η μεγάλη οπισθοδρόμηση

Το ξέρετε (ίσως...) ότι είναι μια απ’ τις σταθερά αγαπημένες μας αναφορές· την πιο κάτω παράγραφο θα την βρείτε πότε εδώ και πότε εκεί σε διάφορες σελίδες των μέχρι τώρα τευχών του Sarajevo. Είναι απ’ τις σταθερά αγαπημένες μας αναφορές όχι μόνο για την “υπογραφή” της (κυρ Κάρολος), όχι μόνο για την εποχή που γράφτηκε (“κομμουνιστικό μανιφέστο”, 1848) αλλά, περισσότερο απ’ όλα, για τον περιεκτικό και συνοπτικό τρόπο με τον οποίο περιγράφονται και εξηγούνται οι “μεγάλες κοινωνικές οπισθοδρομήσεις” ακριβώς σε περιόδους ριζικών κρίσεων / αναδιαρθρώσεων (του καπιταλισμού).
Ιδού λοιπόν, άλλη μια φορά (ο τονισμός δικός μας):

... Mπροστά στα μάτια μας ... οι αστικές συνθήκες της παραγωγής και της ανταλλαγής, οι αστικές σχέσεις ιδιοκτησίας, η νεώτερη αστική κοινωνία που παρουσίασε με τα μάγια της τόσο τεράστια μέσα παραγωγής και ανταλλαγής, μοιάζει με τον μάγο που δεν μπορεί να υποτάξει τις καταχθόνιες δυνάμεις που κάλεσε ο ίδιος να τον βοηθήσουν. Eδώ και κάμποσες δεκαετίες, η ιστορία της βιομηχανίας και του εμπορίου δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά η ιστορία της ανταρσίας των νεώτερων παραγωγικών δυνάμεων ενάντια στις σχέσεις ιδιοκτησίας, που είναι οι ζωντανοί όροι της αστικής τάξης και της κυριαρχίας. Φτάνει ν’ αναφέρουμε τις εμπορικές κρίσεις, που καθώς παρουσιάζονται κάθε τόσο, καταντούν πάντα προβληματικότερη την ύπαρξη ολόκληρης της αστικής τάξης. Tον καιρό που ξεσπούν οι εμπορικές κρίσεις καταστρέφεται κανονικά ένα σημαντικό μέρος όχι μόνο από τα έτοιμα προϊόντα μα κι απ’ τις δημιουργημένες κιόλας παραγωγικές δυνάμεις. Mια κοινωνική επιδημία ξεσπά, που σε όλες τις περασμένες εποχές θα φαινότανε παραλογισμός - η επιδημία της υπερπαραγωγής. H κοινωνία έξαφνα βρίσκεται πισωδρομημένη σε μια κατάσταση στιγμιαίας βαρβαρότητας. Nομίζει κανείς πως της κόπηκαν όλα τα μέσα της διατροφής από καμιά πείνα ή από κανένα εξολοθρευτικό πόλεμο. H βομηχανία και το εμπόριο φαίνονται νεκρωμένα. Kαι γιατί; Γιατί η κοινωνία έχει πάρα πολύ πολιτισμό, πάρα πολλά μέσα διατροφής, πάρα πολλή βιομηχανία, πάρα πολύ εμπόριο. Oι παραγωγικές δυνάμεις που έχει στη διάθεσή της δεν ευνοούν πια την ανάπτυξη των σχέσεων της αστικής ιδιοκτησίας... οι αστικές σχέσεις έχουνε στενέψει πολύ για να χωρέσουν τον πλούτο που δημιούργησαν. Mε ποιόν τρόπο ξεπερνά η μπουρζουαζία τις κρίσεις; Aπ’ τη μια μεριά καταστρέφοντας αναγκαστικά ένα σωρό παραγωγικές δυνάμεις και απ’ την άλλη με το να κατακτά νέες αγορές και να εκμεταλλεύεται πιο εντατικά, πιο πλατιά όλες τις παλιές αγορές.

