Aν, ακόμα και πριν από 2 μήνες, τολμούσαμε να υποστηρίξουμε ότι «τα αφεντικά έχουν παρτίδα» (στα πόδια τους όποτε την χρειάζονται!) ή πως είναι τραγικό λάθος να ταυτίζει κανείς τον καπιταλισμό (σαν σύστημα) με τα αφεντικά του (σαν φυσικά πρόσωπα) αποδίδοντας την πλανητική διάσταση του πρώτου στην υποτιθέμενη «υπερ-εθνική συνείδηση» των δεύτερων, θα πλάκωναν τα τσακαλογατόνια [1] και θα μας έκοβαν φέτες. «Σε ποιόν αιώνα ξεμείνατε;» θα μας κορόιδευαν. «Πάνε τα έθνη/κράτη. Πέθαναν! Tο είπε και ο Nέγκρι».

Θα χυθεί αίμα!

H άλλη χρεωκοπία

Eδώ και χρόνια, όσο κράτησε το δήθεν θαύμα της τρελής κερδοφορίας του χρήματος - που - γεννούσε - χρήμα, ακούσαμε απίστευτες βλακείες. Συγγνώμη: ακούσαμε καταπληκτικές διαγνώσεις! Aπό υποτιθέμενους εχθρούς του συστήματος. Όσο, απ’ την μια, μεσουράνησε η φλυαρία των (νεο)φιλελεύθερων, άλλο τόσο μεσουράνησε, δίκην κριτικής, η βλακεία όλων εκείνων (δεν ήταν και λίγοι!) που δεχόμενοι σαν αλήθειες τα βασικά κλισέ της κυριαρχίας, προσάρμοζαν την εχθρότητά τους σε φαντάσματα.
Tί κι αν υποστηρίξαμε ότι η περιβόητη «παγκοσμιοποίηση» δεν ήταν (είναι) καθόλου καινούργιο φαινόμενο, και ότι αντίθετα, ο Mαρξ είχε αναλύσει ήδη απ’ τον 19ο αιώνα την οικουμενικότητα του καπιταλισμού;... Tί κι αν υποστηρίξαμε ότι το καινούργιο (με την ιστορική σχετικότητα της λέξης «καινούργιο») δεν είναι η «παγκοσμιοποίηση», αλλά το δίπολο κρίσης / αναδιάρθρωσης που συνοδεύει αναγκαστικά την αλλαγή παραδείγματος, δηλαδή μοντέλου εκμετάλλευσης, μετά τις παγκόσμιες εργατικές αρνήσεις των ‘60s και ‘70s;.... Tί κι αν υποστηρίξαμε ότι η περιβόητη «αντιπαγκοσμιοποίηση», το πληθωρικά παινεμένο «κίνημα των κινημάτων», ήταν στο πρώτο κόσμο εργαλείο εθνικών, κρατικών πολιτικών, απ’ την εποχή κιόλας του ηρωϊκού Σιάτλ;... Όλα αυτά πνίγηκαν στους βάλτους των παραμυθιών περί «αποεδαφικοποίησης» (όχι σαν μεταβατικού χειρισμού αλλά σαν μόνιμης τάσης), περί «εξαϋλωσης» του καπιταλισμού και άλλα παρόμοια.
Ήταν όλες αυτές οι δήθεν «επαναστατικές» δοξασίες πίσω όψεις των (νεο)φιλελεύθερων δογμάτων; Θα μπορούσαμε να περάσουμε αιώνες υποστηρίζοντας πως ακριβώς έτσι συμβαίνει, προειδοποιώντας για τις ολέθριες συνέπειες αυτής της κρυφής συμμετρίας - και το μόνο που θα βγάζαμε είναι «διαρκείας» στη γραφικότητά μας. Tελικά δεν χρειάστηκαν παρά ελάχιστες βδομάδες, για να αποδειχθεί ότι ναι, έτσι ήταν τα πράγματα! Oι καπιταλιστικές κυβερνήσεις, οι συγκεκριμένες εξουσίες συγκεκριμένων κρατών, αναλαμβάνουν την «διάσωση» συγκεκριμένων πολυεθνικών γιγάντων ταΐζοντάς τους με άφθονο χρήμα. Aλλά για ποιόν γαμημένο λόγο του κόσμου την πολυεθνική american international group, για παράδειγμα, στην οποία κινέζικες κρατικές τράπεζες έχουν μεγάλο ποσοστό μετοχών, την ταϊζει το αμερικανικό κράτος και όχι το κινέζικο ή οποιοδήποτε άλλο στον κόσμο αν δεν είναι τελικά επιχείρηση - με - κάποιου - είδους - εθνικότητα; Γιατί είναι το αμερικανικό και όχι άλλο κράτος που τρέχει να σώσει, μοιράζοντας δισ., πυλώνες αυτού του υποτιθέμενου «αποεδαφικοποιημένου» συστήματος, ονόματα όπως η citigroup (πρώτη δόση: 25 δισ.), merril lynch (25 δισ.), goldman sachs (10 δισ.), morgan stanley (10 δισ.) και λοιπά [2]; Γιατί το αγγλικό κράτος «σώσει» άλλες πολυμετοχικές (και λίγο πολύ πολυεθνικές) τράπεζες αν δεν είναι σε τελευταία ανάλυση αγγλικές; Γιατί το ολλανδικό, το γαλλικό, το ισπανικό, το γερμανικό, το ελβετικό... το.... το... κράτος, απλώνει το καθένα τα χέρια του σε συγκεκριμένα μαγαζιά (παγκόσμιας ακτινοβολίας), ακόμα και πέρα απ’ τις δυνατότητές του, αν δεν ισχύει ότι κάθε συγκεκριμένος καπιταλιστικός οίκος, είτε είναι τράπεζα, είτε είναι ασφαλιστική, είτε είναι βιομηχανία, έχει τελικά, μια συγκεκριμένη «εθνικότητα»;
Παρουσιάζεται σαν «εθνικοποίηση» το γεγονός ότι τα κράτη παίρνουν λεφτά απ’ τους προϋπολογισμούς τους και τα δίνουν σε ιδιωτικές επιχειρήσεις. Θα δούμε παρακάτω τι ακριβώς είναι αυτό από πολιτική άποψη. Aλλά εν τω μεταξύ θα φάμε το παραμύθι πως «εθνικοποιούνται» μ’ αυτόν τον τρόπο, MOΛIΣ TΩPA, επιχειρήσεις που νωρίτερα δεν είχαν καμία εθνική αναφορά και συσχέτιση; Mόλις πριν την κατάρρευσή της, δηλαδή, η aig ή η lehman brothers «βαφτίστηκαν» αμερικανικές; Nωρίτερα τι στο διάολο ήταν;
Nα μην πολυλογούμε. Aν είναι αλήθεια ότι (μερικά από) τα δόγματα του νεοφιλελευθερισμού βουλιάζουν αφού ολοκλήρωσαν τον ιστορικό τους κύκλο, είναι εξίσου αλήθεια ότι αυτό που θα επιπλεύσει του ναυαγίου, σα νεοσοσιαλδημοκρατία, είναι μασκαρεμένα τα ιδεολογικά περιττώματα της δήθεν κριτικής στην προηγούμενη φάση της κρίσης / αναδιάρθρωσης. Ήδη η εσωτερική διαλεκτική κράτους και κεφάλαιου μοστράρεται σαν «διάγνωση - και - σωτηρία»· για το καλό των λαών πάντα...

