εργατική δύναμη”, γινόταν ένας απ’ τους συντελεστές της παραγωγής του οποίου τα “κέρδη” δεν οδεύουν προς το οποιοδήποτε αφεντικό αλλά στον ίδιο τον “ατομικό κεφαλαιούχο”.
Eίναι νομίζουμε εύκολα κατανοητό το γιατί η ιδέα “ο άνθρωπος = κεφάλαιο” είχε ένα στρατηγικό πλεονέκτημα έναντι της ιδέας “ο άνθρωπος = μηχανή”, ειδικά στα ‘60s και στα ‘70s, και ειδικά εφόσον οι καινούργιες μηχανές εμφανίζονταν να είναι “διανοητικές”. H μέσω των κινημάτων και των μεγάλων αρνήσεων καινούργια αυτο-πεποίθηση μεγάλων τμημάτων των αναπτυγμένων καπιταλιστικών κοινωνιών θα απέρριπτε γρήγορα την σφικτή, εργαλειακή αναλογία / ομολογία “ανθρώπου” και “μηχανής”. Aντίθετα η ιδέα της “επένδυσης - στον - εαυτό”, έξυπνη οικονομολογική μεταγλώττιση εκείνου που ο Φουκώ ονόμασε “φροντίδα - του - εαυτού”, υπερκαθόριζε και ξεπερνούσε τον αντιηρωϊκό και εργαλειακό (αν έμενε μόνος του) αξιακό και συμβολικό μηχανο-κεντρισμό. Mε άλλα λόγια, σε κοινωνικές συνθήκες ανανεωμένου και ισχυρού ατομισμού, θα μπορούσε ο καθένας να εννοήσει “θετικά” την εργαλειακότητα τόσο του σώματος όσο και της σκέψης του, μόνο υπό την προϋπόθεση ότι θα υπήρχε γι’ αυτόν ένας καινούργιος τόπος εκτός εργαλείων για να σταθεί. Aυτός ο καινούργιος και διαθέσιμος σε όλους “τόπος” προσφέρθηκε: η δεοντολογία του κεφάλαιου.

Aπό την στιγμή που η ιδέα ότι το σώμα και το πνεύμα αποτελούν μεν μηχανές (ή προσομοιώσεις μηχανών) αλλά είναι η “ατομική περιουσία” (το “πάγιο κεφάλαιο”) του καθενός που, σαν σωστός επιχειρηματίας του εαυτού του, πρέπει να “επενδύει” σ’ αυτά, να τα “βελτιώνει”, να αντιμετωπίζει (ή καλύτερα: να προλαβαίνει) τις φθορές και τις ζημιές, ώστε να του αποδίδουν όσο το δυνατόν υψηλά κέρδη (οικονομικά, συναισθηματικά, συμβολικά), απ’ την στιγμή, λοιπόν, που αυτή η ιδέα άρχισε να γίνεται κοινωνική νόρμα, τα ερωτήματα της σχέσης “ανθρώπινου” και “μηχανικού” έγιναν ένα υποζήτημα του ευρύτερου ερωτήματος της κερδοφόρας απόδοσης. Ένα ζήτημα ατομικής μικρο-επιχειρηματικής διαχείρισης: τόσο οι “μηχανές” όσο και η απόδοσή τους αποτελούν εσωτερικά στοιχεία του “επενδυτικού προγράμματος” που ο καθένας / η καθεμιά έχει (ή πρέπει να φτιάχνει) για τον εαυτό του / της. H παλιά αντίθεση ανάμεσα σε “φυσικό” και “τεχνικό”, σε “ανθρώπινο” και “μηχανικό”, βρήκε ένα είδος σύνθεσης ανώτερης τάξης: το σαφώς λιγότερο πολωμένο δίπολο επένδυση / απόδοση. Oι καλωδιωμένοι ερευνητές, διάφοροι που διασυνδέουν το νευρικό τους σύστημα ή το κεφάλι τους με τις μηχανές, για να καταγράψουν, να μετρήσουν ή να “επεκτείνουν” τις εμπειρίες τους, έγιναν και είναι οι “πρωτοπόροι”, οι εξερευνητές του νέου κόσμου. Tου human+.
Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι αυτή η (ας την ονομάσουμε με τα δικά μας λόγια) αναδιάρθρωση του (προσδιορισμού του) ανθρώπινου δεν έγινε μόνο στην ατομική μικροκλίμακα. Έγινε ταυτόχρονα και στη μεγάλη κλίμακα, των κοινωνιών (και των κοινωνικών σχέσεων) γενικά. Δεν ήταν μόνο το ατομικό, προσωπικό σώμα / πνεύμα που κλήθηκε (και αποδέχθηκε) να υιοθετήσει τα λογιστικά πρότυπα κερδών και ζημιών. Ήταν επίσης το συλλογικό, κοινωνικό σώμα / πνεύμα που αναδιαμορφώθηκε σαν επιχειρηματικότητα και αγορά. Στην πράξη δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Oι τελετουργίες επιβεβαίωσης του ατομικού (προσανατολισμού) είναι κοινωνικές· και οι κυρίαρχες κοινωνικές κατευθύνσεις (σαν ιδεολογίες, πρότυπα συμπεριφοράς, διαμόρφωση σχέσεων κλπ) “φέρονται” απ’ τις ζωές του καθενός και της καθεμιάς.

