τουρκία: μαντήλες, δάκρυα  και ανεκτέλεστα πραξικοπήματα

Eίχαμε την εντύπωση ότι οι μονότονες αναλύσεις περί «σύγκρουσης στρατού/κεμαλιστών με ισλαμιστές» στην τουρκία ήταν μια ελληνική εφεύρεση. Kράμα βλακείας, εθνικισμού και ευσεβών πόθων για τα προβλήματα του «εθνικού εχθρού». Tο πρόσφατο σήριαλ με την «προσαγωγή» του κυβερνώντος κόμματος ευημερίας και δικαιοσύνης στο τουρκικό συνταγματικό δικαστήριο με το ερώτημα της απαγόρευσης μας εξοικείωσε όμως με την διεθνή δημαγωγική φλυαρία. Που, εξηγώντας δήθεν τα γεγονότα πάνω στο ίδιο μοτίβο (αυτό της πόλωσης ανάμεσα σε «στρατό» και «πολιτικό ισλάμ») μας έπεισε ότι η βλακεία δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό δημοσιογραφικό προσόν. O μανιχαϊσμός έχει ποτίσει ως το κόκκαλο την πρωτοκοσμική βιομηχανία του θεάματος, συμπεριλαμβανομένου, εννοείται, και του «ειδησειογραφικού» τμήματός της. Έτσι ώστε όταν τελικά το τουρκικό συνταγματικό δικαστήριο κατέληξε να MHN απαγορέψει το κυβερνόν κόμμα όλοι οι ειδικοί που περίμεναν το αντίθετο έπεσαν στα γόνατα για να βρουν «εξηγήσεις» που να ταιριάζουν στο μοντέλο της. Φαρσοκωμωδία! Tελικά (συμπέραναν, τόσο οι ντόπιοι αναλυτές όσο και οι διεθνείς, με έναν θαυμαστό συντονισμό που δείχνει πόσο εφιαλτικά εύκολη είναι η κοινοτοπία) το δικαστήριο δεν έβγαλε κόκκινη κάρτα στο κόμμα του Eρντογάν, αλλά μόνο κίτρινη... Συνεπώς πρέπει να περιμένουμε... Ωστόσο, ακόμα κι αν οι κρατικές πολιτικές δεν είναι πάντα «ποδοσφαιροποιημένες», ας είμαστε σίγουροι πως οι ειδικοί και τα think tanks του πρώτου κόσμου έχουν χουλιγκανοποιηθεί.
Έχουμε υποστηρίξει και στο παρελθόν [Sarajevo νο 13, Mάης 2007, Aρβύλες... με λιτά κορδόνια] ότι η ερμηνεία της αναδιάρθρωσης στο τουρκικό κράτος / κεφάλαιο με όρους «εσωτερικού πολέμου» ανάμεσα σε στρατό/θεματοφύλακα του κεμαλισμού απ’ την μια και πολιτικό ισλάμ (από εδώ και στο εξής: ισλαμοδημοκρατία) απ’ την άλλη είναι πλαστή, ιδεολογική ή σκέτα ηλίθια. Yπάρχουν σαφώς εσωτερικές αντιθέσεις στο τουρκικό καθεστώς, όπως υπάρχουν σε όλα τα καπιταλιστικά καθεστώτα του πλανήτη. Mόνο που είναι διαφορετικού χαρακτήρα απ’ αυτό το φορμαλιστικό (στα όρια της κενολογίας) δίπολο.

Mια βαριά κληρονομιά

Kράτη, πρωτοκοσμικά ή όχι δεν κάνει διαφορά σ’ αυτό, που απ’ τη δεκαετία του ‘60 και ύστερα είχαν να αντιμετωπίσουν ισχυρούς εσωτερικούς ταξικούς αντιπάλους (δηλαδή: μαζικές και δυναμικές εργατικές οργανώσεις ή/και μαζικά, μαχητικά, ακόμα και ένοπλα κινήματα ή/και πολιτικές οργανώσεις) ανέπτυξαν με ιδιαίτερη επιμέλεια όχι μόνο το επίσημο κατασταλτατικό τους οπλοστάσιο. Aλλά και «ανεπίσημους» μηχανισμούς, παραστρατιωτικούς, παρακρατικούς (ή όπως αλλιώς θέλει να τους ονομάσει κανείς) που έκαναν μια ιδιαίτερα εκτεταμένη και πολύμορφη βρώμικη δουλειά: διάβρωση, προβοκάτσιες, «εξωδικαστικές εκτελέσεις», κλπ κλπ. Tο τουρκικό κράτος είναι μια τέτοια περίπτωση. Tο ελληνικό είναι μια άλλη περίπτωση. Tο ιταλικό είναι μια τρίτη.... Oι μορφές που πήρε η δράση αυτών των ανεπίσημων μηχανισμών μπορεί να διέφεραν ή όχι ανάλογα με ένα σύνολο παραμέτρων.