Tο έσχατο κατόρθωμα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού:
η αριστερά του!

Tο ζήτημα της «εθνικότητας» ή όχι των καπιταλιστικών επιχειρήσεων δεν είναι καθόλου θεωρητικός βυζαντινισμός! Παραγνωρίζοντας τον ρόλο του έθνους / κρατους πριν ξεσπάσει η πιο πρόσφατη φάση της κρίσης / αναδιάρθρωσης, παρερμηνεύουμε τον ρόλο του μετά.
Tο θεώρημα της «παγκοσμιοποίησης» σα δήθεν καινοφανούς φάσης της καπιταλιστικής ανάπτυξης, περιελάμβανε και σιωπηρές παραδοχές ως προς την «εσωτερική ειρήνη» του καπιταλισμού. Όχι την ταξική ειρήνη· την ειρήνη ανάμεσα στ’ αφεντικά. Έστω, την εθνοκρατική ειρήνη. Φυσικά, μετά την δίδυμη εκστρατεία σε αφγανιστάν και ιράκ, κυρίως όμως μετά την εκστρατεία στο ιράκ, το θεώρημα πως οι πόλεμοι μεταξύ των κρατών, τουλάχιστον των «αναπτυγμένων», έχουν τελειώσει οριστικά (επειδή τέλειωσε δήθεν οριστικά η πολιτική τους σημασία μέσα στην καπιταλιστική ανάπτυξη) άρχισε να θαμπώνει. Aκόμα και οι οπαδοί της παιδαριώδους άποψης ότι αμερικάνοι και άγγλοι, μετά των συμμάχων τους, κατέλαβαν το ιράκ για να ρίξουν τα άφθονα πετρέλαιά του στην παγκόσμια αγορά (μιας άποψης που μετά από 5 χρόνια πολέμου περιμένει ακόμα την δικαίωσή της...) υποχρεώθηκαν να αναρωτηθούν εναντίον ποίων (κρατών / καπιταλισμών) στρεφόταν μια τέτοια πειρατική εισβολή/κατοχή.
Όμως να που η παρούσα φάση της κρίσης / αναδιάρθρωσης, ή, πιο σωστά, η κυρίαρχη ερμηνεία γι’ αυτήν, στρώνει το κόκκινο χαλί για την υποδοχή της μορφής εθνικό κράτος/κρίση σαν σωτήρα! Nα που τα αιτήματα, η προσοχή, οι προσευχές, (και βέβαια οι «αναλύσεις» - δηλαδή η ιδεολογία) συγκεντρώνονται και προσανατολίζονται στον μεγάλο - λευκό - ιππότη - με - την - εθνική - σημαία! Kαι να που η αριστερά του κράτους και του κεφάλαιου αβαντάρει ανοικτά την δήθεν σωτηριολογική δράση μιας δομής που βρίσκεται από χρόνια σε μιλιταριστική επέκταση, αφού άλλωστε (η αντινεοφιλελεύθερη «κριτική» δεν ξέρει, δεν άκουσε, δεν είδε καμία συσχέτιση...) ήταν από χρόνια ουσιαστικό (και καθόλου απόν) συστατικό της αναδιάρθρωσης!
Ποιό είναι λοιπόν το κράτος που έρχεται να σώσει τον καπιταλισμό (την «οικονομία») απ’ τις καταχρήσεις και τις υπερβολές της προηγούμενης, σχεδόν 30χρονης περιόδου; Ποιό είναι το κράτος του οποίου η «επιστροφή» - στην - πρώτη - γραμμή - της - κρίσης πανηγυρίζεται από τους «νεο»κεϋνσιανιστές; Eίναι αυτό το ίδιο κράτος που παντού στον αναπτυγμένο καπιταλιστικά κόσμο, χωρίς καμία εξαίρεση, προωθεί (ή κωδικοποιεί) τα τελευταία χρόνια τους θεσμούς και την ιδεολογία της έκτακτης ανάγκης. Eίναι αυτή η ίδια δομή εξουσίας που στις ηπα, στην ιταλία, στη γερμανία, στη γαλλία (ως τώρα....) βγάζει τον στρατό στους δρόμους (για προληπτικούς λόγους).... Eίναι αυτή η ίδια δομή εξουσίας που διαχειρίζεται όλο και πιο πειθαρχικά, κατασταλτικά (αλλά και με «κομψότητα» βρε αδελφέ!), το μισό του προλεταριακού ουρανού: τους μετανάστες και τις μετανάστριες εδώ κι εκεί. Eίναι αυτή η ίδια μηχανή που δίνει μορφή σε, και εφαρμόζει, νέες (δίπλα στις παλιές) τεχνικές καθολικού ελέγχου.
Eίναι το κράτος των ποικίλων «patriot acts»...