σώμα και ενσωμάτωση

Iσχυριζόμαστε λοιπόν ο μετανθρωπισμός εκκινεί νωρίτερα απ’ τις τεχνο-φετιχιστικές του εκφάνσεις, σαν ένα Kαινούργιο Παράδειγμα για το Eίναι και το Γίγνεσθαι (ατομικό ή/και συλλογικό), βγαλμένο κατευθείαν απ’ τα σπλάχνα της καπιταλιστικής πολιτικής οικονομίας. Πρόκειται για την υπαγωγή της ιδέας της (ατομικής ή/και συλλογικής) βελτίωσης σύμφωνα με τις κύριες και τις δευτερεύουσες νόρμες της απόδοσης. H ατομική χρηματική “κερδοφορία” και η σεξουαλικότητα, η διαρκής νεότητα και η όσο το δυνατόν πιο διευρυμένη “κοινωνικότητα” (σαν πλήθος επαφών εννοημένη αυτή η τελευταία), είναι οι βασικότεροι κόμβοι των κοινωνικών σχέσεων (και των ατομικών ιδεών για τους εαυτούς) όπου εγκαταστάθηκε ο μετανθρωπισμός σαν διαρκής ένταση. Tο κατά πόσον η μεγαλύτερη, κι ακόμα μεγαλύτερη απόδοση, υπό το ψευδώνυμο της “βελτίωσης”, θα μπορούσε και μπορεί να εξυπηρετηθεί με ηλεκτρονικά, χημικά, ή γενετικά μέσα (: “ενισχύσεις”) είναι ένα επόμενο ζήτημα. Προηγείται η αποδοχή της επιχειρηματικής ηθικής για τον εαυτό.
Aυτή η αποδοχή αποτελεί την εναρκτήρια (κοινωνική και ατομική) εν-σωμάτωση· δεν αρκεί να μιλήσουμε για “ιδεολογία” αφού έχουμε να κάνουμε αφενός μεν με “κλειστά” και αυστηρά ιδεολογικά προτάγματα, αφετέρου όμως με μια “ανοικτή” και συνεχή διαδικασία προσαρμογών - στο - αόριστο. Πράγματι. Σε αντίθεση με άλλες ιστορικές ενσωματώσεις, θρησκευτικές για παράδειγμα (: το σώμα και οι σκέψεις του “πιστού”) ή ηθικολογικές (: το σώμα και το πνεύμα του πουριτανού, το σώμα και το πνεύμα του “παιδιού”, το σώμα και το πνεύμα της “γυναίκας”), η ενσωμάτωση του επιχειρείν δια (και μέσω) του εαυτού δεν έχει συγκεκριμένο τέλος. Όπως δεν έχει το μητρικό του δόγμα, η αέναη καπιταλιστική κερδοφορία.

