4η βιομηχανική επανάσταση; εμείς το λέμε αναδιάρθρωση...

Σαν “έθνος” και σαν “λαός” είμαστε, ως γνωστόν, αλλεργικοί σε διεθνείς συναντήσεις “μεγάλων ονομάτων”: πρόκειται για καθάρματα που οργανώνουν συνωμοσίες, κατά κυρίο λόγο (αν όχι αποκλειστικά) εναντίον του ελληνισμού. Συνεπώς, απ’ την πρόσφατη σύνοδο στο Νταβός μεταξύ 20 και 23 Γενάρη, σαν “έθνος” και σαν “λαός” δεν θα θυμόμαστε τίποτα. Ή, μπορεί κάποιοι να θυμούνται ότι ο καταραμένος γερμανός υπ.οικ. αποκάλεσε τον λεβέντη έλληνα πρωθ. stupid. [1Δεν καταλάβαμε γιατί παρεξηγήθηκαν οι πατριώτες. Επειδή θεωρούν ότι ο έλληνας πρωθυπουργός είναι τέρας ευφυίας, ή επειδή “ό,τι και νάναι τέτοια πράγματα δεν τα λέμε δημόσια”; Υπάρχει μια τρίτη εκδοχή, εντελώς φιλελληνική: βλέποντας ο καταραμένος Σόιμπλε τον έλληνα πρωθυπουργό (και την φαιορόζ κυβέρνηση) να πνίγεται και ξέροντας πόσο αγαπητός είναι ο ίδιος στο ελλαδιστάν, αποφάσισε να τον “βρίσει” για να τον κάνει συμπαθέστερο στους υπηκόους του. Και μια τέταρτη: ο Σόιμπλε διαβάζει κρυφά (κι αυτός!) Sarajevo, οπότε επανέλαβε με τρεις λέξεις το ...νάναι καλά το παρακράτος του προηγούμενου τεύχους!]
Λογικό να τους έχουμε γραμμένους όλους αυτούς τους ”νταβίστας”. Εξάλλου τι κουβεντιάζουν; Μαλακίες. Να, για παράδειγμα, το φετεινό επίσημο θέμα είχε τίτλο η 4η βιομηχανική επανάσταση... Τσσσσςςςςς! Να έρθουν να τους δειξουμε πως φυτεύονται τα μαρούλια και οι πατάτες, οι ανίδεοι!
Δεδομένου πως όσοι μαζεύονται στο ελβετικό θέρετρο κάθε χρόνο, στα συγκεκριμένα ραντεβού, το κάνουν για socializing και για “ανταλλαγή απόψεων”, μπορεί να είναι κανείς σίγουρος ότι οι πολιτικοί, επιχειρηματίες και “διαμορφωτές κοινής γνώμης” που μαζεύτηκαν φέτος δεν είναι “επαναστάτες” με την πολιτική έννοια του όρου. Επιπλέον, το θέμα 4η βιομηχανική επανάσταση ήταν σίγουρα πιο χαλαρό από το 4ος παγκόσμιος πόλεμος. Όπως και νάχει, είναι μια καλή ευκαιρία να ρίξουμε μια ματιά στην παγκόσμια καπιταλιστική “αφρόκρεμα - του - προβληματισμού”· γιατί από καπιταλιστικά μπάζα έχουμε γύρω γύρω υπεραρκετά.

Τι είναι (αν είναι...) αυτή η 4η βιομηχανική επανάσταση; Σύμφωνα με τους εισηγητές της έννοιας είναι (τα λόγια δικά μας, το νόημα δικό τους) το επόμενο μεγάλο κύμα τεχνολογικών εφαρμογών, που πατάει μεν σ’ εκείνες της “3ης βιομηχανικής επανάστασης” (ηλεκτρονική / πληροφορική) αλλά πάει πολύ μακρύτερα και ευρύτερα. Ρομποτική, γενετική κοπτοραπτική [2Genome editing είναι η επίσημη (αγγλική) ορολογία.], τεχνητή νοημοσύνη, internet of things, και νέοι τρόποι διακυβέρνησης είναι το βασικό μενού της “4ης”. Ο Nicholas Davis, επικεφαλής του τμήματος “κοινωνίας και καινοτομιών” του φόρουμ του Νταβός, στην εισήγησή του περιέγραψε την “4η” ως:

...Τον ερχομό των cyber-φυσικών συστημάτων τα οποία, ενώ βασίζονται στις τεχνολογίες και τις υποδομές της 3ης τεχνολογικής επανάστασης... θα αντιπροσωπεύουν εντελώς καινούργιους τρόπους με τους οποίους η τεχνολογία ενσωματώνεται στις κοινωνίες, ακόμα και στα ανθρώπινα σώματα...