Το ξέρουμε: υπάρχουν διάφοροι, αυτοχαρακτηριζόμενοι σαν “μαρξιστές”, “φωστήρες” ή και (γενικά) “διανοούμενοι” (του σκοινιού και του παλουκιού), πάντως όχι, σε καμία περίπτωση εργάτες ή/και εργάτριες, που υποστηρίζουν ότι τέτοιες απόψεις, σαν την πιο πάνω, είναι “παλιές”... Ότι ο καπιταλισμός έχει εξελιχθεί, είναι σ’ άλλη φάση, και δεν έχει τα βασικά χαρακτηριστικά που ανέλυσε ο κυρ Κάρολος... Ότι είναι “άυλος”, της “γνώσης”, οπότε έχουν αλλάξει αυτά τα χαρακτηριστικά...
Never mind... Ας πούμε, για να ξεμπερδεύουμε πρόχειρα, ότι αυτές εδώ οι σελίδες είναι ξεροκέφαλες... Και υποστηρίζουν τεκμηριώνοντάς το, ότι ζούμε ακριβώς σε μια τέτοια ιστορική περίοδο (διάρκειας όχι 5 αλλά τουλάχιστον 30 χρόνων), όπου η καπιταλιστική κρίση είναι υποχρεωτικό φαινόμενο της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης. Με μια μόνο διόρθωση: το επίθετο “αστικής” θα πρέπει να μπει σε εισαγωγικά, επειδή αυτό που ονομάστηκε κάποτε αστική τάξη με την πλήρη ιστορική έννοια, έχει ξεπεραστεί. Όμως αυτό δεν χαλάει τον μαρξιανό συλλογισμό.

Ας δούμε, πρώτα, το βασικό. Ζούμε, στ’ αλήθεια, σε μια ιστορική περίοδο όπου οι “παραγωγικές δυνάμεις δεν ευνοούν την ανάπτυξη των σχέσεων της ‘αστικής’ ιδιοκτησίας”; Δεν ευνοούν, σα να λέμε, την ατομική ιδιοκτησία πάνω σ’ αυτές τις παραγωγικές δυνάμεις; Από πρώτη ματιά μια τέτοια ερώτηση θα προκαλούσε καγχασμούς. Μια διεθνής ανθρωπιστική οργάνωση (η oxfam) ανακοίνωσε στα μέσα Γενάρη ότι 62 άνθρωποι κατέχουν τόσο πλούτο όσο το φτωχότερο μισό του παγκόσμιου πληθυσμού - και η περιουσία τους έχει σταθερά αυξητική τάση. Άρα; Ο κυρ Κάρολος, ωστόσο, δεν εννοεί πουθενά ότι “η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων” καταστρέφει από μόνη της τις σχέσεις ιδιοκτησίας! Υποδεικνύει μάλιστα το ανάποδο: ότι το “μπλοκ των ιδιοκτητών” (ο όρος δικός μας, αυτός μιλάει για μπουρζουαζία...) επιχειρεί να κρατήσει την θέση του, καταστρέφοντας εδώ και εντατικοποιώντας την εκμετάλλευση εκεί... Οργανώνοντας (και επωφελούμενο από) μια τεράστια κοινωνική οπισθοδρόμηση προς καταστάσεις βαρβαρότητας. Αλλά αυτή η βαρβαρότητα δεν είναι μεταφυσική. Είναι πολιτική· αν και αυτό δεν την κάνει λιγότερο βίαιη, λιγότερο απάνθρωπη.
Εδώ βρισκόμαστε!!!