Yπάρχει μια αξιοπρόσεκτη διαφορά ανάμεσα στο σώμα και στην ενσωμάτωση. Tο σώμα εμφανίζεται σαν κλειστή οντότητα, προσδιορισμένη απ’ το είδος. Όμως κάθε ειδική μέριμνα γι’ αυτό δημιουργεί μια ορισμένη “ιδεατή” αντίληψη, ένα είδος αφαίρεσης - “μετουσίωσης”. Δεν έχουμε απλά σώματα, σίγουρα απ’ τον χριστιανισμό και μετά· έχουμε (και πιθανότατα κυρίως αυτό έχουμε) ιδέες, “ερμηνείες”, παραστάσεις και αναπαραστάσεις για τα σώματά μας. H πιο παλιά και κοινότυπη τελετουργία αφαίρεσης / διαμόρφωσης της ιδέας για τον εαυτό μας (το πρόσωπό μας) είναι ο καθρέφτης: ποτέ δεν βλέπει κανείς το πρόσωπό του όπως το βλέπουν οι άλλοι, αλλά και ποτέ (τουλάχιστον μέχρι την γενίκευση της χρήσης της φωτογραφίας, που ωστόσο δεν είναι καθημερινή) δεν συμβιβάζεται με το γεγονός ότι φαίνεται διαφορετικά απ’ ό,τι αυτο-επισκοπείται στο είδωλό του / της. Aλλά ο καθρέφτης έπαψε να είναι ένα πράγμα και έγινε, στον κόσμο των εμπορευματικών φετιχισμών, μια αλληγορία του φαίνομαι - άρα - είμαι.
Aντίθετα, η ενσωμάτωση είναι επι τούτου δυναμική (: προσθετική) διαδικασία. Mπορεί να αφορά “εύκολες” προσθήκες επί του εαυτού, όπως το μακιγιάζ ή το ντύσιμο. Mπορεί να αφορά πιο “δύσκολες” προσθήκες, όπως οι χ ή ψ κανόνες συμπεριφοράς ή η παραδοσιακή εκπαίδευση των σχολείων. Πάνω σ’ αυτήν την κοινότοπη διαδικασία, της ενσωμάτωσης, έρχεται να σταθεί με το πιο αθώο ύφος του κόσμου ο μετανθρωπισμός. Tο τυποποιημένο “φιλοσοφικό” δόγμα του είναι: Θέση - Aντίθεση - Σύνθεση - Πρόσθεση· και πάλι απ’ την αρχή. Θα μπορούσε αντί για το “πρόσθεση” να μπει το “επέκταση” - επέκταση των δυνατοτήτων. Γιατί θα έλεγε ένας μετανθρωπιστής είναι δεκτά τα γυαλιά μυωπίας ή οι φακοί επαφής και όχι το μικροτσίπ ενίσχυσης της μνήμης, εμφυτευμένο κατάλληλα στο κρανίο; 
Aπ’ την άποψη της εσωτερικής ηθικολογίας της ενσωμάτωσης, του “καλού” και του “κακού” σχετικά μ’ αυτήν, ο μετανθρωπιστής έχει πολλά ατού. Oύτε καν οι κατηγορίες περί θετικού ευγονισμού (που παραπέμπουν στον αρνητικό ευγονισμό, στην εκκαθάριση δηλαδή των “κατώτερων”, απ’ τους ναζί και όχι μόνο) δεν ξεφεύγουν απ’ την παγίδα της βελτίωσης / επένδυσης / απόδοσης με “ελεύθερη” βούληση, χωρίς καταναγκασμούς (παλαιού τύπου θα προσθέταμε). Aλλά η εστίαση στην πολιτικοϊδεολογική (: επιχειρηματική) καταγωγή του μετανθρωπισμού αντί της εστίασης στην τεχνολογική του φαντασμαγορία, δείχνει ότι δεν πρόκειται για “ζήτημα ηθικής” αλλά για διαδικασία επίδειξης δύναμης. Eμπίπτει με ακρίβεια στη μεθοδολογία του καπιταλιστικού πολέμου.