(Κάτι έχουμε καταλάβει).
Το πονόψυχο ενδιαφέρον των συσκεπτόμενων στο Νταβός ήταν αυτό: η 4η βιομηχανική επανάσταση θα αυτοματοποιήσει διάφορες δουλειές και θα ρίξει στην ανεργία κόσμο· 7 εκατομμύρια παγκόσμια, τα επόμενα χρόνια, είπαν οι σχετικοί ερευνητές / προφήτες. Μια ακόμα πιο δυσοίωνη έρευνα, απ’ το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης αυτή, που παρουσιάστηκε κι αυτή στο Davos, προβλέπει ότι τα επόμενα 20 χρόνια των 35% των εργατών στην αγγλία και το 47% των εργατών στις ηπα θα χάσουν τις δουλειές τους οριστικά και αμετάκλητα, επειδή αυτές οι δουλειές θα καταργηθούν.
Το παράλληλο πονόψυχο ήταν ότι η 4η βιομηχανική επανάσταση θα εντείνει τις (κοινωνικές) ανισότητες, και μάλιστα όχι μόνο κρατών αλλά και στο εσωτερικό καθενός. Συμπεριλαμβανομένων των πιο αναπτυγμένων. Τι να κάνουμε λοιπόν; έξυσαν το κεφάλι τους όλοι οι λαπροί καλεσμένοι στις σχετικές συζητήσεις, αλλά απάντηση δεν έδωσαν. Ίσως σε ένα μελλοντικό φόρουμ...

Το ότι η (επερχόμενη, κάθε φορά) “τεχνολογική επανάσταση” θα προκαλέσει μαζική ανεργία δεν είναι καθόλου καινούργιο σαν απειλή!!! Και οι 3 προηγούμενες, καθώς μάρσαραν στον ορίζοντα, συνοδεύονταν από τις ίδιες ακριβώς προβλέψεις: θα δουλεύουν οι μηχανές, οι άνθρωποι θα περισσεύουν... Είναι τόσο ιδεολογικές (και ιδεολογικά χρήσιμες) τέτοιου είδους προβλέψεις, ώστε οι τωρινοί προφήτες και ευαγγελιστές της “4ης” δεν ασχολήθηκαν καν να δουν αν απ’ τις προηγούμενες όντως “περίσσεψε” η ζωντανή, ανθρώπινη εργασία - ή, απλά, λένε τις ίδιες μαλακίες όπως πάντα!
