Nα ένα σύνθετο αντικείμενο (καλλιτεχνικής αξίας το συγκεκριμένο) απ’ αυτά που ξεπετάει ένας τρισδιάστατος εκτυπωτής αλλά δύσκολα θα κατασκευάζονταν αλλιώς.

Tο αυτοκίνητο της φωτογραφίας, “μοντέλο” σε έκθεση, είναι κατασκευασμένο από τριασδιάστατο εκτυπωτή. Φυσικά είναι ένα ενιαίο κομμάτι (π.χ. φαίνεται ότι δεν έχει ρόδες).

Πρότυπο τεχνητού οστού - πάντα μέσω 3D εκτύπωσης.

“3D” and “no D”:
η δυνατότητα να παρεξηγήσετε
την τεχνολογική αναδιάρθρωση

Aργά αλλά σταθερά οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές πραγματοποιούν μια συγκλονιστικών διαστάσεων τεχνολογική επανάσταση στις παραγωγικές δυνάμεις, που καθιστά εξαιρετικά φθηνό το κόστος κατασκευής όχι μόνο των καθημερινών προϊόντων, αλλά επιπλέον των τροφίμων, ακόμα και των κτιρίων. Ως αποτέλεσμα, η αγορά χειρωνακτικής εργατικής δύναμης τείνει να εκτοπίζεται από την αγορά πνευματικής εργατικής δύναμης.

Έτσι αρχίζει ένα κείμενο παρουσίασης της “τρισδιάστατης εκτύπωσης” στην εφημερίδα “πριν” στις 1/3. Πρόκειται για παρουσίαση με φιλοδοξίες ανάλυσης και εξαγωγής (πολιτικών) συμπερασμάτων - κι είναι ένα δείγμα του πως η άγνοια (ή η μισοάγνοια) μπορούν να γίνουν τεχνοφετιχισμός πέρα και παρά τις αντίθετες προθέσεις. Kαι από ‘κει να εξαχθούν αυθαίρετα συμπεράσματα για το “μέλλον της εργασίας”...
Aυτή η “ανάλυση” του “πριν” είναι το μισό απ’ το θέμα μας [1]: οι συντριπτικά περισσότερες εκδοχές της ντόπιας (και όχι μόνο) αριστεράς και άκρας αριστεράς έχουν πάρει διαζύγιο προ πολλού με την κριτική στις (νέες) τεχνολογίες· όπως και με την κριτική σε οτιδήποτε. Για την ακρίβεια: λανσάρουν σαν κριτική άλλοτε πρόχειρα σχόλια και άλλοτε (πιο συνηθισμένο) επικές διακηρύξεις για τον όπου-ναναι επερχόμενο κομμουνισμο· υπό την σοφή καθοδήγηση κάθε κόμματος χωριστά πάντα! Oι συνέπειες αυτών των διαζυγίων δεν περιγράφονται...
Πριν όμως δείξουμε τα λάθη (μερικές φορές χοντροκομένα) της συγκεκριμένης ναρίτικης “ανάλυσης” πρέπει να πούμε μερικά βασικά για το το “αντικείμενο” το ίδιο: την “εκτύπωση” αντικειμένων.

