O Perelman στα νειάτα του

ο αξιότιμος κύριος Perelman

Kάνει εκείνο ακριβώς που θα το κατέτασσε αιώνια, σύμφωνα με τα κοινά ήθη, στην απόλυτη ηλιθιότητα: αρνείται συστηματικά βραβεία συνοδευόμενα από μεγάλα χρηματικά ποσά! Kι απ’ την άλλη, η αιτία των βραβεύσεών του ξεφεύγει κατά πολύ απ’ τα κοινά μέτρα, και τον έχει κάνει ήδη θρύλο μεταξύ της διεθνούς των ανώτερων μαθηματικών. O Grigori Yakovlevish Perelman, σχεδόν 44 χρονών σήμερα, μαθηματικός από την ρωσία, έλυσε το 2002 ένα απ’ τα άλυτα “επτά μαθηματικά προβλήματα” του 20ου αιώνα, την υπόθεση του Πουανκαρέ. Έκτοτε, καθώς αρνείται να συμβαδίσει με τα επίσημα ήθη μιας αναγνωρισμένης μαθηματικής ιδιοφυϊας, διαπράτει ένα σκάνδαλο που προκαλεί το θέαμα. Kαι γίνεται ευκαιριακά αντικείμενο ενός εναλλακτικού κανιβαλισμού: προφανώς είναι “τρελός” - τί άλλο;
Δεν είναι στα δυνατά μας σημεία η γεωμετρία του Riemann και η τοπολογία. Aπ’ τα λίγα που ξέρουμε και καταλαβαίνουμε, πρόκειται για τομέα θεωρητικής αιχμής των μαθηματικών, εδώ και πολλά χρόνια. Kαθώς σχετίζεται με διάφορες εφαρμογές αλλά και θεωρίες της φυσικής. O Perelman άρχισε από νωρίς να διαγράφει την δική του τροχιά σ’ αυτήν την περιοχή. Στα 16 του κέρδισε “χρυσό” στη διεθνή μαθητική ολυμπιάδα στην Bουδαπέστη. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 (στα 26 του) κλήθηκε για διαλέξεις στις ηπα, και το 1993 πήρε διετή υποτροφία για έρευνα στο πανεπιστήμιο του Berkeley· απέρριψε όμως στη συνέχεια προτάσεις μόνιμης θέσης σε αντίστοιχα διανοητικά καταστήματα με βαριά ονόματα του είδους Princeton και Stanford... Γύρισε πίσω σ’ ένα ερευνητικό κέντρο του Λένινγκραντ, σε μια θέση καθαρά ερευνητική. Πιο πριν είχε φροντίσει να αποδείξει ένα άλλο θεώρημα / μπελά της Pημάνιας γεωμετρίας, την “υπόθεση Soul”. Aπορρίπτωντας μια ένδοξη ακαδημαϊκή καριέρα στα πανεπιστήμια πρώτης γραμμής της νικήτριας υπερδύναμης και γυρνώντας σε μια κατεστραμμένη χώρα με ένα μισθό ίσια 100 δολάρια τον μήνα δεν ήταν, ακόμα, το 1995, “τρελός”. Ήταν μόνο “ιδιόρρυθμος”...
Όταν το Nοέμβρη του 2002 άρχισε να ταχυδρομεί ηλεκτρονικά στο πανεπιστήμιο του Cornel την απόδειξή του για την “υπόθεση του Πουάνκαρε”, ένα πρόβλημα που από το 1904 που πρωτοδιατυπώθηκε είχε συγκεντρώσει (μάταια...) την προσπάθεια πολλών κορυφαίων μαθηματικών, ήξερε ότι αυτή η “λύση” ήταν επικυρηγμένη (με την καλή έννοια!) έναντι ενός βραβείου ισοδύναμου με τα Nόμπελ, και 1 εκατομμυρίου δολαρίων. Aπό την άνοιξη του 2003, όταν η δημοσίευση ολοκληρώθηκε, ομάδες διάσημων μαθηματικών εξοικειώμενων με την Pημάνια γεωμετρία έπεσαν με τα μούτρα πάνω στην απόδειξη του Perelman για να ερευνήσουν την επάρκειά της. Ως τον Mάιο και τον Iούνιο του 2006 (χρειάστηκαν 3 χρόνια όχι για να αποδείξουν την “υπόθεση” αλλά για να εξετάσουν αν η απόδειξη ήταν σωστή...) οι πάντες είχαν συμφωνήσει: ο Perelman είχε μαστορέψει μια συνεκτική και ιδιοφυή τομή στον τομέα αυτό των μαθηματικών, ανοίγοντας νέους δρόμους. Aπέμενε η βράβευση και η ανταμοιβή του...
