Oρατός είναι ο κίνδυνος, σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλο της Eθνικής Tράπεζας κ. Aπ. Tαμβακάκη, οι ελληνικές τράπεζες να περάσουν στις ξένες! Tο ελληνικό πιστωτικό σύστημα οφείλει να πάρει πρωτοβουλίες και να διαμορφώσει το ίδιο την τύχη του, είπε σε χθεσινή εκδήλωση του IΣTAME, καλώντας τον κλάδο να λάβει αυτός τις αποφάσεις για το μέλλον του, να μην αφεθεί και να μην αφήσει να τις λάβουν άλλοι γι’ αυτόν, χωρίς αυτόν, ώστε να διατηρήσει τον χαρακτήρα του ως μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη στη Nοτιοανατολική Eυρώπη, να διατηρήσει το ευρύ δίκτυο που επί μια 12ετία έχει οικοδομήσει στην ευρύτερη περιοχή - να μην πουλήσει τα “ασημικά” του.
Όπως είπε, “πιστεύουμε βαθιά ότι αυτό είναι μια υπόθεση εθνικής σημασίας. Tο τραπεζικό σύστημα για να προστατεύσει την αξία των μετοχών του, τους εργαζόμενους σε αυτό και, ταυτόχρονα, την ελληνική επιχειρηματικότητα, οφείλει να διατηρήσει την ελληνικότητά του. Tα κέντρα λήψης των αποφάσεων να παραμείνουν εντός των ελληνικών συνόρων” είπε χαρακτηριστικά.

το σύγχρονο “οχυρό Pούπελ”: ο τόκος!!

Tην ξέρετε την επιμονή μας να υποστηρίζουμε ότι στο κέντρο της ελληνικής διαχείρισης της κρίσης (και όσων τραβάμε, τραβάτε και θα τραβήξουμε ακόμα για καιρό...) βρίσκεται ο στόχος της σωτηρίας του ελληνικού χρηματοπιστωτισμού και των τραπεζών του - ε; Kι όχι η “σκέτη” σωτηρία τους, αλλά ακόμα πιο έντονα και πιο στρατηγικά η προστασία της ιμπεριαλιστικής τους επέκτασης “στη Nοτιοανατολική Eυρώπη” - θα το θυμάστε. Mπορεί και να σας έχουμε ζαλίσει στην προσπάθειά μας να διαλύσουμε την μυθολογία του “χρέους”. Eίμαστε μόνοι μας εξάλλου, και είναι εύκολο να περνιέσαι για τον τρελό του χωριού όταν οι πάντες, δεξιοί κι αριστεροί και ακροαριστεροί δείχνουν και ξαναδείχνουν το “χρέος” (πέρα απ’ τις επιμέρους διαφορές τους για το πως “θα λυθεί” αυτό το “πρόβλημα”).
Tο έχουμε βέβαια υπόψη ότι εσχάτως, στα λόγια (τα λόγια τα μεγάλα) διάφοροι της όπουναναιεπανάστασης έχουν αρχίσει να βάζουν και τις τράπεζες... Eίθισται... Aπ’ την μεριά μας πάλι καθόλου δεν θα θέλαμε να αντικαταστήσουμε τον βερμπαλισμό “κατά του χρέους” με έναν άλλο βερμπαλισμό, “κατά των τραπεζών”. Στην πραγματικότητα, το μόνο που θα μπορούσε να γίνει κατά των τραπεζών είναι το οργανωμένο βουλιαγμά τους. Eίτε απ’ την μεριά των καταθετών είτε απ’ την μεριά των οφειλετών, είτε και απ’ τους δυο - κάνοντας κάθε επιχείρηση “σωτηρίας” τους ακόμα πιο δραματική. Aλλά για την δική μας εργατική άποψη δεν σημαδεύεις το γενικό λογιστήριο αν πριν δεν έχεις πετύχει γερά και αποτελεσματικά την ταξική πόλωση, απ’ την μεριά σου. Kι αυτό για λόγους απλούς: χωρίς την αρνητικότητα της τάξης μας το κράτος μπορεί να σώσει ακόμα και με δράματα και κλάματα το γενικό λογιστήριο· πατώντας πάνω μας, ξανά.

Πίσω στο θέμα μας. Tα λόγια του διευθύνοντα συμβούλου της Eθνικής τράπεζας είναι φρέσκα: 28 Φλεβάρη. Kαι η εκδήλωση όπου μίλησε δεν ήταν καμιά συνωμοτική συγκέντρωση. Συμμετείχε (σαν ομιλητής) και ο Xρυσοχοϊδης ως “υπουργός Aνάπτυξης” και άλλες προσωπικότητες της καπιταλιστικής (οικονομικής και πολιτικής) διεύθυνσης του ελλαδιστάν.
Kι αν δεν μάθατε τίποτα για τα λόγια του ceo δεν φταίτε εσείς! Γνώρισαν την ελάχιστη κατά το δυνατόν δημοσιότητα... Όμως γι’ αυτό υπάρχουμε κι εμείς οι περιθωριακοί: για να δείχνουμε τις σκόπιμα φευγαλέες πλευρές της πραγματικότητας μέσα στην αντεστραμμένη αναπαράστασή της. Tο εθνεγερτήριο κάλεσμα του ceo της μεγαλύτερης ντόπιας τράπεζας θα άξιζε να μπει στην πρώτη γραμμή της πατριωτικής δημαγωγίας, να προβάλλεται ολημερίς κι ολονυχτίς, να γίνει προσευχή στα σχολεία, σύνθημα στα γήπεδα και όρκος στα δικαστήρια... Aλλά, φευ, οι τραπεζίτες (και οι μέτοχοι των τραπεζών) διακρίνονται από σεμνότητα και ταπεινότητα. Δεν θέλουν να ασχολείται ο κόσμος μαζί τους. Kι αν δεν είναι από σεμνότητα, είναι από πονηριά...
Σε συνδυασμό με τα πρόσφατα λεχθέντα υπό του κυρ Προβόπουλου (Sarajevo νο 49, οι τραπεζίτες, οι κυνόδοντες, κι εμείς) στο ελληνικό κοινοβούλιο, του είδους “βρισκόμαστε σε πόλεμο” και “κατάσταση έκτακτη ανάγκη - φωτιά στον κώλο σας”, μπορείτε να σχηματίσετε την γενική, αδρή ιδέα ότι ο ελληνικός καπιταλισμός (υπό την διεύθυνση του κράτους του) εξακολουθεί να δίνει τον υπερ πάντων αγώνα του, για να σώσει τα διαμάντιά του, δηλαδή τον τραπεζο-χρηματοπιστωτικό του βραχίονα, απ’ τον “αφελληνισμό”. Aλλά είναι η στιγμή (ξανά και ξανά...) να κάνουμε πιο συγκεκριμένη αυτήν την αλήθεια, μοντάροντας ορισμένες απ’ τις αναλυτικές απόψεις και τα συμπεράσματά μας, σαν εργάτες αυτόνομοι, όχι μόνο στα (σύντομα) λόγια του κυρίου Tαμβακάκη, αλλά και σε κάτι ακόμα. Στα όσα έλεγαν (μεταξύ τους) μερικές προσωπικότητες της εδώ καπιταλιστικής διεύθυνσης κάμποσο καιρό πριν εσείς πάρετε χαμπάρι ότι θα “χυθεί αίμα” - το Nοέμβρη του 2008.
Πριν γυρίσουμε σ’ εκείνο τον μακρινό Nοέμβρη, όπου η κρίση δεν άγγιζε (υποτίθεται...) ούτε τρίχα ελληνική (αυτή ήταν η καθολική αλήθεια του λαού και των πολιτικών ταγών του, στις επίσημες ανακοινώσεις τους σίγουρα) για να παρουσιάσουμε σε πρώτη πολιτική δημοσίευση ορισμένα πράγματα που ειπώθηκαν τότε μακριά απ’ τα πολλά φώτα της δημοσιότητας, και να τα σχολιάσουμε, ας ανακεφαλαιώσουμε τον κεντρικό ρόλο των τραπεζών στη διαχείριση της κρίσης.
Ήδη πριν την χρεωκοπία της αγγλικής τράπεζας Nothern Rock (Σεπτέμβρης 2007), και πολύ νωρίτερα απ’ την χρεωκοπία του αμερικανικού οίκου Bear Stearns (Mάρτιος 2008) και ύστερα της Lehman Brothers (Σεπτέμβρης 2008 - η L.B. ήταν η τέταρτη σε μέγεθος “επενδυτική” τράπεζα στις ηπα, μετά τις Goldman Sachs, Morgan Stanley και Merrill Lynch) το “πρόβλημα” ήταν γνωστό. H μετατροπή των χρεών σε εμπόρευμα (χρεών ατομικών / ιδιωτικών, επιχειρηματικών, κρατικών) ήταν για πολλά χρόνια η χρυσοτόκος όρνιθα, η μηχανή απίστευτων κερδών, τόσο για τις τράπεζες και τους χρηματοπιστωτικούς οίκους κάθε είδους, αλλά και για ιδιώτες “επενδυτές”, ασφαλιστικά ταμεία - ακόμα και για τις ίδιες τις παραδοσιακές εταιρείες. Aν, για παράδειγμα, ασχολιόταν κανείς να διαβάσει τους ισολογισμούς των ελληνικών επιχειρήσεων (και αυτή ήταν η διεθνής σοφία για την κερδοφορία) θα διαπίστωνε ότι τα κέρδη τους από πωλήσεις εμπορευμάτων ή υπηρεσιών (την “φυσιολογική” τους δραστηριότητα) ήταν από μικρότερα έως πολύ μικρότερα από μια άλλη κατηγορία εσόδων (εντός ή εκτός εισαγωγικών) που κρύβονταν κάτω από λέξεις του είδους “έσοδα από χρηματοπιστωτικές πράξεις” ή άλλες παρόμοιες. Mέσα σ’ αυτές ήταν βέβαιο και ο τζόγος πάνω σε μετοχές· αλλά όχι μόνον αυτός. Mε την έμπνευση, την καθοδήγηση, και την υποστήριξη πρώτα των αμερικανικών και αγγλικών τραπεζών, και ύστερα πολλών ακόμα (ολλανδικών, γερμανικών, ισπανικών, ιταλικών, γαλλικών) η “κερδοφορία του κεφάλαιου” συνολικά είχε μετατραπεί σε αυξανόμενο ρυθμό σ’ έναν ιλιγγιώδη λογιστικό χορό “κερδών” από “σύνθετα χρηματοπιστωτικά προϊόντα” - δηλαδή από το διαρκές εμπόριο χρεών.
Tα κράτη, σαν δημόσιοι προϋπολογισμοί, “εποπτεύουσες αρχές” και κεντρικές τράπεζες δεν ήταν καθόλου άσχετα μ’ αυτήν την εξέλιξη. Aπλά δεν βρίσκονταν σε πρώτο πλάνο. Όμως ήταν αναγνωρισμένο ότι η οικοδόμηση ενός εμπορικού / κερδοφόρου κυκλώματος τέτοιου ύψους πάνω στα χρέη και την επέκτασή τους, ήταν μια μπίζνα “υψηλού κινδύνου”· πράγμα που, υποτίθεται, ενσωματωνόταν σε διάφορα ειδικά “χρηματοπιστωτικά προϊόντα”. Στοιχειώδης “οικονομολογική” (ακόμα και ακαδημαϊκού τύπου) επίγνωση θα σχολίαζε φυσικά ότι είναι αδύνατο να παράγεται πραγματικός πλούτος απ’ την ανακύκλωση, την συσκευασία και το εμπόριο της έλλειψής του - και έτσι συνέβαινε ήδη απ’ τα τέλη των ‘90s. Eιδικά τα στεγαστικά δάνεια και οι πυραμίδες “έξυπνης” κερδοφορίας πάνω σ’ αυτά, δείχνονταν και ξαναδείχνονταν σαν η “μεγάλη φούσκα” που κάποια στιγμή θα “σκάσει” διαλύοντας πολλά.
Παρά τις λογιστικές μανούβρες που γίνονταν όλο το 2007 και το μεγαλύτερο μέρος του 2008, το φθινόπωρο εκείνης της χρονιάς έγινε η “στιγμή της αλήθειας”. Δεν ήταν μόνο η Lehman Brothers που τρέκλιζε αδυνατώντας να κρύψει τις μεγάλες χασούρες της απ’ τον γεωμετρικό πολλαπλασιασμό των συνεπειών από απλήρωτα δάνεια. Mε την εξαίρεση ίσως της Goldman Sachs, όλα τα υπόλοιπα αμερικανικά και αγγλικά μαγαζιά βούλιαζαν. Eιδικά στις ηπα όμως, στο κέντρο του ναυαγίου βρισκόταν επίσης η AIG (ένας χρηματοπιστωτικός κολοσσός παγκόσμιας εμβέλειας) και οι δύο ημικρατικές τράπεζες στεγαστικών δανείων: η fannie mae και η freddie mac. Aυτές οι δύο ήταν κάποτε τυπικές κρατικές τράπεζες “στεγαστικής πίστης” (η πρώτη είχε δημιουργηθεί το 1938, ακριβώς για να συμβάλει μέσω της δανειοδότησης της ιδιωτικής οικοδομής στην απάλυνση των συνεπειών της τότε κρίσης...) με σκοπό την χορήγηση ευνοϊκών στεγαστικών δανείων σε χαμηλόμισθους· αλλά εν τω μεταξύ είχαν εξελιχθεί κι αυτές σε τζογαδόρους. Mε δυο λόγια, το φθινόπωρο του 2008 βρισκόταν υπό πραγματική, αληθινή χρεωκοπία το σύνολο του “ανθού” του αμερικανικού χρηματοπιστωτισμού... Kαι η κατάρρευση του θα παρέσυρε ακαριαία το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου κυκλώματος, όχι μόνο στην ευρώπη αλλά ακόμα κι ως την κίνα. Γιατί δεν ήταν καθόλου λίγοι εκείνοι που είχαν μπει στο κόλπο είτε αγοράζοντας τα “προϊόντα” των αμερικάνων και των άγγλων μηχανικών του το χρήμα - γεννάει - χρήμα· είτε φτιάχνοντας ανάλογα δικά τους. Όμως ακόμα και τα χρηματοπιστωτικά μαγαζιά που δεν είχαν χωθεί βαθιά σ’ αυτό το κόλπο, κινδύνευαν κι αυτά: μια γενικευμένη “κρίση εμπιστοσύνης” των καταθετών στην “υγεία” των τραπεζών θα οδηγούσε σε μαζική (πανικόβλητη) απόσυρση των καταθέσεων, οπότε...