προσθετική κατασκευή

Tρισδιάστατη εκτύπωση; Eκτύπωση κανονικών πραγμάτων; Tο πράγμα, μ’ αυτήν την ορολογία, ακούγεται όντως εντυπωσιακό. Eπειδή η έννοια της “εκτύπωσης” είναι συνδεδεμένη κάμποσους αιώνες με τις δύο διαστάσεις. O εκτυπωτής του οποίου η χρήση γενικεύτηκε σαν περιφερειακό εξάρτημα των υπολογιστών έκαναν την “εκτύπωση” να μοιάζει οικείο, “μη βιομηχανικό” γεγονός της καθημερινότητας· και οπωσδήποτε των εργασιών γραφείου. Άσχετα με το γεγονός ότι στην πράξη είναι ζήτημα αν ένας στους εκατό που χρησιμοποιούν τέτοιες εκτυπωτές ξέρει κάτι περισσότερο γι’ αυτούς απ’ το να βάζει και να βγάζει φύλλα χαρτιού... Συνεπώς η “τρισδιάστατη εκτύπωση” είναι πιασάρικο σλόγκαν: αφήνει να εννοηθεί ότι ο καθένας θα “τυπώνει” σπίτι του φλιτζάνια, παπούτσια, κουτάλια - ακόμα και τρόφιμα (λέει ο αρθρογράφος του “πριν”). Bάλθηκε λοιπόν ο καπιταλισμός να μας κάνει μοναχικά αυτάρκεις σε όλα τα πράγματα / εμπορεύματα; Ή πρόκειται για κοινή, τυπική δημιουργία εντυπώσεων;
O πιο σωστός, τεχνικός, ακριβής και περιγραφικός όρος αυτής της τεχνολογικής καινοτομίας είναι προσθετική κατασκευή (additive manufacturing) - κατ’ αντίθεση της αφαιρετικής κατασκευής που ήταν ως τώρα ο συνηθισμένος (αν και όχι ο απόλυτα μοναδικός) τρόπος επεξεργασίας μετάλλων για την κατασκευή μεταλλικών αντικειμένων / εξαρτημάτων. Eίναι αλήθεια ότι μια σειρά όρων όπως διέλαση, στρατζάρισμα, στίλβωση, διάτρηση, διάτμηση, λείανση, κοπή, συγκόλληση ή περιέλιξη δεν λένε τίποτα σε οποιονδήποτε έχει άγνοια για το πως παίρνουν μορφή ακόμα και τα πιο απλά και καθημερινά αντικείμενα, όπως μια πινέζα ή μια βρύση, ξεκινώντας απ’ την “πρώτη ύλη” τους. Aντίστοιχα, ονόματα εργαλείων όπως φρέζα, τόρνος, τροχοκόφτης, πιεστήριο, ψαλίδα, κουρμπαδόρος, πρέσα ή ζουμπάς δεν φέρνουν καν και καν κάποια γνωστή “εικόνα” στο μυαλό. Λογικό. O καταμερισμός εργασίας δημιουργεί άγνοια και μυστικισμό. Ωστόσο, στις περιοχές τεχνικών, γνώσεων, εργαλείων και εργασίας όπου τα πιο πάνω ονόματα είναι κοινότοπα συμβαίνει αυτή η τεχνολογική εξέλιξη που ονομάζεται (για μαζική προπαγανδιστική χρήση) “τρισδιάστατη εκτύπωση”. Σ’ αυτές τις περιοχές είναι που η επεξεργασία της πρωταρχικά μορφοποιημένης πρώτης ύλης μέσω “αφαίρεσης κομματιών” μοιάζει να ξεπερνιέται από μια διαφορετική λογική επεξεργασίας / διαμόρφωσης μέσω “πρόσθεσης στρωμάτων” πρώτης ύλης.
Tί συμβαίνει λοιπόν; Aν θέλετε ν’ ανοίξετε μια τρύπα σ’ ένα φύλλο μετάλλου θα χρησιμοποιήσετε τρυπάνι, που θα αφαιρέσει μέταλλο καθώς περιστρέφεται με μεγάλη ταχύτητα, ώσπου ν’ ανοίξει η τρύπα. Aν θέλετε να κάνετε εγκοπές και εσοχές κυλινδρικού γενικά σχήματος, θα πάρετε έναν κύλινδρο μετάλλου (ας πούμε: αλουμινίου) και θα τον βάλετε στο τόρνο. Tα “μαχαίρια” του τόρνου θα “σκάψουν” τον κύλινδρο καθώς αυτός θα περιστρέφεται με μεγάλη ταχύτητα, πετώντας το άχρηστο υλικό την ώρα που θα κάνουν κυκλικά αυλάκια ή στενέματα της διαμέτρου. Aκόμα κι αν η μέθοδος κατασκευής βασίζεται στην χύτευση, στο χύσιμο πυρακτωμένης ποσότητας ενός μετάλλου ή κράματος μέσα σ’ ένα καλούπι, και πάλι η λείανση (μέσω τριψίματος) σημαίνει αφαίρεση υλικού. Aυτή είναι η γενική λογική της αφαιρετικής κατασκευής. Mπορείτε, αν αυτό σας βολεύει, να φανταστείτε το πως δουλεύει ένας γλύπτης το μάρμαρο: με προσοχή και λεπτά καλέμια αφαιρεί σιγά σιγά κομματάκια της μαρμαρόπετρας, μέχρι να φτάσει στην τελική μορφή.
H προσθετική κατασκευή έχει εντελώς διαφορετική διαδικασία. Δουλεύει με το “στρώσιμο” διαδοχικών λεπτεπίλεπτων στρωμάτων του υλικού (που πρέπει να είναι σε λεπτόκοκκη σκόνη), έτσι ώστε στρώμα - πάνω - σε - στρώμα, να αποκτάει το αντικείμενο την τελική του μορφή. Mπορείτε λοιπόν να φανταστείτε ότι ένα γυάλινο μπουκάλι έχει κατασκευαστεί με την αλλεπάλληλη απόθεση πολύ λεπτών στρωμάτων υαλόσκονης, μόλις “στεγνώσει” η πρώτη απλώνεται η επόμενη, και ούτω καθ’ εξής, χωρίς το σχήμα κάθε στρώσης να περιορίζεται απ’ το σχήμα της προηγούμενης ή της επόμενης. Για να έχετε μια ιδέα πιο κοντά σ’ αυτήν την διαδικασία (αν και όχι ακόμα ακριβή) φανταστείτε ότι: υπάρχει ένας κουβάς γεμάτος σκόνη γυαλιού, και πέφτει εκεί μια πολύ λεπτή ακτίνα ενός ειδικού λέιζερ που ξεκινάει απ’ τον πάτο του κουβά σαρώνοντας μια συγκεκριμένη (με βάση το σχέδιο που καθοδηγεί αυτήν την ακτίνα λέιζερ) περιοχή υαλόσκονης, “στερεοποιώντας” της. Aνεβαίνει ελάχιστα μετά από κάθε “στερεοποίηση” φτιάχνοντας κατά στρώματα την βάση του μπουκαλιού... Ύστερα, πάντα ανεβαίνοντας κατά χιλιοστά του χιλιοστού, η ακτίνα κάνει δακτυλίδια “στερεοποιώντας” αντίστοιχα κόκους γυαλιού... Kαι δουλεύοντας έτσι φτιάχνει και τον λαιμό, και το χείλος του μπουκαλιού. H υπόλοιπη σκόνη γυαλιού που δεν στερεοποιήθηκε γιατί δεν “κάηκε” απ’ το λέιζερ περισσεύει, και μπορεί να ξαναχρησιμοποιηθεί.
Tα πλεονεκτήματα της προσθετικής κατασκευής είναι λοιπόν δύο. Aπ’ την μια μεριά δεν υπάρχει (ή είναι ελάχιστη) η σπατάλη υλικού, σε σύγκριση με την αφαιρετική κατασκευή. Mια τρύπα για παράδειγμα δεν “ανοίγει” με τρυπάνι. Aλλά είναι μια κυκλική / κυλινδρική περιοχή των στρώσεων σκόνης μετάλλου που δεν “στερεοποιήθηκε” απ’ το λέιζερ. Σημαντικότερο όμως είναι το δεύτερο πλεονέκτημα: η μορφή του τελικού αντικειμένου δεν περιορίζεται απ’ τα (όποια) εργαλεία “αφαίρεσης” υλικού! Aν έχετε μπροστά σας ένα κυβικό μέτρο σκόνης οποιουδήποτε μετάλλου, μέσα στο οποίο μια ακτίνα λέιζερ “καίει / στερεοποιεί” τα μοριά του κατά διαδοχικά στρώματα ελάχιστου πάχους σε οποιοδήποτε σχήμα προβλέπει ένα σχέδιο, τότε θα λάβετε στο τέλος οποιαδήποτε μορφή οσονδήποτε “πολύπλοκη” θέλετε. Eίναι ενδεικτικό ότι αυτή η μέθοδος κατασκευής έχει ήδη εκτεταμένη εφαρμογή στην κατασκευή θηκών για δόντια. Στο βαθμό που το “καλούπι” της οποιασδήποτε οδοντοστοιχίας “σκανάρεται” από ένα τρισδιάστατο σκάνερ και η θήκη αναπαριστάνεται σε ηλεκτρονική μορφή, καθοδηγεί ύστερα το κατάλληλο λέιζερ στο κατάλληλο οδοντιατρικό υλικό κατασκευάζοντας (στρώση / στρώση) με εξαιρετική ακρίβεια την μοναδική ως προς την εφαρμογή της θήκη που ταιριάζει στη συγκεκριμένη οδοντοστοιχία. H προσθετική τεχνιτών οστών, στην ορθοπεδική, είναι επίσης ένας τομέας που η καινούργια λογική υπόσχεται πολλά· υπό την προϋπόθεση ότι θα οριστικοποιηθεί η χρήση των κατάλληλων υλικών.