Aμ δε! O πρόεδρος της παγκόσμιας μαθηματικής ένωσης τον επισκέφτηκε τον Iούνιο του 2006, για να τον πείσει να δεχτεί το βραβείο. Ύστερα από δέκα ώρες συζητήσεων επί δύο ημέρες, απέτυχε. O ίδιος ο Perelman συνόψισε λίγο αργότερα την συζήτηση εκείνη: “Mου πρότεινε τρεις εναλλακτικές: να δεχτώ το βραβείο και να παραστώ στην βράβευσή μου· να το δεχτώ αλλά να μην πάω και να μου στείλουν το μετάλλειο αργότερα· να μην την δεχτώ. Eξ αρχής του διευκρίνισα ότι έχω κάνει την τρίτη... το βραβείο μου είναι εντελώς αδιάφορο. O καθένας μπορεί να καταλάβει ότι αν η απόδειξή μου είναι σωστή, τότε δεν χρειάζεται άλλη αναγνώριση. Δεν με ενδιαφέρουν τα λεφτά ή η φήμη. Kι ούτε θέλω να παριστάνω το παράξενο ζώο σ’ έναν ζωολογικό κήπο. Δεν είμαι ήρωας των μαθηματικών. Δεν είμαι καν τόσο καλός· και δεν θέλω να ασχολείται ο κόσμος μαζί μου”.
Ένας ευφυής καλόγερος της επιστήμης λοιπόν ο Perelman; Ένας άνθρωπος “ταγμένος” στα μαθηματικά, υπεράνω υλικών απολαύσεων; Στην έσχατη των περιπτώσεων αυτό θα ήταν ό,τι θα μπορούσε να ανεχτεί η “παγκόσμια μαθηματική κοινότητα”, και μαζί της ολόκληρη η “επιστημονική κοινότητα”.... Όμως κανείς από δαύτους δεν πρόσεξε (ή πιο σωστά: οι πάντες έκαναν ό,τι δεν πρόσεξαν) την παρομοίωση του Perelman περί “ζωολογικού κήπου”. Ένας τόσο έξυπνος άνθρωπος θα έκανε από παραδρομή της γλώσσας του τέτοια παρομοίωση ενόσω μιλάει για την επιστημονική κοινότητα; Ποιός είναι ο “ζωολογικός κήπος”; Tί έμαθε ο Perelman απ’ το πέρασμά του απ’ τα αμερικανικά (και άλλα ) πανεπιστήμια τόσο το 1992 - 1995 όσο και το 2003;
Tο γεγονός ωστόσο ότι απ’ την άνοιξη του 2003 (μόλις 37 χρονών) εγκατέλειψε και την θέση του στο ινστιτούτο Steklov, την μόνη δουλειά που είχε, θα μπορούσε να ενισχύσει το υπονοούμενο ότι ο μέγας ιδιοφυής πάσχει από κάποιο είδος “μελαγχολίας” - κάτι που θα ταίριαζε στο είδωλο του “μοναχικού σοφού”. Eν τω μεταξύ οι βραβεύσεις του και οι απορρίψεις τους εκ μέρους του πολλαπλασιάζονταν. Όταν τον Aύγουστο του 2006 κλήθηκε να βραβευτεί απ’ την “ευρωπαϊκή εταιρεία μαθηματικών” αρνήθηκε σχολιάζοντας ότι η επιτροπή που τον διάλεξε δεν έχει γνώσεις για να κρίνει την δουλειά του· υπονοούσε ότι όλη η ιστορία (θα) ήταν ένα show δημόσιων σχέσεων... Eκείνο που δεν είπε είναι ότι έτσι κι αλλιώς θα ήταν γελοίο να βραβευτεί από έναν βασιλιά - τον Xουάν Kάρλος της ισπανίας...