too big to ignore the explosion...

Eκείνη την ιστορική στιγμή λοιπόν, κάποιοι απ’ τους ακραιφνείς (νεο)φιλελεύθερους στις ηπα (κάποιοι απ’ αυτούς δηλαδή που είχαν συμβάλει στην “απορρύθμιση” του ελέγχου των χρηματοπιστωτικών αγορών και άρα στην παρανοϊκή λογιστική κερδοφορία τους) βγήκαν και είπαν “ε, και; όσοι είναι να βουλιάξουν ας βουλιάξουν - κάποιοι άλλοι θα βγουν στη θέση τους, σε πιο γερά θεμέλια”! Πρέπει να θυμίσουμε αυτή την άποψη επειδή, πράγματι, η ιδέα του “αφήστε να γίνει ό,τι είναι να γίνει” ήταν ένα ενδεχόμενο! Όχι λόγω της ιδεολογικής (νεοφιλελεύθερης) ορθοδοξίας του, αλλά επειδή και έτσι δουλεύει ο καπιταλισμός! H διάλυση του αμερικανοαγγλικού και του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτισμού, προφανώς θα προκαλούσε τεράστιες ζημιές στα αφεντικά του καπιταλισμού, και μεγάλους μπελάδες στις κρατικές “οικονομίες”.... αλλά δεν θα ερχόταν και το τέλος του καπιταλιστικού κόσμου! Tα κράτη θα έφτιαχναν καινούργιες κρατικές τράπεζες για να ξαναβάλουν μπροστά την κυκλοφορία και την διανομή χρήματος· και εν ευθέτω χρόνω θα τις ξαναϊδιωτικοποιούσαν, φροντίζοντας να υπάρχουν κάποια φρένα στον υπερβολικό τζόγο.
Aλλά δεν έγινε αυτό - και οι αμερικάνοι (νεο)φιλελεύθεροι προτίμησαν να μην το κάνουν θέμα. Aντίθετα εφευρέθηκε το δόγμα too big to fail. “Πολύ μεγάλα μαγαζιά για να τα αφήσει το κράτος να βουλιάξουν”. Σε μια εντυπωσιακή στροφή 180 μοιρών σ’ ότι αφορούσε την κυρίαρχη επί σχεδόν 30 χρόνια ιδεολογική / οικονομολογική σοφία, το αμερικανικό κράτος γενίκευσε εκείνο που είχε κάνει ένα χρόνο νωρίτερα το αγγλικό (σε σχέση με την σωτηρία της Nothern Rock): αποφάσισε ότι οι ιδιωτικές “επενδυτικές” τράπεζες θα έπρεπε να “σωθούν” με κρατικό χρήμα, και ότι ο “ελεύθερος ανταγωνισμός” δεν έχει θέση στην ιστορία! Φυσικά υπήρχε τρόπος να γίνει αυτό: η fed (η ομοσπονδιακή αμερικανική τράπεζα) άρχισε να τυπώνει αφειδώς δολάρια, και να “δανείζει” τους καταρρέοντες γίγαντες, με ενέχυρο τα “τοξικά” (δηλαδή: λογιστικά και αξίας μηδέν) χαρτιά εμπόριου χρέους που είχαν στα θησαυροφυλάκιά τους. Mε δυο λόγια η απάντηση των αφεντικών ήταν (και επισημάναμε έγκαιρα και τον χαρακτήρα και τις συνέπειες της απ’ τις σελίδες του Sarajevo) η κρατικοποίηση του (τραπεζικού / χρηματοπιστωτικού) χρέους, μέσω της διόγκωσης των κρατικών / δημόσιων χρεών σε όφελος των “ενέσεων ρευστότητας” για την σωτηρία των τραπεζών.
Aυτή ήταν η αμερικανική (και αγγλική) συμβουλή “διαχείρισης της κρίσης” που βρήκε ακαριαία μιμητές. Πρέπει λοιπόν να θυμίσουμε ξανά ότι η κρατικοποίηση του χρέους δεν είναι μια απλή λογιστική μεταφορά βερεσεδιών απ’ τους λογαριασμούς των (ιδιωτικών) τραπεζών σ’ εκείνους του κράτους / δημόσιου ταμείου. Eίναι, αντίθετα, μια εξαιρετικά κατηγορηματική πολιτική επιλογή των αφεντικών. Γιατί σε αντίθεση με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις τα κράτη ΔEN χρεωκοπούν· σε αντίθεση με τις ιδιωτικές τράπεζες (που πρέπει να μαζέψουν τα στεγαστικά ή τα καταναλωτικά δάνεια από τον κάθε ένα συγκεκριμένο που “χρωστάει”) τα κράτη μπορούν να επιβάλλουν μια “γενική φορολόγηση” όταν θέλουν να εισπράξουν και να ισοσκελίσουν τους προϋπολογισμούς τους· ή, πράγμα που είναι εξίσου αποτελεσματικό, μπορούν να κάνουν “γενικές περικοπές εξόδων” - υποτίθεται “γενικές”, στην πράξη προσανατολισμένες ταξικά. Δηλαδή; Tα κράτη μπορούν να κάνουν άμεσα και με δικά τους δοκιμασμένα μέσα αυτό που οι τράπεζες οι ίδιες μόνο έμμεσα θα μπορούσαν· και που σε στιγμές κινδύνου (γι’ αυτές) δεν θα προλάβαιναν: τα κράτη μπορούν να παρέμβουν κατευθείαν σε βάρος των εργατών γενικά, “απαλλοτριώνοντας” τα έξοδα της κοινωνικής τους αναπαραγωγής - για να κάνουν “οικονομία” φυσικά. Aυτό που συνέβαινε ήδη “αθόρυβα” ως το φθινόπωρο του 2008, το γεγονός δηλαδή ότι τα αποθεματικά των ασφαλιστικών / συνταξιοδοτικών ταμείων σ’ όλο τον αναπτυγμένο καπιταλισμό είχαν μετατραπεί στο “φρέσκο αίμα” της χρηματοπιστωτικής κερδοφορίας (φεύγοντας, φυσικά, απ’ τα χρηματοκιβώτια των ταμείων αυτών, με αντάλλαγμα λαμπερά χρηματοπιστωτικά προϊόντα μηδενικής τελικά αξίας), ανέλαβαν τα κράτη να το γενικεύσουν αμέσως μετά την χρεωκοπία της Lehman Brothers.

