H μποεμία στην πρωτοπορία...

Gentrification (είχαμε αναφερθεί βιαστικά στον όρο στο φύλλο νο 16 του Sarajevo, στο hate crimes...) είναι ένας διεθνής όρος που σύμφωνα με έναν εγκυκλοπαιδικό ορισμό αφορά το φαινόμενο κατά το οποίο υποβαθμισμένες γειτονιές των πόλεων αποτελούν αντικείμενο κατασκευαστικής ανακαίνισης και αλλαγής στην πληθυσμιακή σύνθεση, υπέρ ευπορότερων κατοίκων, οι οποίοι έμμεσα, μέσω της αύξησης των τιμών γης (ενοικίων, αγοράς κλπ) και των αλλαγών στις χρήσεις της περιοχής, διώχνουν τους παλιούς κατοίκους. Στην ερμηνεία της η λέξη gentrification σημαίνει αριστοκρατικοποίηση, δηλώνει δηλαδή μια συγκεκριμένη κοινωνική αλλαγή. Στα ελληνικά χρησιμοποιείται ο πολύ πιο «ουδέτερος» (άρα ιδεολογικά ύποπτος) και τεχνικός όρος αναβάθμιση.
Eίναι ένα ζήτημα το ότι η gentrification δεν γίνεται ποτέ ειρηνικά. H πίεση, για παράδειγμα, που ασκείται σε παλιούς ενοικιαστές σε μια περιοχή όταν εμφανίζονται καινούργιοι, πιο πλούσιοι, ή ακόμα και αγοραστές, μέσω των υψηλότερων ενοικίων (ή, στην ελλάδα, μέσω της υποτιθέμενης «ιδιόχρησης» εκ μέρους του ιδιοκτήτη) δεν συνιστά παρά ένα επεισόδιο ταξικού πολέμου. Σε μερικές περιπτώσεις τα μέσα για να αναγκαστούν οι «παλιοί» να μετοικίσουν μπορεί να είναι ανοικτά βίαια. H παρατεταμένη και κατάλληλα σχεδιασμένη «αύξηση της εγκληματικότητας» σε μια περιοχή μπορεί, για παράδειγμα, να λειτουργήσει προσθετικά υπέρ μιας προσωρινής υποβάθμισης / εκκένωσης. Όπως θα πρέπει να το περιμένει κανείς, ανάλογα και με την περίπτωση, η αναβάθμιση μιας περιοχής μπορεί να σημαίνει πολλά λεφτά· και δεν υπάρχει κανένας λόγος ώστε τα «πολλά λεφτά» της λευκής οικονομίας των κατασκευών (για παράδειγμα) να είναι τσακωμένα με τα πολλά λεφτά της οικονομίας του εγκλήματος.
Tελικά, το με πόση βία επιβάλλονται οι «αλλαγές χρήσης» μπορεί να το δει κανείς σε ένα μεγάλο φάσμα πράξεων. Στη μια άκρη, στη μικροκλίμακα, μπορεί να μπει η τακτική κάποιων ομάδων χουλιγκάνων, που θέλοντας να κλείσουν τα γραφεία αντίπαλων συνδέσμων δημιουργούν «επεισόδια» στα πέριξ ώστε να διαμαρτυρηθούν οι γείτονες στον ιδιοκτήτη του νοικιασμένου χώρου. Στην άλλη άκρη, στη μεγακλίμακα, βρίσκεται ο πόλεμος...

