Στη σειρά σημειώσεις στο φωτοτυπάδικο των προηγούμενων τευχών ο specialpf, “άνθρωπος της δουλειάς”, ανέδειξε με ακρίβεια τα βασικά χαρακτηριστικά, τόσο του “δουλεύω σαν καθηγητής σε φροντιστήριο”, όσο και των υποκειμενικών δεδομένων των καθηγητών / φροντιστών. Αυτό που άλλοτε λεγόταν (υποτιμητικά) παραπαιδεία είναι εδώ και δεκαετίες μια τεράστια “βιομηχανία παροχής υπηρεσιών ιδιωτικής εκπαίδευσης”, δίπλα και για λογαριασμό του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος. Αν κάποτε τα φροντιστήρια βόλευε να θεωρούνται ένα είδος “παράσιτου”, το “παράσιτο” έχει προ πολλού αγκαλιάσει και σκεπάσει όλο το “δέντρο”. Πιθανότατα, μάλιστα, η σχέση να έχει αντιστραφεί: η βιομηχανία παροχης υπηρεσιών ιδιωτικής εκπαίδευσης είναι το “δένδρο”· το δημόσιο σύστημα είναι, απλά, οι “ρίζες” του...
Οι συνθήκες εκμετάλλευσης και εντατικοποίησης της εργασίας μέσα σ’ αυτή τη βιομηχανία περιγράφτηκαν καθαρά. Όχι μόνο δεν έχουν σχέση με το τι συμβαίνει με την ίδια δουλειά στα δημόσια σχολεία, αλλά (αν θεωρήσουμε ότι τα φροντιστήρια είναι το πραγματικό εκπαιδευτικό σύστημα) αυτή η μορφή μισθωτής σκλαβιάς δείχνει το πως και γιατί είναι (ουσιαστικά) δεκτό, από κοινωνική άποψη, το ότι αν είναι να δουλεύει κάτι παραγωγικά, είτε το δημόσιο είτε το ιδιωτικό / φροντιστηριακό σύστημα, αυτό είναι υποχρεωτικά το δεύτερο. Καταλήψεις επιτρέπονται στο δημόσιο σύστημα· στο ιδιωτικό είναι, απλά, αδιανόητες.
Αφού, λοιπόν, τα φροντιστήρια είναι κάτεργα [1Είναι κάτεργα όχι μόνο γι’ αυτούς που δουλεύουν εκεί, αλλά και για τους μαθητές / μαθήτριες. Αλλά αυτή η δεύτερη διάσταση είναι χωριστό θέμα, που δεν θα το μπλέξουμε εδώ.] γιατί οι μισθωτοί εκεί δεν αντιδρούν; Ο specialpf έδειξε το γιατί, κι αυτό έχει μια ευρύτερη σημασία. Οι καθηγητές των φροντιστηρίων ενσωματώνουν μια απ’ τις βασικότερες αντινομίες “συνειδησιακής καθήλωσης” στα μέρη μας. Απ’ την μια μεριά είναι μισθωτοί εντατικά εκμεταλλευόμενοι. Απ’ την άλλη μεριά είναι πτυχιούχοι. Απ’ την μια μεριά ανήκουν (τυπικά) σ’ αυτό που ονομάζουμε σύγχρονη εργατική τάξη. Απ’ την άλλη μεριά ανήκουν (και πάλι τυπικά) στους μικροαστούς: είναι “ιδιοκτήτες” ενός ορισμένου “γνωσιακού κεφάλαιου” (των σπουδών και των πτυχίων τους), το οποίο προσπαθούν (και συχνά καταφέρνουν) να “αξιοποιούν” και έξω απ’ την μισθωτή σχέση: σαν εργολάβοι, στα “ιδιαίτερα”. Κάποιοι απ’ αυτούς ελπίζουν (αυτό ήταν ευκολότερο στο μακρινό παρελθόν, όχι πια) ότι θα καταφέρουν να γίνουν, κάποια στιγμή, ιδιοκτήτες φροντιστηρίων, δηλαδή επιχειρηματίες και αφεντικά.
Σχίζο, σχίζο!!! Όχι ακριβώς. Η μπίλια των συνειδήσεων δεν πηγαινοέρχεται μεταξύ της (πραγματικής) εργατικής κατάστασης και της (πιθανής, επιθυμητής ή και κατορθωτής) μικροαστικής / μεσοαστικής. Κάθεται, σταθερά, στη δεύτερη θέση· κι από κει “βλέπει” την πρώτη με μισό μάτι. Είτε σαν κάτι προσωρινό... Είτε σαν κάτι διαχειρίσιμο... Είτε σαν κάτι που “δίνει τις προοπτικές”...
