Τόσο οι υπερασπιστές όσο και οι εχθροί της κουβανικής επανάστασης (μετά τον θάνατο του Κάστρο) το παρέλειψαν. Το έδαφος του νησιού έχει πάνω του το πιο διάσημο κάτεργο του πλανήτη: τις φυλακές μέσα στην αμερικανική ναυτική βάση του κόλπου του Guantanamo, στα νοτιοανατολικά του νησιού. Αυτή καθ’ εαυτή η ύπαρξη αμερικανικής βάσης στην κούβα ακόμα και μετά την νίκη της επανάστασης (κι ως σήμερα) δεν αναφέρεται ποτέ. Ούτε, φυσικά, το γεγονός ότι το κάτεργο βρίσκεται μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα δρόμο νότια της Αβάνα. Λες και αυτό το κολαστήριο είναι σε κάποιον “μη τόπο”.
Οι αμερικάνοι έχουν αυτή τη βάση απ’ το 1903, μετά τον αμερικανο-ισπανικό πόλεμο· πρόκειται για την παλιότερη “εξωχώρια” βάση των ηπα σ’ όλον τον κόσμο. Το ενδιαφέρον είναι ότι δημιουργήθηκε μετά από συμφωνία της Ουάσιγκτον με την τότε κουβανική κυβέρνηση, χωρίς χρονικό όριο, αλλά με την ρητή δέσμευση των ηπα ότι “αναγνωρίζουν την κυριότητα του κουβανικού κράτους” πάνω στην έκταση της βάσης (σήμερα 120 τετραγωνικά χιλιόμετρα).
Ως το 1959 οι ηπα πλήρωναν ένα “νοίκι” στην Αβάνα. Ξεκίνησε στα 2.000 δολάρια το χρόνο το 1903, και το 1934 έγινε 4.085 - σε ανάλογη ποσότητα χρυσού. Απ’ το 1959 και μετά η επαναστατική κυβέρνηση της κούβας αρνήθηκε αυτήν την πληρωμή, ζητώντας την επιστροφή της βάσης. Αυτό δεν έγινε. Όπως ποτέ οι επαναστάτες δεν διανοήθηκαν να καταλάβουν την βάση με τα όπλα· ούτε στην διάρκεια της οργανωμένης και υποστηριγμένης απ’ τις ηπα “απόβασης στον κόλπο των χοίρων” τον Απρίλη του 1961.
Αυτή η παράξενη συνύπαρξη συνεχίστηκε και μετά την “κρίση των πυραύλων” το 1962. Για την Αβάνα η μέθοδος “διαχωρισμού” απέναντι στην αμερικανική στρατιωτική παρουσία στο κουβανικό έδαφος ήταν οι καταγγελίες στον οηε “για παραβίαση της εδαφικής ακεραιότητας”. Απ’ τις αρχές του 2002, η ναυτική βάση έγινε τόπος μαρτυρίου (η λέξη χωρίς υπερβολή) για πάνω από 770 αιχμάλωτους, τους οποίους η Ουάσιγκτον ονόμαζε “μαχητές του εχθρού” αλλά οι υπουργοί της (κατ’ ιδίαν) παραδέχονταν ότι είναι στην πλειοψηφία τους άσχετοι.
Παρότι το “καθεστώς λειτουργίας” του κολαστηρίου του Guantanamo (έξω απ’ τα ισχύοντα στις ηπα, έξω απ’ τις συνθήκες της Γενεύης, έξω από οποιαδήποτε νομική προστασία των αιχμαλώτων) έγιναν γρήγορα γνωστές, και παρότι από ένα σημείο και μετά άρχισαν να γίνονται γνωστά και τα βασανιστήρια και οι αυτοκτονίες αιχμαλώτων, το κουβανικό καθεστώς δεν ήταν εκείνο που έκανε το ζήτημα, μ’ επιμονή, “διεθνές θέμα”. Οι Κάστρο προτίμησαν την (σιωπηλή) αποδοχή των δεδομένων και των τετελεσμένων, μένοντας μόνο σε διπλωματικές διαμαρτυρίες στον οηε...
Θα μπορούσε η κούβα να κάνει κάτι περισσότερο; Από πρακτική άποψη όχι - εκτός, προφανώς, από πόλεμο με τις ηπα... Σημειώνουμε ωστόσο δύσθυμα ότι σαν κράτος - μέλος του οηε, με σοβαρούς δεσμούς με άλλα κράτη στον πλανήτη (που πάει να πει: σαν μια καθιερωμένη και διεθνώς αναγνωρισμένη οντότητα) θα μπορούσε να έχει κάνει περισσότερα στην απονομιμοποίηση του κάτεργου και, ενδεχομένως της ίδιας της ύπαρξης της βάσης. Τυπικά, παρότι δεν δέχτηκε κανένα “νοίκι” μετά την επανάσταση, παραμένει ο νόμιμος ιδιοκτήτης της έκτασης, και μάλιστα με τις υπογραφές κάποιας (τότε) αμερικανικής κυβέρνησης.
Οπωσδήποτε δεν είχε και δεν έχει το κουβανικό καθεστώς καμία ευθύνη για το τι κάνουν οι αμερικάνοι, έστω κι αν αυτό συμβαίνει σε μια βάση τους στην κούβα. Υπάρχει ωστόσο μια ισχυρή ηθική διάσταση στο ζήτημα, ειδικά για ένα καθεστώς που προέκυψε από επανάσταση εναντίον μιας αμερικανο-υποστηριζόμενης χούντας και υπέφερε πολλά απ’ την “πίεση” της Ουάσιγκτον. Θα μπορούσε, σα να λέμε, να έχει ρίξει το βάρος και την επιρροή του (το κουβανικό καθεστώς) υπέρ μιας παγκόσμιας κινητοποίησης κατά του συγκεκριμένου κάτεργου, και όλων των υπόλοιπων (όσων έχουν γίνει γνωστά). Απ’ την άλλη μεριά δεν φταίει που τέτοια κινητοποίηση δεν έγινε...
Πριν την επανάσταση έλεγαν για την κούβα (και την κοινωνική και πολιτική κατάσταση εκεί): τόσο κοντά στην αμερική, τόσο μακριά απ’ τον θεό. Εννοώντας και με τα δύο μαζί “εδώ δεν υπάρχει δικαιοσύνη”... Μετά την επανάσταση, και ειδικά τα τελευταία 15 χρόνια, έμειναν κάμποσα τετραγωνικά χιλιόμετρα κουβανικού εδάφους για τα οποία ισχύει το ίδιο.
Τόσο κοντά, τόσο μακρυά...