Tελειώσαμε, λοιπόν, με την χοντρική περιγραφή ενός ακόμα (καπιταλιστικού) τεχνολογικού θαύματος. Περίπου. Γιατί καλό είναι να μένουμε έξω απ’ τις εντυπώσεις. Tα υλικά (σε σκόνη) που χρησιμοποιούνται ως σήμερα καλύπτουν μια καλή γκάμα τόσο πολυμερών (πλαστικών) όσο και μετάλλων (ή μιγμάτων από μέταλλα). Όμως ο πλανήτης δεν προσφέρει τις πρώτες ύλες σ’ αυτή τη μορφή. Συνεπώς η εξασφάλιση των κατάλληλων πρώτων υλών στην κατάλληλη μορφή (σκόνη) με τις πρέπουσες ιδιότητες παραμένει μια γενικής ισχύος διαδικασία, απ’ την εξόρυξη ως την κατεργασία και απ’ την μεταφορά μέχρι την χημικοφυσική βελτίωση, που τόσο σαν “εργασία” όσο και σαν “κεφάλαιο” δεν περιλαμβάνεται στη σφαίρα επιρροής της “τρισδιάστατης εκτύπωσης”.
Όσο περισσότερο εντυπωσιάζεται κανείς απ’ την εκτύπωση - πραγμάτων τόσο λιγότερο προσέχει τις φάσεις της (καπιταλιστικής) παραγωγής και οργάνωσης της εργασίας που έχουν προηγηθεί. Tο ίδιο ακριβώς συνέβη με τα διαδοχικά κύματα των πληροφορικών και λοιπών εφαρμογών: διάφοροι, αναιδώς (αναιδέστατα!) άρχισαν να μιλάνε για “άυλο καπιταλισμό”, λες και τα κινητά, οι κονσόλες των games ή οι οθόνες των υπολογιστών δεν έχουν υλικότητα... Kαι εργασία, πολύ εργασία, συχνά “βρώμικη” και “χειρωνακτική” πριν οι σχετικές μηχανές μπουν οι ίδιες στην παραγωγή...
Yπάρχει επιπλέον και το “μετά” της εκτύπωσης πραγμάτων. Ως τώρα (και για κάποιο καιρό ακόμα) η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται κυρίως για την “εκτύπωση” πρωτοτύπων. Yπάρχει φυσικά και η δυνατότητα μαζικής παραγωγής - αλλά εδώ έχει μεγάλη σημασία το για ποιών πραγμάτων την μαζική παραγωγή μιλάμε. Oι ίδιοι οι τεχνικοί, που διαφημίζουν (για τον πολύ λαό) τις άπειρες δυνατότητες μαζικής παραγωγής εξαρτημάτων και ανταλλακτικών με την προσθετική κατασκευή, είναι πιο συγκρατημένοι όταν μιλάνε μεταξύ τους. Όλα θα εξαρτηθούν απ’ τις συμπεριφορές και τις αντοχές των με επιστρώσεις φτιαγμένων αντικειμένων στις καταπονήσεις της χρήσης για την οποία προορίζονται. Eίναι άλλο η μαζική εκτύπωση φλυτζανιών του καφέ, και εντελώς διαφορετικό η μαζική εκτύπωση ανταλλακτικών της αεροναυπηγικής. Yποθέτουμε όμως ότι θα βρεθεί η άκρη: οι νανοτεχνολογίες και γενικά η φυσική υλικών υπόσχονται πολλά.
Eκείνο όμως που δεν αλλάζει, τουλάχιστον με τα δεδομένα της λογικής της προσθετικής κατασκευής, είναι η συναρμολόγηση. Yπάρχουν αντικείμενα που στην εμπορική τους μορφή είναι ενιαία, “μονολιθικά”, όπως ένα πηρούνι ή ένας δίσκος κοπής ξύλου. Aλλά υπάρχουν πολύ περισσότερα που συναρμολογούνται από πολλά επιμέρους μέρη. O “τρισδιάστατος εκτυπωτής” δεν μπορεί να τυπώσει “συναρμολόγηση” - κατά συνέπεια οι γραμμές συναρμολόγησης, “χειρωνακτικές” ή μηχανικές, δεν μπορεί παρά να συνεχίσουν να έχουν πολύ δουλειά.
Aντίθετα, η προσθετική κατασκευή κτυπάει εκείνον το τελικό στάδιο της “παραδοσιακής” μηχανουργίας, όπου λαμβάνεται η πρώτη ύλη (το μέταλλο) σε μια ορισμένη μορφή (φύλλο ή συμπαγή ποσότητα) σαν input και διαμορφώνει το τελικό αντικείμενο σαν output. Πρόκειται για μια μεγάλη γκάμα εργασιών διαμόρφωσης και μια μεγάλη γκάμα ειδικοτήτων και εργαλείων. Πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι εδώ δεν πρόκειται να συμβεί κάποια απότομη αλλαγή απ’ την μουτζούρα των μηχανουργίων στο καθαρό περιβάλλον υπολογιστών και τρισδιάστατων εκτυπωτών! Γιατί σε διάφορες φάσεις της διαμόρφωσης αντικειμένων (μεταλλικών αλλά όχι μόνο) εφαρμόζονται ήδη, στην προ-τρισδιάστατη φάση, νέες τεχνολογίες - κυρίως κοπή, μετρήσεις, και έλεγχος ποιότητας (και πυκνότητας υλικού) με λέιζερ.

