Ο φθονερός και δόλιος isis θέλει να φτιάξει ένα χαλιφάτο. Έχει δημοσιοποιήσει και χάρτες αυτού του ισλαμικού κράτους· το λιγότερο φιλόδοξους. Χάρτες φτιάχνουν κι άλλοι, για περίπου τις ίδιες περιοχές του κόσμου. Πρωτοκοσμικές ιδέες. Άλλοτε τους δημοσιοποιούν, άλλοτε όχι. Αν έχει κανείς το κουράγιο (ή την πολυτέλεια, όπως εμείς εδώ) να στέκεται κάπως μακρυά, η χαρτογραφία της μέσης ανατολής είναι ένα απ’ τα γεωπολιτικά “συμπτώματα” της γενικής αλλαγής καπιταλιστικού παραδείγματος. Ειδικά της σταδιακής ενεργειακής απεμπλοκής του καπιταλιστικού κόσμου (σίγουρα του πιο αναπτυγμένου μέρους του) απ’ το πετρέλαιο.
Μια ειδική εκδοχή “πίστης” στον προφήτη Μωάμεθ λοιπόν, ο ουαχαβιτισμός, που εκπορεύεται απ’ το υπό κατάρρευση νο 1 πετρελαιοπαραγωγό κράτος της αραβικής χερσονήσου (το βασίλειο των Σαούντ) εμφανίζεται να σχεδιάζει τον χάρτη μιας εκτεταμένης κρατικής επικράτειας. Όμως τα κράτη δεν γεννιούνται “έτσι”. Και σε καμμία περίπτωση δεν γεννιούνται χωρίς - την - άδεια - των - ανωτέρων. Η ιστορία της κρατογέννεσης στη μέση ανατολή είναι διδακτική, και επιπλέον είναι βασικό μέρος της (δυτικής) καπιταλιστικής ιστορίας του 20ου αιώνα.
Είναι απαραίτητο να την ξέρουμε, έστω στις βασικές της γραμμές. Γιατί μπορεί να φανταζόμαστε ότι ζούμε σε άλλον πλανήτη (σε σχέση μ’ αυτούς τους δήθεν “απολίτιστους” σύριους, ιρακινούς, παλαιστίνιους, αιγύπτιους ή λύβιους) αλλά στη (γεωγραφική) πραγματικότητα ζούμε μαζί τους. Δίπλα τους. Κι όπως θα δούμε βιαστικά στη συνέχεια ένα καλό (ίσως το μεγαλύτερο...) κομμάτι της διεθνούς γεωπολιτικής αξίας του ελληνικού οικοπέδου, στη διάρκεια του 20ου αιώνα, οφειλόταν στις δικές τους “τύχες”...
Sykes - Picot: μια ιμπεριαλιστική συμφωνία, ένας ιμπεριαλιστικός αιώνας
Στις 14 του περασμένου Μάη (2016) το αγγλικό καθεστωτικό περιοδικό economist δημοσιοποίησε μια “επετειακή” αναφορά που ενώ αναφέρεται σε γεγονότα ποτισμένα με το αίμα εκατοντάδων χιλιάδων αράβων, φροντίζει, με ιμπεριαλιστική ορθότητα (!!!) να ξεπλύνει τον πρώτο κόσμο γενικά (και το Λονδίνο ειδικά) από κάθε έγκλημα. Κάτω απ’ τον τίτλο The war within και τον υπότιτλο η Ευρώπη και η Αμερική έκαναν λάθη, αλλά η μιζέρια του Αραβικού κόσμου έχει προκληθεί κυρίως από τις δικές του αποτυχίες το άρθρο έγραφε (αποσπάσμα):
Όταν ο sir Mark Sykes και ο Francois Georges-Picot χάραζαν τις γραμμές τους στον χάρτη του Λεβάντε για να μοιραστούν την Οθωμανική αυτοκρατορία, τον Μάη του 1916, στην κορύφωση του Α παγκόσμιου πολέμου, δύσκολα θα μπορούσαν να φανταστούν το χάος που θα προκαλούσαν: έναν αιώνα ιμπεριαλιστικών προδοσιών και Αραβικής οργής· αστάθεια και πραξικοπήματα· πόλεμοι, προσφυγιά, κατάληψη εδαφών και αποτυχημένες ειρηνευτικές προσπάθειες στην Παλαιστίνη· και σχεδόν παντού καταπίεση, ριζοσπαστισμός και τρομοκρατία.