Η αλήθεια είναι βέβαια ανάποδη: η μισθωτή σχέση επεκτείνεται διαρκώς απ’ τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα! Ενδεικτικά μερικά νούμερα από ένα κράτος του οποίου τον καπιταλισμό κανείς δεν αμφισβητεί σαν τέτοιον, κι όπου έχουν γίνει όλες οι προηγούμενες “βιομηχανικές επαναστάσεις”· ενώ, χωρίς αμφιβολία, θα γίνει (έχει αρχίσει να γίνεται) και η “4η”: τις ηπα. Στις ηπα, που σαν κράτος κρατούσε από νωρίς, αρχεία, μετρήσεις και μεγέθη, οι επίσημα καταγραμμένοι εργαζόμενοι / ες το 1900 ήταν 24 εκατομμύρια· συμπεριλαμβανόμενων και των (τότε) εργαζόμενων παιδιών, άνω των 10 ετών (το 1900 υπήρχαν 1,75 εκατομμύρια εργαζόμενα παιδιά ηλικίας μεταξύ 10 και 15 χρονών). Το 1999, η αμερικανική εργατική δύναμη ήταν 139 εκατομμύρια· αφού, εν τω μεταξύ, η παιδική εργασία απαγορεύτηκε, οι πιο νέοι εργαζόμενοι αυτής της στρατιάς είναι (ήταν το 1999) από 16 χρονών και πάνω. Μέσα σε έναν αιώνα, και με 3 (τρεις) βιομηχανικές επαναστάσεις, ο αριθμός των ζωντανών εργατών υπερπενταπλασιάστηκε! Λοιπόν;
Επειδή, πράγματι, κάθε μια από τις προηγούμενες τεχνολογικές επαναστάσεις αντικαθιστά ζωντανή εργασία, αλλά επειδή ταυτόχρονα οι κάθε φορά καινούργιες μηχανές απαιτούν ζωντανή εργασία για να δουλεύουν· και επειδή, παράλληλα, ο καπιταλισμός και οι μισθωτές σχέσεις σαν ειδική ιστορική μορφή εκμετάλλευσης της εργασίας για την παραγωγή εμπορευμάτων επεκτείνονται διαρκώς, αφενός μέσα στις “αναπτυγμένες” καπιταλιστικές κοινωνίες και αφετέρου ως την τελευταία άκρη του πλανήτη, κάθε μία απ’ τις προηγούμενες (αλλά και τις επόμενες) τεχνολογικές αναδιαρθρώσεις ΔΕΝ σηματοδοτεί το “τέλος της εργασίας” (όπως υποστηρίζουν απειλητικά οι προφήτες και οι ιδεολόγοι του κεφάλαιου), αλλά βάζει μπροστά αλλαγές, συχνά ριζικές αλλαγές, στην τεχνική σύνθεση της εργατικής τάξης!
Και πάλι οι αμερικανικές καταγραφές δείχνουν αυτό που, έστω εμπειρικά, είναι κοινότοπο: το 1900 το 38% των εργατών (δηλαδή πάνω από 9 εκατομμύρια) ήταν εργάτες γης. Το 1999 οι εργάτες γης στις ηπα ήταν μόνο το 3% των εργατών / μισθωτών, δηλαδή λίγο περισσότεροι από 4 εκατομμύρια. Στη διάρκεια του 20ου αιώνα οι βιομηχανικοί εργάτες (συμπεριλαμβανόμενων των εργατών ορυχείων και κατασκευών) έπεσαν, σαν ποσοστό, απ’ το 31% στο 19% του συνόλου.  Σαν απόλυτο μέγεθος, ωστόσο, αυξήθηκαν: από 7,5 εκατομμύρια περίπου το 1900 σε 26,5 εκατομμύρια το 1999.Ο τριτογενής (αν και υπάρχουν διάφοροι τρόποι για την κατάταξη και τον προσδιορισμό του τριτογενούς), ιδιωτικός και δημόσιος, εκτοξεύτηκε: από το 31% των εργατών το 1900 (κάτι λιγότερο από 7,5 εκατομμύρια) σε 78% το 1999 (108 εκατομμύρια). Εδώ η αύξηση είναι θεαματική.
Αλλαγές, κάτω απ’ την γενική τάση επέκταση της μισθωτής εργασίας, έγιναν και απ’ την άποψη του φύλου. Το 1900 μόνο το 19% των γυναικών σε εργάσιμη ηλικία δούλευαν μισθωτά· οι υπόλοιπες δούλευαν άμισθα, σα νοικοκυρές. Το 1999 το 60% του γυναικείου πληθυσμού στις ηπα ήταν μισθωτές. Και όχι μόνον εργάτριες. Το 1900 μόνο το 1% των δικηγόρων και το 6% των γιατρών στις ηπα ήταν γυναίκες (κατά ένα μέρος τους μισθωτές). Το 1999 τα ανάλογα ποσοστά ήταν 29% για την δικηγορία και 24% για την ιατρική.

