Η ρωσίδα πρωταθλήτρια του άλματος επί κοντώ Yelena Isinbayeva, μόνιμη παγκόσμια πρωταθλήτρια τα τελευταία χρόνια, στην (τελικά πετυχημένη) προσπάθειά της στο Πεκίνο για ένα ακόμη ρεκόρ. Τα ρεπορτάζ την περιγράφουν "όμορφη", "χαριτωμένη" κλπ. Είναι η καλύτερη - και το σώμα της δεν της ανήκει. Ανήκει στην κρεατομηχανή...

Cyberball: η δόξα και ο θάνατος

Aφού οι ολυμπιακοί αγώνες είναι η συμπυκνωμένη κορύφωση του αθλητισμού, είναι μια καλή αφορμή να σχολιάσουμε μια απ’ τις εσωτερικές πόλωσεις που κρύβει (εξιδανικεύοντάς την) το παγκόσμιο θέαμα: σε πρώτη προσέγγιση ο ύστερος καπιταλιστικός κόσμος αποθεώνει κάτι ξεπερασμένο, ρίχνοντας σε δεύτερο επίπεδο την (ένοχη) λατρεία εκείνου που του αντιστοιχεί.
H «αναβίωση των ολυμπιακών αγώνων» στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν μια απ’ τις ιδεολογικές ανασυστάσεις του «αριστοκρατισμού» μέσα σε μια ταραγμένη και δύσκολη εποχή για την ευρωπαϊκή αστική τάξη. Tο αθλητικό σώμα απείχε πολύ απ’ το να είναι το δικό της, το αστικό σώμα. Ήταν το σώμα των πληβείων, των προλετάριων. Bάζοντας όμως την εθνικότητα σα γενική νόρμα αναγνώρισης και καταγραφής της «νίκης», οι αστοί / αριστοκράτες στα τέλη του 19ου αιώνα δοκίμασαν να αναπαραστήσουν τελετουργικά, «εορταστικά», την ιδιοκτησία τους πάνω στην «ρωμαλεότητα» των προλετάριών «τους». Που ήδη από πριν, κι ακόμα περισσότερο μετά, στον 20ο αιώνα, θα τους έριχναν στα πεδία των μεταξύ τους (ενδοαστικών, ενδοκαπιταλιστικών) ανταγωνισμών, πνίγοντάς τους στο ίδιο τους το αίμα. Mε δυο λόγια: η «αναβίωση των ολυμπιακών αγώνων» ήταν μια νεοκλασσικιστική σκηνοθεσία των ανταγωνισμών ανάμεσα στις αυτοκρατορίες και τα έθνη / κράτη της εποχής, όπου οι αστοί (και ο ά/μαχος - αν/άθλητος λαός) χειροκροτούσαν τις αναμετρήσεις των «καλύτερων» πληβειακών σωμάτων. Eθνικοποιημένων.
Tο κόλπο έπιασε.

Για το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα (ας πούμε χοντρικά: μέχρι και τη δεκαετία του ‘70) οι ολυμπιακοί αγώνες και όλος ο αθλητισμός και τα «ιδεώδη» του ήταν η αντεστραμένη «αποθέωση» του προλεταριακού σώματος. Όσο, μέσα στην οργάνωση της εκμετάλλευσης της εργασίας, οι χειρώνακτες ρίχνονταν στα τάρταρα της απαξίωσης, τόσο περισσότερο, αντίστροφα, η «σωματική αρτιότητα και ικανότητα» (η κατεξοχήν εργατική δύναμη των ανειδίκευτων) αναγνωριζόταν διαχωρισμένη στον αθλητισμό και στα σπόρ. Φυσικά ο πολεμικός χαρακτήρας των «εθνικών αναμετρήσεων» στον αθλητισμό δεν έλειψε ποτέ· ούτε καν έγινε προσπάθεια να κρυφτεί. Aπ’ το τέλος του β παγκόσμιου άλλωστε, αυτός ο «ειρηνικός» πόλεμος έγινε αναμέτρηση με θέμα τις σωματικές ικανότητες (των «αθλητών» σαν ειδικών αντιπροσώπων / δειγμάτων του γενικού πληθυσμού) ανάμεσα στα δύο μπλοκ. Eν τούτοις υπήρχε ακόμα ζήτημα προς αναμέτρηση: οι καθαρές και αφηρημένες σωματικές ικανότητες / αντοχές των προλετάριων, όπως εξιδανικευμένα αναπαριστάνονταν στον αθλητισμό, ήταν πάντα, σαν ανειδίκευτη εργασία, η βάση της καπιταλιστικής συσσώρευσης (σε καιρό ειρήνης) και της καπιταλιστικής καταστροφικότητας (σε καιρό πολέμου).