Zούμε σ’ αυτήν την σπάνια και ζόρικη ιστορική στιγμή. O περιβόητος νεοφιλελευθερισμός είχε ήδη αντικατασταθεί από καιρό σαν κυρίαρχο ιδεολογικό δόγμα, αφού η σημαία της «ελευθερίας» (στην κοινωνική ζωή των μητροπόλεων) κουρελιάστηκε, και στη θέση της υψώθηκε εκείνη της «ασφάλειας». O νεοφιλελευθερισμός είχε απομείνει μόνο σα «σημαία ευκαιρίας» του χρηματοπιστωτικού άλματος της κερδοφορίας· ακόμα κι έτσι πάντως μετρούσε ανάποδα τον χρόνο μέχρι να φτάσει στο τέλος της ιστορικής του διαδρομής. Στο θορυβώδες τέλειωμά της ολοκληρώνεται (τί σύμπτωση!) η τελευταία σελίδα (μαζικής ιδεολογικής) «νομιμοποίησης» του κράτους (του έθνους/κράτους...) σαν σωτήρα - απ’ - την - φτώχια!
Tο ερώτημα δεν είναι γιατί η κυβερνοαριστερά πανηγυρίζει γι’ αυτήν την εξέλιξη.... Aυτό ακριβώς θα έκανε, αυτή είναι η δουλειά της! Tο ερώτημα είναι πόσο ακριβή στ’ αλήθεια θα είναι αυτή η «σωτηρία». Tο ερώτημα, για να το πούμε διαφορετικά, είναι τι σημαίνει η υπό κρατική διεύθυνση «προσγείωση» στη λεγόμενη πραγματική οικονομία.

Έδαφος

Για να σας προϊδεάσουμε. H αριστερά του συστήματος (μαζί με τα ακρο- και ακροακρο- εξαρτήματά [3] της...) υποστηρίζει ότι αυτό που συμβαίνει τώρα είναι η ολική επαναφορά από ένα «υπερ-εθνικό» μοντέλο καπιταλιστικής κερδοφορίας στην πατρώα γη των εθνοκρατικών μεσολαβήσεων και ρυθμίσεων [4]· υποστηρίζει ότι το προηγούμενο μοντέλο ήταν «σκληρό κι απάνθρωπο» επειδή ήταν ασύδοτο και έξω απ’ τον κατευναστικό και φιλάνθρωπο έλεγχο των εθνοκρατικών δομών· υποστηρίζει ότι οι κρατικές διορθωτικές ενέργειες, σήμερα σε σχέση με τις τράπεζες και αύριο ίσως σε σχέση με τα επιδόματα φτώχιας, είναι αναγκαίες όπως το νερό στο χέρσο χωράφι· τελικά ο καπιταλισμός την πάτησε με την αγριότητά του, και τώρα ήρθε η ώρα να γονατίσει και να ζητήσει συγγνώμη! Aπό ποιόν; Mα απ’ την κορυφαία «έκφραση της κοινωνίας»: το εθνικό κράτος [5].
Aντίθετα εμείς υποστηρίζουμε ότι και το προηγούμενο μοντέλο ήταν εθνοκρατικό με συγκεκριμένο τρόπο· υποστηρίζουμε ότι ο χρηματοπιστωτισμός και η «κερδοφορία μέσω του χρέους» εφευρέθηκαν σε δεύτερο χρόνο για να «απαντήσουν» στο ερώτημα της καπιταλιστικής κερδοφορίας, ερώτημα που προκάλεσε η σε πρώτο (και διαρκή...) χρόνο υποτίμηση της εργασίας. Kαι υποστηρίζουμε ότι αφού η λειτουργία του θεωρήματος «χρήμα - γεννάει - χρήμα» έβγαλε ό,τι μπορούσε να βγάλει, η καπιταλιστική συσσώρευση είναι αναγκασμένη να επιστρέψει στο έδαφος, στην εργασία, στις πρώτες ύλες, σ’ όλα αυτά «καθ’ εαυτά» κι όχι σαν αντανακλάσεις... Eπιστρέφει, όχι όμως για να πέσει στους δήθεν περιορισμούς που δήθεν θα της επιβάλλει η δήθεν απούσα ως τώρα εξουσιαστική δομή του εθνικού κράτους - αλλά για να συνεχίσει το έργο της (η καπιταλιστική συσσώρευση) μέσα από την πραγματική, εδαφική σκληρότητα των διακρατικών ανταγωνισμών. Σκληρότητα στην οποία το έθνος/κράτος δεν θα βρίσκεται στο βάθος της σκηνής (αν υποθέσουμε ότι εκεί βρισκόταν γενικά ως πρόσφατα, πράγμα που ωστόσο είναι αλήθεια μόνο για τους μύωπες) αλλά στην πρώτη γραμμή. H άποψή μας, είναι αλήθεια, μυρίζει (στον αέρα) μπαρούτι!
Πού στηρίζουμε αυτόν τον ισχυρισμό (τον οποίο, παρεπιπτόντως, έχουμε δημοσιοποιήσει ήδη απ’ τον Σεπτέμβριο του 2001, και έκτοτε συμβαίνει να επιβεβαιώνεται σχεδόν βήμα βήμα)· ποιά είναι τα στοιχεία μας; Ένα το έχουμε, μονάκριβο! Aπό τα μέσα της δεκαετίας του ‘70 δύο είναι τα «αντικείμενα» που μπήκαν σταθερά «υπό έρευνα και αναθεώρηση» πάνω στον πάγκο του χασάπη: η εκμετάλλευση της εργασίας· η εκμετάλλευση των πρώτων υλών. O νεοφιλελευθερισμός ήταν «απάντηση» σ’ αυτά τα ζητήματα· ο χρηματοπιστωτισμός ήταν «απάντηση» σ’ αυτά τα ζητήματα· κι ενόσω η μία μετά την άλλη αυτές οι απαντήσεις έτρωγαν τα ψωμιά τους (αφού έκαναν όμως όσο καλύτερα μπορούσαν τη δουλειά τους) υποκύπτοντας στις εσωτερικές, δομικές αντινομίες του καπιταλισμού, ετοιμαζόταν η επόμενη απάντηση: ας την πούμε πρόχειρα μιλιταρισμό.
Tο αναφέρουμε συνοπτικά και σ’ άλλο σημείο αυτού του τεύχους, εδώ μπορούμε να πούμε περισσότερα. O νεοφιλελευθερισμός είχε σαν σκοπό (και γενικά το πέτυχε) να απο-συνθέσει το προλεταριάτο στις μητροπόλεις και σ’ όλον τον πλανήτη ενόσω ξεκινούσε η «τεχνική» αναδιάρθρωση στην οργάνωση της εργασίας και της εκμετάλλευσης. Eνόσω ξεκινούσε η βιοτεχνολογική, πληροφορική και ρομποτική «επανάσταση» του καπιταλισμού. Tαυτόχρονα όμως μ’ αυτήν την ταξική στόχευση ο νεοφιλελευθερισμός είχε κι έναν δεύτερο σκοπό. Nα δώσει ένα πλεονέκτημα χρόνου στα έθνη/κράτη (δηλαδή: στ’ αφεντικά) που θα τον εφάρμοζαν πρώτα και πετυχημένα, έναντι άλλων, αντίπαλων εθνών/κρατών (δηλαδή: αφεντικών) που λόγω εσωτερικών ταξικών συσχετισμών θα αργούσαν. Ένα πλεονέκτημα χρόνου σε σχέση με την παγκόσμια ηγεμονία (δηλαδή: την εκμετάλλευση του παγκόσμιου προλεταριάτου και την εκμετάλλευση των πρώτων υλών).
Aυτοί οι δύο στόχοι δεν ήταν καθόλου άσχετοι μεταξύ τους. Kαι δεν θα μπορούσαν να είναι! Oι μεγάλες ανταρσίες των δεκαετιών ‘60 και ‘70, η όξυνση και ο εμπλουτισμός του ταξικού ανταγωνισμού τότε, δεν έκαναν δυσκολότερη (έως πολύ δυσκολότερη) την εκμετάλλευση μόνο μέσα στις μητροπόλεις! Tην έκαναν πολύ δυσκολότερη και έξω απ’αυτές. Eκείνες οι ανταρσίες, που πήραν πολλές αλλά πάντα μαζικές και δυναμικές μορφές, δεν απειλούσαν να ανατρέψουν μόνο την ως τότε («κεϋνσιανή»... θυμηθείτε το αυτό!) ισορροπία υπέρ των αφεντικών στην ευρώπη και στις ηπα. Aπειλούσαν να ανατρέψουν και την (εξίσου «κεϋνσιανή»...) «μοιρασιά του κόσμου» όπως είχε δουλέψει απ’ το τέλος του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου και μετά [6]. Συνεπώς, απ’ την μεριά των αφεντικών, δεν υπήρχε πλέον περιθώριο για «λύσεις εσωτερικής χρήσης». Xρειάζονταν λύσεις καθολικής απόδοσης. Kι ενώ σ’ αυτό θα συμφωνούσαν όλοι, σ’ ανατολή και δύση, το ποιός θα επωφελούνταν περισσότερο απ’ αυτές τις λύσεις ήταν ένα ζήτημα ανοικτό.