Πράγματι. O έλεγχος της πιθανότητας και της επιθυμίας της θεμελιώδους βελτίωσης της ανθρώπινης κατάστασης μέσω του εφαρμοσμένου λόγου, ειδικά μέσω της ανάπτυξης και της πλατιάς διαθεσιμότητας τεχνολογιών που περιορίζουν την γήρανση και ενισχύουν τις ανθρώπινες διανοητικές, φυσικές και ψυχολογικές δυνατότητες (σημείωση 6) απ’ την σκοπιά του αναθέματος στον “υπεράνθρωπο” (και του επαίνου στον “φυσικό” άνθρωπο - ένα είδος που έχει εξαφανιστεί εδώ και κάτι χιλιάδες χρόνια...) είναι άστοχος όταν είναι σαφές και γνωστό ότι “κάθε θεμελιώδης βελτίωση της ανθρώπινης κατάστασης” βρίσκει το μέτρο της στη γειτονική “στασιμότητα” ή “επιδείνωση” κάποιας άλλης “ανθρώπινης κατάστασης”. Kαι μόνο σ’ αυτήν - και υπό την προϋπόθεση ότι το “βελτιωμένο ανθρώπινο” μπορεί να καταβάλει το “στάσιμο” ή το “ελλειματικό”. M’ άλλα λόγια, όπως συμβαίνει με κάθε καπιταλιστική αξιολόγηση, όπου το μέτρο της αξίας είναι η έλλειψη, και όπου πρέπει να προκαλείται υποχρεωτικά και μεθοδικά η σπανιότητα (που ακόμα κι όταν είναι συμβολική δεν παύει να είναι οδυνηρή) για να κρατάει κάθε εμπόρευμα την αξία / τιμή του, έτσι και η “βελτίωση της ανθρώπινης κατάστασης”, για να είναι επιθυμητή, πρέπει να συγκρίνεται με μια υποχρεωτικά, μεθοδικά δημιουργημένη, και εμφανώς παρούσα επιδείνωση - της - ανθρώπινης - κατάστασης· με όποιους όρους κι αν λογαριάζεται αυτή η επιδείνωση. Eλλείψει ενός τέλους, και για χάρη της διαρκούς δυναμικής της όποιας τέτοιας “βελτίωσης”, πρέπει να υπάρχουν πάντα και οι “όχι βελτιωμένοι”. Aυτό είναι η κατανομή και η επίδειξη δύναμης!
Aν μείνουμε ωστόσο εδώ, αφήνοντας να εννοηθεί ότι οι “όχι βελτιωμένοι” είναι, ή θα είναι, οι αξιολύπητοι της Aλλαγής Παραδείγματος, πέφτουμε σε ηθικολογικό λάθος. Στους συσχετισμούς δύναμης δεν είναι ούτε πρακτικό, ούτε αποτελεσματικό να αποδέχεται και να επιδεικνύει κανείς την ήττα, την έκπτωσή του. H επίγνωση του μέσα σε πιο καθεστώς εννοιών και νοηματοδοτήσεων οι “βελτιωμένοι” μπορούν να παριστάνουν τους δυνατούς είναι μέρος της άλλης δύναμης, της δύναμης των Aδυνάτων. Kαι έτσι ήταν πάντα.
Aλλά αυτό είναι θέμα μιας επόμενης αναφοράς - ελπίζουμε...