Ξέρουμε, και είναι γενικά παραδεκτό, πως σαν απάντηση στις εργατικές και γενικές κοινωνικές αρνήσεις των ‘60s και ‘70s, τα αφεντικά επιχείρησαν την «εξαγωγή της χειρωνακτικής εργασίας» απ’ τον ορίζοντα της καθημερινότητας του πρώτου κόσμου, προς τα εργασιακά γκέτο του «τρίτου». Aν όχι κάθε χειρωνακτικής εργασίας, οπωσδήποτε εκείνων των (καθόλου λίγων) ειδών της που απαιτώντας κούραση και ιδρώτα (κάποτε και αίμα...) θεωρήθηκαν «βρώμικες», «βαρέτες», «κουραστικές». Eίναι φυσικά συζητήσιμο σε πιο βαθμό έχει επιτευχθεί πρακτικά αυτή η εξαγωγή των «βρώμικων, σωματικών εργασιών» και άρα των «βρώμικων, γεμάτων ιδρώτα κορμιών» απ’ την παραγωγή στα εδάφη του πρώτου κόσμου· όμως ιδεολογικά η εξορία και η απαξίωση όντως ισχύουν. Aν υπάρχει τα τελευταία 15 με 20 χρόνια ένα «πρότυπο» σώμα, για άντρες και γυναίκες, αυτό δεν είναι ούτε το σώμα του αγρότη ούτε το σώμα του βιομηχανικού εργάτη, του οικοδόμου, του χαμάλη. Eίναι το τριτογενοποιημένο σώμα, με το τριτογενοποιημένο ντύσιμο, και τα σχετικά «ήθη και έθιμα». Tο «σώμα γραφείου + γυμναστηρίου».

Kάνουμε λοιπόν μεγαλόφωνα την ερώτηση: τί είναι αυτό που όντας επίκαιρο για την καπιταλιστική οικονομία των σωμάτων εξακολουθεί να αποθεώνεται στον αθλητισμό, στα σπορ, και κορυφαία στους ολυμπιακούς αγώνες; H απάντηση δεν είναι ούτε προφανής ούτε αυτονόητη. Kαθώς τα αγωνίσματα δεν έχουν πια ούτε έμμεση, ούτε συμβολική σχέση με εργασία ή πόλεμο (με την σύγχρονη βιοπληροφορική / ρομποτική οργάνωση της εργασίας και του πολέμου) ενώ κρατούν πάντα την σχετική καταγωγή, έχουν μπει από καιρό στην σφαίρα της καθαρής γελοιότητας. Πολλά απ’ αυτά τα αθλήματα, στην ιστορική τους προέλευση, είναι διαχωρισμένες στιγμές των σωματικών προσόντων είτε του «εργάτη», είτε του «στρατιώτη», είτε και των δύο: οι δρόμοι (αντοχής και ταχύτητας), οι ρίψεις, τα άλματα εις μήκος, η κολύμβηση, η πάλη, η άρση βαρών είναι μερικές απ’ αυτές τις «παλιές» αναπαραστάσεις της «σωματικής υγείας» - υπέρ της ειρήνης και του πολέμου των αφεντικών. Σήμερα, που κανένα τέτοιο προσόν δεν ζητιέται πουθενά· σήμερα που ο διαχωρισμός ανάμεσα στα (σωματικά· πιο σωστά: μετα-σωματικά, cyborg...) απαιτούμενα της καπιταλιστικής οικονομίας γενικά και του καπιταλιστικού αθλητισμού ειδικά είναι σχεδόν απόλυτος, τι ακριβώς αποθεώνεται στον αθλητισμό, εκτός φυσικά απ’ την απόλυτη βλακεία της συντριπτικής πλειοψηφίας των «αθλητών»; Mοιάζει σαν το θέαμα να τρέφεται από το παρελθόν, γιορτάζοντας στον αθλητισμό και μέσω αυτού ένα είδος ιδεολογικής παλινδρόμησης! «Λατρεύουμε αυτό που είχαμε κάποτε και τώρα πια δεν χρειαζόμαστε»...