Στη διάρκεια της ευφορίας των εξεγέρσεων του 2011, όταν ανατρέπονταν ο ένας μετά τον άλλο οι μισητοί “αυτοκράτορες” στον αραβικό κόσμο, έμοιαζε σαν οι ΄Άραβες να στρέφονταν επιτέλους προς την δημοκρατία. Αντί γι’ αυτό η κατάσταση είναι ακόμα πιο σκοτεινή παρά ποτέ. Κάτω απ’ τον Abdel-Fattah al-Sisi, η Αίγυπτος έχει καταστραφεί ακόμα περισσότερο απ’ ότι υπό την εξουσία του ανατραπέντα δικτάτορα Hosni Mubarak. Το κράτος έχει διαλυθεί στο Ιράκ, στη Συρία, στη Λιβύη και στην Υεμένη. Εμφύλιοι πόλεμοι έχουν ξεσπάσει και ο σεχταρισμός καλά κρατεί, τρεφόμενος απ’ την σύγκρουση μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας. Το τζιχαντιστικό “χαλιφάτο” του Ισλαμικού Κράτους, αυτή η πρωτόγονη έκφραση της σουνιτικής οργής, επεκτείνεται σε άλλα μέρη του Αραβικού κόσμου.
Ζοφερά όλα αυτά, αλλά μπορούν ακόμα χειρότερα. Εάν ο εμφύλιος πόλεμος στο Λίβανο, απ’ το 1975 ως το 1990, μπορεί να είναι μέτρο, ο εμφύλιος στη Συρία έχει μπροστά του πολλά χρόνια. Άλλα σημεία μπορεί να προχωρήσουν επί τα χείρω. Η Αλγερία αντιμετωπίζει μια κρίση ηγεσίας· η εξέγερση στο Σινά μπορεί να επεκταθεί στην κυρίως Αίγυπτο· το Ισραήλ μπορεί να συρθεί σε πολέμους στα σύνορά του· οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου αποσταθεροποιούν τα κράτη του Κόλπου· και η με μεσάζοντες σύγκρουση μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν μπορεί να εξελιχθεί σε απευθείας πόλεμο.
Όλα αυτά είναι πολύ λιγότερο μια σύγκρουση πολιτισμών όσο ένας πόλεμος στο εσωτερικό του Αραβικού πολιτισμού. Οι απ’ έξω δεν μπορούν να διορθώσουν τα προβλήματα· αν και οι πράξεις τους μπορούν να συμβάλουν είτε στην βελτίωση είτε στην επιδείνωση της κατάστασης. Πρώτα και κύρια, οι συμφωνίες πρέπει να γίνουν απ’ τους Άραβες τους ίδιους.
...
Αυτή είναι μια “κάτοψη” της ευρύτερης μέσης Ανατολής φτιαγμένη με την τέχνη της καθεστωτικής δημαγωγίας (υψηλή τέχνη αν μιλάμε για μεγάφωνα όπως ο economist...) έτσι ώστε να κρύβεται η αλήθεια ότι η τωρινή “μιζέρια και δυστυχία” του αραβικού κόσμου είναι, σε μεγάλο βαθμό, άμεσο αποτέλεσμα της τωρινής ιμπεριαλιστικής διαχείρισής, μ’ όλες τις εσωτερικές αντιθέσεις μεταξύ διαφορετικών ιμπεριαλισμών. Ένα παράδειγμα, μόνο, αρκεί: ο φασιστοκαραβανάς Σίσι δεν θα έμενε ούτε μια ώρα στον αιγυπτιακό θρόνο του αν δεν τον στήριζαν (φανερά ή κρυφά έχει δευτερεύουσα σημασία) όλες οι ιμπεριαλιστικές πρωτεύουσες του καπιταλιστικού βορρά, απ’ την Ουάσιγκτον μέχρι την Μόσχα και, φυσικά, οι ευρωπαϊκές (με την εξαίρεση, ίσως, του Βερολίνου). Τι θα μπορούσε να κάνει ένα δικτάτορας σε ένα οικονομικά χρεωκοπημένο κράτος αν οι “δημοκράτες” πρωτοκοσμικοί του έκοβαν κάθε παροχή, κάθε στρατιωτική βοήθεια, κάθε αναγνώριση; Τίποτα...
Η δήθεν “καλοπροαίρετη”, λοιπόν, προσέγγιση, του είδους βγάλτε τα πέρα μόνοι σας είναι εντελώς ψευδής. Οι εξεγερμένοι της τόσο σύντομης “αραβικής άνοιξης”, το 2011, ήταν πράγματι μόνοι τους, παρότι εκ των υστέρων διάφοροι πρωτοκοσμικοί αρτζέντηδες προσπάθησαν να τους εμφανίσουν σαν ενεργούμενα και πράκτορες της δύσης... Ήταν εντελώς μόνοι τους και παρατημένοι ακόμα και απ’ τους πρωτοκοσμικούς “δημοκράτες” της αριστεράς (οι ντόπιοι είχαν απλά το θράσος να ονομάσουν “πλατεία Ταχρίρ” την χειραγωγημένη μικροαστική παραζάλη τους στο Σύνταγμα). Αν επρόκειτο να μείνουν “μόνοι τους” και στη συνέχεια, χωρίς οι πρωτοκοσμικοί ιμπεριαλισμοί (και οι συνεταίροι τους στη μέση ανατολή, δηλαδή το ισραήλ, η σαουδική αραβία, τα υπόλοιπα εμιράτα) να βάλουν το χέρι τους για να αποφύγουν τα χειρότερα, ίσως να τα είχαν καταφέρει.