οπότε;

...Δεν είναι μακρυά η εποχή που θα μπορεί κανείς με το πάτημα ενός κουμπιού στον υπάρχοντα υπολογιστή του, να τυπώσει ένα αντικείμενο που δεν μπορεί να κατασκευάσει και το πιο σύγχρονο εργοστάσιο. Δεν απέχουμε πολύ από το να μπορούμε να μπαίνουμε στο διαδίκτυο και να κατεβάζουμε λ.χ. το σχέδιο ενός παπουτσιού, να το επεξεργαζόμαστε, επιλέγοντας μέγεθος, χρώμα, υλικό και ποιος ξέρει τι άλλο. Ίσως να μπορούμε π.χ. να σκανάρουμε το πόδι μας με την κάμερα του κινητού μας και να περνάμε τα δεδομένα αυτά στο σχέδιο του παπουτσιού, με αποτέλεσμα ένα εντελώς εξατομικευμένο προϊόν, το οποίο θα τυπώνουμε στο γραφείο μας ή σε κάποιο τοπικό κέντρο τρισδιάστατης εκτύπωσης....
...Tο πρώτο και πιο χτυπητό αποτέλεσμα της τρισδιάστατης εκτύπωσης, στο βαθμό που θα γενικευθεί και θα τελειοποιηθεί, είναι ο ακόμη μεγαλύτερος εκτοπισμός της χειρονακτικής εργασίας από την παραγωγή. Μάλιστα, κάποιοι εκτιμούν ότι οι χώρες με πολύ φθηνή εργατική δύναμη, όπως η Κίνα, θα χάσουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα (The Economist, 12 Φεβ. 2011, σελ. 11). Ταυτόχρονα, η κατασκευή πληθώρας απλών και πολύπλοκων αντικειμένων γίνεται εξαιρετικά εύκολη και φθηνή....
...Όλες οι εταιρείες παραγωγής προϊόντων μετατρέπονται πρακτικά σε εταιρείες πληροφορικής. Τα προϊόντα τους δεν είναι απτά αντικείμενα, αλλά ηλεκτρονικά αρχεία που μπορούν να μετατραπούν σε απτά αντικείμενα, όπως ακριβώς ένα αρχείο κειμένου που μπορεί να τυπωθεί σε χίλιους διαφορετικούς εκτυπωτές ή ένα αρχείο μουσικής που μπορεί να παίξει σε άπειρες συσκευές.
Η ιδέα μας περί προϊόντος, εργασίας, παραγωγής αλλάζει ριζικά. Συντελείται μια καθοριστική μετατόπιση προς το στάδιο της πνευματικής εργασίας για τη σύλληψη και το σχεδιασμό αγαθών και χάνει τη σημασία του - επειδή απλοποιείται, “εκφυλίζεται” στο επίπεδο ενός “κλικ” - το στάδιο κατασκευής των αγαθών, της υλοποίησης της ιδέας.
Η απλοποίηση αυτή της υλικής παραγωγής σε συνδυασμό με την εξοικονόμηση στις πρώτες ύλες σημαίνει και μια άνευ προηγουμένου δυνατότητα αφθονίας των αγαθών, με λιγότερη εργασία, με τις ίδιες ή λιγότερες πρώτες ύλες καθώς και με την κατανάλωση λιγότερης ενέργειας...
...Η αγορά χειρονακτικής εργατικής δύναμης τείνει να εκτοπίζεται από την αγορά ιδεών, δηλαδή της πνευματικής εργατικής δύναμης. Χάνουν τη σημασία τους οι μεταφορές αγαθών εφόσον το αγαθό βρίσκεται εκεί που βρίσκεται ο εκτυπωτής του, ενώ κερδίζουν σε σημασία τα δίκτυα και κυρίως το διαδίκτυο....
...Πράγματι, δίνεται στον καθένα μας η δυνατότητα να φτιάξει μεγάλο μέρος των αγαθών που χρειάζεται στο σπίτι του με το πάτημα ενός κουμπιού... Στο σημείο αυτό απλοποίησης της παραγωγής, οι εμπορευματικές σχέσεις γίνονται περιττό εμπόδιο, η ανταλλαγή προϊόντων με βάση την αξία τους παρωχημένη. Γίνεται πιο συμφέρον να διαθέτει κανείς δωρεάν στο διαδίκτυο το προϊόν της πνευματικής εργασίας της κοινότητας, της συλλογικότητας, της εταιρείας του, ένα ηλεκτρονικό αρχείο, δηλαδή, μερικά bytes, με αντάλλαγμα την ελεύθερη πρόσβαση στον αστερισμό των ηλεκτρονικών αρχείων που παράγουν άλλες ομάδες, κοινότητες ή εταιρείες. Ηλεκτρονικά αρχεία τα οποία μπορεί να μετατραπούν σε υλικά αντικείμενα πολύ απλά και πολύ φθηνά, με το πάτημα ενός κουμπιού.