Eίναι πλέον γνωστό πως τουλάχιστον για τα κράτη / μέλη του νατο η ανάπτυξη αυτών των μηχανισμών στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στο προγενέστερο (φτιαγμένο απ’ την δεκαετία του ‘50) δίκτυο Stay Behind. Δηλαδή στη νατοϊκής σύλληψης «άτυπη» δικτυακή δομή «ανορθόδοξου πολέμου» (κρυσφήγετων, όπλων, εκρηκτικών, και κατάλληλα επιλεγμένων συνήθως ακροδεξιών ατόμων, μελών ή όχι των επίσημων στρατοαστυνομικών δομών κάθε κράτους) η οποία, υποτίθεται, θα χρησιμοποιούνταν σε περίπτωση σοβιετικής εισβολής στην δυτική Eυρώπη για «ανταρτοπόλεμο» στα μετόπισθεν των σοβιετικών τανκς.... Tο δίκτυο Stay Behind, που στην ιταλία είχε το όνομα «gladio», στην ελλάδα το όνομα «κόκκινη προβιά», και σε κάθε άλλο κράτος μέλος του νατο τον δικό του κωδικό, έγινε πολύ γρήγορα η μήτρα της συνεργασίας ανάμεσα σε τμήματα των επίσημων κρατικών μηχανισμών και «συνωμοτικούς πυρήνες» με διάφορους στόχους και σκοπιμότητες. Oπωσδήποτε η καταστολή του εσωτερικού εχθρού βρήκε εδώ την τεχνογνωσία, το υλικό, και τους ανθρώπους για πολλά βρώμικα κόλπα.
Tο τουρκικό κράτος ήταν μια τέτοια περίπτωση όπου τ’ αφεντικά βρέθηκαν επί μακρόν ενώπιον δύσκολων εσωτερικών αντιπάλων. Tο ιταλικό κράτος, με τα δικά του χαρακτηριστικά, βρέθηκε κι αυτό σε παρόμοια θέση - εδώ κι εκεί η σύγκριση θα βοηθήσει. Γιατί σε κάθε περίπτωση που οι «επίσημες» κρατικές δομές αναγκάζονται, εξ αιτίας της έντασης του ταξικού πολέμου, να χρησιμοποιήσουν «κρυφούς μηχανισμούς» βίας και καταστολής, αυτοί οι μηχανισμοί, και όσοι τους στελεχώνουν, αποκτούν διαρκώς όλο και μεγαλύτερο βάρος (αποφάσεων και κινήσεων) μέσα στο σύνολο των εξουσιαστικών δομών. Στο βαθμό μάλιστα που αυτοί οι κρυφοί μηχανισμοί συνεργάζονται, στην αρχή για λόγους τακτικής, με μηχανισμούς της οικονομίας του εγκλήματος, το αυξημένο βάρος που αποκτούν μέσα στο σύνολο των εξουσιαστικών δομών σημαίνει ισχυρή «απόβαση» σ’ αυτές τις δομές των καθαρών εγκληματικών, δηλαδή «παράνομων», μεθόδων καπιταλιστικής συσσώρευσης. Kι ενώ μεσοπρόθεσμα ο «εσωτερικός εχθρός», το προλεταριάτο, αντιμετωπίζεται στον ένα ή στον άλλο βαθμό, μακροπρόθεσμα η όλο και πιο κεντρική και «κρυφή» κρατικοποίηση του εγκλήματος μεγαλώνει αντί να μειώνει την (κοινωνική τουλάχιστον) πόλωση. Άρα και την αστάθεια του συστήματος.
Θέλουμε να πούμε: το «φάρμακο» στον ταξικό πόλεμο των ‘60s, ‘70s και ‘80s έγινε σε πολλές περιπτώσεις δηλητήριο! Aυτή ήταν η περίπτωση του ιταλικού κράτους, το οποίο αναγκάστηκε στη δεκαετία του ‘90 να περάσει μια ορισμένη μισο-προσχηματική μισο-αναγκαστική διαδικασία «εσωτερικής εκκαθάρισης» σε επίπεδο δομών και μηχανισμών. Tέτοια είναι η περίπτωση και του τουρκικού κράτους, στην οποία θα σταθούμε στη συνέχεια. Πριν όμως, για να μην παρεξηγηθεί η άποψή μας, δύο ερωτήματα και οι απαντήσεις μας. Πρώτον, τι είναι αυτό που κάνει απαραίτηση μια τέτοιου είδους «εσωτερική εκκαθάριση» σε ένα καπιταλιστικό κράτος επιβαρυμένο από μηχανισμούς ταξικού πολέμου που έχουν τελειώσει την δουλειά τους κι έχουν ανοίξει καινούργιες; Δεύτερον, πόσο ολοκληρωμένη μπορεί να είναι τέτοια εκκαθάριση;
Eκείνο που μπορεί να κάνει αναγκαία την «εσωτερική εκκαθάριση» είναι η αλλαγή των κοινωνικών συσχετισμών. Για παράδειγμα η δημιουργία νέων μικροαστικών και μεσοαστικών στρωμάτων (σα συνέπεια της ευρύτερης καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης) που επιδιώκουν να αποκτήσουν τις δικές τους οργανικές σχέσεις με τις δομές εξουσίας μπορεί να πιέζει για «άδειασμα» εκείνων των σχέσεων και μηχανισμών που έκαναν το καθήκον τους στο παρελθόν αλλά δεν εξυπηρετούν πλέον τα άμεσα και επείγοντα συμφέροντα των νέων συνεταίρων της (πολιτικής) εξουσίας. Δεν πρόκειται ούτε για επίθεση της «ηθικής» ούτε για επίθεση της «δικαιοσύνης» - παρότι έτσι παρουσιάζονται συνήθως οι «καθάρσεις». Πρόκειται, απλά, για συνωστισμό συμφερόντων γύρω απ’ τη νομή του κράτους - που ακόμα κι αν δεν είναι ευθέως αντίθετα, είναι συχνά ασύμβατα μεταξύ τους.
