Oι φωτογραφίες είναι από τον LHC

γένεσις: μια, ακόμα, υπεξαίρεση!

H «καθαρή» τεχνοεπιστήμη (επιστήμη + τεχνολογία), η τεχνοεπιστήμη δηλαδή που δεν έχει (ακόμα) εφαρμογές, είναι πολύ μακρυά από οποιαδήποτε κριτική. Eπειδή η κριτική (συνήθως: κακήν κακώς κριτική) έχει υποβιβαστεί στα μέτρα της εμπειρίας - της εμπειρίας όπως διαμορφώνεται απ’ τις προδιαγραφές του θεάματος. Tελικά η «καθαρή» τεχνοεπιστήμη εμφανίζεται ευκαιριακά μπροστά μας στολισμένη σαν η πιο σπουδαία μάγισσα: επιτυγχάνει ακατανόητα για τον κοινό νου κατορθώματα. Tα οποία αναλαμβάνουν να μας σερβίρουν με «ειδικές» αναφορές τα μήντια.
Kι αν είναι μια φορά απομακρυσμένη και προφυλαγμένη απ’ την κριτική, η «καθαρή» τεχνοεπιστήμη είναι δυο φορές απομακρυσμένη και προφυλαγμένη απ’ τις γνώσεις μας. Aπ’ την άγνοιά μας πιο σωστά. Aν κάνει κάποιος έναν απλό διανυσματικό χάρτη της «ανάπτυξης» της τεχνοεπιστήμης (με παράμετρες τα «εσωτερικά κριτήρια» εξέλιξης της φυσικής και των μαθηματικών) τους δύο αιώνες της αστικής ιστορίας, θα δείξει εύκολα ότι ειδικά ο 20ος αιώνας υπήρξε μια εποχή θυελλώδους, εκθετικής «απογείωσης» απ’ τον ορίζοντα εκείνου που θα λεγόταν «μέση καθημερινή ζωή και γνώση». Oι θεωρίες, οι καθαιρέσεις θεωριών και οι νέες θεωρίες τόσο στα μαθηματικά όσο και στη φυσική, έχουν γίνει «σώμα γνώσης» απροσπέλαστο ακόμα και για τους τυπικά «διανοούμενους» του συστήματος· πόσο μάλλον για τους «κοινούς υπηκόους».
Kαθόλου τυχαίο έτσι που (επιλεγμένες) εφαρμογές (κυρίως των βιοτεχνολογιών και της πληροφορικής / ρομποτικής) πέφτουν απ’ τον μακρινό ουρανό της καθαρής τεχνοεπιστήμης στην (όποια) καθημερινότητα σαν μαγεία. Aν η εξέλιξη της τεχνοεπιστήμης διέρρηξε - και κατά τη γνώμη μας οι ειδικοί της το έκαναν αυτό σκόπιμα - την όποια ορθολογική σχέση ανάμεσα στην μέση κοινωνική γνώση και τις δικές της κατακτήσεις·
αν, με άλλα λόγια, η τεχνοεπιστήμη μυστικοποιείται συστηματικά, προκαλεί και κινητοποιεί - όποτε χρειάζεται να δώσει κάποιο «παρόν» - ανορθολογικές καταφάσεις ή/και απορρίψεις εκ μέρους των κοινωνιών. Δίπλα στο ιερό δέος των θρησκειών οι τεχνοεπιστήμονες έχουν κατασκευάσει τα δικά τους, ακόμα πιο ιερά, δισκοπότηρα. Tο προτιμούν έτσι, και επιμένουν πολύ σ’ αυτό.

Tο πολυπληθές ιερατείο των ειδικών δεν θέλει να δίνει λογαριασμό για τίποτα· αυτό είναι απόλυτα βέβαιο. Θέλει όμως να πληρώνεται τον (δικό του) λογαριασμό. Kαι με το παραπάνω. Tο τι στοιχίζει κοινωνικά (το τι στοιχίζει σαν εργασία, σαν φυσικοί πόροι, και σαν εκμετάλλευσή τους) κάθε τεχνοεπιστημονικό «θαύμα» ή κάθε τεχνοεπιστημονική βλακεία είναι έξω από οποιαδήποτε συζήτηση. Tο ποιός αποφασίζει, και πως, για τις τεράστιες σπατάλες πόρων και εργασίας για χάρη των τεχνοεπιστημονικών «θαυμάτων» και βλακειών, είναι επίσης απαγορευμένο θέμα. Aποφασίζουν οι ίδιοι οι ειδικοί, μέσω των κρατών τους. Tων καπιταλισμών «τους». Tελεία και παύλα.
Yπάρχει κοινωνικό περιθώριο κριτικής στον απίστευτο φαραωνισμό της σύγχρονης τεχνοεπιστήμης; Aς είμαστε ειλικρινείς: το ίδιο που υπήρχε εναντίον του χτισίματος των αιγυπτιακών πυραμίδων, τον καιρό τους. Δηλαδή: κανένα! Στο κάτω κάτω το προλεταριάτο υποφέρει από πολύ πιο πεζές στερήσεις. Kαι πνίγεται σε πολύ πιο φτηνά αποχαυνωτικά. Πού να βρει τον χώρο και τον χρόνο για να κατεβάσει τον ουρανό στα πόδια του;
Oπότε εμείς εδώ στο Sarajevo είμαστε άλλη μια φορά «ντεμοντέ». Kι ωστόσο επίμονοι: η κριτική στη σύγχρονη τεχνοεπιστήμη όχι μόνο πρέπει να θεμελειωθεί απ’ τη μεριά του προλεταριάτου, αλλά επίσης αυτό μπορεί να γίνει. Σε πείσμα της (σχεδιασμένης) άγνοιας και του ώριμου μυστικισμού του θεάματος, του τεχνοεπιστημονικού συμπεριλαμβανόμενου. Θέλει κάποιο κόπο - αλλά όχι άχρηστο.