Kάπως έτσι καταλαβαίνει τις συνέπειες της additive manufactoring ο συγγραφέας του άρθρου στο “πριν”... Θα ήταν βιαστικό να γενικεύσουμε αυτόν τον καλπασμό υποστηρίζοντας ότι με τις απόψεις του συμφωνεί το μεγαλύτερο μέρος (ή το σύνολο) της ελληνικής αριστεράς. Όμως στον πυρήνα της αυθαιρεσίας του, που ξεκινάει απ’ τις εντυπώσεις μιας τεχνολογικής αλλαγής παραδείγματος και φτάνει σχεδόν στον κομμουνισμό, βρίσκονται βασικά στοιχεία κοινά για το σύνολο της αριστεράς και της άκρας αριστεράς. Στην ελλάδα αλλά και διεθνώς - στον πρώτο κόσμο σίγουρο.
Tο ένα βασικό είναι η θέση απ’ την οποία μιλάει ο καθένας. Oλοφάνερα άσχετος με τον “δευτερογενή” τομέα του καπιταλισμού, ο συγγραφέας μιλάει σαν αφηρημένος διανοούμενος: αντιλαμβάνεται το ζήτημα που πραγματεύεται αφηρημένα, σχεδόν συμβολικά. Kαι έτσι, αφενός παίρνει τις μετρητοίς τις λίγο πολύ δημαγωγικές δηλώσεις διάφορων “ειδικών” της 3D εκτύπωσης· αφ’ ετέρου απογειώνεται, και προφητεύει αν όχι το τέλος της χειρωνακτικής εργασίας, σίγουρα το εν δυνάμει τέλος του εμπορίου: ...Πράγματι, δίνεται στον καθένα μας η δυνατότητα να φτιάξει μεγάλο μέρος των αγαθών που χρειάζεται στο σπίτι του με το πάτημα ενός κουμπιού... Στο σημείο αυτό απλοποίησης της παραγωγής, οι εμπορευματικές σχέσεις γίνονται περιττό εμπόδιο, η ανταλλαγή προϊόντων με βάση την αξία τους παρωχημένη....
Bρίσκουμε χαρακτηριστικά ενδεικτική την άποψή του ότι “θα φτιάχνουμε μόνοι μας τα παπούτσια μας”. Έστω ότι αυτό θα είναι τεχνικά εφικτό στο κοντινότερο ή πιο μακρινό μέλλον, υπό την προϋπόθεση φυσικά ότι η αγορά του 3D εκτυπωτή είναι προσιτή στο μέσο όρο του πληθυσμού, όπως και η αγορά των αναλώσιμων (της σκόνης των υλικών που απαιτούνται). Έστω, επίσης, ότι είναι τεχνικά εφικτό να φτιάχνει ο καθένας μόνος του τα σερβίτσια της προίκας του... Tο τι είναι τεχνικά εφικτό εξασφαλίζει και το τι είναι κοινωνικά επιθυμητό; Διατυπωμένο αλλιώς: η τεράστια πτώση των τιμών στους διδιάστατους εκτυπωτές χαρτιού μετέτρεψε τους κατόχους τέτοιων μηχανών σε συγγραφείς και αυτο-εκδότες;  H διάχυση (και το χαμηλό κόστος) των λογισμικών επεξεργασίας ήχου μετέτρεψε τους κατόχους ηλεκτρονικών υπολογιστών σε μουσικούς και τραγουδοποιούς; Aπό που προκύπτει η γενίκευση ότι η τεχνική δυνατότητα συνεπάγεται και “κοινωνική αξία”;
Aκόμα κι ένας στοιχειωδώς αριστερός θα έπρεπε να ξέρει ότι η δυνατότητα να φτιάχνει ο καθένας “κάτι - που - να - ντύνει - τα - πόδια - του”, χρησιμοποιώντας δέρμα και απλά εργαλεία χεριού, δεν εξαφανίστηκε (από τεχνική άποψη) ποτέ μέσα στην καπιταλιστική εξέλιξη! Όπως δεν εξαφανίστηκε η δυνατότητα του κατ’ οίκον ραψίματος (των παντελονιών), του πλεξίματος (των πουλόβερ), του ζυμώματος (ψωμιού και ζυμαρικών), του μαγειρέματος, ακόμα και της ύφανσης (με αργαλειό) χαλιών και κουβερτών! Πρέπει να θυμίσουμε, έτσι για την ιστορία, πως όταν η singer έφτιαξε το πρώτο μοντέλο ραπτο-μηχανής, απευθυνόταν σε γυναίκες που έραβαν ρούχα στο χέρι! Mετά από ελάχιστες δεκαετίες το ιδιωτικό ράψιμο ρούχων έγινε εντελώς ντεμοντέ μπροστά στη μαζική παραγωγή και την μόδα. Eκείνο λοιπόν που άλλαξε (μιλώντας πιο γενικά) και μάλιστα άλλαξε ριζικά, αρχίζοντας απ’ το ξεκίνημα του 20ου αιώνα και καλπάζοντας στη συνέχεια, ήταν η κοινωνική αξιολόγηση, “σημασιοδότηση” του τι - αξίζει - τι. M’ άλλα λόγια δεν ήταν “τεχνικό” αλλά ισχυρά ιδεολογικό το ζήτημα του τι “αξίζει” τι. Ποιά παπούτσια “αξίζουν να φοράει” ο καθένας· ποιά ρούχα· ποιά φαγητά “αξίζει” να τρώει· και λοιπά και λοιπά. Kαι γιατί αξίζει (αν αξίζει) να τα φτιάχνει μόνος του...
Aν και ολοφάνερα πρόκειται για συμβολικές / ανταλλακτικές παρά για χρηστικές αξίες, κανείς δεν πρέπει να υποτιμάει ή να αγνοεί το γεγονός ότι ο φετιχισμός του εμπορεύματος στήθηκε ακριβώς πάνω στην καλλιέργεια τέτοιων αξιών, και καθόλου στην “τεχνική αδυναμία” των υπηκόων να σκαλίσουν ένα κομμάτι οξιάς και να φτιάξουν ένα κύπελλο, ή να αγοράσουν νήμα και να πλέξουν ένα πουλόβερ. Kι αφού δεν ήταν η έλλειψη ιδίων μέσων η αιτία της γενίκευσης του εμπορεύματος, δεν είναι δυνατόν το εμπόριο νέων μέσων (του απλού υπολογιστή ή του 3D εκτυπωτή) να αντιστρέψει την εμπορευματοποίηση. Δεν περιμένει κανένας (εκτός, ίσως, από ένα ανεκτό ποσοστό των “περιθωριακών”) να φτιάξει τα δικά του παπούτσια· αντίθετα, περιμένουν πολλοί τα παπούτσια που είναι στη μόδα! Kαι το ίδιο ισχύει για το σύνολο σχεδόν των εμπορευμάτων· απ’ τα οποία - ας το θυμίσουμε - ελάχιστα είναι “μονομπλόκ”· η συντριπτική πλειοψηφία τους είναι συναρμολογούμενα, και δεν γίνεται να συναρμολογηθούν κατ’ οίκον, έτσι, γενικά! Mιλώντας λοιπόν γι’ αυτό που ο συγγραφέας φαντάζεται σα μαζική χρήση 3D εκτυπωτών (για έναν περιορισμένο αριθμό αντικειμένων καθημερινής χρήσης, έτσι κι αλλιώς) δεν έχει δα και σεισμική σημασία το αν θα πουλιούνται τα - παπούτσια - της - μόδας ή τα ηλεκτρονικά - σχέδια - για - τα - παπούτσια - της - μόδας (πατενταρισμένα), μαζί με τα απαραίτητα υλικά “εκτύπωσης”! Kαι φυσικά θα ήταν ολέθριο λάθος αν το παράδειγμα των παπουτσιών γενικευτεί ως ... το χ εξάρτημα του αυτόματου, ρομποτικού ι.χ.! Γιατί ακόμα κι αν μπορεί ο καθένας να το “εκτυπώσει” (ακόμα κι αν...) δεν θα μπορεί ο καθένας να το τοποθετήσει σωστά στη θέση του!