Δεν είναι, καν, το “κλαδικό δράμα” εκείνων που δουλεύουν σαν καθηγητές στα φροντιστήρια. Είναι το “μοντέλο εννόησης του Εαυτού” για το σύνολο των πτυχιούχων, όχι μόνο για τους φυσικούς, τους χημικούς, τους φιλόλογους ή τους μαθηματικούς, αλλά και σε κλάδους που θεωρούνται “ανώτεροι”: δικηγόρους, μηχανικούς, διαφόρων ειδών τεχνικούς. Χιλιάδες απ’ αυτούς / αυτές δουλεύουν (για μεγάλα διαστήματα της ζωής τους) σαν μισθωτοί, σε οικτρές συνθήκες. Απ’ τα ωράρια και την ένταση ως τις αμοιβές (που, βέβαια, δεν είναι καν μισθοί με ό,τι θετικό γι’ αυτούς θα συνεπαγόταν κάτι τέτοιο).
Έχουμε, λοιπόν, ένα καλό μέρος της σύγχρονης εργατικής τάξης που αρνείται ότι είναι τέτοιο, επειδή θεωρεί (ελπίζοντας) πως είναι κάτι άλλο, ανώτερο. Η συνείδηση δεν συγκροτείται με βάση αυτό που συμβαίνει πράγματι (μισθωτή δουλειά / σκλαβιά, ελεεινοί όροι, ελεεινές αμοιβές: άγρια εκμετάλλευση) αλλά με βάση αυτό που είναι πιθανό (κυρίως: επιθυμητό) να συμβεί μελλοντικά. Σ’ ένα μέλλον χρονικά απροσδιόριστο, αλλά αρκετά “ελκυστικό” ώστε το παρόν να θεωρείται σαν “ατύχημα”, σαν “μεταβατική αγγαρεία”, σαν η ισχνή “προκαταβολή” του.
Επιβεβαιώνονται έτσι πράγματα γνωστά αλλά ανομολόγητα. Πρώτα πρώτα η μαζικοποίηση της εκπαίδευσης (δημόσιας κατ’ επίφαση στην ελλάδα) μπορεί να μην φτιάχνει την τεράστια μάζα των μεσοστρωμάτων που υπόσχεται, όμως μέσα απ’ την κατασκευή (συχνά ανεδαφικών) προσδοκιών φτιάχνει μια τεράστια μάζα αλλοτριωμένων (ειδικευμένων) εργατών - έστω “προσωρινά” εργατών. Ανθρώπων που αρνούνται να αναγνωρίσουν την πραγματική τους κατάσταση, τις πραγματικές τους σχέσεις, εν ονόματι ενός “κοινωνικού παράδεισου”, για τον οποίον κρατάνε μεν το εισιτήριο (ένα πτυχίο) χωρίς όμως να βλέπουν με βεβαιότητα, χειροπιαστά, την είσοδο. Πρόκειται για τον πλήρη ορισμό της αλλοτρίωσης: θεωρείς εαυτόν “κάτι άλλο” απ’ αυτό που είσαι, επειδή έτσι νομίζεις. Αυτό δεν ήταν η δουλειά της (υπόσχεσης) για “μετα θάνατο ζωή” στις μονοθεϊστικές θρησκείες; Να “χρυσώσει το χάπι” της καθημερινής αθλιότητας, που ήταν / είναι τοις μετρητοίς, στο όνομα μιας μελλοντικής ανταμοιβής...
Δεύτερον, ειδικά σε ότι αφορά τον κλάδο των καθηγητών φροντιστηρίων, αυτήν την αλλοτρίωση είναι υποχρεωμένοι να την αναπαράγουν σε βάρος των μαθητών τους. Γιατί, προφανώς, δεν μπορούν να υποστηρίξουν (απέναντι σ’ αυτούς τους μαθητές) ότι υπάρχει κάποιο άλλο γνωσιακό όφελος γι’ αυτά που τους διδάσκουν, εκτός απ’ την επιτυχία εισαγωγής σε κάποιο ίδρυμα, το πολυπόθητο πτυχίο, τις υποσχέσεις του· δηλαδή, τελικά, την αλλοτρίωση. Δεν θα πουν ποτέ “κοιτάξτε.... σκοτωνόσαστε τώρα και θα συνεχίσετε, αλλά στατιστικά το καλύτερο που θα πετύχετε θα είναι να γίνετε σαν εμάς... αξίζει τον κόπο;”. Δεν θα το πουν γιατί αυτό είναι “αντιεπαγγελματικό”.