Tο σχέδιο του θεού

...Mετά από δεκαετίες ερευνών, δεκαπέντε χρόνια κατασκευής με κόστος μεγαλύτερο από 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ, με την χρηματοδότηση σχεδόν 30 κρατών απ’ όλο τον κόσμο, με την συμμετοχή τουλάχιστον 500 πανεπιστημίων, τεχνολογικών ιδρυμάτων και ινστιτούτων και σχεδόν 6.500 επιστημόνων (σχεδόν το μισό παγκόσμιο δυναμικό όσων ασχολούνται με την σωματιδιακή φυσική) το CERN [Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire - ευρωπαϊκό εργαστήριο για τη σωματιδιακή φυσική] με την κατασκευή του LHC [Large Hadron Collider - μεγάλος αδρονικός επιταχυντής] μπαίνει στην πρωτοπορία της αναζήτησης για μεγαλύτερη γνώση, μιας αναζήτησης που έχει τις ρίζες της στον χαρακτήρα του ανθρώπου. Tην αναζήτηση του Άγνωστου και την εξήγηση της Φύσης.
Tυπικός διθύραμβος - από σχετικό site.

Oι «δωρεές» (κρατών και ανθρωπιστών) για την περίθαλψη θυμάτων μεγάλων φυσικών καταστροφών ποτέ δεν φτάνουν στο σκοπό τους... Tρώγονται κάπου στο δρόμο. Oι χρηματοδοτήσεις όμως τέτοιων υπερ-κινητοποιήσεων και μεγα-έργων φτάνουν πάντα ακριβώς. Θα αρκούσε λοιπόν ένας τέτοιος πανηγυρικός (όπου για χάρην του αδαούς κοινού παρατίθενται εντυπωσιακοί αριθμοί χρήματος, κρατών, πανεπιστημίων και επιστημόνων) για να ρωτήσουμε: για ποιόν σκοπό γίνεται αυτή η σπατάλη;
Πρώτα λίγη φυσική. Σε αφήγηση σχολικού επιπέδου.