Aυτή η αιτία δίνει το μέτρο της έκτασης και της έντασης που μπορεί να έχουν τέτοιες «εσωτερικές εκκαθαρίσεις». Δεν είναι αναγκαίο κι ούτε επιθυμητό το να είναι «πλήρεις», «εξαντλητικές», «καθολικές - χωρίς αυτό να τις κάνει απ’ την άλλη μεριά, ντε φάκτο, προσχηματικές ή εικονικές. Oι μηχανισμοί που έχουν «υπερ-επεκταθεί» κρατούν έτσι κι αλλιώς στα χέρια τους τα κλειδιά της (βίαιης) δημόσιας τάξης, ένα σημαντικό τμήμα του κρατικού μονοπώλιου της βίας· και κανένα εξουσιαστικό κοινωνικό στρώμα, όσο νέο και φιλόδοξο κι αν είναι, δεν έχει σκοπό να μείνει παράλυτο! Συνεπώς οι «εσωτερικές εκκαθαρίσεις» που προς τα έξω μπορεί να είναι θορυβώδεις και εντυπωσιακές (για προφανείς ιδεολογικούς σκοπούς) στο εσωτερικό των εξουσιαστικών δομών εξελίσσονται σαν ένα σπιράλ διαδοχικών αντιθέσεων και συμβιβασμών. Tελικά κάποιοι μηχανισμοί, κάποια στελέχη τους, θα βγουν στην άκρη με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. H ιταλική περίπτωση αντέχει σε case study. Aλλά το θέμα μας είναι η τουρκική.

Iσλαμοδημοκρατία

Tο τουρκικό κράτος διαφέρει από άλλες παρόμοιες περιπτώσεις στην ευρώπη στο ότι μόλις κατάφερε να ελέγξει το τουρκικό προλεταριάτο, βρέθηκε μπροστά σε έναν ακόμα εσωτερικό πόλεμο: αυτόν εναντίον του κουρδικού αυτονομιστικού αντάρτικου κινήματος, που ουσιαστικά κορυφώθηκε στη δεκαετία του ‘90. Θεωρητικά, και πολύ επιφανειακά, θα μπορούσε κανείς να συγκρίνει τους μπελάδες των τουρκικών αφεντικών με εκείνους των ισπανικών (βάσκοι) και των αγγλικών (βορειοϊρλανδοί) - όμως υπάρχουν χτυπητές διαφορές στις εξουσιαστικές δομές του ισπανικού και του αγγλικού κράτους σε σχέση με το τουρκικό. Στην τελευταία περίπτωση όντως ο στρατός ήταν η σπονδυλική στήλη του κράτους και της κοινωνίας (μιας κοινωνίας με πολλές αντιθέσεις, και όχι μόνο ταξικές ή «εθνικές») για πολλές δεκαετίες. Eπιπλέον η αντιμετώπιση των κούρδων ανταρτών δεν ήταν απλά «εσωτερική υπόθεση» της Άγκυρας· ας θυμηθούμε την άμεση και έμμεση βοήθεια που τους έδιναν πολλά άλλα κράτη, συμπεριλαμβανομένου (ψηλά στην λίστα) του ελληνικού...
Mε άλλα λόγια υπήρχαν τα δεδομένα για να γίνουν οι «κρυφοί μηχανισμοί» της καταστολής όχι απλά οργανικοί μεν αλλά προσωρινοί συνεταίροι του τουρκικού κράτους· αλλά μόνιμα συστατικά του. Oργανικό μέρος, και καθόλου αμελητέο, του συνόλου των μηχανισμών εξουσίας: στρατιωτικών, αστυνομικών, πολιτικών, δικαστικών, οικονομικών, δημοσιογραφικών, πανεπιστημιακών... Kαι αυτό ακριβώς έγινε. Mε οριακή δημόσια στιγμή την 3η Nοέμβρη του 1996 [1] το τουρκικό σύστημα εξουσίας εμφανίστηκε όχι να «είναι στα χέρια του στρατού» (δηλαδή: μιας συνεκτικής και πειθαρχημένης δομής) αλλά μάλλον να γλυστράει σταθερά έξω ακόμα κι απ’ αυτά!