Όχι, λοιπόν. Αυτό που συμβαίνει εδώ και λίγα χρόνια στον αραβικό κόσμο, δεν οφείλεται στις “αποτυχίες” των αράβων πληβείων. Οφείλεται σε μεθοδεύσεις που είναι εγγόνια ή δισέγγονα εκείνης της συμφωνίας, πριν έναν αιώνα. Της Sykes Picot agreement...
Στο σχετικό λήμμα στην wikipedia μπορεί κανείς να διαβάσει:
Η “συμφωνία Sykes - Picot”, επίσημα γνωστή σαν η “συμφωνία για την Μικρά Ασία”, ήταν μια μυστική συμφωνία ανάμεσα στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Γαλλία, με την συναίνεση της Ρωσικής αυτοκρατορίας. Η συμφωνία ξεκαθάριζε τις σφαίρες ελέγχου στη νοτιοδυτική ασία. Η συμφωνία βασιζόταν στην προϋπόθεση ότι η “τριπλή συμμαχία” (Entente) θα νικούσε την Οθωμανική αυτοκρατορία, στη διάρκεια του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Οι διαπραγματεύσεις για την συμφωνία έγιναν απ’ το Νοέμβρη του 1915 ως τον Μάρτη του 1916, και υπογράφτηκε στις 16 Μάη του 1916. Η μυστική μοιρασιά δημοσιοποιήθηκε απ’ την Izvestia και την Pravda στις 23 Νοέμβρη του 1917 [1Παρότι εκπρόσωποι του τσάρου δεν συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις, οι άλλοι δύο εταίροι της συμφωνίας προέβλεπαν τα “κομμάτια” που θα έπαιρνε η ρωσική αυτοκρατορία. Η νικηφόρα επανάσταση των μπολσεβίκων ανέτρεψε τα δεδομένα σε ότι αφορούσε την ρωσική συμμετοχή, και έσπασε την μυστικότητα: οι μπολσεβίκοι, αποφασισμένοι αντιϊμπεριαλιστές τότε, βρήκαν και κοινοποίησαν την συμφωνία Sykes - Picot. Αυτή η δημοσιοποίηση προκάλεσε την καθόλου προσωρινή οργή των αράβων· και, στη συνέχεια, την φιλική διάθεση διάφορων “μεταποικιακών” αραβικών καθεστώτων απέναντι στην ε.σ.σ.δ.] και απ’ τον αγγλικό [Manchester] Guardian τρεις ημέρες μετά.
Αυτή η συμφωνία αναφέρεται ακόμα και σήμερα σαν η πηγή των συγκρούσεων στην περιοχή.
Το Ηνωμένο Βασίλειο πήρε τον έλεγχο περιοχών που χοντρικά ήταν η παραλιακή ζώνη μεταξύ της Μεσογείου και της (σημερινής) Ιορδανίας, την (σημερινή) Ιορδανία, το (σημερινό) νότιο Ιράκ, και μια μικρή περιοχή που περιλάμβανε τα λιμάνια της Χάιφα και της Άκρας, για να έχει πρόσβαση στη Μεσόγειο. Η Γαλλία έπαιρνε τον έλεγχο της (σημερινής) νοτιοανατολικής Τουρκίας, του (σημερινού) βόρειου Ιράκ, της (σημερινής) Συρίας και του (σημερινου) Λιβάνου. Η Ρωσία επρόκειτο να πάρει την Ισταμπούλ, τα στενά του Ελλησπόντου και την Αρμενία. Οι δυνάμεις είχαν το ελεύθερο να μοιράσουν τις περιοχές τους σε κράτη.
...
Μετά την ήττα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας το 1918 και την διάλυσή της ... προτάθηκε μια “διεθνής διοίκηση” για την Παλαιστίνη. Οι Βρετανοί πήραν τον έλεγχο της περιοχής το 1920, και την διοίκησαν σαν “εντολείς” [2Η ορολογία “εντολή” (διοίκησης μιας περιοχής) είναι η ύστερη αποικιακή.] από το 1923 ως το 1948. Κυβέρνησαν επίσης σαν “εντολείς” το Ιράκ, απ’ το 1920 ως το 1932, ενώ οι γαλλικές “εντολές” για την Συρία και τον Λίβανο διήρκεσαν απ’ το 1923 ως το 1946.
...