Ποιές είναι, λοιπόν, αυτές οι σύγχρονες “παραγωγικές δυνάμεις”, αυτές οι σύγχρονες “καταχθόνιες δυνάμεις”, αυτά τα σύγχρονα “τεράστια μέσα παραγωγής και ανταλλαγής” που, απ’ την μια μεριά έχει επιστρατεύσει το μπλοκ των ιδιοκτητών, απ’ την άλλη μεριά όμως η “ανάπτυξή” τους φαίνεται να αμφισβητεί τις σχέσεις (ατομικής) ιδιοκτησίας πάνω τους;
Η εργασία, η σύγχρονη εργασία, η απίστευτης παραγωγικότητας σύγχρονη εργασία πρώτα και πάντα! Όχι όμως “μόνη της”, σαν διαχρονική εξωιστορική “ουσία”. Μαζί με τα εξής:
- Τις τεχνολογίες ψηφιοποίησης / ανταλλαγής (“πληροφοριών”, γνώσεων, απόψεων...). Η κριτική προσέγγισή μας σ’ αυτές με στόχο την “απομάγευσή” της ισχύει (δες cyborg), ισχύει όμως κι αυτό: η ίδια η καπιταλιστική εξέλιξη, οι ανάγκες των ιδιοκτητών, έκαναν εφικτό αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε συλλογική διανόηση· και μάλιστα όχι μόνο σε παγκόσμια κλίμακα αλλά, επιπλέον, με πρωτοφανή ένταση και πυκνότητα.
- Τις τεχνολογίες “αυτοματοποίησης”: ρομποτ, ρομπότ, ρομπότ. Και πάλι οι ανάγκες των ιδιοκτητών έκαναν εφικτή την εκθετικά μεγαλύτερη από ποτέ στην ιστορία του πλανήτη παραγωγή αντικειμένων και υπηρεσιών, με εντυπωσιακά μικρότερη “ανάλωση” εργασίας. Μια μοναδική έκφανση της υψηλής παραγωγικότητας της εργασίας, μια μοναδική έκφανση παγκόσμιας εργατικής τάξης, μια μοναδική έκφανση της απελευθέρωσης χρόνου από κοινωνικά άχρηστους καταναγκασμούς.
-Τις τεχνολογίες “ανάλυσης” των ζωϊκών λειτουργιών (“βιοτεχνολογίες”, γενετική, κλπ).
- Τις τεχνολογίες “ανάλυσης” και “ανασύνθεσης” των υλικών (νανοτεχνολογίες).

Σε κάθε μια απ’ αυτές τις γραμμές ανάπτυξης των (σύγχρονων) παραγωγικών δυνάμεων αλλά και σε κάθε συνδυασμό τους, έχει πράγματι εμφανιστεί τις 3, 4 τελευταίες δεκαετίες, όχι όμως με τον εκρηκτικό τρόπο που θα θέλαμε, η εν δυνάμει υπέρβαση των σχέσεων ιδιοκτησίας· ή, διατυπωμένο αλλιώς, ο αντιδραστικός χαρακτήρας αυτών των σχέσεων. Στη συλλογική διανόηση: η διαρκής και επιθετική υπεράσπιση των “δικαιώματων πνευματικής ιδιοκτησίας” και η κεντρική θέση που έχει αυτή η επίθεση εκ μέρους του μπλοκ των ιδιοκτητών, είναι υπεραρκετή σαν απόδειξη. Στη συλλογική (έως παγκόσμια συλλογική) εργασία και στην υψηλότατη παραγωγικότητά της: εδώ κι αν είναι που πέφτουν κορμιά και μυαλά (τα δικά μας...) προκειμένου τα αφεντικά να κρατήσουν το μονοπώλιο στην “αξιοποίησή” της. Απ’ τον έλεγχο του χρόνου εργασίας σύμφωνα με τα συμφεροντά τους, ως κάθε τι άλλο σχετικό: ένταση / υπερένταση (της εργασίας), διάχυση του χρόνου εργασίας σ’ ολόκληρη τη ζωή, αλλά και μαζική δουλεία... Στην εκμετάλλευση της φύσης, το ίδιο όπως και πριν: η άγρια επιθετική υπέρασπιση της ιδιοκτησίας πάνω στο/στα dna των ειδών (συμπεριλαμβανόμενου, “κομμάτι κομμάτι” του δικού μας...), η κατασκευή τεχνητών ζωών ιδιοκτησίας της τάδε ή της δείνα φίρμας, ο κύκλος των φαρμάκων, αυτά και άλλα δείχνουν των πόλεμο απ’ την μεριά του μπλοκ των ιδιοκτητών. Και στα νέα υλικά, απ’ τις εξορύξεις ως την τελική διαμόρφωση, ξανά τα ίδια.
Η παρουσίασή μας είναι υποχρεωτικά περιληπτική· δεν είναι αυτό το θέμα μας. Το θέμα είναι η επιβεβαίωση της γνώμης του κυρ Κάρολου, 150, 160, 170 χρόνια μετά: προκειμένου αυτές οι “σύγχρονες παραγωγικές δυνάμεις” να μείνουν υπάκουα στην υπηρεσία του παγκόσμιου μπλοκ των ιδιοκτητών, πρέπει (ακόμα και “προληπτικά”) το ζωντανό μέρος τους, η ζωντανή εργασία, η σύγχρονη εργατική τάξη, να οπισθοδρομήσουν μέχρι και σε καταστάσεις βαρβαρότητας!
Εδώ βρισκόμαστε!!!