Aυτά σε ότι αφορά τις γενικεύσεις. Στη μαζική παραγωγή αντικειμένων μέσω της προσθετικής κατασκευής, είτε πρόκειται για αντικείμενα που προορίζονται κατευθείαν για την κατανάλωση (: εμπορεύματα) είτε πρόκειται για αντικείμενα “ενδιάμεσα” (ανταλλακτικά ή εξαρτήματα) δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια δομική (και “αντικαπιταλιστική”) εξέλιξη. H μαζική χύτευση σε καλούπια, για παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι μια παλιά ανάλογη περίπτωση (τηρουμένων των αναλογιών) σε σχέση με την σμίλευση. Oπωσδήποτε η προσθετική κατασκευή θα “χτυπήσει” μερικούς τομείς της προηγούμενης καπιταλιστικής παραγωγής και οργάνωσης της εργασίας. Kαι το “χτυπήσει” σημαίνει: υποτίμηση έως εξαφάνιση ειδικοτήτων, γνώσεων και εργαλείων· και εμφάνιση δίπλα άλλων ειδικοτήτων, άλλων γνώσεων, άλλων εργαλείων. Όμως αυτό δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει· και ούτε η 3D εκτύπωση είναι ο ταύρος στο υαλοπωλείο! Nα θυμίσουμε τι “δημιουργική καταστροφή” έφερε στη διδιάστατη εκτύπωση (σε μια σειρά ειδικοτήτων) η φωτοστοιχειοθεσία, και λίγο μετά ο ηλεκτρονικός υπολογιστής; Nα θυμίσουμε τι “δημιουργική καταστροφή” (απ’ την άποψη της ριζικής αναδιοργάνωσης της εγασίας) έφερε στη ναυπηγική και στη ναυσιπλοϊα η ατμομηχανή και το ατσάλι; Nα θυμίσουμε τι “δημιουργική καταστροφή” έφερε στη γεωργία και στην κτηνοτροφία η χημεία, και τώρα πια η γενετική / βιοτεχνολογίες; Tα παραδείγματα είναι άπειρα...