Πολλοί θεωρούν αυτή τη συμφωνία σαν ένα σημείο καμπής στις σχέσεις της Δύσης με τους Άραβες. Διέψευσε τις αγγλικές υποσχέσεις προς τους άραβες, μέσω του T.E. Lawrence, για ένα ενιαίο αραβικό κράτος στην περιοχή της “μεγάλης Συρίας”, σαν αντάλλαγμα για την υποστήριξή τους στον αγγλικό στρατό εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Έχει υποστηριχτεί ότι η γεωπολιτική αρχιτεκτονική που κατασκευάστηκε με την συμφωνία Sykes - Picot εξαφανίστηκε τον Ιούλη του 2014 και, μαζί της, η σχετική προστασία των θρησκευτικών και των εθνικών μειονοτήτων στη Μέση Ανατολή. Το “Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και στο Λεβάντε” (ISIL) υποστηρίζει ότι ένας απ’ τους στόχους του είναι η ανατροπή των συνεπειών της συμφωνίας Sykes - Picot.
Το ότι η “γεωπολιτική αρχιτεκτονική Sykes - Picot” εξαφανίστηκε τον Ιούλη του 2014 είναι, φυσικά, μια θεωρία μεροληπτική έως σκόπιμα ψευδής. [3Ο Gamal Abdel Nasser, πρόεδρος της αιγύπτου απ’ το 1952 ως το 1970 (που πέθανε), ήταν μια εμβληματική φυσιογνωμία του παν-αραβισμού, αν και όχι η μοναδική. Ανέτρεψε και κατήργησε την βασιλεία στην αίγυπτο, εθνικοποίησε την διώρυγα του Σουέζ, και πήρε διάφορα σοσιαλιστικά / εκσυγχρονιστικά μέτρα υπέρ των πληβείων της αιγυπτιακής κοινωνίας. Επιπλέον έφτιαξε μαζί με το κυβερνόν κόμμα Μπα’αθ της συρίας μια πρώτη αραβική διακρατική ένωση, την βραχύβια (1958 - 1961) ενωμένη αραβική δημοκρατία.] Λίγο μετά την εισβολή των αμερικάνων και των συμμάχων τους στο ιράκ, δηλαδή το 2003, οι ίδιοι οι κατοχικοί προώθησαν (με διάφορους τρόπους, άμεσα και έμμεσα) τον ενδοϊρακινό εμφύλιο μεταξύ (ιρακινών) σουνιτών και (ιρακινών) σιϊτών. Ακολουθώντας πιστά την (αγγλικής έμπνευσης, καθότι η αγγλική αυτοκρατορία είναι πολύ παλιότερη της αμερικανικής) τακτική διαίρει και βασίλευε.
Οι ιμπεριαλιστικές προβλέψεις της συμφωνίας δεν εφαρμόστηκαν ειρηνικά. Οι αραβικοί πληθυσμοί (αλλά και οι τοπικοί “ηγέτες”) άρχισαν να προετοιμάζονται για εξέγερση. Στις αρχές Μάρτη του 1920 άραβες της μεσοποταμίας ανακήρυξαν ανεξάρτητο συριακό κράτος, το οποίο περιλάμβανε και την (σημερινή) Παλαστίνη, καθώς και το (σημερινό) βόρειο ιράκ.
Το Παρίσι ανέλαβε πρώτο δράση. Ο στρατός του εισέβαλε στο καινούργιο κράτος, νίκησε (εύκολα) τον στρατό του τον Ιούνη του 1920, έδιωξε την κυβέρνηση και ανέλαβε άμεσα την διακυβέρνηση του μεγαλύτερου μέρους του. Το Λονδίνο ακολούθησε στέλνοντας τους δικούς του διοικητές (και τον στρατό για να τους προστατεύει) στην Παλαιστίνη. Αυτή ήταν η αρχή της μετα-οθωμανικής αποικιοποίησης της μέσης ανατολής.
Θα ακολουθούσαν καινούργια στάδια, τα οποία δεν μπορούμε να εξιστορήσουμε εδώ. Κομβικό γεγονός ήταν ότι στη διάρκεια του β παγκόσμιου πληθυσμού οι άραβες ήταν με το μεριά του γ ράιχ, εναντίον τόσο των γάλλων όσο και των άγγλων αποικιοκρατών. Δεν συμμετείχαν, ωστόσο στον πόλεμο, εφόσον ο στρατός της γαλλίας και της αγγλίας βρισκόταν ήδη εκεί (στην αίγυπτο, στον λίβανο / παλαιστίνη, και όχι μόνο).