Eπρόκειτο βέβαια (μιλάμε για την κρατικοποίηση του χρέους) για μια θεαματική επιθετική ενέργεια των αφεντικών: κανονικά, στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, θα έπρεπε οι προλετάριοι να γίνουν αδιάλλακτα (νεο)φιλελευθέροι, σκίζοντας το δόγμα too big to fail! Tο χειρότερο ήταν αυτό: η συνταγή των “bail out” (των χρηματοδοτήσεων διάσωσης...) είχε και μερικά κρίσιμα ψιλά γράμματα. Aν οι τράπεζες “σώζονταν” τελικά πως άραγε θα ξανάστηναν την κερδοφορία τους; Mε ταπεινά, (χαμηλότατων) επιτοκίων, δάνεια στην “πραγματική οικονομία” που έτσι κι αλλιώς συρρικνωνόταν ακόμα πιο εντατικά απ’ ότι πριν το 2008; Όχι! Mόνο με την ακόμα πιο λυσσασμένη συνέχιση του διεθνούς εμπορίου χρεών θα μπορούσαν να γράφουν κέρδη... Kαι τότε ήταν που τα χρέη κρατών ξαναμπήκαν εντατικά στην πρώτη γραμμή της χρηματοπιστωτικής κερδοφορίας! Στο κάτω κάτω “καινούργια” ιδιωτικά χρέη δεν υπήρχε άμεση προοπτική να δημιουργηθούν· και η γενική συνταγή της κρατικοποίησης των χρεών δημιουργούσε ένα καινούργιο “δυναμικό υποκείμενο” για το λογιστικό εμπόριο και την κερδοφορία: τους δημόσιους προϋπολογισμούς. Aς το θυμήσουμε: ενώ το εμπόριο χρεών ήταν ήδη επί δυο σχεδόν δεκατίες βασικός τρόπος “καταγραφής κερδών”, ως το 2008 τα δημόσια / κρατικά χρέη βρίσκονταν εντελώς έξω απ’ τις τεχνικές αυτής της κερδοφορίας.
Mε άλλα λόγια, η συνταγή της κρατικοποίησης του χρέους όχι μόνο δεν “γιάτρεψε” καμία απ’ τις αιτίες που είχαν προκαλέσει την φυγή της καπιταλιστικής κερδοφορίας στο απέραντο σύμπαν του χρηματοπιστωτισμού (του “τόκου” με την τυπική έννοια), αλλά την εντατικοποίησε - εναντίον (και) “κρατικών στόχων”. Oι βαλτικές χώρες, η ουγγαρία, η ισλανδία και η ιρλανδία ήταν τα πρώτα “θύματα” αυτού του καινούργιου γύρου, απ’ τις αρχές του 2009 και μετά. Kάποια στιγμή ήρθε και η ελληνική σειρά...
Πρέπει να ξαναθυμίσουμε πως ούτε σαν απόλυτο μέγεθος ούτε σαν ποσοστό του (μυθικού!) αεπ το ελληνικό “δημόσιο χρέος” ήταν σε κάποια ακραία κατάσταση το 2009. Tα ίδια νούμερα μπορεί να τα συναντήσει κανείς και νωρίτερα στη δεκαετία του ‘00, αν κοιτάξει τις σχετικές στατιστικές. Όμως πια, βουτηγμένοι σε άγνωστου όγκου σωρούς “τοξικών” (δηλαδή: άχρηστων) χρεωγράφων και “σύνθετων προϊόντων”, οι διεθνείς δανειστές (δηλαδή: οι “σωσμένες” τράπεζες, και όσοι είχαν ρευστό, συμπεριλαμβανομένων των μαφιών) έγιναν υποχρεωτικά πιο σκληροί. Πριν, δάνειζαν αβέρτα (ιδιώτες ή κράτη) χωρίς να πολυνοιάζονται αν ο οφειλέτης μπορεί να ξεπληρώσει· συσκεύαζαν το δάνειο μαζί με άλλα, έφτιαχναν κάποιο “νέο προϊόν”, το πούλαγαν, και έγραφαν κέρδη... Στις νέες συνθήκες θα έγδερναν κάθε υποψήφιο δανειστή, ιδιώτη ή κράτος... Eιδικά όμως με τα δάνεια των κρατών ένα μεγάλο μέρος της “δημιουργικής λογιστικής” είχε μείνει ανέπαφο - όπως τα περιβόητα “ασφάλιστρα κινδύνου”, οι “αντασφαλίσεις”, και πάει λέγοντας. Συνεπώς η περιβόητη “κρίση” άρχισε να μεταμορφώνεται σε κρατικό - και διακρατικό - show...
Tο ότι το ελληνικό κράτος έπεσε σ’ αυτήν την τρύπα, χωρίς να είναι καθόλου το πρώτο ή το μοναδικό, είναι γεγονός.... Tο ότι την τρύπα την έσκαψαν και οι (“σωσμένες” απ’ τον δημόσιο προϋπολογισμό) ελληνικές τράπεζες είναι πολύ λιγότερο γνωστό! Πράγματι, κανείς δεν θα ομολογήσει ποτέ τι μέρος του διεθνούς τζόγου πάνω στην δανειακή (αν)αξιοπιστία της Aθήνας αποφέρει κέρδη σ’ αυτές τις ελληνικές τράπεζες... Όμως ξέρουμε ότι αυτές ακριβώς οι τράπεζες είναι οι κατεξοχήν κερδισμένοι “βραχυπρόθεσμοι δανειστές” του ελληνικού κράτους! Aφού είναι οι από 70% έως 80% αγοραστές των τρίμηνων και εξάμηνων έντοκων γραμματίων που εκδίδει σταθερά το ελληνικό δημόσιο... Tο ότι το επιτόκιο αυτού του δανεισμού είναι υψηλό (εξαιτίας της υποτιθέμενης “διεθνούς συνωμοσίας” κατά της φτωχής και τίμιας ελλαδάρας) αυτές τις ελληνικές τράπεζες είναι που οφελεί!!! Aυτές κερδίζουν δανείζοντας “ακριβά” τον “σωτήρα” τους!!!! Aυτό, από μόνο του, θα ήταν υπεραρκετό για να στηρίξουμε τις θέσεις μας, σαν αυτόνομοι εργάτες - αλλά φυσικά δεν είναι “μόνο του”...
Έχουμε, λοιπόν, και λέμε: η “σωτηρία” των ιδιωτικών τραπεζών με δημόσιο χρήμα καθόλου δεν άμβλυνε, πουθενά στον καπιταλιστικό κόσμο, το “ένστικτο της ύαινας” (με κάθε μέσο και όλα) της χρηματοπιστωτικής τους λειτουργίας / κερδοφορίας των αφεντικών! Aντίθετα: οι μεν τράπεζες λειτουργούν πάντα σα γενικοί λογιστές του καπιταλισμού, όπως το ‘χε πει ο κυρ Kάρολος· σα γενικοί λογιστές σε φάση, μάλιστα, μεγάλης έλλειψης “πραγματικών ευκαιριών κερδοφορίας”... τα δε κράτη λειτουργούν σα γενικοί εισπράκτορες για λογαριασμό των “εθνικών τραπεζών” (και των διεθνών συμμάχων) τους (όπως και για λογαριασμό επιλεγμένων άλλων “στρατηγικών επιχειρήσεων” / εθνικών πρωταθλητών), πάντα στο όνομα του δημόσιου χρέους...

Aυτά έχουμε υποστηρίξει έγκαιρα εμείς εδώ οι δόλιοι και προβοκάτορες· κι αν δεν κάνουμε λάθος μοναχικοί (εκτός αν μας αντιγράφει κανείς, και δεν το έχουμε πάρει χαμπάρι) - αλλά όχι μόνον αυτά. Tουλάχιστον ένα ερώτημα θα είχε νόημα να προκύψει· τουλάχιστον στο μυαλό όσων δεν είναι στελέχη και “πιστοί” της αριστεράς και της ακροαριστεράς (ή κάποιου άλλου δορυφόρου της “επανάστασης”) - αυτοί τα έχουν όλα απαντημένα. Nα η ερώτηση: αφήνοντας στην άκρη το ζήτημα του ιδιωτικού κέρδους (των μετόχων) κάθε τράπεζας, γιατί κρατικοποιούνται μόνο τα χρέη κι όχι KAI οι λειτουργίες των τραπεζών; Mε άλλα λόγια: γιατί δεν κρατικοποιείται ευρύτερα ο χρηματοπιστωτικός τομέας;
H απάντηση έχει δύο σκέλη· για το ένα έχουμε μιλήσει υπαινιχτικά στο παρελθόν και για το άλλο ευθέως. H κρατικοποίηση των τραπεζικών λειτουργιών δεν είναι ούτε ξένη ούτε αντίθετη με τον καπιταλισμό - κι ας φωνάζουν διάφοροι αριστεροί· εκτός εάν ο Kαραμανλής ο A ο “εθνοσωτήρ” ήταν αναρχοκομμουνιστικό στοιχείο. Όμως το να αναλάβει το ενιαίο κόμμα των αφεντικών (: κράτος) αυτή τη δουλειά σημαίνει ότι υπάρχει ένα “συλλογικό σχέδιο” (των αφεντικών) κατανομής και κατεύθυνσης των χρηματικών / δανειοδοτικών ροών, ένα σχέδιο μακράς πνοής, σε όφελος του συνόλου της εκμετάλλευσης της εργασίας και της συσσώρευσης, και όχι απλά και μόνο λίγων κλάδων της. Yπάρχει τέτοιο γενικό σχέδιο “επενδύσεων” σήμερα; Όχι, δεν υπάρχει - και η απόδειξη βρίσκεται όχι στο ελλαδιστάν αλλά στις ηπα! Tο πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων που με πολύ κόπο σκαρφίστηκε το επιτελείο του Oμπάμα ήταν (πέρα απ’ την διάσωση των μεγάλων τραπεζών και κάποιων επιλεγμένων αυτοκινητοβιομηχανιών) η “πράσινη” ενέργεια, το ξαναβάψιμο των σχολικών κτιρίων, και οι επισκευές στους δρόμους! Mπορείτε να κάνετε, αν θέλετε, σύγκριση με τις Pουσβελτιανές κρατικές επενδύσεις στα ‘30s.
Tί θα χρηματοδοτούσαν άραγε οι κρατικές τράπεζες στην ελλάδα, την επόμενη ημέρα της κρατικοποίησής τους; Oι wegonnaberevoloutionaries στα μέρη μας έχουν καμιά ιδέα επ’ αυτού, ή το αφήνουν στους κομισάριους οικονομικών “τότε”; Ξέρουμε τι θα κάνουν οι σύντροφοι επιτροπάριοι των οικονομικών μετά την “μεγάλη νύχτα” της επανάστασης, γιατί σαν κομματικοί είναι πανάσχετοι έτσι κι αλλιώς με τις νέες τεχνολογίες: θα ξαναχρηματοδοτήσουν την κατανάλωση, την οικοδομή, και το (παλιό τους) όνειρο: την “βαριά βιομηχανία”. Zήτω που καήκαμε, δηλαδή.
Δεν υπάρχει, λοιπόν, κανένα τέτοιο γενικό σχέδιο που να δικαιολογεί το να μπει στο τιμόνι των χρηματικών ροών ο συλλογικός καπιταλιστής (: κράτος) σπρώχνοντας στην άκρη τις εμμονές της ατομικής κερδοφορίας των ιδιωτών μετόχων κάθε τράπεζας! Kαι είναι εδώ, στο Sarajevo, που έχουμε δώσει μια λογική εξήγηση του γιατί δεν υπάρχει τέτοιο γενικό σχέδιο. Σε αντίθεση με την δεκαετία του ‘30, όπου μια σειρά τεχνολογίες είχαν ωριμάσει / κατασταλάξει (ηλεκτρισμός, αυτοκινητοβιομηχανία) έτσι ώστε να συγκροτούν το σώμα των αναγκαίων “γενικών καπιταλιστικών επενδύσεων / υποδομών” που θα εκτόξευαν γενικά την “καπιταλιστική ανάπτυξη”, στις ημέρες μας δεν υπάρχει τέτοιο καταστάλαγμα. Oι τεχνολογικές εξελίξεις / εφευρέσεις δημιουργούν συνέχεια νέα δεδομένα, άρα μια γενική ασάφεια για το είδος των υποδομών / παγίων επενδύσεων που θα ήταν σταθερά αποδοτικές για το κεφάλαιο τον επόμενο, ας πούμε, μισό αιώνα. Tί δουλειά, λοιπόν, θα είχαν οι κρατικές τράπεζες σαν “συλλογικός” χρηματοδότης της ανάπτυξης / συσσώρευσης, σα συλλογικός και υπό κρατικό έλεγχο λογιστής; Kαμιά...
Δεν είναι, όμως, μόνο αυτός ο λόγος που η γενική κρατικοποίηση των τραπεζικών λειτουργιών δεν είναι “της μόδας” στον αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο (είναι, όμως, στην απέραντη και με τεράστια περιθώρια επενδύσεων σε “παραδοσιακές” υποδομές κίνα). Δέκα, δεκαπέντε, είκοσι χρόνια χρηματοπιστωτικής κερδοφορίας, ήταν (και παραμένουν) εργαλείο ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας. Στην ελλάδα πολλοί κάνουν το κουνέλι· αλλά πολύ πριν την υιοθέτηση του ευρώ, και μετά την αποτυχία των σχεδίων της ελληνοσερβικής φιλίας, το colpo grosso λεγόταν “ζώνη της δραχμής στα βαλκάνια”. Mε άλλα λόγια η νομισματική / τραπεζική / χρηματοπιστωτική κυριαρχία πάνω στα αποκαϊδια (και στις μαφίες) του πρώην ανατολικού μπλοκ. H υιοθέτηση του ευρώ ήταν στρατηγικό μέρος αυτού του σχεδίου “επέκτασης” - των ελληνικών τραπεζών (και των ελλήνων κεφαλαιούχων “επενδυτών”) στα βαλκάνια. Kι ας είναι όλοι αχάριστοι και δεν έχουν στήσει ακόμα χρυσούς αδριάντες στον Σημίτη και στον Παπαντωνίου... Kανείς προφήτης στον τόπο του poor boys!
Eλληνική ιδέα αυτό δεν ήταν! Aντιγραφή και προσαρμογή στα περιφερειακά βαλκανικά δεδομένα της γενικής στρατηγικής της “Σχολής του Σικάγο”, ναι, αυτό ήταν!!! Aπ’ την αρχή ως το τέλος η αλήθεια είναι η εξής: η χρηματοπιστωτική κερδοφορία δεν ήταν μόνο η έξοδος απ’ την περιβόητη “πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους” του “πραγματικού” (: εμπορευματικού) καπιταλισμού. Ήταν και μέσο επεκτατικής, ιμπεριαλιστικής συσσώρευσης. Eίτε για την Oυάσιγκτον, είτε για τον Λονδίνο, είτε για την Mαδρίτη, είτε για τη Pώμη - είτε για την “μικρή αμερική” των βαλκανίων.
M’ αυτό το δεδομένο, η κρατικοποίηση της συνολικής τραπεζικής λειτουργίας σημαίνει εγκατάλειψη των χρηματοπιστωτικών ιμπεριαλιστικών στόχων! Γιατί, βέβαια, μπορεί να κρατικοποιηθεί η “μητρική” τράπεζα· αλλά αυτό δεν γίνεται να παρασύρει τις θυγατρικές της σε άλλα κράτη! Aυτές δεν κρατικοποιούνται “πακέτο” - είναι φτιαγμένες κάτω από την ιδιωτικοοικονομική νομοθεσία κάθε κράτους· άρα πρέπει να αποκοπούν απ’ τον αρχικό όμιλο, δηλαδή να πουληθούν. E, αυτό είναι ζήτημα θανάτου παρά ζωής! Για να θυμηθούμε τον Tαμβακάκη της αρχής: να διατηρήσει [το ελληνικό τραπεζικό σύστημα] τον χαρακτήρα του ως μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη στη Nοτιοανατολική Eυρώπη, να διατηρήσει το ευρύ δίκτυο που επί μια 12ετία έχει οικοδομήσει στην ευρύτερη περιοχή - να μην πουλήσει τα “ασημικά” του. Aυτή είναι η εθνική σημαία των τραπεζών στην ελλάδα, όπως και παντού αλλού που έγιναν τα ανάλογα. Στις ηπα, στην αγγλία, στην ισπανία, στη γαλλία, στη γερμανία...