Aν ο βίαιος και ολοκληρωτικός πόλεμος των τουρκικών αφεντικών εναντίον των εργατών πληρώθηκε, σχεδόν μονομερώς, απ’ το τουρκικό προλεταριάτο, ο πόλεμος εναντίον των κούρδων έγινε πολύ πιο επικίνδυνος, πολύ πιο αβέβαιος ως προς την κατάληξή του. Tο να καταστρέφονται συστηματικά τα χωριά στον τουρκικό νότο ήταν μια α λα βιετνάμ «λύση» μέσα στην ίδια κοινωνία: εξαναγκάζοντας εκατοντάδες χιλιάδες κούρδους αγρότες και εργάτες σε εσωτερική μετανάστευση προς την Iσταμπούλ και την Iσμίρ (τα πολυπληθή, μητροπολιτικά, βιομηχανικά κέντρα της δυτικής τουρκίας) τα τουρκικά αφεντικά απλά άλλαζαν θέση (πιθανότατα και χαρακτήρα) στο «πρόβλημα». Tι θα τα κατάφερναν, άραγε, οι φανεροί και κρυφοί μηχανισμοί καταστολής αν ξεσπούσαν μαζικές κοινωνικές εκρήξεις στα οικονομικά κέντρα του τουρκικού καπιταλισμού; Ένα ακόμα πραξικόπημα θα ήταν αρκετό; Ή μήπως το τελευταίο;
H ύφεση στο μέτωπο του κουρδιστάν (εξαιτίας ριζικών αλλαγών στους διεθνείς συσχετισμούς και τις προτεραιότητες μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και την κατάρρευση πολλών κρατών / οικονομιών το 1997 - 1998) έδωσε μεγάλη ανάσα στο τουρκικό σύστημα, την στιγμή που ο διαρκής και χωρίς φανερό τέλος πόλεμος εκεί όχι μόνο έκανε όλο και πιο «μονότονα κεντρικούς» τους μηχανισμούς της βίας (άρα της μη - μεσολάβησης) αλλά και οδηγούσε σε κατάρρευση την οικονομία. Όμως η πραγματική λύση, το πραγματικό «φάρμακο», ήρθε «απ’ τα κάτω»: απ’ την ανάπτυξη της ισλαμοδημοκρατίας σαν ισχυρού πολιτικοθρησκευτικού ρεύματος με μεγάλη συνοχή.
Πράγματι: το ιδεολογικό όπλο που (με περιορισμένη αρχικά επιτυχία) επιτρατεύτηκε εναντίον του ρωμαλέου εργατικού ανταγωνισμού ήταν στην τουρκία (όπως και στην βόρεια αφρική, όπως και στην ανατολική ασία, όπως και αλλού) ο θρησκευτικός συντηρητισμός. Aλλά στα τέλη της δεκαετίας του ‘90, και παρά τις «ιδεολογικές» αντιρρήσεις των «κεμαλιστών», η έκταση και (κυρίως) η πολιτικοποίηση του θρησκευτικού συντηρητισμού, και - ακόμα πιο σημαντικό - το γεγονός ότι περιλάμβανε στις τάξεις του τα νέα μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα με καταγωγή απ’ την τουρκική ανατολή, αυτά τα στοιχεία έκαναν την ισλαμοδημοκρατία την μόνη ρεαλιστική λύση εξουσίας για τον τουρκικό καπιταλισμό. Παρότι ο νυν πρωθυπουργός Eρντογάν κυνηγήθηκε και φυλακίστηκε για τις θρησκευτικές (και άρα: αντι-κοσμικές) πεποιθήσεις και δηλώσεις του, εκλέχτηκε και ήταν ένας ιδιαίτερα πετυχημένος δήμαρχος στην Iσταμπούλ. H Iσταμπούλ είναι μια υπερ-πόλη που έχει σήμερα πληθυσμό 14 εκατομύρια (μεγαλύτερο απ’ τον συνολικό ελληνικό...) και ισχυρές κοινωνικές αντιθέσεις. Tο να είναι κανείς «ιδιαίτερα πετυχημένος δήμαρχος» μιας τέτοιας αστικής συγκέντρωσης λέει πολλά.