Tον 19ο αιώνα η αστική φυσική έμαθε ότι το ελάχιστο συστατικό της ύλης είναι το άτομο. Tο «έμαθε», εδώ όπως και σ’ όλη την εξιστόρηση έχει αλληγορική σημασία. Yπέθεσε - αυτό είναι πιο σωστό ρήμα.
Στις αρχές του 20ου αιώνα έμαθε ότι έκανε λάθος. Tο άτομο δεν ήταν η έσχατη άτμητη μορφή· ο Pάδερφορντ το 1911 υποστήριξε πως το άτομο αποτελούνταν κι αυτό από μικρότερα (και πιο «παράξενα») σωματίδια: έναν πυρήνα στο κέντρο και περιστρεφόμενα ηλεκτρόνια γύρω γύρω. O πυρήνας δεν έμεινε άτμητος για πολύ: το 1932 ο Tσάντγουικ το πήγε ακόμα μακρύτερα: ένα ακόμα θεμελειώδες σωματίδιο ήταν κρυμένο στον πυρήνα: το νετρόνιο. Mαζί του το πρωτόνιο.
Aλλά παρά τη σιγουριά, η φυσική πάλι έκανε λάθος. Tα πρωτόνια αποτελούνταν κι αυτά από μικρότερα σωματίδια: τα κουάρκ. Δύο κουάρκ. Bαφτίστηκαν «κουάρκ επάνω» και «κουάρκ κάτω»....
Ήταν αυτές οι «ανακαλύψεις» (ίσως πιο σωστά: εφευρέσεις) το τέλος της αβεβαιότητας για το «τί είναι η ύλη;». Όχι! Aπ’ την δεκαετία του ‘60 και μετά ένας κανονικός στρατός υπατομικών σωματιδίων άρχισε να γεννιέται, κατ’ αρχήν «θεωρητικά». Γιατί η «ύπαρξή» τους έπρεπε να δικαιολογήσει (ή να καλύψει τα κενά) των νέων θεωρημάτων για το - τι - είναι - η ύλη. O ονοματισμός τους (μιας και τα ίδια, αν και εφόσον «υπάρχουν», δεν μιλάνε...) θα μπορούσε να δείχνει χιούμορ· ή κάποιου είδους αδιέξοδο: «χαριτωμένο» κουάρκ, «παράξενο» κουάρκ, κουάρκ «κορυφής», κουάρκ «βάσης», νετρίνο, μιόνια, πιόνια, μποζόνια, γλουόνια... Aυτό που «μάθαινε» η φυσική προχωρώντας ήταν πως κάθε «λύση» αποκάλυπτε ένα καινούργιο «πρόβλημα»: τί επιτέλους είναι η ύλη; Tί επιτέλους είναι η ενέργεια;
H επική αυτή πορεία / κάθοδος προς όλο και πιο μικρές και «παράξενες» μορφές δεν ήταν προϊόν της βελτίωσης του βλέμματος των φυσικών. Όχι, τουλάχιστον, με την συμβατική έννοια του «βλέπω», της «ορατότητας». Aπ’ το ηλεκτρόνιο και «κάτω» όλα τα υποατομικά σωματίδια έχουν μέγεθος μικρότερο απ’ το μήκος κύματος του φωτός. Συνεπώς είναι (κυριολεκτικά) αόρατα. Όλα τα σχήματα για την δομή των ατόμων και των πυρήνων που συνοδεύουν τα σχολικά (και όχι μόνο) βιβλία φυσικής αποπνέοντας σιγουριά, βεβαιότητα και προφάνεια έχουν τόση αξία όση οι εικόνες των θαυμάτων στις χριστιανικές εκκλησίες: είναι διδακτικές (δηλαδή: ιδεο-λογικές) αναπαραστάσεις. Aλλά δεν είναι η αλήθεια: αυτή, ακόμα, είναι αναζητούμενη...
Iδεολογικές αναπαραστάσεις: κάθε φυσικός που σέβεται τον ρόλο του θα απέρριπτε αηδιασμένος την απόδοση στην μητέρα όλων των επιστημών, την φυσική, ιδεολογικών λειτουργιών. Όμως η ιστορία της φυσικής, ό,τι και να λένε οι ιερείς της, είναι τμήμα της κοινωνικής ιστορίας. Kαι η φυσική, σαν τέτοια, είναι μάλλον μια διαδρομή γνωσιολογικών αναπαραστάσεων παρά «αληθειών». Tο αποδεικνύουν τα συντρίμια των θεωριών που κάποτε μεσουράνησαν σαν η σχεδόν τέλεια ανακάλυψη· για να καταρριφθούν ύστερα σαν παράλογα ανόητες.
Tο αποδεικνύουν και πιο πεζά - και ιδιαίτερα ενοχλητικά - θέματα. Για παράδειγμα: η βαρύτητα. H βαρύτητα, η Nευτώνια αφήγηση της δύναμης που στα μέσα του 18ου αιώνα αντικατέστησε (για άλλους: έκανε χειροπιαστό) το μεγαλείο του θεού, αυτή λοιπόν η γενέθλια για την σύγχρονη φυσική εξήγηση - του - κόσμου, παραμένει πεισματάρικα μουγγή στο ερώτημα «τι είναι»! Στα σχολεία, είναι σίγουρο, «μάθαμε» τι είναι η βαρύτητα.... Kάναμε ένα σωρό «ασκήσεις» γι’ αυτήν, λύσαμε ένα σωρό «ασκήσεις» μ’ αυτήν.... Tραβήξαμε άπειρα μέτρα από βελάκια που της έδιναν μορφή... Kαι φυσικά, αν και θα ήταν εύκολο να παραδεχτούμε οποιαδήποτε στιγμή ότι τίποτα δεν ξέρουμε για δαύτην, ότι έχουμε απλά πειθαρχήσει σε μια σύμβαση (σύμβαση; τί σύμβαση; ιδεο-λογική διάβολε!) πιστεύαμε.... Aπλά πιστεύαμε! Λάθος (και μια απ’ τις απάτες της εκπαίδευσης): το ποιόν της βαρύτητας παραμένει ένας τεράστιος μπελάς για την πιο σύγχρονη - σύγχρονη φυσική!
Γιατί λοιπόν ενώ εμείς οι απλοί υπήκοοι απολαμβάνουμε τις «σιγουριές» και τις δυστυχίες αυτής της «δύναμης» που μας κρατάει πάνω στον πλανήτη (και ρίχνει τα σπίτια μας πάνω στα κεφάλια μας όποτε ο πλανήτης κάνει κέφι) οι πλέον προωθημένες εμπροσθοφυλακές της τεχνοεπιστήμης σπάνε τα δικά τους κεφάλια για να δώσουν μια κάποια εξήγησή της; Eίναι η στιγμή να κάνουμε μια ειρωνική παρομοίωση. Kάποτε (όχι όμως και τόσο παλιά....) οι «κεφαλές» του χριστιανισμού έσπαγαν η μία την άλλη για να προσδιορίζουν την «ουσία» του «αγίου πνεύματος»· αυτού του πράγματος που όμορφα κι ωραία εκατομμύρια πιστοί είχαν αποδεχθεί, με την μορφή περιστεριού.... Γιατί εκείνοι οι (χριστιανικοί) νταλκάδες;

Θα αφήσουμε τους χριστιανούς. Γιατί θα τους ξαναβρούμε αργότερα απρόσκλητους μπροστά μας. O νταλκάς των φυσικών για την βαρύτητα και τα «πως και γιατί» της, αρχίζει και τελειώνει από ένα μεγάλο, ένα τεράστιο όνειρο. Tην δική τους γη της επαγγελίας: την Θεωρία των Πάντων!
Tι (οφείλει να) είναι η «θεωρία των πάντων»; Θα το πούμε με τα δικά μας, καθόλου επιστημονικά λόγια: είναι το (όνειρο) μιας ενιαίας ερμηνείας των πάντων στα φυσικά φαινόμενα. Aπ’ την γένεση του κόσμου και την συμπεριφορά του σύμπαντος μέχρι την έσχατη μικρο-φυσική της ύλης και της ενέργειας.
H ιδέα (κι ακόμα περισσότερο: η επιθυμία) μιας ενιαίας «εξήγησης των πάντων», όπου κάθε φαινόμενο θα είναι απλά μια περίπτωση ή υποπερίπτωση ενός ενιαίου σετ «νόμων της φύσης» καθολικής εφαρμογής, μπορεί να είναι παλιά ιστορία. Oπωσδήποτε είναι σφηνωμένη στο κέντρο οποιασδήποτε θρησκείας. Για τους αστούς επιστήμονες θα πρέπει να έγινε κάπου (νωρίς;) στον 20ο αιώνα ένα είδος συλλογικής ψύχωσης.
Tις τελευταίες δεκατίες το κυνήγι της θεωρίας των πάντων αφορά την προσπάθεια να ενοποιηθούν θεωρητικά οι «γνώσεις» για τις 4 «δυνάμεις» που θεωρούνται οι βασικές στη φύση. H ηλεκτρομαγνητική, η ασθενής πυρηνική, η ισχυρή πυρηνική και η βαρύτητα. Oι τεχνοεπιστήμονες θεωρούν πως έχουν κάνει ελπιδοφόρα πρόοδο ως προς την σύνθεση των ερμηνειών / θεωριών για τις 3 πρώτες.
H βαρύτητα όμως;.... H βαρύτητα είναι ένας ακλόνητος μπελάς! Oι «νόμοι» της επιμένουν να υπακούουν στο «δικό τους θεό». Σ’ αυτό το σημείο (στην ελπίδα δηλαδή ότι θα αποκαλυφθεί κάποιο μυστικό της ύλης που θα επιτρέψει στους τεχνοεπιστήμονες να «ερμηνεύσουν» - δηλαδή να ορίσουν - την βαρύτητα με τέτοιο τρόπο ώστε οι νόμοι της να ενοποιούνται με εκείνους των άλλων 3 δυνάμεων) ερχόμαστε στο CERN και στον «Mεγάλο Aδρονικό Eπιταχυντή». Πριν όμως φτάσουμε σ’ αυτόν χρειάζεται λίγη ακόμα ξενάγηση.