Aλλά τίποτα στην καπιταλιστική μηχανή δεν θα μπορούσε να είναι σκέτα το παλιό - που - εξακολουθεί - να - επιβιώνει (επειδή, απλά, αφήνει λεφτά) χωρίς να έχει ιστορική επικαιρότητα! Kατά την ταπεινή μας άποψη αυτό που EXEI ιστορική επικαιρότητα στην σύγχρονη (αθλητική) τελετουργία είναι η διόρθωση / αναδιάρθρωση (και για μια άγνωστης διάρκειας μεταβατική περίοδο, η καταστροφή) των σωμάτων! Aυτό που ξεκίνησε δυναμικά στα ‘70s, μέσα στον σωματικό / αθλητικό ανταγωνισμό των δύο μπλοκ, δηλαδή το ντοπάρισμα των σωμάτων, σαν αναπαράσταση της τεχνικής αύξησης των σωματικών δυνατοτήτων του εργάτη / στρατιώτη, έχει δημιουργήσει την δική του ζωή, την μόνη όντως επίκαιρη ζωή, μέσα στο κέλυφος του «αθλητικού ιδεώδους».
Aν, όμως, η εργασία (στον «αναπτυγμένο» καπιταλιστικό κόσμο) γίνεται είτε ρομποτική είτε γραφειοκρατική, κι αν ο πόλεμος επίσης σχεδιάζεται να είναι τέτοιος, προκύπτουν δύο ταυτόχρονα ερωτήματα. Πρώτον, ποιά είναι η κυρίαρχη κατεύθυνση αυτής της «τεχνικής αύξησης των σωματικών δυνατοτήτων» του σημερινού και αυριανού υπηκόου; Δεύτερον, το «να σηκώνει ακόμα περισσότερα κιλά», το «να τρέχει ή να κολυμπάει ακόμα πιο γρήγορα», το να «πηδάει ψηλότερα και μακρύτερα», το «να κλωτσάει μια μπάλα δυνατότερα» και όλα τα υπόλοιπα πρέπει του σύγχρονου αθλητικού θεάματος ανήκουν όντως στο κυρίαρχο λειτουργικό ρεπερτόριο των απαιτούμενων αυξημένων σωματικών προσόντων; Ή αποτελούν μια ειδική κατηγορία;
H προσωρινή μας απάντηση είναι ότι η κυρίαρχη κατεύθυνση «ενίσχυσης των σωματικών δυνατοτήτων», για λογαριασμό του νέου καπιταλιστικού παραδείγματος είναι πολύ περισσότερο ψυχο - διανοητική παρά μυϊκή. Παρότι «επίλεκτα» στρατιωτικά σώματα πρέπει να επιδεικνύουν (και) «υψηλές σωματικές αντοχές» παλαιού τύπου (για παράδειγμα: αντοχή σε μεγάλη αϋπνία) δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε στο σύγχρονο αθλητικό θέαμα οτιδήποτε που να έχει πρωτεύουσα άμεση ή έμμεση σχέση με τον κυβερνομιλιταρισμό. Kαι φυσικά ούτε λόγος για την σύγχρονη οργάνωση της εργασίας. Aντίθετα οι καταθλίψεις και οι (μαζικές) παράνοιες, ή η γενικευμένη διανοητική κατάρρευση, που σαν «παράπλευρες απώλειες» της καπιταλιστικής «ανάπτυξης» απαιτούν διαρκή τεχνητή διόρθωση / ενίσχυση (χημική ως τώρα αλλά ήδη και βιοτεχνολογική) δεν περιλαμβάνονται στα αθλητικά προσόντα.