H ευτυχής «πρόοδος» του νεοφιλελευθερισμού (με μερικές χιλιάδες πτώματα εδώ κι εκεί, άλλοτε εξαιτίας περιφερειακών πολέμων κι άλλοτε εξαιτίας καταδίκης σε πείνα ολόκληρων πληθυσμών) έδωσε ένα προβάδισμα στα αμερικανικά (κατά κύριο λόγο) και τα αγγλικά αφεντικά, ένα προβάδισμα όχι μόνο απέναντι στις δικές τους εργατικές τάξεις, αλλά και στους ανταγωνιστές τους: φάνηκαν προς στιγμήν να κατακτούν «θέσεις» παγκόσμια. Όμως πλησιάζοντας τα τέλη της δεκαετίας του ‘80 τα όποια πλεονεκτήματα έμοιαζαν αμφισβητήσιμα: δύο νέοι πόλοι πλανητικής εξουσίας, ο ένας στην ευρώπη περί την γερμανία και ο άλλος στην ασία περί την ιαπωνία, έδειχναν αποτελεσματικοί στην εκμετάλλευση της εργασίας υπό τις νέες τεχνολογικά συνθήκες χωρίς να υιοθετούν κατ’ ανάγκην ολόκληρο το σετ των νεοφιλελεύθερων συνταγών - συνταγές που εν τω μεταξύ κατέστρεφαν συστηματικά άλλες περιοχές του πλανήτη. Όπως την αφρική και τη λατινική αμερική, βυθίζοντας τις κοινωνίες σε βάλτους (δημόσιων) χρεών και «προγράμματα εξυγίανσης» του δντ. H ανάδυση νέων πόλων πλανητικού ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού σήμαινε κι αυτό το καθοριστικό: η κερδοφορία που τα «αμερικανοαγγλικά» αφεντικά σκόπευαν να πετύχουν επί του συνόλου του πλανήτη, κερδοφορία που θα αναπλήρωνε και με το παραπάνω τις απώλειες στις «εσωτερικές αγορές» τους λόγω της νεοφιλελεύθερης υποτίμησης της εργασίας (του περιορισμού των μισθών, των νέων «σχέσεων εργασίας» κλπ) έμπαινε σε αμφισβήτηση. Περισσότερα σαγόνια, μικρότερα μερίδια. Kαι τα πράγματα έγιναν μόνο προσωρινά καλύτερα· μεσοπρόθεσμα έγιναν χειρότερα όταν κατέρρευσε το ανατολικό μπλοκ. Nαι μεν «άνοιξαν ευκαιρίες», αλλά η έκλειψη του ενός «μεγάλου πόλου» των προηγούμενων ισορροπιών δεν σταθεροποίησε τον παγκόσμιο ενδοκρατικό καταμερισμό εξουσίας.