Μπορεί, λοιπόν, να πει ο καθένας στα σοβαρά ή κάνοντας προπαγάνδα ό,τι θέλει για το τι φέρνουν οι καπιταλιστικές τεχνολογικές επαναστάσεις, οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις, εκτός απ’ αυτό: ότι “απαλλάσσονται” τ’ αφεντικά απ’ τους εργάτες και τις εργάτριες, επειδή τάχα οι μηχανές - κάνουν - τη - δουλειά - μόνες - τους! Το πιο έξυπνο ρομπότ του κόσμου δεν μπορεί να κάνει τίποτα μόνο του! Δεν μπορεί καν να υπάρξει!!! Χρειάζεται την δουλειά χιλιάδων ανθρώπων, εξοπλισμένων με μπουλντόζες ή με σούπερ λογισμικά, απ’ τα ορυχεία όπου βγαίνουν τα (συχνά πολύτιμα) υλικά με τα οποία θα φτιαχτεί μέχρι την τελευταία στιγμή του προγραμματισμού του. Επιπλέον, όσο πιο ψηλά στην ιεραρχία του καπιταλιστικού καταμερισμού εργασίας είναι αυτοί οι “άνθρωποι”, χρειάζονται ο καθένας τους πολλούς άλλους που θα τους φροντίσουν: θα τους μαγειρέψουν, θα τους πλύνουν τα ρούχα, θα τους καθαρίσουν το σπίτι, θα τους πάνε βόλτα τον σκύλο... Κι όταν, πια, το πιο έξυπνο ρομπότ του κόσμου είναι έτοιμο να αρχίσει - να - δουλεύει, πάλι θέλει ζωντανή εργασία γύρω του: απ’ αυτούς που φροντίζουν να δουλεύει το ηλεκτρικό δίκτυο (επισκευάζοντας άμεσα τις τυχόν βλάβες) μέχρι τους συντηρητές του, τους προγραμματιστές του, κλπ κλπ.
Εκείνο που όντως συμβαίνει με τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις και είναι όντως εμπειρικά αντιληπτό και επαληθεύσιμο, είναι αυτό που ονομάσαμε ριζικές αλλαγές στην τεχνική σύνθεση της εργατικής τάξης. Η μαστόρισσα υφάντρα δεν χρειαζόταν πια όταν εξαπλώθηκε η χρήση μηχανικών αργαλειών στις υφαντουργίες· και είναι βέβαιο ότι χιλιάδες μαστόρισσες υφάντρες έμειναν άνεργες. Οι μπετατζήδες (που ξεκινούσαν απ’ το φτιάξιμο του χαρμανιού, προχωρούσαν - οι βοηθοί - στο κουβάλημα του ντενεκέ, και έφταναν μέχρι το άπλωμα και το κτύπημα του μπετόν στα καλούπια) εξαφανίστηκαν όταν άρχισαν να χρησιμοποιούνται οι μηχανικές μπετονιέρες και οι πρέσσες· η ειδικότητα του μπετατζή εξαφανίστηκε και είναι βέβαιο ότι χιλιάδες μπετατζήδες έμειναν άνεργοι. (Ή έγιναν εργολάβοι). Η ζωντανή μουσική στα μαγαζιά διασκέδασης μειώθηκε αισθητά όταν άρχισαν να χρησιμοποιούνται δίσκοι και πικάπ (εν τω μεταξύ, όμως, αυξήθηκαν τα διασκεδάδικα)· είναι σίγουρο ότι πολλοί επαγγελματίες μουσικοί έμειναν άνεργοι.
Αυτή η ανεργία, που ονομάζεται τεχνολογική ανεργία, όντως δημιουργείται απ’ τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις. Και είναι βαριά όταν οι εργάτες, μισθωτοί, τεχνικοί ή και ανειδίκευτοι έχουν φτάσει σε μια ηλικία που (τους) είναι δύσκολο να μάθουν - μια - άλλη - δουλειά. Όμως αυτό είναι ένα ζήτημα εντελώς διαφορετικό απ’ την απειλή “οι άνθρωποι και η ανθρώπινη εργασία δεν χρειάζονται πια” (για την παραγωγή του πλούτου)!!! 