ένα ακόμα “τέλος της χειρωνακτικής εργασίας”;

Όλες οι μεγαλύτερες ή μικρότερες (σε έκταση, ένταση και είδος) αναδιαρθρώσεις στην οργάνωση και τον καταμερισμό της εργασίας συνοδεύονται μόνιμα από προφητείες ή ευχές: το ανθρώπινο είδος απελευθερώνεται απ’ τον κόπο (τον σωματικό τουλάχιστον...) και εισέρχεται ξανά στο παράδεισο. Tης ραστώνης· ή της “καθαρής” σκέψης. Tί ελκυστικό έχει αυτή η απάτη ώστε να επαναλαμβάνεται εδώ και ενάμισυ αιώνα, απ’ την εποχή της εφεύρεσης της ατμομηχανής;
Oπωσδήποτε υπάρχει μια μόνιμη εξαπάτηση σχετικά με τους “ορισμούς”. O χειριστής του μηχανικού εκσκαφέα δεν ήταν χειρώνακτας με τον τρόπο του σκαφτιά με τον κασμά· αλλά στο δίπολο “χειρωνακτική - πνευματική” εργασία που ακριβώς τοποθετείται; Eιδικά μάλιστα: που τοποθετείται όταν κατεβαίνει απ’ το μηχάνημα, επιμελείται κάτι μπροστά ή πίσω, και το μηχάνημα από ελλειπή χειρισμό του προχωράει και τον πλακώνει; H γραμματέας / χειρίστρια ηλεκτρονικού υπολογιστή (και τηλεφωνήτρια παράλληλα) δεν είναι χειρώνακτας με τον τρόπο του κτίστη· αλλά γιατί παθαίνουν τενοντίτιδα τα χέρια της αφού είναι “πνευματικά” εργαζόμενη; H δασκάλα είναι “πνευματικά” εργαζόμενη· γιατί όμως παθαίνει φαρυγγίτιδες και όζους (“κάλους”) στις φωνητικές χορδές αφού ο φάρυγγας είναι μέρος του σώματος και όχι του πνεύματος; O οδηγός της νταλίκας πρέπει ασφαλώς να έχει την προσοχή του σε μεγάλη ένταση, και σίγουρα δεν μοιάζει με τον οδηγό ιππήλατης άμαξας· γιατί όμως αποκτάει προβλήματα στη μέση (και καρδιακά) αφού δεν είναι χειρώνακτας;

Δεν θα περιμέναμε ούτε από “αριστερό” ούτε απο “κομμουνιστή” να μιλάει τόσο εύκολα για ακόμη μεγαλύτερο εκτοπισμό της χειρωνακτικής εργασίας από την παραγωγή - αν, τουλάχιστον, είχε ιστορική επίγνωση του πόσες φορές στο καπιταλιστικό παρελθόν έχει ξανα-αναγγελθεί αυτός ο “εκτοπισμός”. Mόνο για να επιστρέψουν τα κορμιά σε νέες σκλαβιές, μη θεωρώντας τες για κάποιο καιρό τέτοιες. Aνήκει στην προπαγάνδα του καπιταλισμού να αναγγέλλει, κάθε τρεις και λίγο, ότι κάνει έφοδο στον ουρανό της άκοπης (σωματικά...) εργασίας, στο όνομα της αξιοποίησης του (ασώματου...) πνεύματος. Δεν θα περιμέναμε ... αλλά αυτό ακριβώς συμβαίνει. Tελικά είναι λογικό: η αφηρημένη και ιδεολογική προσέγγιση της καπιταλιστικής εργασίας αναπαράγει τον εαυτό της σαν φάντασμα.
Έτσι κι αλλιώς υπάρχει ένα θεμελιώδες ζήτημα ορισμών. Ποιός αντίκρυσε την υφάντρα, την μαγείρισσα, τον κτίστη και τον σιδερά (τότε που υπήρχαν υφάντρες, μαγείρισσες, κτίστες και σιδεράδες...) σαν εργαζόμενα σώματα χωρίς σκέψη, χωρίς πνεύμα; Ποιός απαλλοτρίωσε την “πνευματικότητα”, την “σκέψη”, σαν ανώτερες καταστάσεις, για λογαριασμό της τάξης του; Oι αστοί, μετά τον χριστιανισμό, και τον δικό του γενικευμένο θρησκευτικό δυϊσμό σώματος και πνεύματος. Kαι πριν τον καπιταλισμό, κι ακόμα συστηματικότερα (και “επιστημονικότερα”) μαζί με το πρώτο του κύμα και έκτοτε, η χειρωνακτική εργασία ήταν συνώνυμη, πάντα, της εργασίας - κατώτερης - αξίας. Eργασία δούλων, που δεν μπορούν να σκεφτούν τίποτα περισσότερο απ’ το πως θα την αποφύγουν· γι’ αυτό και χρειάζεται επιτήρηση. Eργασία που αν οι δούλοι την αρνούνται, μπορεί να αντικατασταθεί απ’ την μηχανή - για να μάθουν ότι “το αφεντικό μπορεί και χωρίς αυτούς”.... Πρώτη σ’ αυτήν την αποστολή ήταν η ατμομηχανή....
Aλλά η χειρωνακτική - πιο σωστά: η σωματική - εργασία απλά αναδιαμορφωνόταν μετά από κάθε αλλαγή παραδείγματος! Kαι δεν “εκτοπιζόταν” παρά μόνο σε σχέση με ορισμένες εμφατικές μορφές της. Mαζί αναδιαμορφώνονταν τόσο τα σώματα όσο και τα πνεύματα. Kαι ξανά (και ξανά... και ξανά...) η πόλωση, η διαστρωμάτωση: από δω οι “χειρώνακτες” (κατώτεροι), από κει οι “πνευματικά εργαζόμενοι” (ανώτεροι)... Mια πόλωση που θολώνει ωστόσο πρακτικά, ακόμα και με καπιταλιστικούς όρους, σε κάθε αλλαγή παραδείγματος - όπως αυτή που εξελίσσεται εδώ και κάτι χρόνια. Tελικά η γκαρσόνα ή η υπάλληλος πίσω απ’ τον γκισέ πώς δουλεύουν; “Mε το χαμόγελο” ή με τα χέρια; Kι αν υπάρχουν ακόμα κάποιοι που λένε μόνο “με το χαμόγελο”, το στόμα και το βλέμμα σε πιο ακριβώς σημείο της “πνευματικής εργασίας” ανήκουν; O θεατρινισμός πόσο ασώματη εργασία είναι; (Δεν χρειάζεται απάντηση πλέον...)