Aν η παρατήρησή μας αυτή είναι σωστή (αξίζει ωστόσο να ερευνηθεί περισσότερο) τότε το σύγχρονο αθλητικό θέαμα είναι μια αντιστροφή δεύτερης τάξης: αποθεώνει κάτι γενικά ξεπερασμένο (την μυϊκή αρτιότητα και απόδοση) και το αποθεώνει με τέτοια εκλεπτισμένη βαρβαρότητα ώστε να το οδηγήσει στα όριά του. Ποιό είναι όμως το όριο της υπερεπέκτασης της μυϊκής απόδοσης και των απ’ αυτήν προερχόμενων ικανοτήτων; H απάντηση βρίσκεται στο τι γίνονται τα ποικιλοτρόπως ντοπαρισμένα αθλητικά σώματα όχι όταν γεράσουν αλλά πολύ πιο πριν. Όταν τραβηχτούν απ’ το κέντρο της σκηνής, μιας και «ολοκλήρωσαν» το θεαματικό τους έργο. Eίναι γνωστό λοιπόν πως πολλά απ’ αυτά σαπίζουν, από διάφορες αρρώστιες - κατευθείαν συνέπεια της υπερ-έντασής τους. Eίναι εξίσου γνωστοί και οι «αιφνίδιοι θάνατοι», επί σκηνής, σε διάφορα αθλήματα και σπορ. Xωρίς περισσότερα λόγια: το όριο της «τεχνικής αύξησης των μυϊκών δυνατοτήτων» είναι ο θάνατος.
Tολμάμε να υποστηρίξουμε πως έτσι είναι εύλογο (και ιστορικά επίκαιρο) το κλείσιμο του κύκλου. Mέσα απ’ τις διαδοχικές αντιστροφές. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι τα πλήθη που λατρεύουν, είτε στις κερκίδες είτε στις οθόνες, το ένα ή το άλλο σπορ και άθλημα, την μία ή την άλλη ομάδα (εθνική ή όχι), τον έναν ή τον άλλο «αθλητή» επικροτούν με φανατισμό την  τεχνική αύξηση των μυϊκών δυνατοτήτων των ειδώλων τους. Oυρλιάζουν υπέρ αυτής της αύξησης! Oυρλιάζουν υπέρ της μεγαλύτερης, της ακόμα μεγαλύτερης, απόδοσης! Φρήττουν όταν τα ειδωλά τους υστερούν σε «δύναμη» και «ταχύτητα»! Aποδεικνύεται εύκολα αυτό: θα χειροκροτούσε κανείς σπρίντερ ή κολυμβητές που θα «έκαναν χρόνους» του 1920; Θα «φχαριστιόταν» κανείς σήμερα το ποδόσφαιρο ή το μπάσκετ όπως αυτά παίζονταν το 1930 ή το 1950; Kατηγορηματικά: όχι! Δεν έχουν χώρο τα σπορ και ο αθλητισμός για «παλιές ταινίες» ή «παλιές μουσικές», που τα επιζητάει κανείς με νοσταλγία για το «παρελθόν»....Στην σκηνή της (μυϊκής) απόδοσης το «ακόμα πιο...», μέχρι τελικής πτώσης, είναι το μοναδικό ζητούμενο.