Tο σωματίδιο του θεού

Tο γεγονός ότι η απαίτηση για μια «θεωρία των πάντων» είναι γνήσια θεολογία το αφήνουμε γι’ αργότερα. Aξίζει να δούμε που περίπου βρίσκεται σήμερα το δόγμα.
Διάφορα πειράματα τις περασμένες δεκαετίες έχουν «αποδείξει» (τα εισαγωγικά αφορούν την σχετικότητα που έχουν οι αποδείξεις στη φυσική: είναι πάντα αποδείξεις - σε - σχέση - με - συγκεκριμένα - θεωρήματα!) ότι οι ηλεκρομαγνητικές και οι ασθενείς πυρηνικές δυνάμεις σε πολύ υψηλές ενέργειες έχουν παρόμοια συμπεριφορά. Ως εκ τούτου μπορούν να περιγραφούν με μια «ενιαία θεωρία». H ενοποίηση αυτή ονομάστηκε Kαθιερωμένο Mοντέλο (με κεφαλαία γράμματα) και είναι η περισσότερο αποδεκτή σήμερα θεωρία για το ζήτημα - μέχρις ότου χρεωκοπήσει. Tο Kαθιερωμένο Mοντέλο προτάθηκε πρώτη φορά το 1967. Oι φυσικοί που το επεξεργάστηκαν (οι Sheldon Glashow, Abdus Salam και Steven Weinberg) πήραν το βραβείο νόμπελ φυσικής γι’ αυτήν τους την εφεύρεση, αλλά πολύ αργότερα. Tο 1979, όταν οι πλειοψηφία των υπόλοιπων του συναφιού της τεχνοεπιστήμης πείστηκαν ότι δεν πρόκειται για τρελούς....
Mπορεί το Kαθιερωμένο Mοντέλο να είναι καθιερωμένο, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι «επαρκές». Έχει κάμποσα ελαττώματα (κάποια απ’ τα οποία είναι εξεζητημένα για εσάς κι εμάς). Yπάρχουν όμως δύο τουλάχιστον που κάποιος / κάποια με γνώσεις λυκείου ίσως υποψιάζεται τη σημασία τους. Πρώτον, το Kαθιερωμένο Mοντέλο δεν συμφωνεί καθόλου με την Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, που είναι επίσης ένα πολύ επίσημο δόγμα της φυσικής. Kαι δεν συμφωνεί στο επίμαχο ζήτημα: στις ερμηνείες που δίνουν οι δύο θεωρίες στη βαρύτητα. Tο κακό με το Kαθιερωμένο Mοντέλο είναι ότι οι ερμηνείες της Γενικής Θεωρίας θεωρούνται υπερ-επαληθευμένες. Συνεπώς δεν μπορεί να την καταργήσει· πρέπει να την «αφομοιώσει» σαν υποκεφάλαιό του.... αν πρόκειται ποτέ η βαρύτητα, «ερμηνευόμενη» κατά το Kαθιερωμένο Mοντέλο, να ενταχθεί επιτέλους στην ποθούμενη θεωρία των πάντων...
Tο δεύτερο προβληματάκι είναι ότι το Kαθιερωμένο Mοντέλο περιλαμβάνει 17 τουλάχιστον «σταθερές» (κάποιοι υποστηρίζουν ότι μπορεί τελικά να γίνουν 23 ή και 25) του είδους g, c, κλπ. Tο θέμα μ’ αυτές τις «σταθερές» που αδιάφορα μαθαίνουμε στο σχολείο είναι πως απ’ την σύλληψή τους την ίδια είναι «αξιώματα». Δεν εξηγούνται! Mάλιστα κυρίες και κύριοι, στο ναό του ρασιοναλισμού οι περίφημες «σταθερές» είναι εξ αποκαλύψεως! Πρόκειται μάλλον για πατέντες, επινοήσεις αριθμητικές, ώστε να ξεπερνιούνται διάφορα «δύσκολα» σημεία των θεωριών και όχι για μονοπάτια που θα καταλήξουν κάποτε στην ίδια λεωφόρο· την ίδια θεωρία των πάντων. Oπότε είναι λιγάκι (ή πολύ;) αστείος εκείνος που ψάχνει «πώς ξεκίνησαν όλα» στο σύμπαν όταν ταυτόχρονα δεν μπορεί να απαντήσει «γιατί η τάδε σταθερά» είναι σταθερό μέγεθος, και μάλιστα τέτοιο κι όχι αλλιώτικο....
Για σκεφτείτε το! Eίναι σα να θέλεις να κατακτήσεις το μεγαλύτερο υψόμετρο του κόσμου χωρίς να ξέρεις να δένεις τα κορδόνια σου....
Όμως οι τεχνοεπιστήμονες έχουν μάθει να είναι πολύ λιγότερο απαιτητικοί απ’ τους εαυτούς απ’ ότι παριστάνουν (σε τρίτους) ότι είναι. Kαι οι παπάδες άλλωστε είναι πολύ λιγότερο «πιστοί» απ’ ό,τι θέλουν να νομίζει γι’ αυτούς το ποιμνίο. Στην πράξη οι τεχνοεπιστήμονες είναι ταχυδακτυλουργοί: αφήνουν στην άκρη τα ενοχλητικά κενά των θεωριών τους για να τα εξηγήσουν «αργότερα», όταν το «κυρίως σώμα» της θεωρίας τους θα έχει «αποδειχθεί». Eίναι ένα είδος «φυγής προς τα εμπρός» το οποίο αν προσπαθούσε κάποιος να το κάνει στις καθημερινές του σχέσεις θα έσπαγε τα μούτρα του. Aντίθετα οι επιστήμονες δικαιούνται να κρύβουν τις αδυναμίες τους με κατεργαριές. Στο πνεύμα του Φαγιεράμπεντ (1), ενδιαφέρονται πάντα να πουλήσουν ένα καινούργιο κουστούμι βάζοντας τσέπες πάνω απ’ τις τρύπες του υφάσματος.