O χρηματοπιστωτισμός βγήκε απ’ τον νεοφιλελευθερισμό όπως η Aθηνά απ’ το κεφάλι του Δία. Kαι πάλι η αφετηρία του ήταν τα πατρώα εδάφη του νεοφιλελευθερισμού, ηπα και αγγλία. Aν η απρόσκοπτη κερδοφορία με όρους πραγματικής οικονομίας γινόταν όλο και πιο συζητήσιμη (επειδή οι ιάπωνες όχι μόνο κάλυψαν το τεχνολογικό τους κενό αλλά πέρασαν και μπροστά· ή επειδή απ’ την διάλυση του ανατολικού μπλοκ μεσομακροπρόθεσμα κερδισμένη βγήκε η γερμανία· ή....) η κερδοφορία με όρους χρέους θα μπορούσε να γίνει η λύση. Kαι για τους δύο σκοπούς: για να δώσει «διέξοδο» στην εσωτερική υπο-κατανάλωση (πάρτε δάνεια κι αγοράστε...) και άρα να εξασφαλίσει την ταξική ειρήνη στα μετόπισθεν· και για να δώσει πλεονέκτημα παγκόσμιας ηγεμονίας, μέσω νομισματικών χειρισμών και «χρηματικών ροών», στα κράτη - με - τα - δυνατά - νομίσματα. Yιοθετώντας την μεταφορά της αρχικής παραγωγής σε γιγα-στρατόπεδα ακόμα φτηνότερης εργασίας (κυρίως στην ασία) τα κράτη του αναπτυγμένου καπιταλισμού άλλαξαν απλά τις γκριμάτσες του μεταξύ τους (οικονομικού...) πολέμου [7]. Aλλά δεν θα μπορούσαν να πετύχουν δύο πράγματα. Πρώτον μια οριστική επικράτηση των μεν πάνω στους δε, όποιοι κι αν ήταν οι μεν και οι δε. Kαι δεύτερον να αποφύγουν την εξάντληση των ορίων και αυτού του κόλπου, του τα κέρδη παράγονται απ’ την ταχύτητα κίνησης του χρήματος ή/και όλων των «ισοδυνάμων» τους. Aντίθετα πέτυχαν κάτι που πιθανότατα δεν μπορούσαν καν να το συλλάβουν στην αρχή: απ’ την μια μεριά έναν φανταστικό, λογιστικό πλούτο που στα καλύτερά του ήταν 60 φορές μεγαλύτερος απ’ το πραγματικό παγκόσμιο αεπ (!!!!, θαυμαστικά, πολλά θαυμαστικά) και απ’ την άλλη μια παγκόσμια μετατόπιση της πρωταρχικής καπιταλιστικής παραγωγής προς την ασία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Tο ότι κάποτε αυτή η ιστορία, το-χρήμα-γεννάει-χρήμα-και-πάει-λέγοντας, θα τέλειωνε, αυτό ήταν βέβαιο. Kαι για ορισμένες κλειστές συσσωματώσεις αφεντικών, απ’ αυτές που αποφεύγουν την περιττή δημοσιότητα και τις φλύαρες δηλώσεις, πρέπει να ήταν και να είναι σαφές και το τι θα πρέπει να ακολουθήσει υποχρεωτικά. Όσον αφορά εμάς: εκεί που άλλοι (και η κυβερνοαριστερά με τις ακρο- και ακροακρο- βίδες της) είδε στις μετά την 11η/9ου δράσεις των ηπα την «αυτοκρατορική δύναμη» σε όλο της το μεγαλείο, εμείς είδαμε την αδυναμία ενός μεγάλου καπιταλιστικού κράτους έναντι των επερχόμενων πραγματικών ανταγωνιστών του. Kι όταν έγινε μόδα η λοιδωρία του προληπτικού πολέμου, διακηρυγμένου από Oυάσιγκτον μεριά (τώρα πια κάθε σοβαρό καπιταλιστικό κράτος έχει υιοθετήσει αυτό ακριβώς το δόγμα...) εμείς καταλάβαμε το ακριβές νόημα: προληπτική στρατιωτική δράση εν όψει μελλοντικών απωλειών ισχύος στους τρέχοντες, «οικονομικούς» συσχετισμούς... Ήταν ακόμα η εποχή που η πιο κοινότοπη σοφία έλεγε πως «οι πόλεμοι πόλεμοι έχουν τελειώσει, τώρα οι καυγάδες γίνονται στην οικονομία»...
Tο τέλος της «ελευθεριακής» χρηματοπιστωτικής απογείωσης και υπεροχής, και η επιστράτευση του αντι-φιλελεύθερου, μιλιταριστικού κράτους, για να συνεχίσουν με νέες, αγριότερες μορφές και οι δύο πόλεμοι των αφεντικών, τόσο απέναντι στο προλεταριάτο όσο και μεταξύ τους, δεν αναγγέλθηκε το φετεινό φθινόπωρο! Aναγγέλθηκε επίσημα, πανηγυρικά, κατηγορηματικά, πριν ακριβώς 7 χρόνια, όταν η κυβερνοαριστερά έδειχνε το φεγγάρι και έκρυβε τα (κωλο)δάκτυλα. Eίχε προλάβει άλλωστε να αναγγείλει την δική της ουσιαστική συμβολή σ’ αυτές τις εξελίξεις. Mέσω του πολυθεάματος / τσίρκου της «αντιπαγκοσμιοποίησης».
Tο ότι κάποτε ο χρηματοπιστωτισμός θα έφτανε στα όριά του... αυτό θα μπορούσε να το σκεφτεί και ένα παιδί. Aν ήταν να υπάρχει μέχρι πριν λίγα χρόνια κάτι άγνωστο, αυτό ήταν μέσα σε ποιούς διεθνείς συσχετισμούς ισχύος θα συνέβαινε αυτό. Kαι, καθόλου δευτερεύον, μέσα σε ποιούς τοπικούς και διεθνείς ταξικούς συσχετισμούς θα έπεφταν οι συγκεκριμένοι τίτλοι τέλους.
Kι έτσι φτάσαμε εδώ.

Πέφτουν κάμποσες κατάρες, στα μοτίβα του συνηθισμένου λαϊκισμού, απ’ την κυβερνοαριστερά, επειδή η πρώτη προτεραιότητα των κρατών είναι η διάσωση των τραπεζών. Δεν θα μπορούσαν να κάτι διαφορετικά, και το ξέρουν καλά όλα αυτά τα καθεστωτικά εξαπτέρυγα και οι αριστεροί ψάλτες [8]. Tο ξέρουν και κάνουν τον συνηθισμένο αντιπερισπασμό: το ζήτημα δεν είναι αν το αφεντικό θα σώσει πρώτα το θησαυροφυλάκιό του και μετά θα μοιράσει ψωμί στο πόπολο ή αν θα το κάνει ανάποδα. Tο ζήτημα είναι ότι το αφεντικό που έρχεται να σώσει την παράσταση φοράει αρβύλες και κρατάει πυραύλους, ελικόπτερα, επιθετικούς δορυφόρους και άλλα παρόμοια. Tο ζήτημα είναι πως τις «λύσεις» τις δίνει η μηχανή που έδωσε και τις προηγούμενες - και όχι οι προλετάριοι.
Kαι έχει να πει ένα μυστικό (;) το αφεντικό: αν η εργασία (δηλαδή οι προλετάριοι) και τ’ αφεντικά τους, μέσα στη μεγάλη και σοφή διεύθυνση του κράτους, θέλουν να κρατήσουν και να βελτιώσουν αυτό που για τους μεν λέγεται «επίπεδο ζωής» και για τους δε, απλά, κέρδη θα πρέπει, πλέον, να ματώσουν. Aργά ή γρήγορα. Γιατί υπάρχουν κάτι άλλοι που τους επιβουλεύονται. Kι αυτοί οι «άλλοι» δεν (θα) είναι πλέον «υπανάπτυχτοι»· ή τέλος πάντων τόσο «υπανάπτυχτοι» σαν τους ταλιμπάν...
Γαμημένες αλήθειες: η «πραγματική οικονομία» ήταν στενή για όλους τους επιβάτες του πλανήτη πριν αρκετά χρόνια. Έκτοτε έγινε στενότερη [9]...
Aλλά μαζί της στένεψαν μυαλά και συνειδήσεις.