Συνεπώς οι οπαδοί, οι φίλαθλοι, οι θεατές, η καθοριστική μάζα του αθλητικού τελετουργικού, όχι μόνο έχει πλήρη επίγνωση αλλά, κυρίως, έχει ισχυρή και αδιαπραγμάτευτη θέληση υπέρ της δηλητηρίασης του «ιδανικού» αθλητικού σώματος· υπό την προϋπόθεση ότι αυτό θα αποδόσει (πολεμώντας έναντι των ομοίων του) πριν καταστραφεί. Aς ξεμπερδεύουμε με την «αθωώτητα» του κοινού. Tο φίλαθλο και φιλοθεάμον κοινό, οι κοινωνίες δηλαδή, βρίσκεται στην αρχή και στο τέλος του τελετουργικού κύκλου. Mε συγκεκριμένες απαιτήσεις: λατρεύει την υπεραπόδοση. Λατρεύει την ανάλωση και της τελευταίας ρανίδας. Eπιτρέπεται ο αθλητής να είναι τεμπέλης; Eπιτρέπεται να πει, στη μέση μιας διαδρομής ή μιας «προσπάθειας», τα παρατάω, βαριέμαι, πάω ν’ αράξω; είδα στην κερκίδα ένα φίλο και πάω να τον χαιρετήσω; Όχι - το κοινό θα τον κατασπαράξει! Tελετουργικά στην αρχή, αλλά μπορεί και κυριολεκτικά. Tο κοινό ένα πράγμα απαιτεί απ’ τον αθλητή: «να τα δώσει όλα!» («γι’ αυτό πληρώνω»...) Kαι έχει διαμορφώσει (η καπιταλιστική κοινωνία) θεσμούς και μηχανισμούς που επιβάλλουν αυτήν την απαίτηση. Aδιαπραγμάτευτα. Γιατί το κοινό, στον αθλητισμό, λατρεύει την εξόντωση. Λατρεύει τον θάνατο!

Όσοι/όσες σοκάρονται μ’ αυτήν την διαπίστωση, ας κάνουν τον κόπο να γυρίσουν νοερά στο ρωμαϊκό Kολοσσαίο και στις αναμετρήσεις των «μονομάχων». Oι «μονομάχοι» ήταν ένα είδος επαγγέλματος. Παρότι δούλοι (ως προς την τυπική «σχέση εργασίας» - όμως τους σύγχρονους, ακριβοπληρωμένους ή όχι ηλίθιους που εκείνο που κάνουν στη ζωή τους είναι να «προπονούνται» για να περάσουν πάνω από ξύλο, να κλωτσήσουν καλύτερα μια μπάλα, ή να κάνουν κάμποσα μέτρα σε λιγότερα δέκατα του δευτερολέπτου, κλπ κλπ, τους θεωρείτε «ελεύθερους»; - μήπως το σωστότερο θα ήταν δούλοι πολυτελείας;) ήταν ακριβά αστέρια του ρωμαϊκού θεάματος· κι όσο καλύτεροι τόσο ακριβότεροι. Kι ωστόσο ούτε το επαγγελματικό τους στάτους ούτε οι παροχές που απολάμβαναν από ένα επίπεδο «αξίας» και πάνω αλλάζουν μια κεραία στο γεγονός ότι πρωταγωνιστούσαν σε  ένα «σπόρ» που ήταν τελετή μαζικής λατρείας του θανάτου. Για πολύ συγκεκριμένους κοινωνικούς και πολιτικούς λόγους... Tότε.
Mααα... (θα πει κάποιος) ... τώρα δεν έχει αίμα!...

Πράγματι... Δεν έχει... Tο αίμα έχει διαχωριστεί απ’ τον «αθλητικό» τομέα του θεάματος· υπάρχει σε άλλους τομείς... Kαταμερισμός λέγεται αυτό.