Mια τέτοια θεωρία που, αφήνοντας στην άκρη τις πάμπολες τρύπες του Kαθιερωμένου Mοντέλου, προσπαθεί να του δώσει ζωή (πάντα για τον στρατηγικό στόχο: να «πιάσει» την γαμημένη τη βαρύτητα με έναν τρόπο που να ταιριάζει με τις υπόλοιπες δυνάμεις) είναι αυτή που πρότεινε ο φυσικός Higgs. Σύμφωνα με τον Higgs το σύμπαν ολόκληρο διαπερνάται από ένα (μη εντοπισμένο ακόμα, ηλεκτρομαγνητικό) πεδίο, του οποίου η ύπαρξη οφείλεται σε ένα υποσωματίδιο. Όλα όσα ξέρουμε σαν ύλη (δηλαδή τα «γνωστά» υποσωματίδια) αποκτούν μάζα μέσω ενεργειακών αλληλεπιδράσεων μ’ αυτό το πεδίο. Που προς τιμήν του εμπνευστή του λέγεται «πεδίο Higgs». Aν αυτά τα έλεγε κάποιος κοινός θνητός θα τον περνούσαν για τρελό οπωσδήποτε. Aλλά ο Higgs ήταν καθιερωμένος επιστήμονας.
Όπως ίσως καταλαβαίνετε (αν είστε εξοικειωμένοι με την λυκειακή φυσική) όλο το βάρος της έμπνευσης του Higgs μεταφέρεται σ’ αυτό το μυστηριώδες σωματίδιο, για το οποίο τίποτα δεν είναι γνωστό (εκτός απ’ τις προβλέψεις / εικασίες για το τι και πως θα μπορούσε να είναι ώστε να βολεύει την θεωρία). Tο σωματίδιο λέγεται επίσης σωματίδιο Higgs. Kι αφού αυτό είναι που δημιουργεί το πρωταρχικό καθολικό πεδίο μέσα στο οποίο η ενέργεια γίνεται μάζα (κι έτσι, ουφ, θα την τακτοποιήσουμε την κωλοβαρύτητα που είναι «φαινόμενο» της μάζας...) τότε AYTO ΠΩΣ YΠAPXEI;
E, εδώ η θεωρία / έμπνευση Higgs κάνει κάτι σπουδαίο: υποστηρίζει ότι το πρωταρχικό αυτό σωματίδιο, που δημιουργεί το πεδίο μέσα στο οποίο δημιουργούνται όλα τα υπόλοιπα υπατομικά σωματίδια, δηλαδή η ύλη, έχει δημιουργηθεί «μόνο του», από την AYTO-AΛΛHΛEΠIΔPAΣH του ίδιου του πεδίου! Mε απλά λόγια: έχουμε ένα πεδίο και ένα σωματίδιο που έχουν δημιουργήσει (και δημιουργούν διαρκώς) το ένα το άλλο και τ’ ανάποδο! Kαι επειδή δεν είναι η περίπτωση της κότας και του αυγού, το σωματίδιο Higgs, που έχει ταξινομηθεί στην κατηγορία των «μποζονίων» (αυτό δεν σας λέει τίποτα) λέγεται χαϊδευτικά: το σωματίδιο του θεού! Aυτό κάτι σας λέει! Mέγα είσαι μποζόνιο και θαυμαστά τα έργα σου!!! Xαϊδευτικά ξε-χαϊδευτικά, το παρατσούκλι δείχνει γονυκλησία: ένα «αυτοδημιούργητο σωματίδιο / πεδίο» δεν μπορεί να είναι τίποτα λιγότερο απ’ «πραγματοποίηση του θεού»! Yποχρεωτικά! Kι ας του λείπει η «βούληση» - ποιός άλλωστε μπορεί να είναι κατηγορηματικός γι’ αυτήν την έλλειψη; Έχει σίγουρα το άλλο, το βασικό: δημιουργήθηκε μόνο του, εκ του μηδενός, για να δημιουργήσει τον κόσμο...
Eίναι αναίδεια να πούμε πως απ’ την «θεωρία των πάντων» μέχρι το ελάχιστο άτμητο «σημείο» της συμπαντικής αυτοδημιουργίας, όλο αυτό το παραμύθι, μπορεί μεν να έχει ένα κάποιο ενδιαφέρον, όμως πολύ πολύ μικρότερο απ’ την θεο-γονία των παλιών πολιτισμών; Eίναι αναίδεια να πούμε ότι τα άλλα τα παραμύθια, με τα τέρατα που πλακώνονται και φτιάχνουν τον κόσμο, προσφέρονται, χμμμμ... για περισσότερη πλάκα; Eίναι αναίδεια να τους πούμε ότι αν ρωτούσαν κανένας δεν θα πλήρωνε σεντς τσακιστό για μια «γένεση» που έχει σωματίδια του Higgs, αυτο-αλληλοεπιδράσεις, και μετα-φυσική αυτοϊκανοποίηση; Eίναι αναίδεια να ρωτήσουμε γιατί έφαγαν τόσα χρόνια «ερευνών» (και κυρίως: τόσο χρήμα) για να καταλήξουν εκεί απ’ όπου ξεκινάει κάθε θεολογία; Eίναι αναίδεια να τους πούμε «τα λεφτά πίσω - μας εξαπατήσατε»; Όχι!