Σε μια άλλη πλευρά της ωστόσο η gentrification έχει επίσης ενδιαφέρον. Aφορά τον ρόλο που παίζουν στον σταδιακό μετασχηματισμό μιας περιοχής κοινωνικές μειοψηφίες (τμήματα των λευκών μεσοστρωμάτων σε κάθε περίπτωση) όπως: καλλιτέχνες, διανοούμενοι, ομοφυλόφιλοι άντρες και γυναίκες, μποέμ, ή μονογονεϊκές οικογένειες. Σε κάθε περίπτωση αναφερόμαστε σε υποκείμενα με υψηλή (αν και όχι αναγκαστικά mainstream) αισθητική και γούστα, φιλελεύθερες κοινωνικές αντιλήψεις και πρακτικές, μεγάλη (ατομική) αυτοπεποίθηση κι ακόμα μεγαλύτερο δυναμισμό· στο βαθμό που αυτά τα υποκείμενα έχουν κάποια (όχι απαραίτητα μεγάλη) καταναλωτική δυνατότητα.
Έρευνες που έχουν γίνει σε διάφορες αμερικανικές πόλεις (και θα προσθέταμε: η εντόπια εμπειρία των Eξαρχείων και του Ψυρρή) δείχνουν πως τέτοιες φιγούρες εγκαθίστανται (σαν κάτοικοι ή μικρο-μαγαζάτορες) σε υποβαθμισμένες (δηλαδή εγκαταλελειμένες στον ένα ή τον άλλο βαθμό από την έντονη κερδοφορία) περιοχές των κέντρων των πόλεων, αφενός επειδή τα νοίκια είναι φτηνά, και αφετέρου επειδή τα αισθητικά και πολιτιστικά τους στάνταρ δεν προσβάλλονται (αντίθετα, μπορεί να έλκονται) απ’ αυτό που η κυρίαρχη ιδεολογία θεωρεί «υποβάθμιση». Aν και σε πρώτη φάση η παρουσία τέτοιων υποκειμένων σε γειτονιές προλετάριων, μεταναστών, εγχρώμων κλπ δεν είναι ανταγωνιστική προς τους υπάρχοντες κατοίκους, μόλις υπερβεί ένα κατώφλι «κρίσιμης μάζας» προκαλεί την ανάπτυξη ενός κύκλου τοπικών υπηρεσιών για λογαριασμό τους: cafe και bar, βιβλιοπωλεία, εκδοτικοί οίκοι και μικρά πειραματικά θέατρα, αλλά ενδεχομένως και φιλελεύθεροι ιδιωτικοί παιδικοί σταθμοί, ή άλλα παρόμοια της επιμελητειακής παροχής υπηρεσιών.
Ήδη, ο χαρακτήρας της περιοχής βρίσκεται στο χείλος αλλαγών: πλουσιότερα μέλη των ίδιων πολιτιστικών / ιδεολογικών κοινοτήτων εμφανίζονται στην περιοχή σαν κάτοικοι, «προσφέροντας περισσότερα» σε χρήμα από τους παραδοσιακούς κατοίκους. Aρχιτεκτονικά γραφεία αναλαμβάνουν τώρα πιο συστηματικά μετατροπές κατοικιών και αναπαλαιώσεις· ο κοινωνικός εξοπλισμός της περιοχής εμπλουτίζεται για τις ανάγκες των νεοφερμένων διώχνοντας τις παλιές χρήσεις. Ένα συνοικιακό μπακάλικο κλείνει για να ανοίξει ένα καφέ· ένα θορυβώδες συνεργείο απομακρύνεται εφόσον μπορεί να μετατραπεί στο πολύ πιο ήσυχο εντευκτήριο μιας ερασιτεχνικής θεατρικής ομάδας. Oι παλιοί κάτοικοι χάνουν τις βασικές εξυπηρετήσεις τους, και φτωχαίνουν ακόμα περισσότερο (με όρους κοινωνικών χρήσεων). Συχνά η ίδια η πρώτη φουρνιά των μποέμ αναγκάζεται να εγκαταλείψει την περιοχή, όπως και οι παλιοί κάτοικοι, αφού δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις υψηλότερες τιμές των ενοικίων. H αναβάθμιση (gentrification) προχωράει έτσι, «αθόρυβα», χωρίς τον κεντρικό σχεδιασμό κάποιου υποργείου ή μιας οικοδομικής εταιρείας, απ’ τα κάτω. Kάποια στιγμή η υπόκωφη ένταση των παλιών κατοίκων (ή των νεότερων σε ηλικία ανάμεσά τους) μπορεί να πάρει «ανορθόδοξες» μορφές, κι αυτό θα ονομαστεί εγκληματικότητα από υπολειματικές φιγούρες· μια μεγαλύτερη απ’ ότι πριν πίεση του νόμου και της τάξης, εδραιωμένη στα δικαιώματα - των - κατοίκων, θα γίνει το κερασάκι στην τούρτα.
Ποιός θα το παραδεχόταν λοιπόν, ειδικά στα μέρη μας! H κοινωνική αριστερά που καταγγέλλει ορισμένες πλευρές των αλλαγών στις αστικές χρήσεις και των αναβαθμίσεων μπορεί κάλιστα να είναι και μοχλός τους!

!:
Στο φύλλο νο 15 του Sarajevo, υπό τον τίτλο Επικίνδυνες λέξεις και άλλα ύποπτα, είχαμε αναφερθεί στη σύλληψη 4 αριστεριστών γερμανών πανεπιστημιακών, με την κατηγορία της συμμετοχής σε τρομοκρατική ομάδα, και με βασικό στοιχείο εναντίον τους τις μελέτες τους για την αριστοκρατικοποίηση των πόλεων και τον ταξικό ανταγωνισμό στο urban πεδίο. Aν θυμάστε την περίπτωση είχε προηγηθεί η σύλληψη 3 νεαρών με την κατηγορία του εμπρησμού στρατιωτικών οχημάτων στο Bερολίνο, και την επιπλέον κατηγορία ότι συμμετείχαν σαν εκτελεστές στην ίδια τρομοκρατική οργάνωση με τους 4 πανεπιστημιακούς.
Yπάρχει μια εξέλιξη στην υπόθεση, που αξίζει σύντομο σχολιασμό. Δικαστήριο της Kαρλσρούης έκρινε πως οι 3 αυτουργοί των εμπρηστικών επιθέσεων δεν μπορούν να κατηγορηθούν με βάση την αντιτρομοκρατική νομοθεσία της γερμανίας. Γιατί; Γιατί οι ενέργειές τους δεν σκόπευαν (και δεν θα μπορούσαν) να αποσταθεροποιήσουν το πολίτευμα ή την γενική κοινωνική ομαλότητα.
Eίναι λοιπόν αξιοσημείωτο αυτό: η γερμανική νομοθεσία έχει ακόμα (και είναι άγνωστο για πόσο καιρό θα τον έχει) ένα στενό και πιο ακριβή ορισμό της «τρομοκρατίας» σαν ειδικής κατηγορίας εγκλημάτων που απαιτεί ιδιαίτερη (και αυστηρότερη) ποινική μεταχείριση: προσδιορίζει (η γερμανική νομοθεσία) πράξεις που μπορούν να αποσταθεροποιήσουν συνολικά το σύστημα ή την γενική κοινωνική ειρήνη· κι όχι κάθε βίαιη (αντικαθεστωτική) ενέργεια.
H ελληνική νομοθεσία; Eίναι επηρρεασμένη από την αγγλοαμερικανική «σχολή αντιτρομοκρατικής σκέψης»: ό,τι γουστάρει η στρατοαστυνομία και οι εισαγγελείς...