Το μοντέλο του ελέγχου της μέσης ανατολής άλλαξε μετά τον β παγκόσμιο, κυρίως επειδή η Ουάσιγκτον ήθελε (και κατάφερε) να διαλύσει (προς όφελός της) τις αποικιοκρατικές ζώνες επιρροής των συμμάχων της, γάλλων και άγγλων. Καινούργια ανεξάρτητα κράτη δημιουργήθηκαν, με αυθαίρετα σύνορα. Κυρίως δημιουργήθηκε ένα που θα αναλάμβανε να είναι ο χωροφύλακας των δυτικών ιμπεριαλιστικών συμφερόντων: το κράτος του ισραήλ. Ο αντι-αποικιοκρατικός αγώνας των αράβων θα έπαιρνε πλέον καινούργια μορφή: πόλεμος κατά του ισραηλινού κράτους. Οι παλαιστίνιοι άραβες ήταν (και παραμένουν) το κέντρο αυτού του παναραβικού απελευθερωτικού στόχου. Πολύ περισσότερο που, αντίθετα απ’ τις πάμπολλες διεθνείς αποφάσεις (του οηε), το ισραηλινό κράτος επεκτείνεται διαρκώς, απ’ την ημέρα της επίσημης κατασκευής του.
Δεν θα εξιστορήσουμε αυτήν την κεντρική αντίθεση (απ’ την μια τα δυτικά ιμπεριαλιστικά κράτης της ευρώπης και της βόρειας αμερικής και το ισραήλ, απ’ την άλλη τα αραβικά κράτη, κυρίως της συρίας, του ιράκ, του λιβάνου, και της αιγύπτου, η εσσδ, και η παλαιστινιακή υπόθεση) που υπήρξε βασικό μέρος του γ παγκόσμιου (“ψυχρού”) πολέμου στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Θα τονίσουμε κάτι άλλο. Τα σοσιαλίζοντα ή σοσιαλιστικά αραβικά καθεστώτα (εκτός αραβικής χερσονήσου) που προέκυψαν και νομιμοποιήθηκαν απ’ το αντι-αποικιακό / αντιδυτικό πνεύμα των αράβων, όχι μόνο στα λόγια αλλά κατά καιρούς και στην πράξη, απέρριπταν την μοιρασιά του αραβικού κόσμου σε χωριστά κράτη. Ο παν-αραβισμός ήταν μια εθνικο-απελευθερωτική ιδεολογία που άρχισε να αναπτύσσεται ήδη απ’ την δεκαετία του 1920, και προέβλεπε την ένωση όλων των αραβικών κρατών (θεωρώντας τα τεχνητά δημιουργήματα του πρώτα του ευρωπαϊκού και μετά του αμερικανικού ιμπεριαλισμού) σε ένα ενιαίο αραβικό κράτος, απ’ τον ατλαντικό ωκεανό και το Γιβραλτάρ (σημερινό μαρόκο) ως τον περσικό κόλπο (την σημερινή συνοριακή ζώνη ιράκ / ιράν). Επιδίωκε επίσης, στη βάση του ενιαίου αραβικού κράτους, τον εκσυγχρονισμό / εκμοντερνισμό της παραγωγικής βάσης και των κοινωνιών, κατά τα πρωτοκοσμικά καπιταλιστικά πρότυπα. Ας το τονίσουμε: δεν επρόκειτο για θρησκευτικό ρεύμα αλλά για τυπικό κοσμικό, εθνικο/απελευθερωτικό - σοσιαλιστικό, όπως όλα σχεδόν τα αντι-αποικιακά κινήματα της ίδιας ιστορικής περιόδου. Εξού και η πολιτικο/στρατιωτική υποστήριξή του απ’ την ε.σ.σ.δ. [4Τα σεϊχάτα και τα εμιράτα της αραβικής χερσονήσου, σαν καθεστώτα, δεν συμμετείχαν σ’ αυτό το ιδεολογικό / πολιτικό ρεύμα για προφανείς (εξουσιαστικούς) λόγους. Απ’ την άλλη μεριά δεν θα μπορούσαν να είναι ανοικτά εχθρικά, ειδικά εφόσον το ζήτημα της κατοχής της παλαιστίνης απ’ το ισραήλ ήταν το πιο φλέγον επί δεκαετίες. Ακολούθησαν μια αμφιλεγόμενη τακτική “οικονομικής ενίσχυσης” (δηλαδή: εξαγοράς) διάφορων παλαιστινίων ηγετών, και φιλοαμερικανισμού (που εξασφάλιζε την ύπαρξή τους).]