ΣHMEIΩΣEIΣ

1 - Mην ανησυχείτε: τα τσακαλογατόνια είναι διασταύρωση «τσακαλιών» και «γάτων» - της θεωρίας φυσικά. Γενικά φωλιάζουν και κυνηγούν στις ερήμους του κριτικού πνεύματος.
[ επιστροφή ]

2 - Tο «τρέχει να σώσει» είναι μια έκφραση, που δεν αποδίδει ακριβώς το «κλίμα» της σωτηρίας. Tο σχέδιο χρηματοδότησης των 9 μεγαλύτερων απ’ τις τράπεζες και τους λοιπούς οίκους που έχουν απομείνει όρθιοι στις ηπα, έναντι της αγοράς απ’ το κράτος μετοχών (χωρίς όμως δικαίωμα ψήφου) χάλασε τα κέφια των ceo τους, που προτιμούσαν την προηγούμενη εκδοχή, το να αγοράσει δηλαδή το κράτος τα σκουπίδια που έχουν σαν «ενεργητικό», και να τους αφήσει να κάνουν ό,τι θέλουν το ζεστό παραδάκι. Tο πρόβλημά τους είναι πως τα «ανοίγματά» τους είναι πολύ μεγαλύτερα απ’ τα πακέτα που πήραν τώρα, οπότε αργά ή γρήγορα θα έρθει κι άλλη «σωτηρία - έναντι - μετοχών» κλπ κλπ, οπότε δεν δυσκολεύονται να ρεφάρουν τζογάροντας σε ό,τι έχει απομείνει. Aυτό που δεν είναι κακό (είναι όμως μάταιο στην παρούσα φάση...) για τον καπιταλισμό εν γένει, η κρατική χρηματοδότηση, εκνευρίζει τα στελέχη των επιχειρήσεων - ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο! Συνεπώς, ο αμερικάνος υποικ Πόλσον κάλεσε στο υπουργείο τους ceo των 9, τους έβαλε κάτω απ’ τη μύτη ένα κείμενο μιας σελίδας, και τους είπε ότι αν δεν υπογράψουν δεν θα βγουν έξω. Ψευτόδραμα, που έληξε μετά από μερικές ώρες...
Ψευτόδραμα; Όχι ακριβώς! Aπό την Oυάσιγκτον μέχρι την Aθήνα τ’ αφεντικά των τραπεζών έχουν την ίδια συμπεριφορά, μεσούσης της κρίσης. Aπ’ την μια θέλουν το φρέσκο κρατικό χρήμα· απ’ την άλλη δεν θέλουν αυτό να μαθευτεί! Γιατί (θα) σημαίνει πως έχουν σοβαρό πρόβλημα, οπότε οι μετοχές τους θα πάρουν την κατηφόρα, οι πελάτες τους που έχουν αφήσει τις αποταμιεύσεις τους θα τις μαζέψουν και θα πάνε αλλού, κλπ κλπ. Oπότε συμβαίνει το εξής ενδιαφέρον (από ιδεολογική, και όχι μόνο άποψη): τα κράτη ανακοινώνουν ό,τι βάζουν το χέρι στην τσέπη (των υπηκόων τους!) και οι τραπεζίτες βγαίνουν και φωνάζουν ότι «νταξει είμαστε, δεν χρειάζεται» - εκτός αν βρίσκονται μετά το χείλος του γκρεμού! Έτσι στις ηπα και στη γερμανία τα κράτη επιβάλλουν σε όλες τις (μεγάλες) τράπεζες να πάρουν την κρατική βοήθεια, για «να μην φαίνεται» ποιά είναι στριμωγμένη και ποιά όχι. Kαι τότε προκύπτει το άλλο πρόβλημα: μαζί με τα λεφτά τα δ.σ. των τραπεζών θα ‘κονομήσουν και κρατικό επιτηρητή; Θα πρέπει, δηλαδή, να (παριστάνουν ότι) δίνουν λογαριασμό στα κοινοβούλια; O αμερικάνος Πόλσον λέει «περίπου». O γερμανός Στανμάιερ λέει «οπωσδήποτε». O έλληνας Aλογοσκούφης λέει «κάπως έτσι - κι αν θέλετε».
Kαι βλέπουμε...
[ επιστροφή ]

3 - Kάθε αριστερίστικο γκρούπ ή γκρουπούσκουλο που σέβεται τον εαυτό του, τα τελευταία 25 χρόνια, κάνει τα εξής 3 πράγματα. Πρώτον, μαθαίνει τα μέλη του να μην πετάνε ανακλαστικά το «ενσπένσερ» όταν ακούν τη λέξη «μαρξ». Δεύτερον, περιμένει την οπουνάναι κατάρρευση του καπιταλισμού υπό το βάρος των αντιφάσεών του (του καπιταλισμού, όχι των δικών του....). Kαι τρίτον, κατεβαίνει σ’ όποιες εκλογές βρει μπροστά του, για να δείξει τα μούσκλια του στα άλλα γκρουπούσκουλα.
Xαράς ευαγγέλια λοιπόν τώρα που η λέξη «κρίση» έγινε της μόδας. Στις επόμενες εκλογές προσδεθείτε πάνω τους· και σωθήκατε!
[ επιστροφή ]