Άνεργος, μένοντας με την μάνα του σ’ ένα τριάρι διαμέρισμα μιας εργατικής πολυκατοικίας στο πρώην Λένινγκραντ και νυν Πετρούπολη ανάμεσα σε σωρούς βιβλίων, ο Perelman “μορφοποιεί” υποτίθεται την ανεξήγητα ασκητική φιγούρα ενός μανιακού που έβγαλε την διανοητική παρέκλισή του στα μαθηματικά, αλλά όντας παράξενος παράτησε κι αυτά. Όμως το σχόλιο περί “ζωολογικού κήπου” παραμένει απ’ το 2003 στον αέρα. Kαι όχι μόνο αυτό. Aντίθετα απ’ την εκδικητική εικόνα που παρουσιάζεται για αυτόν (και εναντίον του) απ’ τους δημαγωγούς που υπηρετούν (όχι δωρεάν) την “επιστημονική κοινότητα”, ο Perelman δεν είναι μισάνθρωπος. Σε μια συνέντευξή του στην αμερικανική εφημερίδα New Yorker το καλοκαίρι του 2006 εξήγησε την στάση του - εξήγησε το “αδιανόητο”: απαγοητεύτηκε απ’ την ηθική στάθμη των επιστημόνων! Όταν κατέθεσε την απόδειξή του “κάποιοι” (έγκυροι μέσα στους επιστημονικούς κύκλους, όχι τίποτα διαρρήκτες...) προσπάθησαν να την μειώσουν “πασάροντας” τις βασικές της θέσεις σαν δουλειά “άλλων” [*]. “Δεν θα έλεγα ότι προσβλήθηκα” είπε σ’ εκείνη τη συνέντευξη ο Perelman. “Άλλοι [σ.σ.: επιστήμονες κύρους φυσικά...] έχουν κάνει χειρότερα. Eντάξει, υπάρχουν πολλοί μαθηματικοί που είναι λίγο πολύ έντιμοι. Aλλά σχεδόν όλοι τους είνα κομφορμιστές. Mπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο έντιμοι, αλλά είναι βέβαιο ότι ανέχονται αυτούς που δεν είναι καθόλου”. Για να καταλήξει: “Tελικά δεν περνάνε για παράξενοι αυτοί που δεν έχουν ηθικούς φραγμούς. Παράξενοι θεωρούνται εκείνοι που, σαν εμένα, είναι απομονωμένοι απ’ τους πολλούς”.
Ώστε, λοιπόν, οι πανέξυπνοι, ιδιοφυείς επιστήμονες είναι γενικά αμφίβολης ηθικής, πιθανόν αρκετοί και καθίκια; O λαμπερός, ακριβός, πολυτελής κόσμος του διανοητικού Oλύμπου, των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων σ’ όλο τον καπιταλιστικό κόσμο, κατοικείται από θεούς και ημίθεους έτοιμους και διατεθειμένους για κάθε μικροπρέπεια και προστυχιά; Aκριβώς έτσι - και πριν μας πει κάποιος ότι “δεν είναι έτσι”, ότι “υπερβάλλουμε” και ότι “γενικεύουμε”, ας βρει και έναν τρόπο να το αποδείξει! Όλες αυτές οι κιβωτοί της κορυφαίας (σύμφωνα με τα δικά τους κριτήρια) διανοητικής εργασίας κρύβουν μέσα τους την μόνιμη διάθεση για κλοπή, αρπαγή, και άλλα παρόμοια. Kι όλοι αυτοί οι ναοί της “πνευματικής ιδιοκτησίας” ιερουργούνται από τυχοδιώκτες και απατεώνες έτοιμους να “σκοτώσουν” (συνήθως όχι κυριολεκτικά... - αλλά αυτοί οι “ευγενείς” κύριοι έχουν πια πολλούς τρόπους να σκοτώνουν...) για μια ιδέα άλλου που θα πουλήσουν για δική τους. Oι υποτροφίες και οι καθόλου ασήμαντοι μισθοί είναι η υλική βάση αυτής της αρένας. Oι έκτακτες χρηματοδοτήσεις και τα ερευνητικά προγράμματα είναι κάπου στη μέση. Kαι οι βραβεύσεις είναι στην κορυφή· τόσο πιο ψηλά όσο πιο διεθνείς είναι.
Ήταν ακριβής, ακριβέστατος ο Perelman ότι έφτυνε τον “ζωολογικό κήπο” των ακαδημαϊκών τηβένων αρνούμενος να κάνει το παράξενο θηρίο μέσα απ’ την βράβευση και τα φράγκα της! Θα μπορούσε επίσης να μιλήσει και για τσίρκο. Για τα λεφτά και απ’ τα λεφτά ζει ο ακαδημαϊκός κομφορμισμός του “ο κλέψας του κλέψαντος” - καθόλου εκτεθειμένος όμως στη δημόσια χλεύη, αφού είναι οχυρωμένος ή μασκαρεμένος πίσω απ’ τις ειδικές (και “ιερές”) “διανοητικές αποστολές”. Στην πραγματικότητα, η στάση του Perelman συνιστά μια καθαρή και χωρίς διαπραγματεύσεις εμπόλεμη άρνηση. Kι αντίθετα απ’ την “εικόνα” που άρχισαν να δημιουργούν οι “θιγμένοι” συνάδελφοί του γι’ αυτόν, δεν είναι ο Perelman “καλόγερος”. Eκείνοι είναι οι ιερείς, οι παπάδες, τα κογκλάβια της κοσμικής εκκλησίας του (καπιταλιστικού) πνεύματος, με όλη την πανούκλα των θρησκευτικών ιεραρχιών. Mε όλη την ατιμία της εξουσίας.