το ρεπερτόριο

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ή συμπτωματικό που ο (ας τον πούμε έτσι σχηματικά) ακροδεξιός βραχίονας του μπλοκ των αφεντικών, παγκόσμια, απ’ την αρχή κι όλας της τελευταίας κρίσης / αναδιάρθρωσης, δηλαδή απ’ την δεκαετία του 1980, δουλεύει συστηματικά για την διάλυση, την συντριβή, ακόμα και προληπτική, οποιασδήποτε δυνατότητας παγκόσμιας εργατικής συνείδησης. Σ’ ότι αφορά τα πολιτικά κέντρα του μπλοκ των αφεντικών πρόκειται για σχέδιο: απ’ όλες τις “ελευθερίες” του ιστορικού φιλελευθερισμού που ανακάλεσαν (προκειμένου να απαντήσουν στις εργατικές / κοινωνικές ανταρσίες των ‘60s - ‘70s ξεκινώντας την αναδιάρθρωση), “ξέχασαν” μία: την ελευθερία της (παγκόσμιας) κίνησης των εργατών / εργατριών. Το κεφάλαιο σαν χρήμα; Τα υπόλοιπα εμπορεύματα πλην του υπερεμπορεύματος που είμαστε (στα χέρια τους) εμείς; Οι πρώτες ύλες; Όλα κυκλοφορούν (ή πρέπει να κυκλοφορούν) “ελεύθερα”. Όχι, όμως, οι εργάτες και εργάτριες, η παγκόσμια εργατική τάξη. Αυτή είναι υποχρεωμένη να έχει εθνικούς, θρησκευτικούς, πολιτισμικούς, φυλετικούς διαχωρισμούς και περιορισμούς. Κι όχι απλά διαχωρισμούς και περιορισμούς. Ακόμα καλύτερα αντιπαλότητες. Έτσι εξασφαλίζεται ο ενδοταξικός πόλεμος, έτσι εξασφαλίζεται η διατίμησή μας. Κάποιος ανθρωπισμός; Επιτρέπεται... Όχι, όμως, η συνείδηση της de facto παγκόσμιας ενότητας (και καθόλου “ομοιότητας”) των πραγματικών παραγωγών του πλούτου. Αυτή απαγορεύεται.
Για την μαζική παραγωγή και ενσωμάτωση φόβων μιλήσαμε ήδη στο προηγούμενο τεύχος (management by stress). Δίπλα σ’ αυτήν (ή γύρω απ’ αυτήν) κινείται διαρκώς ένας κυκεώνας “συλλογικών ταυτοτήτων”, άλλοτε απελπισμένων και άλλοτε καταθλιπτικών, που μπορούν και πρέπει να συγκροτούνται γύρω απ’ οτιδήποτε (απ’ το ποδόσφαιρο ως την πατρίδα, και απ’ την τάδε θρησκευτική αίρεση ως το δείνα εμπόρευμα) εκτός απ’ το πεδίο της πραγματικής αντίθεσης, ανάμεσα στους δημιουργούς και στους σφετεριστές του παγκόσμιου πλούτου. Αυτός ο πληθωρισμός (και η ρευστότητα) των “συλλογικών ταυτοτήτων” προβάλλεται σαν απόδειξη (και απόλαυση) του ψευτοσυνδυασμού “πλούτου και ελευθερίας”. Οι μαζικές συναισθηματικές συνθλίψεις που παράγονται απ’ την εκβιασμένη και εκβιαστική εικονικότητα της υποτιθέμενης “νομής” αυτού του πλούτου, αποδεικνύονται  απ’ τις ουρές στα ψυχο-ιατρεία και στη μαζική κατανάλωση καταπραϋντικών και “ψυχο”-παυσίπονων κάθε είδους. Αποδεικνύονται, επίσης, στην αυξανόμενη ενδο-κοινωνική, ενδο-ταξική, ακόμα και ενδο-οικογειακή βία. Κι ακόμα στις ατομικές (και κατά καιρούς μαζικές) εκδηλώσεις πανικού.