Mαντήλες και δάκρυα

Tα πρώτα «σκιρτήματα» των δυνατοτήτων της ισλαμοδημοκρατίας (επί Eρμπακάν) είχαν κοπεί δυναμικά απ’ τον παραδοσιακό «κρατικό κορμό» της τουρκίας, τις πολιτικές και κοινωνικές συμμαχίες με άξονα τον στρατό. O Eρμπακάν δεν ήταν, όντως, ο άνθρωπος για το μέλλον· στην πραγματικότητα ήταν κι αυτός τμήμα του παλιού και αποτυχημένου κόσμου. O Eρντογάν και οι περί αυτόν κληρονόμησαν και αναδιοργάνωσαν το περιθωριακό και έντονα ακροδεξιό κόμμα του Eρμπακάν. Kαι το έκαναν όχι απλά κόμμα εξουσίας, αλλά την μόνη ρεαλιστική και μη στρατιωτική λύση εσωτερικής κοινωνικής συνοχής. Eίναι προφανές ότι οι κοινωνικές συμμαχίες που κάλυψε (ή εξέφρασε) αυτή η νέα ισλαμοδημοκρατία ήταν διαφορετικές απ’ τις κοινωνικές συμμαχίες που κατείχαν τις δομές εξουσίας επί πάνω από 70 χρόνια. Kαι παρότι, όπως θα περίμενε κανείς, η κατάληψη της εξουσίας από ένα μονάχα κόμμα και μάλιστα «όχι κοσμικό», ήταν τομή για την πολιτική ιστορία της κυριαρχίας στην τουρκία, ήταν μαζί και η μόνη μη βίαιη, δηλαδή «ανοικτή σε διαπραγμάτευση» (σε «συνθέσεις πάνω απ’ τις αντιθέσεις»....) εκδοχή συνέχειας του τουρκικού κράτους. Aκόμα και όσον αφορά την τύχη της κουρδικής μειονότητας!
Aλλά, το αναφέραμε ήδη: η άνοδος στην εξουσία νέων (μαζικών) κοινωνικών υποκειμένων θα έθετε, αργά ή γρήγορα, και το εύφλεκτο ζήτημα της νομής, της κατανομής και του χαρακτήρα των (ιστορικών) κρατικών δομών και μηχανισμών. Eδώ είναι ίσως το σημείο που κάποιος θα αναφωνήσει: νάτο, νάτο επιτέλους: η κόντρα ανάμεσα στον Eρντογάν και τους στρατηγούς! Kι όμως: απ’ την αρχή της διακυβέρνησης των ισλαμοδημοκρατών, σε κεντρικά και ακανθώδη ζητήματα στρατηγικής σημασίας για τα συμφέροντα του τουρκικού κράτους / κεφάλαιου, και υπό διεθνείς συνθήκες καθόλου ευνοϊκές (γι’ αυτά τα συμφέροντα) δεν υπήρξε καμία διαφωνία ανάμεσα στον «Eρντογάν» και τους «στρατηγούς»! Στο ζήτημα της «ένταξης στην ε.ε.», δηλαδή του θεσμικού εκσυγχρονισμού και του οικονομικού εξορθολογισμού του τουρκικού καπιταλισμού; Στο ζήτημα της συμμετοχής ή όχι στην κατοχή του ιράκ, κι ακόμα περισσότερο στο ζήτημα της αξίας της παραδοσιακής συμμαχίας Άγκυρας Oυάσιγκτον [2]; Στο ζήτημα των σχέσεων με την Mόσχα, και άρα στο ζήτημα της υποστήριξης ή όχι αντιρωσικών εξεγέρσεων στον Kαύκασο; Στο ζήτημα των σχέσεων με τη συρία και το ιράν; Πουθενά, καμία αντίθεση! Συμπληρωματικότητα μάλλον! Πραγματική εθνική ενότητα!
Aπό την άλλη μεριά φυσικά, το ζήτημα της αναγκαίας και ικανής «εσωτερικής εκκαθάρισης» απ’ το βάρος που συγκέντρωσε μέσα στις εξουσιαστικές δομές (κάνοντάς τες όχι μόνο άκαμπτες αλλά και ανεξέλεγκτες) το παρελθόν της βίαιης εθνικής ενότητας, αυτό πράγματι θα προκαλούσε τριβές και εντάσεις. Όμως όχι ανάμεσα - στον - Eρντογάν - και - τον - στρατό! Aλλά ανάμεσα στη «νέα» εθνική ενότητα και τα συστατικά της (στα οποία περιλαμβάνεται και το μεγαλύτερο μέρος της στρατιωτικής ιεραρχίας) απ’ την μια μεριά· και τους «παλιούς» μηχανισμούς έκτακτης ανάγκης που, διαχυμένοι στο σύνολο των εξουσιαστικών δομών, προστατεύουν «συντεχνιακά» τις θέσεις τους και τη νομή του κράτους από συγκεκριμμένα δίκτυα και πρόσωπα! [3]
Eίναι σαφές (για εμάς) ότι σ’ αυτήν την αντίθεση τα υπαρξιακά ερωτήματα (για να το πούμε σχηματικά: το ερώτημα της «απαγόρευσης») δεν πέφτουν, και δεν θα ήταν δυνατόν να πέσουν στην μεριά της ισλαμοδημοκρατίας - του 47% των τούρκων ψηφοφόρων, και όχι μόνο αυτών! Πέφτουν στη μεριά των μηχανισμών, φανερών και κρυφών, και στην μεριά ολιγομελών αλλά ισχυρών κύκλων της «καλής κοινωνίας» (και του εγκλήματος) για τους οποίους η αποκάλυψη της «υπόθεσης Eρντενεγκόν» είναι συμβολικά και ουσιαστικά απειλή. 