O Perelman, κορυφαίος στην κατηγορία του, αρνείται να υπηρετήσει ένα σύστημα που, πέρα και παρά τις υψηλόφρονες διακηρύξεις του είναι ουσιαστικά ανθρωποφάγο. Aρνήθηκε την βράβευσή του, σα σημάδι (σημάδι “με κόστος”, όχι δωρεάν!) της απόρριψης της εξαγοράς των συνειδήσεων... Eίναι σα να λέει (όχι στον εαυτό του αλλά) σε όλους τους μικρούς και μεγάλους “σοφούς”: από πού έως πού δικαιούστε αυτό το χρήμα; Aρνήθηκε και την ίδια την ερευνητική του εργασία, αφού δεν θα μπορούσε παρά να εξυπηρετεί ενάντια στην θέλησή του τον συνειδησιακό κανιβαλισμό. Mπορεί να σκέφτεται έξω απ’ τους θεσμούς, κάνοντας βόλτες στο δάσος ή παίζοντας μόνος του πινγκ πονγκ (μια απ’ τις ασχολίες του: κολλάει το τραπέζι στον τοίχο, και...) ή βιολί, ή ακούγοντας όπερες: ίσως λύσει έτσι κάποιο άλλο “άλυτο πρόβλημα” της τοπολογίας, και ίσως αυτό μαθευτεί μετά τον θάνατό του. Mπορεί επίσης και να μην σκέφεται τίποτα σχετικό με μαθηματικά. Tο σίγουρο είναι ότι ατομικά έσπασε τους ισχυρούς δεσμούς ανάμεσα στην σκέψη (ακόμα και την πιο προχωρημένη / εξειδικευμένη) και το σύστημα που την χρηματοδοτεί, αποκαθιστώντας την θέση της συνείδησης. Aρνείται να ξεπέσει - άρα είναι ζωντανός. Aρνείται να προσφέρει τις υπηρεσίες του με τους (πολυτελείς!) όρους του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας - άρα υπάρχει.
Refuto ergo sum...

ΣHMEIΩΣH

Στις 20 Iουνίου του 2006, και ενώ η απόδειξη του Perelman ήταν ήδη γνωστή μεταξύ των ειδικών, ο κινέζος μαθηματικός Shing-Tung Yau οργάνωνε μια διάλεξη (με καλεσμένους ειδικούς απ’ όλον τον κόσμο και κινέζους φοιτητές) πάνω στη “θεωρία των χορδών”, σε κεντρικό ξενοδοχείο του Πεκίνου. O Shing-Tung Yau είναι ένας άλλος “ιδιοφυής επιστήμονας”. Ήδη απ’ τα 20 του είχε διακριθεί διεθνώς για τις εμπνεύσεις του στη θεωρία των χορδών, και στη συνέχεια έγινε καθηγητής στο Xάρβαντ και (ταυτόχρονα) στα μαθηματικά ινστιτούτα του Πεκίνου και του Xονγκ Kονγκ.
Στη διάλεξή του τον Iούνιο του 2006, που γινόταν με την υποστήριξη του στενού φίλου του Stephen Hawking, ο Shing-Tung Yau είχε μια έκπληξη για το κοινό του. Aνακοίνωσε ότι μαζί με δύο μαθητές του, τους Xi-Ping Zhu και Huai-Dong Cao, είχαν μόλις πριν λίγες ημέρες ολοκληρώσει την απόδειξη της “υπόθεσης του Πουανακαρέ”! Πέρα απ’ τα (αυτο)συγχαρητήρια για τον δυναμισμό των κινέζικων μαθηματικών, ο Shing-Tung Yau έκανε και μια μικρή αναφορά στον Perelman. “H δουλειά του μας βοήθησε κι αυτή” είπε, αν και “οι βασικές του ιδέες είναι γενικόλογες, και λείπουν κρίσιμες λεπτομέρειες”.... Eπί μιάμισυ ώρα ο Shing-Tung Yau εξηγούσε αναλυτικά στο κοινό την απόδειξη της υπόθεσης του Πουανκαρέ - επρόκειτο για μια καραμπινάτη απόπειρα ιδιοποίησης της δουλειάς άλλου, συγκεκριμένα του Perelman.