Ποιο είναι, τότε, το νόημα αυτής της απειλής που δεν αντέχει στοιχειωδώς στην ιστορική εξέταση; Το νόημά της είναι (κι ας μην φανεί παράξενο) το άλλο πονόψυχο ενδιαφέρον (στο Νταβός και όχι μόνο): η αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων (εξαιτίας, λέει, της “4ης”...). Οι ανισότητες οξύνονται (τα τελευταία 40 χρόνια) ΟΧΙ επειδή έγινε η “3η”, ούτε επειδή θα γίνει η “4η”!!! Οξύνονται επειδή τα αφεντικά έχουν βρει τους τρόπους (πολιτικούς, ιδεολογικούς, συναισθηματικούς...) να καρπώνονται μεγάλο έως πολύ μεγάλο μέρος της (παραγώμενης απ’ την ανθρώπινη εργασία) υπεραξίας· επειδή, για να το πούμε διαφορετικά, έχουμε ρίξει το κεφάλι κάτω σαν παγκόσμια εργατική τάξη, παρότι απ’ την άποψη του μεγέθους και της σημασίας (μας) βρισκόμαστε στο υψηλότερο σημείο ever! Δώστε βάση σε ένα μόνο νούμερο εντελώς επίσημο, και πάλι απ’ τα αρχεία εργασίας των ηπα: το 1900 ο μέσος αριθμός ωρών εργασίας στο σύνολο της “αγοράς εργασίας” ήταν 53 ώρες· το 1999 ήταν 42! Τρεις “βιομηχανικές επαναστάσεις” μεσολάβησαν, αλλά ο μέσος χρόνος εργασίας μειώθηκε μόνο κατά 11 ώρες την εβδομάδα· σκεφτείτε ότι, εν τω μεταξύ, καθιερώθηκεσε διάφορους τομείς το 5νθήμερο... Αν συνυπολογίσει κανείς ότι μεγάλο μέρος των εργατών / εργατριών το 1999, στις ηπα, ήταν part-timers, μπορεί να καταλάβει: το 42 ώρες δουλειά την εβδομάδα, σαν μέσος όρος, υποκρύπτει και 50ωρα, και 60ωρα. Να, λοιπόν, η πηγή της “ανισότητας”: να πληρώνεσαι σκατά λεφτά και να αναγκάζεσαι να λιώνεις στη δουλειά για να τα βγάλεις πέρα. [3Το 1999 το μέσο ωρομίσθιο στον κατασκευαστικό τομέα (εξαιρουμένων, φυσικά, των μεταναστών...) ήταν 13,9 δολάρια. Το 1909, πρώτη χρονιά που υπάρχουν σχετικές καταγραφές, ήταν 3,8 δολάρια (σε αξία του 1999). Μέσα σε 90 χρόνια το ωρομίσθιο αυξήθηκε κατά 3,65 φορές (365%). Η παραγωγικότητα της εργασίας; Μόνο στην 20ετία 1973 - 1993 διπλασιάστηκε (200%), κι αυτό χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η “3η” (βιομηχανική επανάσταση). Και τι να πει κανείς ανάμεσα στο 1900 και στο 1973, όταν, για παράδειγμα, το 1900 μόνο το 5% των (τότε) εργοστασίων χρησιμοποιούσε ηλεκτρικό ρεύμα;]
Ενώ δεν έχουμε καταλάβει ακόμα καν και καν τις συνέπειες (σ’ όλο το εύρος των κοινωνικών σχέσεων) της “3ης” επανάστασης [4Φιλότιμα όμως το ψάχνουμε, αναλύοντας και την επερχόμενη “4η”: cyborg, game over...], από την άποψη της ζωντανής, ανθρώπινης εργασίας, τα δεδομένα είναι ξεκάθαρα. Πιο ξεκάθαρα δεν γίνονται. Τ’ αφεντικά χρησιμοποιούν τις (κάθε φορά καινούργιες) τεχνολογικές δυνατότητες για να κρατήσουν τους εργάτες και τις εργάτριες, την σύγχρονη εργατική τάξη, υπό τον απόλυτο έλεγχό τους, έχοντας το απόλυτο “μονοπώλιο” στην διατίμηση (της εργασίας), στον καθορισμό των ωραρίων και των συνθηκών, κλπ. κλπ. Εκείνο που φοβούνται όπως ο διάολος το λιβάνι είναι η (εργατική) συνειδητοποίηση ότι οι διαδοχικές τεχνολογικές πανοπλίες κάνουν εφικτό, ρεαλιστικό, το να δουλεύουμε πολύ λιγότερο πληρωνόμενοι πολύ περισσότερα (στους πάτους των βαρελιών). Προκειμένου να αποφύγουν αυτη τη συνειδητοποίησή μας είναι ικανοι για τα πάντα. Όχι μόνο να “βουρκώνουν” (στα Davos και οπουδήποτε) για την “μεγάλη κοινωνική ανισότητα”, αλλά να δίνουν και ψίχουλα, σαν διαφόρων ειδών “βοηθήματα”, “επιδόματα” κλπ στους αναξιοπαθούντες. Να μην ψοφάμε κιόλας!