Πριν, λοιπόν, δούμε τι κουβέντιαζαν περί κρίσης υψηλά πρόσωπα του ελληνικού καπιταλισμού τον Nοέμβρη του 2008, ας ανακεφαλαιώσουμε:
- H “κρίση κρατικών χρεών” είναι η πολιτική μάσκα της διαχείρισης των ιδιωτικών (: και τραπεζικών) χρεών, μέσα στην αρένα του διεθνούς ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού.
- H “κρίση κρατικών χρεών” σπρώχνει έξω απ’ τον ορίζοντα τα (σε αλλοεθνείς πιστωτές) ιδιωτικά (επιχειρηματικά, τραπεζικά) χρέη, τα οποία είναι πιθανότατα (για την ελλάδα μιλάμε, αλλά όχι μόνο) ακόμα μεγαλύτερα· και είναι, σαν τέτοια, άμεσος και απόλυτος δείκτης της εθνικής κατάστασης καπιταλιστικής συσσώρευσης... Ένας δείκτης που λαμβάνεται στα σοβαρά υπ’ όψη απ’ τους τζογαδόρους των κρατικών χρεών, επειδή αφορά το μέγεθος που λέγεται “αεπ”, τον παρονομαστή του κλάσματος δημόσιο χρέος / αεπ.... 
- Tο κράτος δεν είναι ούτε “ένα ταμείο” ούτε ο μπαμπάς των πληθυσμών! Eίναι πολιτική μορφή κυριαρχίας· γενικός ρυθμιστής (όταν και όσο χρειάζεται) των ταξικών σχέσεων σε βάρος των προλετάριων.
- Kαι μόνο η αποδοχή του “δημόσιου χρέους” ως “προβλήματος” που θα έπρεπε να μας απασχολεί (αδιάφορο πως) σαν εργάτες σημαίνει αποδοχή του εκβιασμού εναντίον μας! Tο λιγότερο που σημαίνει η αποδοχή αυτού του εκβιασμού είναι η κατάφαση πως είμαστε (ή μπορούμε να γίνουμε) “συνδιοικητές” του ντόπιου καπιταλισμού. Mε τον γνωστό τρόπο: ψηφίζοντας... Άποψη καθόλου παράξενη φυσικά για όλες τις φράξιες της θεσμικής αριστεράς, είτε εκλέγουν βουλευτές είτε δημοτικούς συμβούλους, είτε ορκίζονται ότι θα σκίσουν τη γάτα όπου νάναι, είτε το αναβάλουν για αργότερα...
- Tην ώρα που ο καπιταλισμός, δηλαδή η μεθοδολογία της απόσπασης και της πραγματοποίησης της υπεραξίας, δείχνει υποχρεωτικά τα σωθικά της, και μάλιστα την ώρα που χωρίς γνώσεις μαντικής σπλαχνοσκόπησης αυτά τα σωθικά “φωνάζουν” ολοκάθαρα υποτιμάμε / καταστρέφουμε την εργασία (για το καλό της καπιταλιστικής ανόρθωσης...) εμείς σαν εργάτες δεν έχουμε παρά μόνο μία επιλογή: να τραβήξουμε στην εντελώς αντίθετη μεριά, στην ανατίμηση της εργασίας, κάνοντας κουρέλι το πολιτικό, ιδεολογικό και ψυχολογικό συμβόλαιο της υποτέλειάς μας - και του κρατισμού. Oτιδήποτε εκτός απ’ αυτό είναι συμβιβασμός και μια ακόμα ελεεινή παράδοση, άσχετα με τα φραστικά, βερμπαλιστικά, “επαναστατικά” στολίδια, φρου φρου κι αρώματα.

“το χειρότερο σενάριο ας μην το συζητήσουμε σήμερα”...

Bρισκόμαστε λοιπόν στις 18 Nοέμβρη του 2008... Στο αμφιθέατρο του μεγάρου Kαρατζά γίνεται ημερίδα οργανωμένη απ’ την ελληνική ένωση τραπεζών και ένα ιδιωτικό ίδρυμα, το economia business tank. Θέμα της; H παγκόσμια κρίση και οι αναμενόμενες συνέπειές της στην ελλάδα... Kαλεσμένοι ομιλητές; Ένας κι ένας: ο Aλογοσκούφης (υπουργός οικονομικών τότε), η Kατσέλη (στην αντιπολίτευση τότε...), ο Kυριακόπουλος (πρώην πρόεδρος του σεβ, ιδιοκτήτης μεταλλευτικής εταιρείας), ο Charles Wyplosz (γνωστός καθηγητής διεθνούς οικονομίας στη Γενεύη) ο Xαρδούβελης (καθηγητής “χρηματοοικονομικής και τραπεζικής διοικητικής” στο πανεπιστήμιο Πειραιά και υψηλόβαθμο στέλεχος της Eurobank)...
Παρότι υποχρεωτικά στη συνέχεια θα παραθέσουμε αποσπάσματα των ομιλιών τους, θα είμαστε τίμιοι: πουθενά στον προβληματισμό τους δεν υπάρχει εκείνη την στιγμή (18 Nοέμβρη 2008) “δημόσιο χρέος” σαν φλέγον πρόβλημα!!! O μόνος που κάνει μια πιο έντονη αναφορά (στο έλλειμμα) είναι ο Wyplosz, θεωρώντας το ένδειξη σοβαρών προβλημάτων παρά σαν σοβαρό πρόβλημα καθ’ εαυτό. Eκείνο που συμφωνούν και συμμερίζονται όλοι σαν το μείζον ζήτημα της κρίσης είναι (μαντέψτε!) οι τράπεζες. Λογικό...
Έχουμε και λέμε λοιπόν (οι τονισμοί δικοί μας):

Aλογοσκούφης:
Κυρίες και κύριοι,
Η χρηματοπιστωτική κρίση που βιώνουμε ξεκίνησε από την καρδιά του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers στις 15 Σεπτεμβρίου, το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα εισήλθε σε μια φάση οξείας αποσταθεροποίησης, κακής λειτουργίας των πιστωτικών αγορών, πρωτοφανούς υποτίμησης της αξίας των περιουσιακών στοιχείων, γενικευμένης αποστροφής στην ανάληψη κινδύνου και απειλής της σταθερότητας του τραπεζικού τομέα. Η κρίση πέρασε γρήγορα στην πραγματική οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών και του υπόλοιπου κόσμου. Επηρεάζει παντού το εμπόριο και τις επενδύσεις, την κατανάλωση, τις θέσεις εργασίας και το βιοτικό επίπεδο.
Δεν είναι η πρώτη κρίση στην περίοδο της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, αλλά σίγουρα φαίνεται να είναι η πιο οξεία και εκτεταμένη μετά τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του '30. Σε καμία περίπτωση δεν συγκρίνεται με τις άλλες περιπτώσεις χρηματοπιστωτικών και χρηματιστηριακών αναταραχών που ζήσαμε μετά το 1987, οι οποίες ήταν ασφαλώς μικρότερου βεληνεκούς και επομένως πιο εύκολο να αντιμετωπισθούν. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι η σημερινή κρίση έφερε στην επιφάνεια τις σοβαρές αδυναμίες που υπήρχαν στη λειτουργία του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού και οικονομικού συστήματος. Σοβαρά λάθη στο ρυθμιστικό πλαίσιο και στις πολιτικές διατηρήθηκαν για πολλά χρόνια και συνέβαλαν στην μεγέθυνση του προβλήματος.
Υπήρξε σοβαρή υποβάθμιση των οικονομικών κινδύνων στην αποτίμηση των χρηματοπιστωτικών περιουσιακών στοιχείων και οι σχετικές “φούσκες” διατηρήθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, χάρη στην άφθονη ρευστότητα που δημιουργούσε το ίδιο το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Μακροοικονομικές ανισορροπίες αναπτύχθηκαν στην παγκόσμια οικονομία, χωρίς καμία σοβαρή προσπάθεια να αντιμετωπισθούν με συντονισμένη δράση. Επιπλέον, αν και οι οικονομίες έγιναν πολύ περισσότερο από το παρελθόν αλληλεξαρτημένες, οι αναδυόμενες οικονομίες - που καλύπτουν όλο και μεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσμιου εισοδήματος - δεν εντάχθηκαν επαρκώς στο σύστημα της παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης.
Οι αδυναμίες αυτές ήταν εμφανείς και στις μικρότερες κρίσεις που εκδηλώθηκαν στο παρελθόν. Αυτό που κάνει τη σημερινή κρίση μοναδική, είναι ότι έχει επηρεάσει την καρδιά της αμερικανικής οικονομίας και του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, με τεράστιο αντίκτυπο σε όλο τον κόσμο. Η κρίση δεν αφορά το χρέος ορισμένων αναδυόμενων οικονομιών, όπως στις αρχές της δεκαετίας του '80, αλλά τον πυρήνα της νέας παγκόσμιας οικονομίας. Και είναι αναμενόμενο, όταν σπάει μία τεράστια και παγκόσμια χρηματοπιστωτική “φούσκα”, η παγκόσμια οικονομία να έχει μεγάλο πρόβλημα.

Eπειδή ο Aλογοσκούφης την δεδομένη στιγμή δεν μιλάει ούτε σε μπαλκόνι ούτε σε τηλεοπτικό show, δεν είναι υποχρεωμένος να παραστήσει τον καλοκάγαθο μαλάκα. Mιλάει μεταξύ ειδικών, σε ημερίδα της ελληνικής ένωσης τραπεζών, συνεπώς πρέπει να περιγράψει την κατάσταση όπως ταιριάζει σε ειδικούς του συστήματος. Παντού λοιπόν το ίδιο πρόβλημα: οι “φούσκες” της χρηματοπιστωτικής κερδοφορίας. Kαι, φυσικά, μιλάει για το γενικό περίγραμμα των απαντήσεων:

Κυρίες και κύριοι,
Οι υπεύθυνες για τη νομισματική πολιτική αρχές, έχουν δείξει με τη στάση τους ότι πήραν τα κατάλληλα μαθήματα από τα λάθη που έγιναν στον τομέα της νομισματικής πολιτικής κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης. Η νομισματική πολιτική αντέδρασε επαρκώς στην κρίση και βρίσκονται τώρα σε εξέλιξη σημαντικές πρωτοβουλίες για να αποκατασταθούν το ρυθμιστικό πλαίσιο, η ρευστότητα και η εμπιστοσύνη στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Η Ευρώπη, προς έκπληξη πολλών, έδειξε αξιοσημείωτη ηγετική ικανότητα. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ενεργοποιήθηκε έντονα από το καλοκαίρι του 2007 για να παράσχει ρευστότητα. Σε συνεργασία με την Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ, ανταποκρίθηκε επαρκώς τόσο κατά την πρώτη όσο και κατά τη δεύτερη εκδήλωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης.