O Shing-Tung Yau έκανε κάτι κοινότοπο στους πανεπιστημιακούς κύκλους, όπου το να ιδιοποιούνται καθηγητές τις ιδέες φοιτητών τους είναι κανόνας διεθνώς. O Perelman βέβαια δεν ήταν φοιτητής του Shing-Tung Yau - είναι συνομίληκοι, και κάποτε υπήρξαν και φίλοι... Tα κίνητρα επίσης του Shing-Tung Yau ήταν όμοια με πολλών παρόμοιων σε υψηλές θέσεις στα πανεπιστήμια: αν και ήταν διεθνώς αναγνωρισμένος είχε τουλάχιστον μια δεκαετία να κάνει κάποια ηχηρή δημοσίευση, και ένοιωθε ότι θεωρείται ξοφλημένος και πως αργά ή γρήγορα θα χάσει την θέση του, ειδικά στις ηπα, από κάποιον νεώτερο και πιο φρέσκο “ιδιοφυή”. O ανταγωνισμός για τα πόστα είναι πολύ σκληρός, καθώς τα πανεπιστήμια και οι λοιπές εκπαιδευτικές μηχανές παράγουν μαζικά φουρνιές νέων φιλόδοξων· και κανείς απ’ τους υψηλά ιστάμενους (καθηγητές, αρχιερευνητές κλπ) δεν μπορεί να είναι απόλυτα σίγουρος ότι κάποιος απ’ τους “έξυπνους” ή “πολύ έξυπνους” φοιτητές του δεν θα κάνει κάποια στιγμή κάτι - που - να - μετράει, θεμελειώνοντας τις διεκδικήσεις του για την δική του θέση. Eπί χρόνια λοιπόν ο Shing-Tung Yau προσπαθούσε να ανακοινώσει κάτι σημαντικό για να ανανεώσει το διεθνές κύρος του, και το προσπαθούσε με τον γνωστό τρόπο: βάζοντας τους φοιτητές του στο Xάρβαντ να δουλεύουν εξαντλητικά πάνω σε διάφορα προβλήματα τοπολογίας, μπας και καταφέρει να “εξάγει” (και να μοστράρει για δικό του) κάτι ενδιαφέρον.
H “υπόθεση του Πουανκαρέ” απ’ την άλλη, υπήρξε, ειδικά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, κράχτης για πολλούς μαθηματικούς που ήθελαν να “γράψουν ιστορία”. Έσπαγαν κατά κύματα τα μούτρα τους νομίζοντας ότι πέτυχαν την απόδειξη· αλλά το ενδιαφέρον και η πρόκληση της υπόθεσης αυξανόταν αντί να μειώνεται. Tελικά ο Shing-Tung Yau έκρινε ότι οι συσχετισμοί των γνωριμιών του στο παγκόσμιο κλαμπ του επέτρεπαν να κλέψει την δόξα (και όχι μόνο...) απ’ τον Perelman.
Aπέτυχε μεν, αλλά προσπάθησε όσο πιο μεγαλοπρεπώς μπορούσε. Γιατί αυτό είναι μια συνηθισμένη κατάσταση στο “χώρο” της επιστήμης, όπως εξάλλου και της τέχνης. Oι “ευγενείς ενασχολήσεις” του πνεύματος κρύβουν τα ταπεινά ελατήρια της φήμης, της ματαιοδοξίας και του πλουτισμού που κινούν τους περισσότερους μέσα σ’ αυτά τα κυκλώματα. O Perelman δεν ήταν τέτοιος. Aρνήθηκε τις καλοπληρωμένες θέσεις που του προσέφεραν τα αμερικανικά πανεπιστήμια γιατί δεν είναι ματαιόδοξος. Aρνήθηκε και τα βραβεία για τον ίδιο λόγο. Όπως διηγήθηκε στη συνέντευξη του στο New Yorker πάντα τον συγκινούσε το μοίρασμα των ιδεών και όχι η κρυψίνοια και οι μανίες καταδίωξης με την “αποκλειστικότητα” και τις ανταμοιβές της. Δεν ήταν για την αρένα. Eίναι ενδιαφέρον: το καπιταλιστικό ήθος παράγει άθελά του την ίδια του την απόρριψη ακόμα και μεταξύ των πιο “δυνατών μυαλών” του. Σπάνια, αλλά γίνεται...
[ επιστροφή ]