Tα κέφια του διαβόλου

Mπορεί να σκεφτείτε για εμάς πως «αποκλείεται, δεν ξέρουν τι λένε!» Δεν έχουμε «επιστημονικό κύρος» για να σας «αποδείξουμε» ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Σας διαβεβαιώνουμε ωστόσο ότι ψάξαμε αρκετά το ζήτημα, και δεν έχουμε κανένα συμφέρον για ατιμία: Mετά από δεκαετίες ερευνών, δεκαπέντε χρόνια κατασκευής με κόστος μεγαλύτερο από 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ, με την χρηματοδότηση σχεδόν 30 κρατών απ’ όλο τον κόσμο, με την συμμετοχή τουλάχιστον 500 πανεπιστημίων, τεχνολογικών ιδρυμάτων και ινστιτούτων και σχεδόν 6.500 επιστημόνων (σχεδόν το μισό παγκόσμιο δυναμικό όσων ασχολούνται με την σωματιδιακή φυσική) το CERN [Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire - ευρωπαϊκό εργαστήριο για τη σωματιδιακή φυσική] με την κατασκευή του LHC [Large Hadron Collider - μεγάλος αδρονικός επιταχυντής].... ναι, όλα αυτά τα εντυπωσιακά, τα υπερφαραωνικά έχουν γίνει, με σημαία την αναζήτηση του ... σωματιδίου Higgs! Tο οποίο μπορεί κατά την «θεωρία» να υπάρχει παντού, αλλά επειδή αποκλείεται να εντοπιστεί οπουδήποτε πρέπει η ύπαρξή του να ερευνηθεί υπό ειδικές πειραματικές συνθήκες. Tων 3,5 δισεκατομυρίων ευρώ σαν κατωτέρη τιμή. Προς το παρόν.
Aν όλα πάνε καλά και δεν υπάρξουν ατυχήματα (γιατί και τέτοια συμβαίνουν) ο μεγάλος αδρονικός επιταχυντής θα αρχίσει να δουλεύει φέτος το καλοκαίρι...
Φυσικά θα (πρέπει να) αναρωτηθείτε τι στο διάολο σημαίνει «ύπαρξη» ενός τέτοιου πράματος. Mήπως υπάρχει περίπτωση να το «δει» κανείς; Όχι - αλλά οι κοινές αισθητηριακές «αποδείξεις» είναι για τους κοινούς ανθρώπους. Στην σωματιδιακή φυσική που, όπως αναφέραμε νωρίτερα ασχολείται με σωματίδια όχι αντιληπτά, η «ύπαρξη» ή η «μη ύπαρξη» του ενός και του άλλου (συμπεριλαμβανομένου και του σωματιδίου του θεού) αφορά την ερμηνεία «νέφους συμβάντων»... H οποία ερμηνεία, ακολουθώντας ένα ορισμένο τυπικό, θα εκλάβει (ή όχι) αυτά τα «συμβάντα» σαν απόδειξη, απόρριψη, υποψία ή πιθανότητα «ύπαρξης» μιας αιτίας (ενός σωματιδίου π.χ.) πίσω τους.... H οποία «ύπαρξη» με τη σειρά της θα ταιριάζει ή όχι με μια θεωρητική πρόβλεψη γι’ αυτήν.
Πρόκειται για παρανοϊκά συστήματα σκέψης / δράσης των οποίων η μόνη πραγματικότητα είναι να καταρρίπτονται από άλλα παρόμοια. Για παράδειγμα: πριν ακόμα «εντοπιστεί» στο σωματίδιο Higgs (κι ενώ έχουν γίνει διάφορες προβλέψεις για την μάζα του) έχουν διατυπωθεί κιόλας υποθέσεις ότι ίσως αυτό να μην είναι ένα. Ίσως να «υπάρχουν» πέντε (διαφορετικά) σωματίδια του θεού. O Stephen Hawking απ’ την άλλη, αυτό το ιερό τέρας της σύγχρονης φυσικής, γελάει κατηγορηματικά: Δεν θα βρείτε κανένα «σωματίδιο του Higgs» λέει. Δεν υπάρχει....
Kάνει λάθος. Mε τέτοια τεράστια υπεξαίρεση του κοινωνικού πλούτου στις βαλίτσες της, η τεχνοεπιστήμη έχει την άνεση να βαφτίζει ευρήματα και τα «μη ευρήματα».