Τρίτον, μιλώντας πιο γενικά, αποστασιοποιημένοι όσο περισσότερο γίνεται απ’ την συναίσθηση της εργατικής τους θέσης και, κατά συνέπεια, έστω και ασυνείδητα, εχθρικοί απέναντι στα γενικά εργατικά συμφέροντα, δεν μπορούν παρά να αδημονούν για τα στενά, μικρο-μεσοαστικά “κλαδικά” συμφέροντα. Καταλήψεις δεν γίνονται (από μαθητές) στα φροντιστήρια, αλλά ούτε και οποιαδήποτε κινητοποίηση των ειδικευμένων εργατών / πτυχιούχων εναντίον των “επαγγελματικών” συμφερόντων του κλάδου. Θα μπορούσαν, για παράδειγμα, οι καθηγητές φροντιστηρίων να αγωνιστούν σοβαρά, συστηματικά και με πάθος για ένα ποιοτικό δημόσιο σύστημα εκπαίδευσης που θα οδηγούσε σε μαρασμό και εξαφάνιση το ιδιωτικό; Όχι [2θεωρητικά και “συνδικαλιστικά” (μέχρι το 2010) ο σ.ε.φ.κ. (το σωματείο των καθηγητών φροντιστηρίων) “αγωνιζόταν” για την κατάργηση των φροντιστηρίων. Όπως επι δεκαετίες οι φοιτητικοί σύλλογοι που ήταν υπό τον έλεγχο της κνε “αγωνίζονταν” εναντίον του νατο...]. Δεν είναι τα συμφέροντά τους σαν μισθωτών που τους εμποδίζουν. Είναι τα συμφέροντά τους σαν ελεύθερων επαγγελματιών (“ιδιαίτερα”) και οι προοπτικές τους σαν πιθανών επιχειρηματιών της ιδιωτικής εκπαίδευσης.
Αυτές οι μάζες “διφορούμενων μισθωτών” δεν είναι καθόλου ουδέτερες για την διαμόρφωση της εργατικής συνείδησης. Είναι εχθρικές. Επηρεάζουν (ή προσπαθούν να επηρεάσουν) ακόμα κι εκείνους / εκείνες που δεν έχουν “γνωσιολογικό κεφάλαιο”. Έτσι κι αλλιώς το εκπαιδευτικό σύστημα, σαν τέτοιο, έχει μεταξύ άλλων και μια μόνιμη κατευθυνση υποτίμησης της (όποιας) εργατικής θέσης. Ωστόσο είναι θεωρητικά πιθανό στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, άνθρωποι έντιμοι και ακέραιοι να έχουν καθαρότερη εργατική συνείδηση· και στη βάση αυτής να συμπεριφέρονται ανάλογα στο “ζωντανό στοιχείο της εκπαίδευσης”, δηλαδή στους μαθητές και τις μαθήτριες. Με λιγότερα μικροαστικά παραμύθια ή και καθόλου. Στη βιομηχανία της ιδιωτικής εκπαίδευσης τέτοιες συνειδήσεις είναι πιθανές, αλλά ακόμα πιο στριμωγμένες και περιθωριακές σε σχέση με την mainstream ιδεολογία του επαγγέλματος. Αν ιστορικά το εκπαιδευτικό σύστημα έχει κατηγορηθεί σαν μηχανισμός ιδεολογικής αναπαραγωγής του συστήματος και της ταξικής ιεραρχίας του, το ιδιωτικό / επιχειρηματικό σκέλος του είναι ακόμα πιο σκληρός μηχανισμός τέτοιου είδους. Ο πελάτης (η οικογένεια) έχει πάντα δίκιο - πληρώνει! Το αφεντικό έχει κι αυτό πάντα δίκιο - ζήτημα συσχετισμών... Η σύνθλιψη ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο πόλους είναι ασφυκτική. Στο δημόσιο σύστημα (που λειτουργεί απλά σαν παρκινγκ νεαρών) ο φιλόλογος ή ο μαθηματικός μπορεί να “διακόψει” την ομαλή εξέλιξη του μαθήματος για να θίξει ζητήματα ηθικής ή αλληλεγγύης. Στη βιομηχανία της ιδιωτικής εκπαίδευσης αυτό απαγορεύεται εκ των πραγμάτων: οι πελάτες πληρώνουν για φυσική, χημεία ή αρχαία, κι όχι για “αερολογίες”· τελεία και παύλα. Ο “διφορούμενος μισθωτός”, αυτός δηλαδή που νοιώθει πέρα και πάνω απ’ την μισθωτή σχέση, δεν έχει καν κίνητρα να υποδείξει αρετές εργατικές στους νεαρούς και τις νεαρές που έχει μπροστά του· πολύ λιγότερο να “σπάσει” την de facto απαγόρευση γι’ αυτές. Αν επιτρέπεται να υποδείξει κάτι, αυτό θα πρέπει να ταιριάζει με το “ήθος” της αξιοποίησης του “γνωσιακού κεφαλαίου” [3Εκείνο που κάνουν πλέον οι όποιοι φροντιστές με ευαισθησίες είναι ψυχολογική υποστήριξη των μαθητών τους.].