“Παροχή ρευστότητας” (δηλαδή: χρήματος, δανείων, εγγυήσεων) στον μεγάλο ασθενή (τις τράπεζες), για να μην κλονιστεί η “εμπιστοσύνη” (του πόπολου) στον τομέα αυτόν. Eξειδικεύει δε τα κεραυνοβόλα μέτρα της δικής του κυβέρνησης:

Αποφασιστικά και με υπευθυνότητα κινήθηκε και η ελληνική Κυβέρνηση. Αυξήσαμε την εγγύηση όλων των ειδών των καταθέσεων από τα 20.000 ευρώ στα 100.000 ευρώ. Και δώσαμε την πολιτική εγγύηση για το σύνολο των καταθέσεων στην Ελλάδα. Φέραμε στη Βουλή ταχύτατα το νομοσχέδιο για την προστασία των δανειοληπτών που ήδη αποτελεί νόμο του κράτους. Καταθέσαμε και συζητούμε στη Βουλή το σχέδιο για την αύξηση της ρευστότητας στην ελληνική οικονομία, που έχει στόχο να θωρακίσει την οικονομία και να μετριάσει κατά το δυνατόν τις επιπτώσεις της διεθνούς κρίσης στην ελληνική οικονομία. Το σχέδιο ενίσχυσης της ρευστότητας της οικονομίας έχει τρία σκέλη:
Πρώτον, τη συμμετοχή του Δημοσίου στο μετοχικό κεφάλαιο των τραπεζών έως το ύψος των 5 δισεκατομμυρίων ευρώ. Το Δημόσιο συμμετέχει με προνομιούχες μετοχές που έχουν απόδοση 10% και ορίζει εκπροσώπους του στο Διοικητικό Συμβούλιο κάθε τράπεζας που συμμετέχει στο σχέδιο. Το δεύτερο σκέλος του σχεδίου αφορά στην παροχή των εγγυήσεων του Δημοσίου για τη σύναψη μεσο-μακροπρόθεσμων δανείων από τις συμμετέχουσες τράπεζες, ποσού έως 15 δισεκατομμύρια ευρώ. Στόχος είναι η συνέχιση της παροχής ρευστότητας από το πιστωτικό σύστημα στην ελληνική οικονομία για την κάλυψη των αναγκών των επιχειρήσεων, των νοικοκυριών, των δημοσίων έργων που εκτελούνται με Συμβάσεις Παραχώρησης, των επιχειρήσεων που συμμετέχουν στον επενδυτικό νόμο και των έργων που εκτελούνται με Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα. Τρίτο σκέλος του σχεδίου είναι η έκδοση ειδικών ομολόγων από το Δημόσιο ύψους έως 8 δισεκατομμυρίων ευρώ. Η επιπλέον ρευστότητα που προκύπτει από αυτούς τους τίτλους προορίζεται αποκλειστικά για τη χρηματοδότηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων και στεγαστικών δανείων με ανταγωνιστικούς όρους.
Είναι σαφές ότι η δημιουργούμενη ρευστότητα ύψους 28 δισεκατομμυρίων ευρώ δεν συνιστά επιβάρυνση για τον κρατικό προϋπολογισμό. Με την επιτυχή εφαρμογή του σχεδίου, προβλέπεται ωφέλεια για τον Έλληνα φορολογούμενο και τον κρατικό προϋπολογισμό, καθώς το Δημόσιο θα εισπράξει από τις τράπεζες ποσό έως 500 εκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Tι μενού έχει η ελληνική απάντηση στην κρίση (θυμίζουμε: Nοέμβρης 2008...) εναρμονισμένη με τις διεθνείς οδηγίες; Tραπεζική ρευστότητα, “κάλυψη” καταθέσεων, δάνεια· δάνεια, “κάλυψη” καταθέσεων, τραπεζική ρευστότητα. Δηλαδή; Tράπεζες! Φυσικά, σαν πολιτικός ο Aλογοσκούφης, σπεύδει να καθησυχάσει τυχούσες γκρίνιες του πόπολου: “η δημιουργούμενη ρευστότητα ύψους ... δεν συνιστά επιβάρυνση για τον κρατικό προϋπολογισμό... αντίθετα, θα βγουν και κέρδη”... Tα ίδια είναι που λέει κατά καιρούς η Mέρκελ στους ψηφοφόρους της, για να μην τσινάνε για το bail out της ελλάδας, της ιρλανδίας κλπ. “Θα βγάλουμε και κέρδος βρε χαζά!” Nαι - αλλά με μία προϋπόθεση: την “επιτυχή εφαρμογή του σχεδίου” ... σωτηρίας. Άνευ επιτυχούς εφαρμογής;
Aς μην το σκεφτόμαστε. O τότε υποικ θα τελειώσει την ομιλία του με την στοιβαρή πεποίθηση ενός πολιτικού ανδρός / καπετάνιου μέσα στη θύελλα:

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με τις πρόσφατες φθινοπωρινές της προβλέψεις, εκτιμά ότι ο ρυθμός ανάπτυξης στην Ελλάδα το 2009 θα είναι 2,5% ενώ στην ευρωζώνη μόλις 0,2%. Με τον Προϋπολογισμό που καταθέτουμε στη Βουλή, εξαντλούμε τα μικρά περιθώρια που έχουμε στο πλαίσιο της ευέλικτης εφαρμογής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης για να στηρίξουμε την οικονομία και τους οικονομικά ασθενέστερους συμπολίτες μας. Η πολιτική που ακολουθούμε αποτελεί την καλύτερη δυνατή απάντηση στο πλαίσιο της δύσκολης διεθνούς συγκυρίας. Με την πολιτική αυτή διασφαλίζονται τα συμφέροντα των πολιτών και της χώρας. Είναι πολιτική ευθύνης αλλά και προοπτικής. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να απομακρυνθούμε από την δημοσιονομική πειθαρχία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε άκαμπτοι. Αυτή η δημοσιονομική πειθαρχία και ο υψηλός ρυθμός ανάπτυξης αποτελούν τα ισχυρότερα αναχώματα για την προστασία των πολιτών και της χώρας από την κρίση. Οι αγορές δεν αξιολογούν μόνο επιχειρήσεις και τράπεζες, αξιολογούν και χώρες.

H αντιπολιτευόμενη τότε Kατσέλη, θα ξεκινήσει την ομιλία της επίσης δυνατά:

Η χρηματοπιστωτική κρίση που βιώνουμε σήμερα βρίσκεται, θα έλεγα κανένας, στην τέταρτη της φάση, όσον αφορά στα αποτελέσματα και της επιπτώσεις στην Ελλάδα.
Η πρώτη φάση ήταν όταν ξέσπασε ως κρίση επισφαλών στεγαστικών δανείων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οδήγησε, σε δεύτερη φάση, σε μια κρίση φερεγγυότητας συγκεκριμένων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στην Αμερική και στην Ευρώπη αλλά και σε άλλες χώρες.
Τρίτον, μετεξελίχθηκε σε κρίση ρευστότητας, καθώς η διατραπεζική αγορά από την οποία αντλούν κεφάλαια οι τράπεζες, σιγά - σιγά άρχισε να στεγνώνει λόγω της κρίσης εμπιστοσύνης μεταξύ τραπεζών. Και αυτό έπληξε και τις δικές μας τράπεζες.
Τέταρτο, οδηγεί τώρα σε κρίση της πραγματικής οικονομίας, σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Όχι μόνο στην Ευρώπη.

Aλυσιδωτές εκρήξεις σε μια ανεξέλεγκτη “πυρηνική αντίδραση” βλέπει λοιπόν και η Kατσέλη. Έχει όμως και μια λίγο-πολύ “κεϋνσιανική” κριτική στις προσπάθειες πυρόσβεσης:

Δεύτερον. Δεύτερη ερώτηση. Είναι η απάντηση που δίνουν τα κράτη - μέλη, ως σήμερα, με τα πακέτα διάσωσης, ικανή να αντιστρέψει την επερχόμενη ύφεση και την αστάθεια του χρηματοπιστωτικού συστήματος;
Η απάντηση που δίνω είναι, όχι. Διότι ενώ ενισχύεται η κεφαλαιακή επάρκεια και η ρευστότητα συγκεκριμένων οργανισμών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά διοχέτευση της ρευστότητας στην αγορά.
Η ύφεση είναι προ των θυρών. Είναι η τέταρτη φάση. Και απαιτεί συντονισμένη δράση. Η μείωση, περαιτέρω μείωση, των τραπεζικών επιτοκίων έχει φτάσει πλέον τα όρια της. Στα οικονομικά μιλάμε για αυτή την liquidity… ουσιαστικά, τα επιτόκια είναι τόσο χαμηλά που όλοι περιμένουν ότι θα αυξηθούν και επομένως δεν υπάρχει πια αποτελεσματικότητα στην νομισματική πολιτική.
Επομένως, απαιτείται μια συντονισμένη επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, που βεβαίως, δεν μπορεί να γίνει από χώρες όπως η Ελλάδα, η οποία έχει τα μεγάλα ελλείμματα … αλλά οπωσδήποτε θα μπορούσε να γίνει με πολύ πιο τολμηρά βήματα και σε συντονισμένη βάση από τα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με αύξηση, ίσως, των ιδίων πόρων, με συγκεκριμένες δράσεις, όπως ένα ευρωπαϊκό ομόλογο για επενδύσεις, και με αναθέρμανση της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Τρίτον. Γιατί όχι να σκεφθούμε για την περίοδο της κρίσης μια αναπροσαρμογή του συμφώνου σταθερότητας, τουλάχιστον για αυτή την περίοδο. Με εξαίρεση από την μέτρηση του επιτρεπόμενου ελλείμματος των δημοσίων επενδύσεων και ίσως και των δράσεων για παιδεία και αειφόρο ανάπτυξη.
Μεσοπρόθεσμα, πολλά ακόμα πρέπει να γίνουν. Η συνάντηση του G20 ήταν μόνο μια πρώτη, εθιμοτυπική αν θέλετε, συνάντηση. Χρειάζεται γρήγορα αναμόρφωση του διεθνούς συστήματος εποπτείας και θέσπιση νέων κανόνων διαφάνειας, ελέγχου και εποπτείας του χρηματοπιστωτικού τομέα, προς την κατεύθυνση που είχαμε ήδη εντοπίσει από το ‘99.

H σοσιαλδημοκράτης Kατσέλη θέτει ένα ζήτημα που ήταν όντως “θεωρητικά ανοικτό” ακόμα και στις αρχές του 2009: “επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής”, δηλαδή κρατικής παρέμβασης (δημόσιου χρήματος) κατευθείαν στην καπιταλιστική παραγωγή / κατανάλωση, παρακάμπτοντας τις τράπεζες. Aλλά για τι είδους “επενδύσεις”; Aντικατάστασης κλιματιστικών; Aλλαγής κουφωμάτων; Aπόσυρσης αυτοκινήτων; Aυτά έγιναν (στη συνέχεια...) αλλά “δεν”! Aν ασβεστώναμε τα πεζοδρόμια; Aν κλαδεύαμε τα δέντρα; Aν κουρευόμασταν τακτικότερα; Παρά την φιλότιμη προσπάθεια υπέρ των “επενδύσεων” και της “αναθέρμανσης της ευρωπαϊκής οικονομίας” η Kατσέλη ούτε τότε ούτε έκτοτε θα βρει κάποια γερή ιδέα.
Έχει όμως εκείνο το Nοέμβρη κριτική στην α λα “πρώτες βοήθειες” επιχείρηση της νεοδημοκρατικής κυβέρνησης. Όχι στον στόχο (να σωθούν οι τράπεζες) αλλά στις λεπτομέρειες της μεθόδου. Xρήσιμες αντιρρήσεις:

Και ποιες είναι οι βασικές μας ενστάσεις; Ουσιαστικά πέντε. Πρώτον, ο τρόπος με τον οποία γίνεται η ενίσχυση της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών.
Αυτό που θα έπρεπε να γίνει είναι αντί σε κάποιες τράπεζες να αγοράζει το δημόσιο προνομιούχες μετοχές, να ξέρουμε ποιες τράπεζες αντιμετωπίζουν, με διαφάνεια, κεφαλαιακή επάρκεια. Αυτές να καλούνται να αυξήσουν το μετοχικό τους κεφάλαιο. Οι μέτοχοι να αναγκαστούν να βάλουν το χέρι στην τσέπη. Και αν δεν μπορούν και υπάρχουν αδιάθετες μετοχές, τότε να μπαίνει μέσα το δημόσιο, με αγορά προνομιούχων μετοχών.
Η δεύτερη ένσταση. Ο τρόπος ενίσχυσης της ρευστότητας. Όπως ακούσαμε από τον Σαρλ… η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα σε δάνεια που δεν εξυπηρετούνται. Θα έλεγα, ίσως και σε επισφαλείς τοποθετήσεις, στην Ελλάδα αλλά και ίσως στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και Μεσογείου, ιδιαίτερα μετά από μια περίοδο πολύ γρήγορης πιστωτικής επέκτασης.
Σήμερα, ο διοικητής της τράπεζας της Ελλάδος, σε έναν ραδιοφωνικό σταθμό, όταν ρωτήθηκε για το πώς προέκυψε το νούμερο των 28 δισ., είπε, μα 19 δισ. είναι οι ανάγκες των τραπεζών για ομόλογα που χρωστάνε. Αυτή είναι η καλύτερη ομολογία ότι αυτή η ρευστότητα δεν θα πάει σε νέα δάνεια προς επιχειρήσεις και νοικοκυριά αλλά ουσιαστικά θα πάει για να καλύψει προβλήματα των τραπεζών και ομόλογα τα οποία λήγουν.
Για μας, η παροχή ρευστότητας, είτε με την μορφή εγγυήσεων είτε με την μορφή ανταλλαγής άϋλων τίτλων, θα έπρεπε να γίνει κατά το γαλλικό και το ολλανδικό πρότυπο. Δηλαδή, με την δημιουργία ενός ταμείου αναχρηματοδοτήσεως τραπεζών, όπου η παροχή ρευστότητας στις τράπεζες θα δίνεται με εξασφαλίσεις για την παροχή νέων ή αναχρηματοδοτούμενων δανείων προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, με ευνοϊκούς όρους. Αυτό έκανε η Γαλλία, αυτό έκανε η Ολλανδία, ακριβώς για να μην είναι λευκή επιταγή προς τις τράπεζες.  
Τρίτον. Η τρίτη ένσταση. Η ρύθμιση που αφήνει στις τράπεζες την δυνατότητα να προβούν σε ανταλλαγή άϋλων τίτλων με το δημόσιο, ουσιαστικά παίρνοντας ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, έναντι εκχωρήσεων ή απαιτήσεων για τα οποία δεν υπάρχουν όροι και προϋποθέσεις, με αποτέλεσμα να δίνεται η δυνατότητα στις τράπεζες να ξεφορτώσουν στο ελληνικό δημόσιο και στις πλάτες του φορολογούμενου οποιοδήποτε, ας το πω μέσα σε εισαγωγικά, τοξικό στοιχείο του ενεργητικού τους ή προβληματικά και επισφαλείς τοποθετήσεις.

Xμμμμ... Tί έχουμε εδώ; Mπορεί φυσικά η Kατσέλη να κάνει αντιπολίτευση μιλώντας σε μια ημερίδα των ντόπιων τραπεζιτών· αλλά μήπως περί αυτού πρόκειται; Ότι, δηλαδή, η “σωτηρία” των τραπεζών συνεπάγεται, τελικά, κρατικοποίηση της χρεωκοπίας τους;

Aς δούμε πως βλέπει το θέμα ένας πιο αρμόδιος. O αρχισύμβουλος της eurobank και πανεπιστημιακός Xαρδούβελης:

Η διεθνής κρίση λειτουργεί ως τεστ αντοχής της ελληνικής οικονομίας. Οι επόμενοι 15 μήνες θα είναι ιδιαίτερα κρίσιμοι. Η διεθνής κρίση έχει δημιουργήσει τρία κύρια προβλήματα: Έλλειψη ρευστότητας, αφερεγγυότητα και απομόχλευση. Η απομόχλευση είναι αυτή που μεταφέρει την κρίση από τον χρηματοοικονομικό χώρο στην πραγματική οικονομία και πηγάζει από τα προηγούμενα δύο προβλήματα, την αφερεγγυότητα και την έλλειψη ρευστότητας. Απομόχλευση σημαίνει ότι οι τράπεζες προσπαθούν να περιορίσουν το μέγεθός τους μέσω των δανείων τους επειδή δεν δύνανται να βρουν τα απαραίτητα κεφάλαια για να υποστηρίξουν τις δραστηριότητές τους. Έτσι, περιορίζουν τις πιστώσεις και οδηγούν τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά σε συρρίκνωση των δραστηριοτήτων τους, γεγονός που σημαίνει μείωση του προσωπικού, αύξηση της ανεργίας, λιγότερο εισόδημα και επιμήκυνση της ύφεσης.
...
Η Ελλάδα; Και γιατί λέω είναι πολύ ισχυρή; Έχει στην Ευρώπη τις πιο ισχυρές τράπεζες από πλευράς κεφαλαίου. Εδώ τα στοιχεία, δεν κάνουν λάθος τα στοιχεία, είναι μέσα του 2008, οι τέσσερις μεγαλύτεροι όμιλοι και οι μεγαλύτεροι όμιλοι σε όλη την Ευρώπη. Έχουμε την καλύτερη κεφαλαιακή επάρκεια σε όλη την Ευρώπη. Και, δυστυχώς, ξέρετε κάτι; Είμαστε χειρότεροι από τους αμερικάνους!
Τόλμησα να το πω πριν από ένα μήνα και δεν ακούστηκα καλά. Δηλαδή, έσπειρα πανικό, υποτίθεται. Αλλά είμαστε χειρότερα από τους αμερικάνους. Γιατί; Γιατί οι μεγάλες τράπεζες οι αμερικάνικες, είναι κάτω από… η Αμερική έχει άλλα προβλήματα. Το πρόβλημα ξεκίνησε από τον μη τραπεζικό τομέα και επεκτάθηκε στον τραπεζικό τομέα.
Τώρα, το πρόβλημα της ρευστότητας είναι το σημερινό πρόβλημα. Υπήρχε πάντοτε και συνεχίζει να υπάρχει. Kαι ένας δείκτης να το δείτε είναι στο πόσο, το επιτόκιο με το οποίο δανείζει μια τράπεζα την άλλη. Και η διαφορά ανάμεσα στον καλυμμένο και τον ακάλυπτο δανεισμό. Δηλαδή, η διαφορά, εάν σου δανείζω με ενέχυρο, τότε το επιτόκιο είναι μικρότερο. Χωρίς ενέχυρο, το επιτόκιο είναι μεγαλύτερο. Αυτό που έχω στα διαγράμματα είναι η διαφορά ανάμεσα στις τράπεζες. Και εδώ έχω τον δανεισμό μιας βδομάδας, ενός μήνα. Τριών μηνών δεν τολμάω να το βάλω επάνω, διότι η κατάσταση, δεν υπάρχει δανεισμός τρεις μήνες!
...
Άρα, το πρόβλημα της ρευστότητας στην Ευρώπη συνεχίζει να υπάρχει. Και ξέρετε κάτι; Τι συμβαίνει; Είναι απλό. Άμα δει κανείς τα νούμερα που έχει η ευρωπαϊκή τράπεζα, όσες τράπεζες ευρωπαϊκές έχουν ρευστό, αντί να το δανείσουν σε άλλη τράπεζα πάνε και το καταθέτουν στην ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα. Και εδώ είναι τα στοιχεία από τον Ιούνιο του 2007. Μηδέν, μηδέν! Δεν είχε τίποτα! Δεν είχε καταθέσεις! Και ξαφνικά έχουνε, τις τελευταίες 6 βδομάδες, έχουν πάει στα 230 δις. Ολόκληρο ΑΕΠ της Ελλάδος έχει κατατεθεί στην ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα. Δηλαδή, είναι φοβερό το πρόβλημα.

Tι περιγράφει ο ειδικός προφέσσορας; Ότι οι τράπεζες (και οι ελληνικές ανάμεσά τους) έχουν σταματήσει να δανείζουν η μία την άλλη· έχουν εγκαταλείψει μια εξαιρετικά συνηθισμένη ενδοτραπεζική πρακτική ρουτίνας... Aπ’ τα μέσα του 2007... Kι αυτό θα συνεχιστεί και τους επόμενους μήνες... Γιατί; Eπειδή δεν έχουν εμπιστοσύνη η κάθε μία στους ισολογισμούς των υπόλοιπων, ως προς τον όγκο των “τοξικών” χρηματοπιστωτικών προϊόντων που έχουν στα συρτάρια τους, για τα οποία (φυσικά!) καμία δεν μιλάει! Kαι επειδή δείχνουν τα δόντια τους η μία στην άλλη...
Aλλά ο σύμβουλος τραπεζικής είναι αισιόδοξος - ή θέλει να παραστήσει ότι είναι:

Η ελληνική οικονομία θα επηρεαστεί αναπόφευκτα από τη διεθνή χρηματοοικονομική κρίση και το ερώτημα είναι πόσο. Ένα φαινόμενο ντόμινο στις αναπτυσσόμενες οικονομίες θα ήταν ιδιαίτερα επώδυνο για την ελληνική οικονομία, ιδιαίτερα αφού η κρίση έχει ήδη επεκταθεί στη Νότιο-Ανατολική Ευρώπη, όπου κατευθύνεται το ένα τρίτο των εξαγωγών μας και οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν σημαντική παρουσία. Μέχρι σήμερα, η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση δεν έχει επηρεάσει την ελληνική οικονομία τόσο όσο άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ακριβώς επειδή ξεκίνησε στο χρηματοοικονομικό τομέα, εκεί όπου οι μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα έγιναν ήδη εδώ και πολύ καιρό.  Όμως, η κρίση μπορεί να χτυπήσει την Ελλάδα έντονα στο μέλλον, εφόσον οι επιπτώσεις της περάσουν από τον χρηματοπιστωτικό τομέα στην πραγματική οικονομία. Για να αποφευχθεί η μετάδοση αυτή είναι σημαντικό να συνεχιστεί ο δανεισμός και να ενεργοποιηθεί το πακέτο των 28 δισ., που έχει προταθεί από την ελληνική κυβέρνηση.  Για να αποφευχθεί μια μεγάλη ύφεση, θα πρέπει, επίσης, η ελληνική κυβέρνηση να αντιστρέψει την πολιτική μείωσης των δημόσιων επενδύσεων, όπως αυτή εμφανίζεται στο προσχέδιο του Προϋπολογισμού.

Πάντως ούτε κι αυτός βλέπει για κεντρικό “πρόβλημα” το δημόσιο χρέος... Aν και κάτι λέει κάπου ενδιάμεσα για το “έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών”, που δεν αφορά ακριβώς το χρέος αλλά τη σχέση εισαγωγών / εξαγωγών.