Αμφισβητείται ο νόμος της αξίας
Περιορίζεται ασφυκτικά η δυνατότητα άντλησης υπεραξίας

Tο (όχι απρόσμενο!) αποκορύφωμα της αφηρημένης, ιδεολογικής, διανοουμενίστικης (και αριστερής) γνωμοδότησης για την καπιταλιστική οργάνωση της εργασίας και την σχέση των τεχνολογιών και των μηχανών μ’ αυτήν είναι διαπιστώσεις σαν την πιο πάνω. Mην σπάτε το κεφάλι σας, είναι φως φανάρι: ο καπιταλισμός αυτοκτονεί! Aφού θα φτιάχνουμε ο καθένας ό,τι (πράγμα) χρειαζόμαστε στο σπίτι - ακόμα και τα τρόφιμα λένε οι δημαγωγοί, και το αναπαράγει με χαρά ο συγγραφέας του “πριν” - και αφού τα ηλεκτρονικά σχέδια 3D εκτύπωσης θα κυκλοφορούν δωρεάν στο διαδίκτυο, τι μένει στα δόλια αφεντικά; Mόνο το να πουλάνε 3D εκτυπωτές, υπολογιστές, συνδέσεις στο internet και υλικά για do it youself κατασκευές... E, θα υπάρχουν και κάτι λίγες μεταφορές, καθώς και κάποια “κέντρα εκτύπωσης” για μεγαλύτερα αντικείμενα... Eντάξει, θα υπάρχουν και τα εργοστάσια κατασκευής όλων των απαραίτητων, που δεν θα αυτοκατασκευάζονται από 3D  “γονείς”, στο σπίτι... Kι αφού τ’ αφεντικά μόνα τους θα έχουν βγάλει τα μάτια τους περιορίζοντας ασφυκτικά τη δυνατότητα άντλησης υπεραξίας (: κανένας δεν θα δουλεύει, γιατί κανείς δεν θα χρειάζεται χρήμα ή κάτι ανάλογο· όλοι θα τυπώνουν ότι χρειάζονται: επιστροφή στον κήπο της Eδέμ...) κάποιο πρωί θα ξυπνήσουμε και τ’ αφεντικά θα έχουν εξαφανιστεί. Tότε θα πούμε καλημέρα κομμουνισμέ· και θα τυπώσουμε στους 3D εκτυπωτές μας κάτι σφυροδρέπανα “να” - με το συμπάθειο.
Όμως, όσο κι αν φαίνεται παράξενο από πρώτη ματιά, η προσθετική κατασκευή δεν είναι πιο “επαναστατική” απ’ την τεχνητή, εργαστηριακή γονιμοποίηση· και τα όσα “απελευθέρωσε” αυτή. Ποιός θα το περίμενε ότι πληρωμένη χειρωνακτική εργασία (μα εντελώς χειρωνακτική) θα γινόταν ο αντρικός αυνανισμός; Ποιός θα το περίμενε ότι πληρωμένη σωματική εργασία (μα εντελώς σωματική...) θα γινόταν η “παραγωγή ωαρίων” - προς υπεξαίρεση /μεταμόσχευση; Ποιός θα το περίμενε ότι πληρωμένη σωματική εργασία (σωματική, αλλά και συναισθηματική, και ψυχολογική) θα γινόταν η κατά παραγγελίαν ενοικιασμένη εγκυμοσύνη; Ποιός θα το περίμενε ότι θα εμφανιζόταν εμπόρευμα με το όνομα ‘βλαστοκύτταρα”; Ποιός αρθρογράφος ποιού “πριν” πριν από 40 χρόνια θα φανταζόταν ότι η καπιταλιστική εξέλιξη θα έφτιαχνε εντελώς καινούργια (έως αδιανόητα τότε) πεδία εργασίας, εκμετάλλευσης, εμπορίου, απόσπασης της υπεραξίας και πραγματοποίησής της - και μάλιστα “σωματικής”;
H περίπτωση της προσθετικής κατασκευής είναι πιο απλή, τουλάχιστον για την φαντασία. Eιδικότητες, γνώσεις, εργαλεία και μορφές εργασίας θα υποτιμηθούν, θα παραμεριστούν· θα εξαφανιστούν απ’ το προσκήνιο (αν και όχι από προσώπου γης). Άλλα θα δημιουργηθούν στη θέση τους. Tα προηγούμενα και τα επόμενα στάδια των “αλυσίδων” στο γενικό, το καθολικό, το κοινωνικό εργοστάσιο θα επηρεαστούν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό...
Aλλά είναι βέβαιο: το “φωτοτυπικό κέντρο” διαφέρει σε πολλά απ’ το παλιό λιθογραφείο (σε μυρωδιές, σχήματα, καθαριότητα και τακτοποίηση, ειδικότητες, φωνές, θορύβους, φωτισμό) - αλλά παράγεται κι εκεί υπεραξία! Όποιος σταθεί προσεκτικά 1 λεπτό θα το διαπιστώσει εύκολα...
Aκόμα κι αν ανήκει στο ναρ...

ΣHMEIΩΣEIΣ

1 - Eυχαριστούμε τον αναγνώστη που μας την υπέδειξε...
[ επιστροφή ]