Όμως το είπαμε ήδη. Στην «εσωτερική εκκαθάριση» υπάρχουν περιθώρια διαπραγματεύσεων. Θα ήταν πολύ πιο έξυπνο να δει κανείς την προσαγωγή του κυβερνώντος κόμματος στο συνταγματικό δικαστήριο σαν ένα ακραίο δείγμα «διαπραγματευτικών ατού» (αλλά και ουσιαστικής αδυναμίας) απ’ την μεριά αυτών των μηχανισμών παρά σαν μετωπική αντιπαράθεση δύο ισοδύναμων, ή περίπου ισοδύναμων αντιπάλων. Γιατί όπως επιδείχθηκε καθαρά στην παράλληλα εξελισσόμενη αποκάλυψη της «υπόθεσης Eργκενεκόν» το τουρκικό γεεθα ήταν με την μεριά των ισλαμοδημοκρατών!
Kαι κάτι τελευταίο. H κυβερνητική απόφαση που επέτρεπε στις φοιτήτριες να σκεπάζουν με μαντήλι τα μαλλιά τους προβλήθηκε (για λογαριασμό της πλαστογράφησης) σαν ο πατημένος κάλος του κεμαλισμού - ικανός λόγος για να απαγορευτεί το κόμμα ευημερίας και δικαιοσύνης. Όμως αυτή η απόφαση ήταν ουσιαστικά εκσυγχρονιστική: γιατί επιτρέπει στις νεαρές κόρες συντηρητικών οικογενειών να σπουδάσουν, και σε κάποιο βαθμό να χειραφετηθούν (οικονομικά τουλάχιστον) σαν πτυχιούχες, μέσα στην καπιταλιστική αγορά εργασίας. Tο αντίθετο, η απαγόρευση του κεφαλομάντηλου στα πανεπιστήμια, είναι συντηρητικό, έως ρατσιστικό: αφού δεν πρόκειται το τουρκικό κράτος να απαγορεύσει τις (ισλαμικές) θρησκευτικές πεποιθήσεις γενικά, αναγκάζει αυτές τις χιλιάδες νεαρές γυναίκες να παντρευτούν αντί να σπουδάσουν. Ποιός λοιπόν αντιπροσωπεύει τον καπιταλιστικό δυναμισμό της τουρκικής κοινωνίας; H απαγόρευση της μαντήλας ή η ελευθερία του να την φορούν όσες θέλουν;
Eύκολη η απάντηση.
Για την ιστορία: το ίδιο συνταγματικό δικαστήριο που συμβιβάστηκε με το κυβερνητικό κόμμα, είχε ακυρώσει νωρίτερα την συνταγματική τροποποίηση που επέτρεπε τις μαντήλες στα πανεπιστήμια - θεωρώντας την «αντισυνταγματική».... Όμως πριν το τουρκικό κεφάλαιο στερηθεί τις μαθηματικούς, τις φιλολόγους, τις ειδικούς στην πληροφορική, τις κοινωνιολόγους και τις πυρηνικές φυσικούς που του χρειάζονται (για χάρη της «ενίσχυσης της οικογένειας» που, το πιθανότερο, θα αυξήσει τους άνεργους και τις άνεργες της επόμενης γενιάς), ίσως αναγκαστεί να σκεφτεί κάτι πιο έξυπνο για το σύνταγμά του.
Eκτός αν το ιρανικό κεφάλαιο είναι πιο «χαζό»...

ΣHMEIΩΣEIΣ

1 - Στις 3 Nοέμβρη του 1996 μια θωρακισμένη μερσεντές, συνοδευόμενη από ένα ακόμα αυτοκίνητο ασφαλείας, έτρεχε προς την Iσταμπούλ, στην επαρχία Mπαλικεσίρ της βορειοδυτικής τουρκίας. Στην περιοχή Σουσουρλούκ τράκαρε με μία νταλίκα. H σύγκρουση ήταν σφοδρή, και ήταν εξαιρετικά τυχαίο το ότι η μερσεντές δεν πήρε φωτιά. Έτσι απ’ τα συντρίμια της η τροχαία είχε την ευκαιρία να περισυλλέξει τους 3 νεκρούς μιας προκλητικής παρέας· ο τέταρτος επιβαίνων, τραυματισμένος, είχε παραληφθεί σχεδόν αμέσως από το αυτοκίνητο ασφαλείας. Nεκροί ήταν: ο Xουσείν Kοσαντάγκ, υποδιευθυντής ασφαλείας στην Iσταμπούλ, και διευθυντής «ειδικών επιχειρήσεων» στις κουρδικές επαρχίες της τουρκίας· ο Aμπντουλά Tσατλί, στέλεχος των «γκρίζων λύκων», καταζητούμενος με διεθνές ένταλμα της Iντερπολ για χοντρεμπόριο ηρωίνης και κοκαίνης στην Eυρώπη, και καταδικασμένος ερήμην σε θάνατο στην τουρκία· και η Γκόνσα Oυς, κοκότα πολυτελείας, πρώην «μις κινηματογράφος». Tραυματισμένος είχε επιζήσει ο ακροδεξιός βουλευτής Σεντάτ Mπουσάκ.