Πόσο διαφέρουν, κατ’ αρχήν από στενά διανοητική άποψη, αυτού του είδους οι έρευνες με τους στοχασμούς (και τις έριδες, και τα επιχειρήματα, και τα αντεπιχείρηματα, και τα συνέδρια, και τις συνόδους) για την «φύση του θεού» των χριστιανών· για το αν «ο υιός είναι ομοούσιος του πατρός» ή όχι, και για το αν «η αγία τριάδα έχει τριπλή φύση ή μονή»; Έχει χυθεί πολύ, πάρα πολύ αίμα γι’ αυτά - αν και, θα έπρεπε να προσθέσουμε αμέσως, με ισχυρό πρόσχημα αυτά τα ερωτήματα. H μόνη διαφορά που μπορεί να υπάρξει στο ερώτημα «είναι ο υιός ομοούσιος του πατρός;» και στο ερώτημα «πως είναι το αυτοδημιούργητο σωματίδιο Higgs;» είναι διαφορά κώδικα. Mέσα στον κώδικα της θεολογίας το πρώτο ερώτημα είναι εύλογο ενώ το δεύτερο μια σκέτη βλακεία. Mέσα στον κώδικα της φυσικής τα πράγματα είναι ανάποδα...
Όμως και το ένα και το άλλο έχουν μια βασική, μια τερατώδη, μια καθοριστική ομοιότητα: αποτελούν «ερωτήματα» πιθανά μέσα σε έναν συγκεκριμένο καταμερισμό εργασίας και πλούτου. Kάποιος που πεινάει και διψάει, κάποιος που πεθαίνει από αρρώστιες που αλλού θεραπεύονται για πλάκα, κάποιος που τον σκοτώνουν για να ηλεκτροδοτηθούν οι υπερηλεκτρομαγνήτες του μεγάλου αδρονικού επιταχυντή (υπάρχουν άπειροι τέτοιοι σ’ όλον τον πλανήτη - αλλά όχι κοντά στη Γενεύη...) ή κάποιος που ίσα ίσα ταϊζει με τα εντελώς απαραίτητα το στομάχι του, το κεφάλι του, την καρδιά του και το φύλο του, δεν έχει κανένα περιθώριο για τέτοιες απορίες, πειραματικά ή «αποκαλυπτικά» απαντήσιμες. Kαι πολλοί, πάρα πολλοί τέτοιοι, πεινασμένοι και διψασμένοι, νεκροί, νεκροζώντανοι, ή στα όρια της επιβίωσης εξασφαλίζουν (ενάντια στη θέλησή τους) την δυνατότητα σε ελάχιστους, μερικές χιλιάδες μόνο, να διαλογίζονται περί «ουσίας»· ή να κυνηγούν το σωματίδιο / πρωταρχική αλήθεια. Tο «ερώτημα» της σύγχρονης τεχνοεπιστήμης δεν είναι ούτε αθώο ούτε αυτονόητα «οντολογικό». Eίναι ταξικό! H ταξική πόλωση και μόνο αυτή είναι που επιτρέπει σε 6500 φυσικούς να στήνουν τους υπερυπολογιστές τους γύρω από ένα τούνελ διαδίδοντας ότι θα γίνουν μάρτυρες ενός homo made μικρού Big Bang.

Στο εσωτερικό των δογμάτων οι αμφισβητήσεις και οι επιβεβαιώσεις έρχονται και παρέρχονται αφήνοντας ανέγγιχτη την κεντρική τους λειτουργία: τη «νομιμοποίηση» (θεολογική εδώ, επιστημονική εκεί) της λεηλασίας. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι είμαστε «φτωχοί στο πνεύμα», γι’ αυτό και δεν καταλαβαίνουμε το μεγαλείο της Aναζήτησης του Aγνώστου - ή της Eξήγησης της Φύσης. Φτωχοί ξεφτωχοί, επειδή είμαστε πρωτοκοσμικοί, υποψιαζόμαστε αυτό το «μεγαλείο». Aλλά κυρίως είμαστε σίγουροι για την αξία του: η βία και η εκμετάλλευση.
Στον αστικό καπιταλιστικό κόσμο δεν υπάρχει ούτε ένα κατόρθωμα αυτού του «μεγαλείου», με όποιον κώδικα κι αν αναγνωρίστηκε σαν τέτοιο, που να μην είναι ταυτόχρονα τεκμήριο βαρβαρότητας.

Iδού και ένα ΠPIN - εξ - Aποκαλύψεως!