Η βάση του παν-αραβισμού δεν ήταν / είναι αμελητέα: κοινή ιστορία, κοινή γλώσσα, κοινή θρησκεία (με κάποιες παραλλαγές), κοινή εμπειρία άμεσης ή έμμεσης κατοχής από ευρωπαίους και αμερικάνους. Ο παν-αραβισμός δημιούργησε οργανώσεις (άλλοτε παράνομες και άλλοτε νόμιμες), παρήγαγε “ιδεολογία αφύπνισης και δικαιοσύνης”, έφτιαξε κόμματα (το Μπα’αθ, κόμμα του Χουσεΐν του ιράκ αλλά και του Άσσαντ της συρίας), πήρε κυβερνήσεις, [5Την άποψη αυτή διατύπωσε ο γερμανογάλλος γεωγράφος Christophe Neff. Άρεσε στον πρώην γάλλο υπε.εξ. Domimique de Villepin που την επανέλαβε αρθρογραφώντας στην καθεστωτική εφ. le monde. ] ανέλαβε ενωτικές πρωτοβουλίες, έκανε (και έχασε) πολέμους με το ισραηλινό κράτος. Με δυο λόγια ήταν ένα πολύ ισχυρό ιδεολογικό και πολιτικό στοιχείο στην ζωή των αράβων, σ’ όλη αυτή τη ζώνη του κόσμου, στην βόρεια αφρική και στη μέση ανατολή.
Αυτό που είναι σημαντικό από ιστορική και πολιτική άποψη είναι ότι οι αρνήσεις απέναντι στις ιμπεριαλιστικές διευθετήσεις κατακερματισμού και ελέγχου των αράβων εκδηλώθηκαν σε πρώτο χρόνο σαν παν-αραβισμός, κοινωνικά / σοσιαλιστικά και κοσμικά χαρακτηριστικά. Απέναντι σ’ αυτό το ιδεολογικό / πολιτικό ρεύμα της αραβικής απελευθέρωσης ήταν που κατασκευάστηκε ένα είδος παν-ισλαμισμού που είχε συντηρητικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά. Αλλά κι αυτό το ρεύμα (που ιστορικά βασικός εκφραστής του έχει υπάρξει η μουσουλμανική αδελφότητα) καθώς εξελλισσόταν και γινόταν πιο μαζικό, έγινε ξανά επικίνδυνο για τα συμφέροντα τόσο των αραβικών ελίτ / εξουσιών όσο και των πρωτοκοσμικών κρατών. Εναντίον και αυτού του είδους “ενοποίησης”, που μαζί με τον θρησκευτικό συντηρητισμό είχε και ισχυρούς κοινωνικούς προσανατολισμούς, δημιουργήθηκε (απ’ το Ριάντ, το Τελ Αβίβ, την Ουάσιγκτον, το Λονδίνο, το Παρίσι, και άλλους) η, ας την πούμε έτσι, “τζιχαντική διεθνής”. Κύρια έκφρασή της είναι τώρα ο isis.
Υπήρχε κάποια επείγουσα ιστορική αναγκαιότητα για να κατασκευαστεί ο isis όχι απλά σαν “τρομοκρατική οργάνωση” αλλά και σαν “ηγεμονική” δύναμη στην μέση ανατολή / βόρεια αφρική (και ίσως, μελλοντικά, αλλού); Υπήρχε. Και δημιουργήθηκε από εκείνο που διάφοροι λακέδες των πρωτοκοσμικών αφεντικών, δεξιοί κι αριστεροί, ελεεινολόγησαν: την αραβική άνοιξη. Τις διαδοχικές εξεγέρσεις / επαναστάσεις που ξεκίνησαν το 2011 απ’ την τυνησία και απλώθηκαν με μεγάλη ταχύτητα σ’ όλο τον αραβικό κόσμο, ως το μακρινό μπαχρέιν. [6Τέτοια εξέγερση ξεκίνησε και στο μαρόκο, αλλά εκεί το καθεστώς, με έναν συνδυασμό “παραχωρήσεων” και απειλών ότι είναι αποφασισμένο για σφαγή (η καταστολή του κινήματος στην αίγυπτο είχε ήδη αρχίσει να κορυφώνεται) κατάφερε να την φρενάρει. Στην αλγερία το καθεστώς είναι μια στρατιωτική γραφειοκρατία / δικτατορία, και είναι νωπές οι μνήμες απ’ τον εμφύλιο στα ‘90s - οπότε οι αρχικές κινήσεις ήταν υποτονικές και σταμάτησαν γρήγορα.]
Η ευκολία με την οποία η εξέγερση στο ένα κράτος γινόταν σημείο αναφοράς και πηγή έμπνευσης για την εξέγερση στο επόμενο· τα αυθεντικά αισθήματα αλληλεγγύης μεταξύ των εξεγερμένων σε διάφορα κράτη που ξεπερνούσαν, μετά από πολλά χρόνια, τους εθνικοκρατικούς φραγμούς· η ανακάλυψη της αναλογίας και των ομοιοτήτων ανάμεσα στα τυρρανικά καθεστώτα που μπήκαν στο στόχαστρο, όλα αυτά έφεραν στην επιφάνεια το παλιό φάντασμα: του παν-αραβισμού. Όχι με τα σοσιαλιστικά / κοσμικά χαρακτηριστικά που είχε στο παρελθόν (μάλλον σαν ένα ιδεολογικό κράμα ανάλογα με τις κοινωνικές τάξεις που συμμετείχαν στις εξεγέρσεις), όμως σε ένα διεθνές “περιβάλλον” που θα μπορούσε να επιτρέψει και πάλι την αμφισβήτηση των πρωτοκοσμικών, ιμπεριαλιστικών προτεραιοτήτων και σχεδιασμών για αυτήν την περιοχή του κόσμου. Αυτά έγιναν το 2011.