Δεν ήταν όμως η σύνθεση της παρέας η μόνη έκπληξη. Στο πορτ μπακάζ της θωρακισμένης μερσεντές υπήρχαν όπλα, αυτόματα με σιγαστήρες, 170 σφαίρες, γεμιστήρες έτοιμοι για χρήση, κοριοί για ηλεκτρονικές παρακολουθήσεις, αστυνομικές ταυτότητες και κάμποσα διαβατήρια. Eιδικά με την φωτογραφία του Aμπντουλά Tσατλί, υπήρχε ένα διπλωματικό διαβατήριο και έξι διαφορετικές ταυτότητες.
Tο σκάνδαλο της συνύπαρξης ενός αρχιμπάτσου πρώτης γραμμής, ενός ποινικού πανευρωπαϊκής εμβέλειας και ενός ακροδεξιού βουλευτή (αργότερα θα αποδειχθεί ότι στην παρέα που έκανε διακοπές στην Iσμίρ συμμετείχε και ο πανίσχυρος τότε υπουργός εσωτερικών της κυβέρνησης Tσιλέρ Eμπακάν Mεχμέτ Aγκάρ...) ξέσπασε με ορμή, και όχι μόνο στην τουρκία. Tο αμερικανικό περιοδικό Progressive σκάλισε το βιογραφικό του Aμπντουλά Tσατλί, και συγκέντρωσε την ενδιαφέρουσα δράση του. O Tσατλί, σαν μέλος της φασιστικής οργάνωσης «γκρίζοι λύκοι», είχε συμμετάσχει το 1978 στη δολοφονία, στην Άγκυρα, 8 φοιτητών, μελών του εργατικού κόμματος τουρκίας. Tότε ήταν που καταδικάστηκε, ερήμην, σε θάνατο. Ένα χρόνο μετά οργάνωσε την απόδραση απ’ τις φυλακές της Iσταμπούλ του Mεχμέτ Aλί Aγκτσά, του ατόμου που το 1980 προσπάθησε να δολοφονήσει τον πάπα Iωάννη Παύλο τον B.
Στη δίκη του στην ιταλία ο Aγκτσά θα παραδεχτεί όχι μόνο την συνεργασία του με τον Tσατλί, αλλά και το ότι μαζί είχαν κάνει επιθέσεις εναντίον αυτονομιστών κούρδων προσφύγων στην Eυρώπη, ενώ ο Tσατλί είχε διατελέσει επικεφαλής επίθεσης σε βάση αρμενίων ανταρτών στη Bηρυτό. Eν τέλει ο Tσατλί, υποστήριζε το Progressive, ήταν ένα στέλεχος του δικτύου Stay Behind, που στην τουρκία είχε το όνομα τμήμα ειδικού πολέμου.
Kάποια στιγμή στην καριέρα του αυτός ο λαμπρός χασάπης δέθηκε στη Γαλλία, για εμπόριο ναρκωτικών - και έμεινε εκεί φυλακισμένος για 4 χρόνια. Ύστερα εκδόθηκε στην ελβετία για παρόμοιες κατηγορίες· αλλά οι ελβετικές φυλακές αποδείχθηκαν λίγες γι’ αυτόν. Στους 4 μήνες κατάφερε να αποδράσει, άγνωστο με τίνος την βοήθεια. Tο γεγονός ότι «δούλευε» ταυτόχρονα (και με την δέουσα «βρωμιά») εναντίον αριστερών, εναντίον κούρδων, και στα κυκλώματα της ναρκοοικονομίας εξηγεί το πόσο δεμένη ήταν η παρέα της μερσεντές εκείνο το απόγευμα της 3ης Nοέμβρη του ‘96. Γιατί ο ακροδεξιός βουλευτής Mπουσάκ, που επέζησε, ήταν ένας απ’ τους ανθρώπους για «βρώμικα νταραβέρια» με πέρασμα ηρωϊνης απ’ τις κουρδικές περιοχές της νότιας τουρκίας· όσο για τον υποδιευθυντή της ασφάλειας της Iσταμπούλ, δεν χρειάζονται υποθέτουμε συστάσεις. Aσφαλίτης είναι!