Η ιστορία έχει μια ενδιαφέρουσα σημείωση. Στην αφετηρία τους, πριν αρκετές δεκαετίες, όταν χρειάζονταν τα σωστά “κοινωνικά φρονήματα” για να διοριστεί κάποιος στο επίσημο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, τα ιδιωτικά φροντιστήρια ήταν η μοναδική επαγγελματική διέξοδος για τους αριστερούς φυσικούς, μαθηματικούς και φιλόλογους. Που διαπνέονταν από ένα αλτρουϊστικό πάθος να βοηθήσουν τους “αδύνατους” μαθητές, τους γυιούς και τις κόρες πληβειακών, εργατικών, μικροαστικών οικογενειών, οδηγώντας τους στην δυσπρόσιτη (για ταξικούς λόγους) τριτοβάθμια εκπαίδευση. Συνεπώς τα καθήκοντα που ανέθεταν στους εαυτούς τους δεν περιορίζονταν μόνο στο να βγει 1, 2, 3, 13 φορές η “ύλη”... Επεκτείνονταν και στο να “ανοίξουν” τα μυαλά των εφήβων, κόντρα στους οικογενειακούς συντηρητισμούς και τους κοινωνικούς αποκλεισμούς. Είναι παράδοξο με τα τωρινά δεδομένα αλλά ιστορική αλήθεια: στα πρώτα τους βήματα, ως και τα τέλη της δεκαετίας του ‘70 / αρχές της δεκαετίας του ‘80, τα φροντιστήρια σε μεγάλο μέρος τους ήταν μέρος της κοινωνικής αντιπολίτευσης. Όχι πια, εδώ και δεκαετίες.
Είναι υποχρεωτικό να μείνει η κατάσταση όπως είναι σήμερα, για όλο αυτό το πλήθος των μισθωτών που νοιώθουν (προσωρινά...) έκπτωτοι της μεσαίας τάξης; Υπάρχει κάποιος σιδερένιος - νόμος - της - ιστορίας που επιβάλει την αλλοτρίωση των μισθωτών / σύγχρονων εργατών; Από θεωρητική άποψη όχι. Είναι όμως πιθανό ότι γι’ αυτό το τμήμα της σύγχρονης εργατικής τάξης και μόνο γι’ αυτό, γι’ αυτούς κι αυτές δηλαδή που πάσχουν από “διπολικές ταξικές διαταραχές”, η απελευθέρωσή τους να έρθει “απ’ έξω”! Από εκείνα τα τμήματα της τάξης μας που είτε έχουν ξεπεράσει αυτόν τον διπολισμό είτε δεν έπεσαν ποτέ στη δίνη της γοητείας και των υποσχέσεων / διαψεύσεων της ατομικής “κοινωνικής ανόδου”.
Δεν είναι, βέβαια, κολακευτικό κάτι τέτοιο για τους ατομικούς ιδιοκτήτες “γνωσιακού κεφαλαίου” που έχουν μεγάλη ιδέα για τους εαυτούς τους. Όμως δεν μπορεί να τα έχει κανείς όλα σ’ αυτόν τον κόσμο. Όποιος θέλει αυταπάτες, έχει αυταπάτες.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 - Είναι κάτεργα όχι μόνο γι’ αυτούς που δουλεύουν εκεί, αλλά και για τους μαθητές / μαθήτριες. Αλλά αυτή η δεύτερη διάσταση είναι χωριστό θέμα, που δεν θα το μπλέξουμε εδώ.
[ επιστροφή ]
2 - θεωρητικά και “συνδικαλιστικά” (μέχρι το 2010) ο σ.ε.φ.κ. (το σωματείο των καθηγητών φροντιστηρίων) “αγωνιζόταν” για την κατάργηση των φροντιστηρίων. Όπως επι δεκαετίες οι φοιτητικοί σύλλογοι που ήταν υπό τον έλεγχο της κνε “αγωνίζονταν” εναντίον του νατο...
[ επιστροφή ]
3 - Εκείνο που κάνουν πλέον οι όποιοι φροντιστές με ευαισθησίες είναι ψυχολογική υποστήριξη των μαθητών τους.
[ επιστροφή ]