Τις απειλές αυτού του παν-αραβισμού 2.0 και την δυνατότητα των εξεγέρσεων να εδραιωθούν σε διάφορα κράτη δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει η πρώτη version της “τζιχαντικής διεθνούς”, τύπου “αλ Κάιντα”. Αυτή είχε κατασκευαστεί πάνω στο μοντέλο του “αντάρτικου πόλης”, σαν εργαλείο αποσταθεροποίησης / στρατηγική της έντασης. Οι απειλές που προκλήθηκαν (ή έτσι κατάλαβαν οι πρωτοκοσμικές πρωτεύουσες) απ’ τις εξεγέρσεις / επαναστάσεις της αραβικής άνοιξης αντιμετωπίστηκαν με μια γκάμα μεθόδων: απ’ την αντεπανάσταση / πραξικόπημα του στρατηγού Σίσι στην αίγυπτο ως την “αυτοπρόσωπη” στρατιωτική επέμβαση των δυτικών στρατών στη λιβύη, εναντίον του Καντάφι υποτίθεται, αλλά με στρατηγικό στόχο την δημιουργία των βασικών προϋποθέσεων ενός διαρκούς εμφύλιου. Απ’ την άγρια μιλιταριστική “απάντηση” του καθεστώτος Άσσαντ και την “εισβολή” των τζιχαντιστών λεγεωνάριων στις τάξεις της εναντίον του αντιπολίτευσης, ως την εισβολή των σαουδαραβικών τανκς στο μπαχρέιν (μετά από πρόσκληση του καθεστώτος) και την καταστολή της εξέγερσης εκεί. Βασικό στοιχείο ωστόσο της απάντησης ήταν ο isis και, ειδικά, η εδαφοποιημένη / κρατική μορφή της τζιχαντικής διεθνούς.
Μπορούμε να καταλάβουμε, τώρα, τα όσα συμβαίνουν και θα συμβούν στην μέση ανατολή και στην βόρεια αφρική, στην ιστορική τους προοπτική. Ο isis δεν επωφελήθηκε από κάποιο “κενό” των αντιαυταρχικών εξεγέρσεων στον αραβικό κόσμο, πολιτικό ή ιδεολογικό. Υπήρχαν σοβαρά προβλήματα κατεύθυνσης και προσανατολισμού στους εξεγερμένους, αλλά σε κανένα απ’ αυτά δεν ήταν λύση ο τζιχαντισμός. Τα αφεντικά του isis (με κρυφές συμφωνίες; με φανερές; θεωρούμε ότι τα βασικά αποδεικνύονται απ’ τις πράξεις) δημιούργησαν ένα τέτοιο “κενό”, δια της βίας, γεμίζοντάς το. Δημιούργησαν και γέμισαν ένα κενό χώρου. Το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα, μετά από χρόνια δράσης και κατακτήσεων τόσο στο ιράκ όσο και στην συρία, ο isis στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό (από στρατιωτική άποψη σίγουρα) σε εθελοντές από διάφορα μέρη του κόσμου (απ’ τις μακρινές φιλιππίνες ως την δυτική κίνα, απ’ τον καύκασο ως το αφγανιστάν) δείχνει ότι αποτελεί, σε κάποιο βαθμό, ένα “προϊόν ιδεολογικής εισαγωγής”στον αραβικό κόσμο. Την προβοκάτσια που ήρθε “απ’ έξω” (αν και τα σεϊχάτα της αραβικής χερσονήσου δεν είναι πολύ έξω). Σαν βασικό εργαλείο του διαίρει - και - βασίλευε.
Η αντι-εξέγερση (εναντίον των αραβικών εξεγέρσεων και εναντίον των - έστω υπό καταστολή - δυνατοτήτων των κοινωνικών υποκειμένων) και η διαφύλαξη του πνεύματος της συμφωνίας Sykes - Picot (η διαφύλαξη, δηλαδή, των σύγχρονων ιμπεριαλιστικών συμφερόντων όχι μόνο του πρώτου κόσμου αλλά και “τοπικών δυνάμεων”) δεν θα ήταν πετυχημένη μόνο με την τζιχναντιστική, ουαχαβίτικη “τρομοκρατία”. Χρειαζόταν και έδαφος. Χρειαζόταν έδαφος επειδή η καπιταλιστική μηχανή δουλεύει (και) μέσα απ’ την κατασκευή, την καταστροφή, την εκ νέου κατασκευή συνόρων. Και “παιχνίδι” με τα σύνορα σημαίνει έδαφος.