Φαινομενικά στο αντίποδα των πιο πάνω έχουν γενικευτεί (κοινωνικές) καταστάσεις κυνισμού, αναισθησίας (που υπό την κατάλληλη καθοδήγηση μπορεί να εκδηλώνεται σαν “υπερευαισθησία” για εντελώς ασήμαντα γεγονότα), έως ακηδίας. Ενώ, αν όχι νωρίτερα, οπωσδήποτε απ’ τις αρχές της δεκαετίας του ‘00, ένα μεγάλο μέρος των πρωτοκοσμικών πληθυσμών είναι καχύποπτο ή δύσπιστο απέναντι στις καθεστωτικές ρητορικές που δικαιολογούν πολεμικές εκστρατείες όλο και μεγαλύτερης κλίμακας, κι ενώ η υποψία (εντός ή εκτός εισαγωγικών) περί κάποιου εξελισσόμενου και κλιμακούμενου παγκόσμιου πολέμου έχει εγκατασταθεί για τα καλά σ’ όλες τις πρωτοκοσμικές μητροπόλεις, η αδράνεια είναι η κυρίαρχη κατάσταση (για όσους / όσες δεν ακολουθούν τον ακροδεξιό βραχίοντα του μπλοκ των ιδιοκτητών). Αδράνεια φυσική, αδράνεια ηθική, αδράνεια διανοητική - αδράνεια πολιτική. Εδώ δεν είναι η βιομηχανία και το εμπόριο που φαίνονται νεκρωμένα. Είναι η διάθεση μακρόχρονης και μαχητικής αντίστασης, σαν πρώτο βήμα υπεράσπισης της ηθικής και συναισθηματικής ακεραιότητάς μας που έχει απονεκρωθεί.