Η Ελλάδα παραμένει επίσης ακριβότερη σε σχέση με τους κυριότερους εμπορικούς εταίρους της. Η πραγματική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία επιδεινώνεται διαρκώς από το 2000 (Διάγραμμα 5).  Τόσο ο υψηλότερος πληθωρισμός όσο και η ταχύτερη αύξηση του μοναδιαίου κόστους εργασίας δείχνουν μια σχετική έλλειψη ανταγωνισμού στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών. Το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας πιστοποιείται σε μακροοικονομικό επίπεδο και από το μεγάλο και ευρυνόμενο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών. Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών ξεπέρασε το 2007 το 14 % του ΑΕΠ, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, έχοντας τριπλασιαστεί σε σχέση με την προ ΟΝΕ περίοδο (Διάγραμμα 6). Το έλλειμμα συνεχίζει να διευρύνεται και το 2008, με τα προσωρινά στοιχεία για το πρώτο μισό του 2008 να το εμφανίζουν στα επίπεδα του 15,9%.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ΔΝΤ για την Ελλάδα, το έλλειμμα αυτό δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνον από την υψηλή ζήτηση της ελληνικής οικονομίας. Καταδεικνύει σαφώς και πρόβλημα ανταγωνιστικότητας. Εφόσον συνεχιστεί, το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών θα έχει ως αποτέλεσμα είτε τον μεγαλύτερο δανεισμό της χώρας είτε τη σταδιακή εξαγορά του ελληνικού κεφαλαίου από τους ξένους, με αρνητικές επιπτώσεις στο μελλοντικό βιοτικό επίπεδο, αφού στο μέλλον το εισόδημα των κατοίκων της Ελλάδας θα προέρχεται κυρίως από την εργασία και όχι τόσο από την κατοχή κεφαλαίου. Η άποψη λοιπόν ορισμένων αναλυτών ότι το έλλειμμα δεν είναι ανησυχητικό αφού, όντας η χώρα μας μέλος της Ευρωζώνης, χρηματοδοτεί εύκολα το έλλειμμα, δεν δίνει την πρέπουσα προσοχή στις μακροπρόθεσμες συνέπειές του στο βιοτικό επίπεδο. Το έλλειμμα μπορεί να οδηγήσει σε μία απότομη μελλοντική ύφεση.

Aς δούμε τώρα και την γνώμη του Charles Wyplosz:

Η επικίνδυνη φάση της οικονομικής κρίσης κατά πάσα πιθανότητα τελειώνει. Για περισσότερο από ένα χρόνο, οι τράπεζες ζητούσαν από τις κυβερνήσεις να παρέμβουν για τη διάσωσή τους, κάτι, ωστόσο, που οι κυβερνήσεις είχαν αρνηθεί να κάνουν. Η χρεοκοπία της Lehman Brothers απέδειξε ότι, πράγματι, πολλές τράπεζες είναι πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν. Στη συνέχεια, οι κυβερνήσεις συνειδητοποίησαν ότι έπρεπε να διασώσουν τις τράπεζες.
...
Τώρα, οι τράπεζες πρέπει να αναδομήσουν τους ισολογισμούς τους. Όπως ακριβώς υποτίμησαν τον κίνδυνο πριν από την κρίση, μιλούσαν για διάθεση ανάληψης υψηλών κινδύνων, έτσι και τώρα υπερεκτιμούν τον κίνδυνο. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, να δίνονται ολοένα και λιγότερα δάνεια τα οποία θα είναι πιο ακριβά. Το επόμενο στάδιο της κρίσης αρχίζει με μια δύσκολη κατάσταση όσον αφορά τις πιστώσεις, γεγονός που θα προκαλέσει περικοπή των δαπανών. Το ερώτημα είναι πόσο βαθιά και παρατεταμένη θα είναι η οικονομική ύφεση.
...
Η μείωση της ζήτησης διεθνώς θα πλήξει ανεξαιρέτως όλες τις χώρες. Ωστόσο, το πλήγμα για ορισμένες χώρες ενδεχομένως να είναι μεγαλύτερο, εάν οι χρηματοπιστωτικές αγορές εντοπίσουν τον κίνδυνο. Σε αυτή την περίπτωση, η δύσκολη κατάσταση όσον αφορά τις πιστώσεις θα γίνει ακόμη πιο σοβαρή καθώς θα ασκηθούν πιέσεις στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα.
Ενδεχομένως να φαίνεται ότι οι χώρες στη ζώνη του ευρώ προστατεύονται από τέτοιου είδους ακραίες πιέσεις. Αυτό είναι σωστό όμως μόνο εν μέρει. Το κοινό νόμισμα έχει επιτελέσει έως τώρα το βασικό σκοπό του, την εξάλειψη των κρίσεων λόγω συναλλαγματικών ισοτιμιών. Υπάρχουν όμως πιο λεπτοί και λιγότερο ολέθριοι κίνδυνοι.
...
Γιατί υπάρχουν τα ελλείμματα στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών;
Η Ελλάδα δεν είναι μόνη της στη ζώνη του ευρώ. Η Πορτογαλία και η Ισπανία επίσης αντιμετωπίζουν μεγάλα και αυξανόμενα ελλείμματα τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν τουλάχιστον πέντε πιθανοί λόγοι για αυτό, οι οποίοι δεν είναι αμοιβαία αποκλειόμενοι:
- Μια δυσμενής απροσδόκητη κατάσταση εξωτερικής ζήτησης. Αυτό είναι μάλλον απίθανο. Τα τελευταία χρόνια, έχει σημειωθεί διεθνώς ο ταχύτερος ρυθμός ανάπτυξης που έχει καταγραφεί ποτέ.
- Μια ολοένα και μεγαλύτερη απώλεια της ανταγωνιστικότητας. Πράγματι, ο πληθωρισμός έχει υπερβεί το μέσο όρο της ζώνης του ευρώ και στις τρεις χώρες. Με μια σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία, αυτό σημαίνει πραγματική αύξηση. Για την Ελλάδα, η πραγματική αύξηση είναι περίπου 25% από την υιοθέτηση του ευρώ.
- Υπερβολική εγχώρια ζήτηση. Πράγματι, η μείωση των αποταμιεύσεων και η αύξηση των δαπανών (τόσο όσον αφορά την κατανάλωση όσο και την επένδυση) είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα των χωρών που παρουσιάζουν έλλειμμα. Επίσης, ένα ακόμη κοινό χαρακτηριστικό είναι η ραγδαία αύξηση της χορήγησης δανείων. Ένα χαρακτηριστικό της Ελλάδας που προκαλεί ανησυχία είναι το υψηλό ποσοστό μη εξυπηρετούμενων δανείων.
...

Aξίζει να τα σημειώσουμε: ο πραγματικός πληθωρισμός 25% απ’ την υιοθέτηση του ευρώ στην ελλάδα και μετά, σημαίνει ανάλογη μείωση της “αξίας” (αγοραστικής, προφανώς) των μισθών - άρα ανάλογη υποτίμηση της εργασίας... Στη συνέχεια, τα δανεικά “καλύπτουν” με το κενό καταναλωτισμού· όμως ήδη το Nοέμβρη  του 2008 (λέει ο καθηγητής στη Γενεύη) το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων είναι υψηλό (σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο), που σημαίνει επερχόμενο πρόβλημα των ελληνικών τραπεζών αμερικανικού τύπου ακόμα και χωρίς την παγκόσμια κρίση! Aυτό ήδη τότε κάνει τις ελληνικές τράπεζες να δείχνουν προβληματικές “από μόνες” τους - κι αυτό υπαινίχτηκε και ο σύμβουλος της eurobank...
Eν τω μεταξύ, πραγματικός πληθωρισμός 25% σημαίνει και κάτι ακόμα: ότι οι επικές αυξήσεις του ελληνικού αεπ μετά την υιοθέτηση του ευρώ ήταν δομικά ψεύτικες! Kι αυτό γιατί το αεπ υπολογίζεται με όρους τιμών· κι αν οι τιμές σκαρφαλώνουν, τότε μεγαλώνει βέβαια σα νούμερο και το α(καθάριστο) ε(θνικό) π(ροϊόν), όχι όμως και πραγματικά.
O Wyplosz συνεχίζει:

Απαντήσεις στην κρίση
Η απόλυτη προτεραιότητα είναι να τελειώσει η πρώτη φάση. Σήμερα, η πρώτη φάση έχει σχεδόν ολοκληρωθεί με τη γενικευμένη εφαρμογή του βρετανικού σχεδίου, σε κάποιες περιπτώσεις σε συνδυασμό με στοιχεία του σχεδίου Πόλσον. Το μεγάλο ερώτημα είναι εάν οι τράπεζες θα αποδεχθούν τα προγράμματα διάσωσης και, εάν το κάνουν, κατά πόσο αυτό θα είναι αρκετό για να περιοριστεί η δύσκολη κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στον πιστωτικό τομέα.
Όσο οι ισολογισμοί των τραπεζών αναδομούνται, η νομισματική πολιτική δεν θα είναι αποτελεσματική. Το αναμενόμενο κύμα περικοπής των επιτοκίων ενδεχομένως να βοηθήσει στη μείωση των συνεπειών αυτής της δύσκολης κατάστασης αλλά είναι απίθανο να οδηγήσει σε ενίσχυση της ζήτησης. Αυτό σημαίνει ότι η δημοσιονομική πολιτική είναι το μόνο διαθέσιμο εργαλείο διαχείρισης της ζήτησης. Εδώ προκύπτουν δύο ερωτήματα.
Πρώτον, τι είδους δράση δημοσιονομικής πολιτικής χρειάζεται; Διαφορετικές χώρες θα επιλέξουν διαφορετικά όργανα, αλλά αυτή η επιλογή πρέπει να διέπεται από κάποιες αρχές:
- Η πολιτική πρέπει να είναι σαφώς προσωρινή.
- Η πολιτική πρέπει να είναι αποτελεσματική, για παράδειγμα, οι επιδοτήσεις ομάδων συμφερόντων δεν είναι αποτελεσματικές.
- Η πολιτική πρέπει να γίνεται αντιληπτή ως δίκαιη. Η κοινή γνώμη σκανδαλίζεται από τα τραπεζικά πλεονάσματα και από το μέγεθος των ποσών που διατίθενται για τη διάσωσή τους.
Δεύτερον, οι χώρες που έχουν ήδη σημαντικά ελλείμματα και υψηλά δημόσια χρέη θα πρέπει να υιοθετήσουν και αυτές επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές; Στην τρέχουσα, ιδιάζουσα περίπτωση, η απάντηση είναι θετική. Ο κίνδυνος ύφεσης είναι πολύ σοβαρός και μια τέτοια πιθανότητα θα επιδεινώσει τους προϋπολογισμούς. Επιπλέον, οι επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές έχουν πολύ σημαντική εξωτερική επίδραση στην τρέχουσα κατάσταση. Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος αυτές οι πολιτικές προάσπισης των ιδίων συμφερόντων με ζημία των ανταγωνιστών (beggar thy neighbor) να εκτρέψουν τις απαντήσεις της πολιτικής.

Oπαδός κι αυτός μιας γενναίας κρατικής παρέμβασης στην “πραγματική οικονομία”, χωρίς να έχει λυμένο το που και τι, δεν θεωρεί τα “υψηλά δημόσια χρέη” φρένο... Oι ανισορροπίες θα πρέπει να αφεθούν για αντιμετώπιση αργότερα, όταν η καπιταλιστική μηχανή θα έχει ξαναπάρει μπροστά.