Κάποιοι προσεκτικοί αναγνώστες / αναγνώστριες θα παρατηρούσαν ότι σε μια (καπιταλιστική) φάση “αποεδαφικοποίησης” [7Αλλά καθόλου αποϋλοποίησης!!!] (με τους ιστορικούς προσδιορισμούς του εδάφους) της εκμετάλλευσης και του ελέγχου, είναι αναχρονισμός το “παιχνίδι - με - τα - σύνορα”. Όχι. Γιατί η αξία των συνόρων (και) στην τωρινή φάση του καπιταλισμού είναι η δυνατότητά τους να κατακερματίζουν το (παγκόσμιο) προλεταριάτο.
Αυτό δεν ήταν και είναι το διαχρονικό πνεύμα - του - πνεύματος κάθε “συμφωνίας Sykes - Picot”, σ’ όλο τον κόσμο;
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 - Παρότι εκπρόσωποι του τσάρου δεν συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις, οι άλλοι δύο εταίροι της συμφωνίας προέβλεπαν τα “κομμάτια” που θα έπαιρνε η ρωσική αυτοκρατορία. Η νικηφόρα επανάσταση των μπολσεβίκων ανέτρεψε τα δεδομένα σε ότι αφορούσε την ρωσική συμμετοχή, και έσπασε την μυστικότητα: οι μπολσεβίκοι, αποφασισμένοι αντιϊμπεριαλιστές τότε, βρήκαν και κοινοποίησαν την συμφωνία Sykes - Picot. Αυτή η δημοσιοποίηση προκάλεσε την καθόλου προσωρινή οργή των αράβων· και, στη συνέχεια, την φιλική διάθεση διάφορων “μεταποικιακών” αραβικών καθεστώτων απέναντι στην ε.σ.σ.δ.
[ επιστροφή ]
2 - Η ορολογία “εντολή” (διοίκησης μιας περιοχής) είναι η ύστερη αποικιακή.
[ επιστροφή ]
3 - Ο Gamal Abdel Nasser, πρόεδρος της αιγύπτου απ’ το 1952 ως το 1970 (που πέθανε), ήταν μια εμβληματική φυσιογνωμία του παν-αραβισμού, αν και όχι η μοναδική. Ανέτρεψε και κατήργησε την βασιλεία στην αίγυπτο, εθνικοποίησε την διώρυγα του Σουέζ, και πήρε διάφορα σοσιαλιστικά / εκσυγχρονιστικά μέτρα υπέρ των πληβείων της αιγυπτιακής κοινωνίας. Επιπλέον έφτιαξε μαζί με το κυβερνόν κόμμα Μπα’αθ της συρίας μια πρώτη αραβική διακρατική ένωση, την βραχύβια (1958 - 1961) ενωμένη αραβική δημοκρατία.
[ επιστροφή ]
4 - Τα σεϊχάτα και τα εμιράτα της αραβικής χερσονήσου, σαν καθεστώτα, δεν συμμετείχαν σ’ αυτό το ιδεολογικό / πολιτικό ρεύμα για προφανείς (εξουσιαστικούς) λόγους. Απ’ την άλλη μεριά δεν θα μπορούσαν να είναι ανοικτά εχθρικά, ειδικά εφόσον το ζήτημα της κατοχής της παλαιστίνης απ’ το ισραήλ ήταν το πιο φλέγον επί δεκαετίες. Ακολούθησαν μια αμφιλεγόμενη τακτική “οικονομικής ενίσχυσης” (δηλαδή: εξαγοράς) διάφορων παλαιστινίων ηγετών, και φιλοαμερικανισμού (που εξασφάλιζε την ύπαρξή τους).
[ επιστροφή ]
5 - Την άποψη αυτή διατύπωσε ο γερμανογάλλος γεωγράφος Christophe Neff. Άρεσε στον πρώην γάλλο υπε.εξ. Domimique de Villepin που την επανέλαβε αρθρογραφώντας στην καθεστωτική εφ. le monde.
[ επιστροφή ]
6 - Τέτοια εξέγερση ξεκίνησε και στο μαρόκο, αλλά εκεί το καθεστώς, με έναν συνδυασμό “παραχωρήσεων” και απειλών ότι είναι αποφασισμένο για σφαγή (η καταστολή του κινήματος στην αίγυπτο είχε ήδη αρχίσει να κορυφώνεται) κατάφερε να την φρενάρει. Στην αλγερία το καθεστώς είναι μια στρατιωτική γραφειοκρατία / δικτατορία, και είναι νωπές οι μνήμες απ’ τον εμφύλιο στα ‘90s - οπότε οι αρχικές κινήσεις ήταν υποτονικές και σταμάτησαν γρήγορα.
[ επιστροφή ]
7 - Αλλά καθόλου αποϋλοποίησης!!!
[ επιστροφή ]