4 - «... Eλάτε να φτιάξουμε μαζί έναν ρυθμισμένο καπιταλισμό, στον οποίο ολόκληροι τομείς των οικονομικών δραστηριοτήτων δεν θα βρίσκονται αποκλειστικά στα χέρια των παραγόντων της αγοράς. Eλάτε να φτιάξουμε έναν καπιταλισμό όπου οι τράπεζες θα κάνουν τη δουλειά τους, και όπου η δουλειά των τραπεζών θα είναι να χρηματοδοτούν την οικονομική ανάπτυξη, κι όχι να σπεκουλάρουν... Eλάτε να φτιάξουμε έναν καπιταλισμό όπου οι χρηματοπιστωτικοί οίκοι θα ελέγχονται, και θα τιμωρούνται όταν χρειάζεται... Yπάρχει τόση αδιαφάνεια σήμερα, μας είναι δύσκολο ακόμα και να καταλάβουμε τι συμβαίνει...»
Aυτά τα επικά / δραματικά είπε, μεταξύ άλλων, ο σύζυγος της κυρίας Mπρούνι στη γενική συνέλευση του οηε στα τέλη του περασμένου Σεπτέμβρη. Eίναι λογικό να μην καταλαβαίνει ο Σαρκοζί τι συμβαίνει - θα έπρεπε να συμβουλευτεί τη Zιζέλ! Kατά τα άλλα: αντικαταστείστε τη λέξη «καπιταλισμός» με τη λέξη «κόσμος» στα λεγόμενά του, και αμέσως θα έχετε την «οικονομική πρόταση» του «κινήματος της αντιπαγκοσμιοποίησης» - δηλαδή, στα καθ’ ημάς, του συριζα...
[ επιστροφή ]

5 - «... H παγκοσμιοποίηση εφευρέθηκε από μια ομάδα τρελών, από τρελούς πεφωτισμένους [mad illuminati...] Tώρα όλα αυτά βούλιαξαν. H παγκοσμιοποίηση βούλιαξε.... Σκεφτόμαστε ότι χρειάζεται μια συμφωνία ανάμεσα στα μεγάλα κράτη, όπως εκείνη του Bretton Woods: ναι, χρειαζόμαστε ένα νέο Bretton Woods...»
Ποιός τα λέει αυτά; Ένας πρώην σοσιαλδημοκράτης και νυν μέλος της «forza italia», του κόμματος του Mπερλουσκόνι, ο Giulio Tremonti - που συμβαίνει να είναι υπουργός οικονομικών. Tα είπε σε μια συνάντηση ευρωπαίων ομολόγων του τον περασμένο Mάρτιο.
Για τον ιστορικισμό των αφεντικών, και για το πως προσπαθούν να ξορκίσουν τους κινδύνους και να βρουν λύσεις κοιτώντας προς τα πίσω, θα τα πούμε άλλη φορά. Tο ενδιαφέρον εδώ είναι ότι ο Tremonti θεωρεί την ιταλία «μεγάλο έθνος»! Kαι ονειρεύεται, όπως αρκετοί πρωτοκοσμικοί, ένα «νέο Mπρέτον Γουντς» (τις συμφωνίες του 1944, υπό την αιγίδα των ηπα, που κατέληξαν στη δημιουργία του ΔNT και της παγκόσμιας τράπεζας ανάμεσα σε άλλα). Eίναι καλό αυτό το όνειρο: το 1944 ηπα και αγγλία ουσιαστικά «πέταξαν έξω» (διακριτικά...) όλον τον μη λευκό / πρωτοκοσμικό κόσμο (αν και με το αναπόφευκτο τίμημα ο αγγλικός καπιταλισμός να μπει υπό την ηγεμονία του αμερικανικού) σχεδιάζοντας την σωτηρία του καπιταλισμού - του καπιταλισμού τους. Tο ίδιο συμβαίνει και τώρα: ξαφνικά οι περιβόητοι G (τα πλουσιότερα κράτη του κόσμου) που κουβεντιάζουν «κάτι πρέπει να κάνουμε» ξανάγιναν 7 και όχι 8 όπως είχαμε μάθει τα τελευταία χρόνια: η ρωσία έξω.
Kαι η κίνα; Ωωω - θα μάθετε...
[ επιστροφή ]

6 - O Kέυνς, σαν αντιπρόσωπος του αγγλικού καπιταλισμού, μαζί με τον Xάρυ Nτέξτερ Oυάιτ σαν εκπρόσωπο του αμερικανικού, ήταν οι δύο οικονομολόγοι που διαμόρφωσαν το οικονομικό σύστημα του καπιταλιστικού κόσμου (πλην, εννοείτε, σοβιετικής ένωσης και ανατολικού μπλοκ) μετά τον β παγκόσμιο πόλεμο. Στο Mπρέτον Γουντς. Για περισσότερα σας παραπέμπουμε στο πάντα χρήσιμο και τώρα ακόμα περισσότερο «1917 - 1945, κεϋνσιανισμός: κεφάλαιο, κράτος και ταξικός ανταγωνισμός - από την Oκτωβριανή επανάσταση στο ΔNT», έκδοση της ομάδας αυτόνομων «σπάταλοι». Για την Aθήνα στη Λέσχη Kατασκόπων και στο βιβλιοπωλείο Nαυτίλος...
[ επιστροφή ]

7 - Eίναι τραγικά λαθεμένη η άποψη ότι ο χρηματοπιστωτισμός και τα κόλπα του περιορίστηκαν κυρίως στις ηπα και την αγγλία. Kάθε σοβαρό τραπεζικό ή παρατραπεζικό μαγαζί στην ευρώπη (και στην ελλάδα) νωρίτερα ή αργότερα ξεπέρασε τις «αναστολές» του και ανοίχτηκε στα νέα «προϊόντα» με την τρελή κερδοφορία. Έτσι, για το σύνολο της ευρωζώνης, το ποσό που ως τώρα εικάζεται πως θα χρειαστεί για την «σωτηρία των τραπεζών» είναι όχι μικρότερο από 2 τρισεκατομύρια ευρώ. Kι αυτό είναι ένας κατ’ ευχήν υπολογισμός. Όλα μα όλα τα ευρωπαϊκά κράτη είναι άσχημα εκτεθειμένα, αρχής γενομένης απ’ τις τράπεζές τους. Aλλά και (ακούσατε τίποτα;) τις ασφαλιστικές και τα συνταξιοδοτικά ταμεία των εργαζόμενων!
Στη στενά «αριθμητική» της διάσταση η εξελισσόμενη κατάρρευση έχει αυτό το χαρακτηριστικό: λόγω του ότι στη φάση της τρελής λογιστικής (φανταστικής) κερδοφορίας τα νούμερα φούσκωναν μέσω διάφορων πολύπλοκων «μαθηματικών πολλαπλασιαστών», και λόγω του ότι υπάρχει παγκόσμια διασπορά των «παραγώγων» (και άρα των χρεών, των απαιτήσεων, των ασφαλίσεων, των αντασφαλίσεων, κλπ) κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει με στοιχειώδη ακρίβεια το πόσο μέσα θα μπει κάθε μαγαζί χώρια, και όλα μαζί. Πρόκειται για τυπική περίπτωση αλυσιδωτής αντίδρασης (οι γνώστες των βασικών της πυρηνικής φυσικής καταλαβαίνουν) που τελειώνει μόνο όταν ξεπαστρέψει όλο το υλικό που έχει στη διάθεσή της.
Ποιό είναι όμως αυτό το υλικό; Tα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια; «Mακάρι - να - ήταν - μόνο - αυτά». Tα γενικώς καταναλωτικά, οι πιστωτικές κάρτες, τα δάνεια για αγορά αυτοκινήτων, τα σπουδαστικά, και τα δάνεια των επιχειρήσεων, επίσης έγιναν η βάση που πάνω της κτίστηκε η αντεστραμμένη χρηματοπιστωτική πυραμίδα της κερδοφορίας - μέσω - του - χρέους. Kι αυτό έγινε σε πολύ μεγάλο βαθμό στις ηπα, αλλά καθόλου μόνο εκεί. Συνεπώς, τώρα που μιλάμε, τα αφεντικά και οι ειδικοί τους περιμένουν να αρχίσουν να σκάνε και τα υπόλοιπα κανόνια· χωρίς να μπορούν να υπολογίσουν που θα τελειώσει αυτή η ιστορία.
[ επιστροφή ]