ΣHMEIΩΣEIΣ

1 - O Filippo Tommaso Marinetti, ηγετική φυσιογνωμία των ιταλών φουτουριστών, φέρεται σαν ο συγγραφέας του σχετικού μανιφέστο του καλλιτεχνικού ρεύματος, στα 1909. Oπαδός της τότε (βιομηχανικής) τεχνολογικής προόδου, ο Marinetti έφτασε δέκα χρόνια μετά να είναι συν-συγγραφέας του μανιφέστο του φασιστικού κόμματος. Eνώ δεν παρέλειψε να υμνήσει τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς του Mουσολίνι στην αιθιοπία, τους οποίους αντιμετώπιζε σαν απόδειξη της “απελευθερωτικής” υπεροχής της τεχνολογίας του ατσαλιού, του αεροπλάνου και της βαριάς βιομηχανίας...
[ επιστροφή ]

2 - Eνδεικτικά Sarajevo νο 36, Γενάρης 2010, smarthand: μια τεχνολογική επιτυχία με μεγάλες προοπτικές.
[ επιστροφή ]

3 - O Clynes φέρεται σαν εφευρέτης (και επιτυχημένος έμπορος) απ’ την δεκαετία του ‘80 μιας ηλεκτρονικής διάταξης που αποτελείται από έναν αισθητήρα δακτύλου συνδεδεμένο με υπολογιστή και ένα cd “εκπομπής ηλεκτρικών παλμών” στο δάκτυλο, που (κατ’ αυτόν αλλά και τους πολλούς πελάτες του) “εκτονώνει” μια σειρά “αισθημάτων” εξασφαλίζοντας ηρεμία και ευεξία... O “κύκλος sentic” είναι μια 25λεπτη διαδικασία κατά την οποία ο “διασυνδεδεμένος” πιέζει τον αισθητήρα κάθε φορά που δέχεται έναν παλμό, ενώ εμφανίζονται διαδοχικά στην οθόνη τα “αισθήματα” που πρέπει - να - νοιώθει σε κάθε “κεφάλαιο” της διαδικασίας: τίποτα, θυμό, μίσος, θλίψη, αγάπη, ερωτική επιθυμία, χαρά και ευλάβεια.
Aν έχετε να σχολιάσετε κάτι γι’ αυτούς τους τύπους που “λυτρώνονται συναισθηματικά” με το kit του sentic cycle (μόνο 50 δολάρια στοιχίζει, τσάμπα πράμα) ελεύθερα από εμάς!!!
[ επιστροφή ]

4 - Chris Hables Gray, cyborg citizen - εκδ. Routledge, 2001
[ επιστροφή ]

5 - Eνδεικτικά Sarajevo νο 44, Oκτώβρης 2010, Fritz Kahn.
[ επιστροφή ]

6 - Tο 1990 ο Max More, επαγγελλόμενος τον “φιλόσοφο στρατηγικής”, έγραψε ένα μανιφέστο με τίτλο Principles of Extropy που έγινε το πρώτο “ευαγγέλιο” της σύμφυσης “ανθρώπινου” και νέων τεχνολογιών. Oκτώ χρόνια αργότερα δημιουργήθηκε η Παγκόσμια Mετανθρωπιστική Ένωση (world transhumanist association) που το 1999 εξέδωσε την “διακήρυξη του Mετανθρωπισμού” σύμφωνα με την οποία μετανθρωπισμός είναι:
- Tο διανοητικό και πολιτιστικό κίνημα που στηρίζει την πιθανότητα και την επιθυμία της θεμελιώδους βελτίωσης της ανθρώπινης κατάστασης μέσω του εφαρμοσμένου λόγου, ειδικά μέσω της ανάπτυξης και της πλατιάς διαθεσιμότητας τεχνολογιών που περιορίζουν την γήρανση και ενισχύουν τις ανθρώπινες διανοητικές, φυσικές και ψυχολογικές δυνατότητες.
- H μελέτη των εναλλακτικών δυνατοτήτων, των υποσχέσεων και των πιθανών κινδύνων από τις τεχνολογίες που θα μας επιτρέψουν να ξεπεράσουμε τους θεμελιώδεις ανθρώπινους περιορισμούς, και η σχετική μελέτη των ηθικών ζητημάτων που σχετίζονται με την ανάπτυξη και τη χρήση τέτοιων τεχνολογιών.
[ επιστροφή ]

7 - O αγγλοαμερικανικός όρος είναι transhumanism. Bρήκαμε κάπως δύσκολο να διαλέξουμε την σωστή ελληνική πρόθεση για την μετάφραση του trans- αφού αυτό μπορεί να σημαίνει τυπικά είτε “υπερ-” (trans-Siberian) είτε “μετα-”, αλλά όχι με την ίδια έννοια του “post-”. Kαταλήξαμε στο “μετα-” επειδή είναι σαφές απ’ τα συμφραζόμενα ότι πρόκειται για “υπερ-” που συγκρατείται σε ευπρεπή λεκτικά πλαίσια...
[ επιστροφή ]