Απ’ την μεριά μας, είτε στην Αθήνα βρισκόμαστε είτε στο Πεκίνο είτε στη Ν. Υόρκη είτε στο Βερολίνο είτε στο Ν. Δελχί, έχουμε κάθε δίκιο, “τεκμηριωμένο” ως εκεί που δεν πάει, για να απαιτούμε - τα - πάντα, κάνοντας μερικές μικρές εκπτώσεις, χάρην του ρεαλισμού. Να απαιτούμε, τελικά και συμβιβαστικά, πολύ λιγότερη δουλειά και πολύ μεγαλύτερους (“βασικούς”...) μισθούς, συν όλα τα υπόλοιπα (σχετικά με τις συντάξεις, για παράδειγμα...).
Έχουμε όλο το δίκιο... μυαλό δεν έχουμε! Και έρχεται η “4η”, να μας αποτελειώσει, με τα κατορθώματά της.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Δεν καταλάβαμε γιατί παρεξηγήθηκαν οι πατριώτες. Επειδή θεωρούν ότι ο έλληνας πρωθυπουργός είναι τέρας ευφυίας, ή επειδή “ό,τι και νάναι τέτοια πράγματα δεν τα λέμε δημόσια”; Υπάρχει μια τρίτη εκδοχή, εντελώς φιλελληνική: βλέποντας ο καταραμένος Σόιμπλε τον έλληνα πρωθυπουργό (και την φαιορόζ κυβέρνηση) να πνίγεται και ξέροντας πόσο αγαπητός είναι ο ίδιος στο ελλαδιστάν, αποφάσισε να τον “βρίσει” για να τον κάνει συμπαθέστερο στους υπηκόους του. Και μια τέταρτη: ο Σόιμπλε διαβάζει κρυφά (κι αυτός!) Sarajevo, οπότε επανέλαβε με τρεις λέξεις το ...νάναι καλά το παρακράτος του προηγούμενου τεύχους! Ε;
[ επιστροφή ]

2 - Genome editing είναι η επίσημη (αγγλική) ορολογία.
[ επιστροφή ]

3 - Το 1999 το μέσο ωρομίσθιο στον κατασκευαστικό τομέα (εξαιρουμένων, φυσικά, των μεταναστών...) ήταν 13,9 δολάρια. Το 1909, πρώτη χρονιά που υπάρχουν σχετικές καταγραφές, ήταν 3,8 δολάρια (σε αξία του 1999). Μέσα σε 90 χρόνια το ωρομίσθιο αυξήθηκε κατά 3,65 φορές (365%). Η παραγωγικότητα της εργασίας; Μόνο στην 20ετία 1973 - 1993 διπλασιάστηκε (200%), κι αυτό χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η “3η” (βιομηχανική επανάσταση). Και τι να πει κανείς ανάμεσα στο 1900 και στο 1973, όταν, για παράδειγμα, το 1900 μόνο το 5% των (τότε) εργοστασίων χρησιμοποιούσε ηλεκτρικό ρεύμα;
[ επιστροφή ]

4 - Φιλότιμα όμως το ψάχνουμε, αναλύοντας και την επερχόμενη “4η”: cyborg, game over...
[ επιστροφή ]