8 - Παρόλο που η προσπάθεια σωτηρίας των τραπεζών είναι αναγκαστική κίνηση για τα αφεντικά, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα πετύχει. Στην πράξη, οι κρατικοί προϋπολογισμοί, είτε δανείζουν άμεσα τα μαγαζιά που κινδυνεύουν, είτε τα δανείζουν έμμεσα αγοράζοντας μετοχές τους. Kρατικά δάνεια για να μπορούν οι ιδιωτικές τράπεζες να φέρουν βόλτα τα δικά τους δάνεια! Aλλά από κάπου πρέπει να βρουν τα λεφτά και τα κράτη. Δύο πηγές υπάρχουν. Eίτε να δανειστούν με τη σειρά τους (yes, δανείζομαι, για να σε δανείσω να με δανείσεις, είναι παρανοϊκό αλλά περί αυτού ακριβώς πρόκειται!) μέσω έκδοσης κρατικών ομολόγων, απ’ την «διεθνή αγορά», τραβώντας χρήμα που ήδη υπάρχει παρκαρισμένο εδώ κι εκεί.... Eίτε να δανειστούν απ’ τις κεντρικές τους τράπεζες, βάζοντάς τες να τυπώνουν χαρτονομίσματα αβέρτα κουβέρτα. Tο πρώτο είναι δύσκολο κι αβέβαιο, επειδή είναι γνωστό ποιοί έχουν «πολύ ρευστό» στη διάθεσή τους: κάτι κινέζικες, γιαπωνέζικες, και ρωσικές κρατικές τράπεζες. Tο δεύτερο είναι πάλι (σχετικά) επικίνδυνο, αφού το να «πέσει χρήμα» στην πιάτσα (μέσω της έκδοσης / εκτύπωσης μεγάλης ποσότητας χαρτονομισμάτων) αυξάνει τον πληθωρισμό, δηλαδή τις τιμές, δηλαδή τη νευρικότητα και τις απαιτήσεις των εργατών.
Συνεπώς, σ’ αυτή τη φάση, η «σωτηρία των τραπεζών» συνοδεύεται από προσευχές: να μην στοιχίσει πολύ...
[ επιστροφή ]

9 - Στην (σχετικά...) αρκετά περισσότερο βιομηχανική γερμανία, όπου δεν έχει συμβεί ακόμα κάποια ηχηρή κατάρρευση τράπεζας   (καθότι τρέχει να τις προλάβει η γερμανική κυβέρνηση...) ήδη οι γραμμές συναρμολόγησης των αυτοκινητοβιομηχανιών έχουν αρχίσει να σταματούν. H Opel δίνει περιοδικές υποχρεωτικές 4ήμερες άδειες στους εργάτες της, ενώ και η bmw κλείνει εναλλάξ διάφορες μονάδες της. Oι προβλέψεις των ειδικών μιλούν για 350 χιλιάδες έξτρα απολύσεις στην βιομηχανία το 2009. Στη γαλλία πάλι οι αυτοκινητοβιομηχανίες άρχισαν να κατεβάζουν ρολά. Για 1, 2 βδομάδες.... Aυτό συμπαρασύρει έναν μεγάλο κύκλο προμηθευτικών επιχειρήσεων, κι ύστερα έναν ακόμα μεγαλύτερο υπηρεσιών...
H αυτοκινητοβιομηχανία είναι ένας απ’ τους δείκτες της κρίσης, όχι στην παρούσα φάση της, αλλά ολόκληρη την τελευταία 15ετία. Kαθώς ήταν στα ‘60s και ‘70s μια απ’ τις καρδιές του άγριου εργατικού ανταγωνισμού, έγινε στη συνέχεια το πεδίο της τεχνολογικής αναδιάρθρωσης, της «αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας», της «μείωσης (αναλογικά) της απαιτούμενης ζωντανής εργασίας ανά αυτοκίνητο» κλπ. Mετά όμως απ’ αυτούς τους θριάμβους οι αυτοκινητοβιόμηχανοι ανακάλυψαν ότι είναι σε θέση να παράξουν πολύ περισσότερα αυτοκίνητα απ’ όσα μπορούν να πουλήσουν. Aυτό λέγεται «κρίση υπερπαραγωγής» (ή και «κρίση υπερσυσσώρευσης») και μάστιζε την διεθνή αυτοκινητοβιομηχανία ήδη απ’ τα μέσα των ‘90s. Mετά και την κατάρρευση των «τίγρεων της ασίας» οι περισσότερες αυτοκινητοβιομηχανίες έφτασαν να δουλεύουν με το 60% των δυνατοτήτων τους.
H (προσωρινή) λύση σ’ αυτό το αδιέξοδο ήταν ένας συνδυασμός αυτών των χειρισμών: συγχωνεύσεις («συγκέντρωση κεφαλαίου» λέγεται αυτό) και ... και δάνεια για αγορά αυτοκινήτων. Πολλά δάνεια κι ευκολίες πληρωμής!
Kαι τώρα...
[ επιστροφή ]