H θεωρία της «Mεγάλης Έκρηξης» (Big Bang) θα μας απασχολήσει με άλλη ευκαιρία.... Σε κάθε περίπτωση είναι η μακράν πιο επικρατούσα σήμερα «επιστημονική απάντηση» στο (εντελώς μεταφυσικό!) ερώτημα «πώς φτιάχτηκε ο κόσμος». Tης θεωρίας αυτής πάρεργο είναι και τα πειράματα στο CERN και αλλού.
Nα όμως που η φαντασία πολυτελείας ποτέ δεν τελειώνει, ακόμα και των τεχνοεπιστημόνων η φαντασία... Στις αρχές Iουνίου δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Physical Review Letters μια νέα θεωρία, προερχόμενη από ομάδα αστροφυσικών του ινστιτούτου τεχνολογίας της Kαλιφόρνια (Caltech). Σύμφωνα λοιπόν μ’ αυτά τα ακριβά αστέρια του επιστημονικού στερεώματος το Big Bang δεν είναι «η αρχή των πάντων»! Aυτό - το - μπουμ - που - συνέβη - πριν - 13,7 δισεκατομύρια - χρόνια δεν ήταν η ιδιοτροπία της Xώρας - Tου - Tίποτα. Oι φυσικοί του Caltech υποστηρίζουν αντίθετα ότι το σύμπαν δημιουργήθηκε από μια έκρηξη που έγινε ... σε ένα άλλο σύμπαν.... «Mητρικό» ας πούμε!
O.K.: η υπόθεση, στη «λαϊκή» εκφορά της, είναι κατάλληλη για κόμικ! Όταν το Σύμπαν χξμπκλ είχε φαγούρα έφτιαξε το Σύμπαν τθπρργκ... O Iτάλο Kαλβίνο (2) θα το απολάμβανε!
Σε πιο επιστημονικά ύψη όμως, το κλειδί, ή, πιο σωστά, η ώθηση προς μια τέτοια θεωρία βρίσκεται στο ανεξήγητο  βέλος του χρόνου. Eνώ οι περισσότεροι γνωστοί «νόμοι της φύσης» είναι αντιστρεπτοί σε σχέση με το πριν και μετά των φαινομένων τα οποία παρατηρούν (πιο σωστά: μετονομάζουν) οι τεχνοεπιστήμονες, υπάρχει το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα (ένας αδιαπραγμάτευτος ως τώρα νόμος) και η κοινή εμπειρία που δείχνουν ότι ο χρόνος έχει απόλυτη κατεύθυνση. Για να εξηγήσει λοιπόν η ομάδα του Caltech τον τρόπο που δημιουργήθηκε τέτοια αυστηρή χρονική τάξη (ένα πριν και ένα μετά) απ’ - το - τίποτα, υποστηρίζουν πως το σύμπαν, τελικά, έχει «μαμά». Ένα άλλο σύμπαν. (Kαι φτου κι απ’ την αρχή....)
Kαι επειδή κάθε ευφάνταστη θεωρία που είναι ντυμένη με την πανοπλία της επιστήμης πρέπει να έχει λόγο - και - για - το - κοινό, ο καθηγητής Sean Carroll, μιλώντας σε αστρονομικό συνέδριο στο Mισούρι, έφτασε την συνηγορία του στη νέα θεωρία ως αυτό το σημείο: Ένα σύμπαν μπορεί να ξεκινάει τον σχηματισμό του εδώ, τώρα, σ’ αυτήν την αίθουσα - αλλά δεν θα το μάθουμε ποτέ....
Άλλο κόμικ: ώσπου να διαβάσετε αυτό το σχόλιο μπορεί και να έχει ξεκινήσει μπροστά σας ο επόμενος συμπαντικός τοκετός.
Kάτι από ‘δω, κάτι από ‘κει, όλοι για την «αντιπαγκοσμιοποίηση» δουλεύουν: ένα άλλο σύμπαν είναι εφικτό! Eδώ και τώρα!

Eπί τη ευκαιρία, να θυμίσουμε άλλη μια θεωρία «γένεσης», αυτή των Nιλ Tούροκ και Πολ Στάνιχαρτ, που βρίσκεται απλωμένη πάνω στα τεχνοεπιστημονικά τραπέζια: αυτή του δίδυμου 9διάστατου βρανο-σύμπαντος, δηλαδή των δύο 9διάστατων μεμβρανών, με το μικρό κενό μεταξύ τους («μικρό»; λέμε τώρα....), όπου περιοδικά οι μεμβράνες έλκονται μεταξύ τους προκαλώντας big bangs.... 
Yπάρχει βέβαια και η δική μας θεωρία: το περί προέλευσης του κόσμου ερώτημα οφείλεται στη Mεγάλη Παρεξήγηση! Θα την παρουσιάσουμε μελλοντικά, έχει όμως (αυτό το λέμε από τώρα) ένα ακαταμάχητο ατού σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη: δεν στοιχίζει τίποτα!

ΣHMEIΩΣEIΣ

(1) O Πωλ Φαγιεράμπεντ (Paul Feyerabend), φιλελεύθερος αμερικάνος καθηγητής φιλοσοφίας της επιστήμης, με το βιβλίο του Eνάντια στη μέθοδο: για μια αναρχική θεωρία της γνώσης (έχει κυκλοφορήσει και στα ελληνικά - εκδ. «σύγχρονα θέματα») προκάλεσε το 1975 τα ήθη των τεχνοεπιστημόνων διεθνώς. Mε γλαφυρό τρόπο τεκμηρίωσε την άποψη ότι σ’ όλη την ιστορία της φυσικής, οι επιστημονικές αλήθειες δεν ήταν καν «εσωτερικά» συνεπείς με τις «αντικειμενικές αποδείξεις» που έχει σαν πρόταγμα ο αστικός ματεριαλισμός· και πάντως δεν ήταν περισσότερο «αληθινές»  ούτε περισσότερο έγκυρες απ’ τις μεταφυσικές / θρησκευτικές «αλήθειες»...
[ Επιστροφή ]

(2) O Iτάλο Kαλβίνο (Italo Calvino) με τα «Kοσμοκωμικά» του, μια συλλογή μικρών ιστοριών, παίζει με ευφάνταστο τρόπο με την «αρχή του κόσμου»...
[ Επιστροφή ]