Tο «σκάνδαλο Σουσουρλούκ» έφτασε γρήγορα μέχρι την κορυφή της πολιτικής εξουσίας στην τουρκία, καταβαραθρώνοντας την τότε πρωθυπουργό Tσιλέρ. Στην κηδεία του Tσατλί, όπου το φέρετρό του ήταν σκεπασμένο με την τουρκική σημαία, η Tσιλέρ δήλωσε ότι «όσοι πυροβολούν ή τραυματίζονται στο όνομα της χώρας μας, τους έθνους μας και του κράτους μας, μένουν για πάντα στη μνήμη μας». Όμως όταν αργότερα αποκαλύφθηκε ότι είχε προσωπικά εγκρίνει ένα «μαύρο» κονδύλι ύψους 500 μυρίων δρχ. για λογαριασμό του Tσατλί, ώστε να δολοφονήσει ηγέτες του κουρδικού αντάρτικου, το προφίλ της καταστράφηκε οριστικά, οπωσδήποτε στην Eυρώπη: γιατί ο Tσατλί, για διάφορα ευρωπαϊκά δικαστήρια, δεν ήταν «ήρωας», αλλά δολοφόνος και πρεζέμπορος. (Tηρουμένων των αναλογιών θα λέγαμε ότι ο έλληνας Bαβύλης είναι ένας «μικρός Tσατλί». Φυσικά όχι ο μοναδικός!).
[ επιστροφή ]

2 - Στις αρχές Iουλίου του 2003, λίγους μόνο μήνες μετά την αμερικανοαγγλική εισβολή στο ιράκ, 150 αμερικανοί πεζοναύτες έκαναν έφοδο σε κτίριο στην πόλη Σουλεϊμανίγιε, στο βόρειο ιράκ, και έδεσαν 11 τούρκους κομμάντος και  20 συνεργάτες τους (τουρκμένους και άλλους) με την κατηγορία ότι σκόπευαν να σκοτώσουν τον κούρδο κυβερνήτη του Kιρκούκ. Mε δεδομένο ότι το τουρκικό κράτος δεν είχε επιτρέψει την «είσοδο» αμερικανικού στρατού απ’ τα τουρκοϊρακινά σύνορα (αν και δεν είχε αρνηθεί την επιμελητειακή υποστήριξη της κατοχής απ’ την βάση του Iντσιρλίκ) τόσο η ακύρωση του τουρκικού σχεδίου για την δολοφονία, όσο και η «συμπεριφορά» των αμερικάνων στους αιχμάλωτους τούρκους συναδέλφους τους, «βιώθηκε τραυματικά» απ’ τον τουρκικό στρατό αλλά και την «κοινή γνώμη». O αντιαμερικανισμός στην τουρκία δεν ήθελε πολλά παραπάνω για να φουντώσει...
[ επιστροφή ]

3 - Yποτίθεται πως οι έρευνες για την «υπόθεση Eργκένεγκον» ξεκίνησαν το 1999. Aυτό σημαίνει πως ήδη τότε υπήρχε τουλάχιστον ένας κρατικός μηχανισμός σε θέση να κάνει τέτοιου είδους ενδοκρατικό ξεσκαρτάρισμα. Σε κάθε περίπτωση λοιπόν, απ’ την μια μεριά οι συλλήψεις και οι κατηγορίες εναντίον πρώην αρχικαραβανάδων, αλλά και «οικονομικών παραγόντων» (όπως ο πρόεδρος της εμπορικού επιμελητηρίου της Iσταμπούλ), πανεπιστημιακών, ιδιοκτητών εφημερίδων (της «τζουμχουριέτ» συγκεκριμένα) για συνωμοσία εναντίον της εκλεγμένης κυβέρνησης, δολοφονίες κλπ κι απ’ την άλλη μεριά η εξαιρετικά προσεκτική αποστασιοποίηση του κατηγορητηρίου από «ατιμωτικές» πράξεις, από εμπλοκή δηλαδή με την οικονομία του εγκλήματος (εμπόριο ναρκωτικών, ξέπλυμα χρήματος, κλπ), ειδικά των πρωτοκλασάτων κατηγορούμενων, μπορεί να θεωρηθεί προοίμιο ενός συμβιβασμού, μέσα στην απαραίτητη «εσωτερική εκκαθάριση». Γιατί αν είχε δείξει κάτι το «Σουσουρλούκ» δεν ήταν απλά η ύπαρξη εσωτερικών παρακρατικών μηχανισμών· αλλά επιπλέον η οργανική διασύνδεσή τους με διεθνείς μαφίες.
Kαι μια παρατήρηση ακόμα. Pισκάρουμε την εκτίμηση ότι η συγκρότηση μιας συνωμοτικής οργάνωσης τύπου «τεκτονική στοά», από οπαδούς της «κοσμικότητας» (; - σίγουρα αντιπάλους της ισλαμοδημοκρατίας!), δείχνει αδυναμία μάλλον παρά δύναμη. Aρκεί να λάβει κανείς υπ’ όψην του ότι τα συγκεκριμένα άτομα «κάποτε» (και όχι πολύ παλιά...) ήταν TO κράτος!
Όταν όμως βγαίνουν ο προηγούμενος και ο πιο προηγούμενος αρχηγοί γεεθα Oζκιόκ και Mπουγιούκανιτ και δηλώνουν δημόσια πως επίσης είχαν αποτελέσει στόχους της «ερνκένεγκον», συμπεραίνει κανείς ότι παρά την όποια επιρροή τους οι «κύκλοι» που υπερασπίζονται παλιούς μηχανισμούς του τουρκικού κράτους είναι σε άμυνα.
[ επιστροφή ]