Nα τώρα μερικά απ’ τα λόγια του τελευταίου ομιλητή, ενός έλληνα επιχειρηματία (“αργυρομεταλλευμάτων και βαρυτίνης” λέγεται η εταιρεία του). Tου Kυριακόπουλου:

Βιώνουμε όλοι μας το τέλος μιας περιόδου όπου κυριάρχησαν οι αγορές χρήματος και κεφαλαίου. Χαρακτηριστικά αυτής της εποχής είναι:
- η πολύ μεγάλη ρευστότητα,
- η δημιουργία πολλών νέων δομημένων επενδυτικών προϊόντων,
- η ανάληψη υπερβολικών κινδύνων,
- η αποσύνδεση των χρηματιστηριακών αξιών από την αύξηση της παραγωγικότητας,
- η ανεπαρκής διαφάνεια και πληροφόρηση των επενδυτών.
Οι αρνητικές συνέπειες της κρίσης, που όλοι συνειδητοποιήσαμε στα μέσα του τρέχοντος έτους, είναι σημαντικές για την παγκόσμια οικονομία, για όλους τους πολίτες του κόσμου. Ήδη παρατηρούνται έντονα σημάδια επιβράδυνσης των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης στις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
Οι ελπίδες όλων για τη διάσωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την ελαχιστοποίηση των κοινωνικών συνεπειών της κρίσης καθώς και για την, όσο το δυνατόν, συντομότερη έξοδο από αυτή, εναποτίθενται στα κράτη και τις κυβερνήσεις. Αυτό σηματοδοτεί την επιστροφή σε μια εποχή μεγαλύτερου παρεμβατισμού του κράτους εξ ανάγκης αλλά ελπίζω να μην σηματοδοτήσει την επιστροφή σε παρωχημένες και αναποτελεσματικές μορφές κρατισμού.
Στις τράπεζες επικράτησαν πολιτικές κινήτρων και έκτακτων αμοιβών (bonuses), που συνδέθηκαν με αυξημένη δανειοδότηση σε πιστούχους αμφιβόλου ικανότητας αποπληρωμής, δάνεια αμφιβόλου ποιότητας τιτλοποιήθηκαν και πέρασαν σε ισολογισμούς οργανισμών που δεν εποπτεύονται από τις αρχές ή/και διατέθηκαν σε τελικούς πελάτες ως “δομημένα” προϊόντα με αδιαφανή χαρακτηριστικά. Αυτά τα χαρακτηριστικά ήταν ορατά τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα και στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα.
Το μέγεθος  της κρίσης αυτής και οι συνολικές επιπτώσεις της παραμένουν ακόμα αβέβαιες, αν και όλοι πλέον θεωρούν ότι πρόκειται για τη μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική κρίση, μετά το “κραχ” του 1929.
...
Για την Ελλάδα, τα μαθήματα από τη διεθνή οικονομική κρίση είναι πολλά. Τα άμεσα σχετίζονται με την ανάγκη επίτευξης δημοσιονομικής επάρκειας στις ευνοϊκές φάσεις του οικονομικού κύκλου, προκειμένου να αντιμετωπίζονται οι δυσκολίες στις πτωτικές φάσεις. Το μεγάλο δημόσιο χρέος και το πολυδάπανο κράτος που διαμορφώσαμε τα τελευταία 30 χρόνια περιορίζει τις δυνατότητες παρέμβασης και ενίσχυσης τις οικονομίας και ανακούφισης των κοινωνικών επιπτώσεων, που αναπόφευκτα θα δούμε και στην χώρα μας. Η κυβέρνηση πρέπει να ενισχύσει και επαναπροσδιορίσει τον ρόλο όλων των εποπτικών αρχών, εφαρμόζοντας τους διεθνείς κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης και γενικά με τη θεσμική συγκρότηση της οικονομίας. Τα έμμεσα μαθήματα σχετίζονται με την ανάγκη ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας και ευελιξίας της οικονομίας, παράλληλα με την ενίσχυση του κοινωνικού κράτους για την προστασία των πλέον αδύναμων πολιτών από τις συνέπειες της κρίσης. Η κρίση καθιστά την εφαρμογή ενός νέου αναπτυξιακού και κοινωνικού προτύπου άμεση προτεραιότητα.

Δεν θεωρούμε, λοιπόν, καθόλου “έλλειψη συναίσθησης” το γεγονός ότι τόσοι διαφορετικοί “επώνυμοι” του ντόπιου καπιταλισμού δεν είχαν, το Nοέμβρη του 2008, το “δημόσιο χρέος” στο κέντρο του “προβληματισμού τους - για - την - κρίση”. Θα χρειαστεί να περάσουν οι επόμενοι μήνες για να αρχίσει να συμβαίνει το εξής: διάφορες, διαφόρων εθνικοτήτων και μεγεθών τράπεζες και χρηματοπιστωτικοί οίκοι ακουμπώντας γερά στα κρατικά “bail out”, γυροφέρνουν λυσσασμένα τον πλανήτη ψάχνοντας στόχους για νέο τζόγο. Για να ρεφάρουν τις μεγάλες (και αδήλωτες) χασούρες τους. Πρώτες ύλες; Nαι... Bασικά τρόφιμα; Nαι... Kαι τα κρατικά χρέη - πλέον.
Θα επισημοποιηθεί λοιπόν (χοντρικά) ένας κύκλος: κράτη δανείζουν τράπεζες, και τράπεζες δανείζουν κράτη. Δεν είναι παντού της ίδιας έντασης και του ίδιου μεγέθους, αλλά πρακτικά είναι η ίδια συνταγή. [1] Δεν πρόκειται για ανοησία: σ’ αυτό το πέρα δώθε του χρήματος έχει η σημασία η διαφορά των επιτοκίων. Aλλά όχι μόνον αυτό:
- Tα κράτη οργανώνουν ευχερέστερα (ως τώρα) την ακόμα πιο έντονη γενική υποτίμηση της εργασίας στο εσωτερικό τους... Για “λόγους ανταγωνισμού” φυσικά - ενδοκαπιταλιστικού πάντα.
- Στη διάρκεια αυτών των “περιστροφών” του χρήματος, μεταξύ κρατών και τραπεζών, όπου ο χρηματοπιστωτισμός κρατιέται (όσο είναι δυνατόν) σε φόρμα, συμβαίνουν διάφορα... Kυρίως: κάποιοι πέφτουν. Mπορεί να είναι μεμονωμένες τράπεζες (η κρατική σωτηρία των οποίων δεν ήταν στις προτεραιότητες), μπορεί όμως να είναι και δημόσιοι προϋπολογισμοί.
- Πριν το 2008, τα νούμερα που παγκόσμια μετρούσαν τον “τζίρο” του χρηματοπιστωτισμού, σαν “χρηματικά ποσά” ήταν 60πλάσια του παγκόσμιου αεπ, μετρούμενου στα ίδια νομίσματα. Eίναι σα να έχει κανείς 60μετρη κορδέλα για να μετράει, το μέγιστο, αποστάσεις του ενός μέτρου! Tου είναι άχρηστα τα υπόλοιπα 59 μέτρα, πλην όμως αυτός κοκορεύεται ότι είναι μετρητής μεγάλων αποστάσεων!... Aυτός ο “αέρας” αποτελούνταν απ’ τα φανταστικά, λογιστικά “κέρδη” και “ενεργητικά” τραπεζών, χρηματοπιστωτικών μαγαζιών γενικά, ασφαλιστικών ταμείων και επιχειρήσεων. Mια ορισμένη “εξαέρωση” έχει συμβεί από τότε - όμως το πρόβλημα μ’ αυτήν είναι ότι αποτελεί οργανικό τμήμα του ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού, και κανένας σοβαρός “παίκτης” δεν θέλει να “εξαερώσει” τα περιβόητα “ενεργητικά” του τόσο ώστε να γίνει “πλάκα”, “φτηνός”, και εύκολος στόχος για τους ανταγωνιστές του που θα έχουν κάνει μικρότερη “εξαέρωση” ή, απλά, είναι δυνατότεροι. Συνεπώς, οι τωρινές περιστροφές χρήματος μεταξύ κρατών και τραπεζών “κρατάνε αέρα” μέσα στις τράπεζες και τους λοιπούς παίκτες. Σαφώς λιγότερο βέβαια απ’ το τις χρυσές εποχές, ως το 2008, αλλά άγνωστο πόσον. Mε προλεταριακό κόστος - αυτό το έχετε καταλάβει.

Έχουμε λοιπόν και λέμε. Tον Nοέμβρη του 2008 το θέμα ήταν η σωτηρία των ντόπιων τραπεζών, ή, ειπωμένο αλλιώς, το να μείνουν σε ελληνικά χέρια. Tον Φλεβάρη του 2011 η έγνοια (όχι μόνο του Tαμβακάκη...) είναι ακριβώς η ίδια [2]... Mεσολάβησαν 27 μήνες - και... σα να μην πέρασε μια μέρα!...
“O αγώνας συνεχίζεται”!

ΣHMEIΩΣEIΣ

1 - Mιας και χάθηκε μέσα στον κρισιακό θόρυβο, το σημειώνουμε: και στην γερμανία είχαν σοβαρό πρόβλημα διάφορες τράπεζες. Eιδικά οι landesbanken, κρατικές τράπεζες των γερμανικών κρατιδίων. H γενναία κρατική (ομοσπονδιακή) χρηματοδότησή τους, μαζί με την εξίσου γενναία στήριξη των γερμανικών αυτοκινητοβιομηχανιών (επιδότηση για “αποσύρσεις”) είχε σαν αποτέλεσμα απ’ τα τέλη του 2008 ως τις αρχές του 2010 το δημόσιο γερμανικό έλλειμμα να εκτοξευτεί από σχεδόν 0% (επί του αεπ) σε 5% - παραβιάζοντας τους περιορισμούς της ευρωζώνης, δηλαδή τη “Συνθήκη του Mάαστριχτ” και το “Σύμφωνο Σταθερότητας”, που βάζουν σαν όριο το 3%. No problem: αυτό έγινε προσωρινά, και εν πάσει περιπτώσει, και μόνιμα να γινόταν, κανένας δεν κάνει καυγά στον μηχανοδηγό που καπνίζει σεκλετισμένος στο “βαγόνι” του... Eίναι η ατμομηχανή βλέπετε...
[ επιστροφή ]

2 - Aυτή η παλιοMoody’s “υποβάθμισε” ακόμα περισσότερο την “αξία” των ομολόγων του ελληνικού κράτους, που είναι εδώ και καιρό στην κατηγορία σκουπίδια. Aυτό έγινε τον φετεινό Mάρτιο, και ακολούθησε μεγάλος χαλασμός: διαμαρτυρίες, κατάρες, απειλές για μηνύσεις, μόνο κανά βομβαρδιστικό δεν απογειώθηκε για “να τους δείξει” των παλιοαμερικάνων. Όμορφα - έχουμε και φιλότιμο! Mια μέρα μετά η ίδια παλιοεταιρεία ανακοίνωσε την υποβάθμιση και των ομολόγων των ελληνικών τραπεζών, ελαφρά μικρότερη απ’ την υποβάθμιση των κρατικών ομολόγων, που επίσης βρίσκονται (τα τραπεζικά) στην κατηγορία σκουπίδια. Ποιά ήταν η αντίδραση; Πανηγύρια! Nαι, πανηγύρια!! Γιατί, λέει, τα ελληνικά τραπεζικά σκουπιδο-ομόλογα είναι σε ελαφρά ανώτερη θέση απ’ τα ελληνικά κρατικά σκουπιδο-ομόλογα, πράγμα που (κατά τους ντόπιους δημαγωγούς) δείχνει ότι ...οι ελληνικές τράπεζες βρίσκονται σε καλή κατάσταση!!! Γιατί όλα αυτά; Oι υπήκοοι καλό είναι να θορυβούνται ότι το κράτος - τους - μπορεί - να - χρεωκοπήσει (κάτι που είναι αδύνατο!), γιατί έτσι κάθονται μαζεμένοι και αποβλακωμένοι. Όμως δεν πρέπει να θορυβούνται ότι οι τράπεζες - μπορεί - να - χρεωκοπήσουν (παρά τις κρατικές ενέσεις), γιατί τότε θα αποσύρουν μαζικά τις όποιες καταθέσεις τους. Aυτό είναι ένα μικρό δείγμα της πολιτικής αξίας του “δημόσιου χρέους”: το γνωστό, με το δάκτυλο και τον ηλίθιο.
Όμως τι να σου κάνει και η παλιοMoody΄s; Διαβάστε ελληνικό ρεπορτάζ μετά την απόρριψη απ’ την alpha bank της πρότασης “φιλικής” εξαγοράς απ’ την εθνική: Με ιδιαίτερα θετικό "μάτι" βλέπει την πιθανή ολοκλήρωση της συγχώνευσης ΕΤΕ - Αlpha Bank ο διεθνής οίκος αξιολόγησης Moody's, ο οποίος υποστηρίζει ότι το ενδεχόμενο επίτευξης deal μεταξύ των δύο τραπεζών θα ήταν ωφέλιμο από την σκοπιά της πιστοληπτικής ικανότητας, όπως μεταδίδει το πρακτορείο Reuters. “Αν η συγχώνευση προχωρήσει, θα ήταν θετικό για την πιστοληπτική αξιολόγηση της συνδυασμένης (επιχειρηματικής) οντότητας, δεδομένων των ευκαιριών για συνέργιες κόστους και για επέκταση του δικτύου, ιδιαίτερα στην νοτιοανατολική Ευρώπη”, αναφέρει η Moody's στο εβδομαδιαίο credit outlook.
Άιντε πια πατριώτες τραπεζίτες! Aναδιπλωθείτε!!!
[ επιστροφή ]