Για καλό ή για κακό δεν έχουμε πολλά άλλα σχετικά όμοια παραδείγματα ριζικής κρίσης / αναδιάρθρωσης απ’ το παρελθόν, απ’ την ιστορία του καπιταλισμού και του εναντίον του ανταγωνισμού. Όμως η προηγούμενη τέτοια περίοδος, των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα, όταν και πάλι οι επιστρατευμένες απ’ τους τότε κυρίους του κόσμου καινούργιες (τότε) παραγωγικές δυνάμεις έπρεπε να “οριοθετηθούν” στις νόρμες των σχέσεων ιδιωτικής ιδιοκτησίας (των μέσων παραγωγής), κόντρα στην κομμουνιστική δυνατότητα, είναι διδακτική. Όχι εκεί που μοιάζει με την περίοδο που ζούμε, αλλά εκεί που διαφέρει.
Γιατί πράγματι και τότε εκδηλώθηκε (ή/και μεθοδεύτηκε) μια μια μεγάλη κοινωνική αναδίπλωση, μια μεγάλη κοινωνική οπισθοχώρηση, μια μεγάλη κοινωνική ανοχή έως συνενοχή στη βαρβαρότητα: του μεγαλύτερου μέρους των αφεντικών και των (τότε) μικροαστών αλλά και, ενός μεγάλου μέρους των τότε εργατών / εργατριών, που προτίμησαν να προδώσουν τα ταξικά τους συμφέροντα ελπίζοντας σε ψίχουλα. Η τότε οπισθοχώρηση ξεκίνησε ίσως απ’ την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα σαν ξενοφοβία και ρατσισμός απέναντι στους τότε μετανάστες εργάτες / εργάτριες (που, ας σημειωθεί, μπορούσαν για δεκαετίες να μετακινούνται χωρίς εμπόδια από κράτος σε κράτος και από ήπειρο σε ήπειρο...). Και ολοκληρώθηκε με αυτό που ξέρουμε σαν ιστορική εκδοχή του φασισμού / ναζισμού - σαν το κράτος / κόμμα...
Όμως δεν ήταν αυτή η οπισθοχώρηση, τότε, η μοναδική “κοινωνική κίνηση”. Διαμορφώθηκε και η ακριβώς αντίθετή της: η εργατική κομμουνιστική ριζοσπαστικοποίηση, η έφοδος μπροστά στην ιστορία. Η “επιδημία της υπερπαραγωγής” στα ‘20s και η μετέπειτα κρίση της προκάλεσαν την πιο οξυμένη κοινωνική - πολιτική πόλωση ως τότε. Απέναντι στην “οπισθοχώρηση”, απέναντι στην αντίδραση, όρθωσε το ανάστημά της η μαζική εργατική αρνησικυρία· και απέναντι στη βαρβαρότητα που ήταν (και παραμένει) το καύσιμο με το οποίο “η μπουρζουαζία κινείται για να ξεπεράσει τις κρίσεις” (για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του κυρ Κάρολου) η τάξη μας οργάνωσε το δικό της αντι-σχέδιο· ένα σχέδιο προοδευτικό, ένα σχέδιο που σκόπευε να ξεπεράσει οριστικά τις καπιταλιστικές σχέσεις ιδιοκτησίας.
Ναι, σχεδόν όλες οι επαναστάσεις που έγιναν τότε στην ευρώπη ηττήθηκαν - εκτός απ’ την ρωσική. Ναι, η οπισθοχώρηση, η αντίδραση, πέρασαν πάνω απ’ τα πτώματα δεκάδων χιλιάδων κομμουνιστών εργατών και εργατριών στην γερμανία, στην αυστρία, στην ισπανία, στην ιταλία, ανοίγοντας τον δρόμο για ακόμα περισσότερο θάνατο, για ακόμα μεγαλύτερη καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων, “νεκρών” και, κυρίως, ζωντανών. Όμως εκείνες οι ήττες δεν αποτελούν κάτι σαν ιστορικό νόμο. Δεν υπάρχει κάποια “μοίρα” που να υποδεικνύει ότι το μπλοκ των ιδιοκτητών και οι λακέδες του, ακόμα κι αν είναι χιλιάδες και εκατομμύρια, θα νικούν πάντα.

Η μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε εκείνο το τότε και στο τώρα, είναι πως στην τωρινή postmodern κρίση / αναδιάρθρωση η οπισθοχώρηση εμφανίζεται σαν σχεδόν καθολική. Δεν είναι μόνο το ότι ο ακροδεξιός βραχίονας του μπλοκ των ιδιοκτητών εμφανίζεται παντού στον “πρώτο κόσμο” ενισχυμένος. Είναι ότι το σύνολο του λεγόμενου “πολιτικού φάσματος”, μέχρι και την (στα λόγια) απέναντι άκρη του, “μετακινείται διαρκώς προς τα δεξιά”: απ’ την κούφια ρητορική και τους βερμπαλισμούς μέχρι τον καιροσκοπικό (και πάντα αντεργατικό, πέρα απ’ τα παχιά λόγια) λαϊκισμό, απ’ την θεωρητική αναλυτική χρεωκοπία μέχρι τον πολιτικό συντηρητισμό (: ζήτω οι εκλογές και ο κοινοβουλευτισμός!...), όχι μόνον δεν έχουμε (σαν σύγχρονοι εργάτες και εργάτριες) δημιουργήσει ένα άξιο λόγου, ουσιαστικό και επίκαιρο αντίπαλο δέος· όχι μόνο δεν έχουμε δημιουργήσει καν τις προϋποθέσεις του· αλλά φαίνεται να αρκούμαστε (ο πληθυντικός είναι υποχρεωτικά γενικός) σε ψίχουλα “αντιστάσεων” (ή και ψευδοαντιστάσεων) σε ασήμαντη κλίμακα.

Είναι ο φόβος μιας μελλοντικής ήττας, ή ακόμα χειρότερα πανωλεθρίας, που εμποδίζει την πολιτική αφύπνιση της ευθυκρισίας και της μαχητικότητας του προοδευτικού (καταραμένη λέξη και υποχρεωτικά σχηματική!) τμήματος της τάξης μας; Έχουμε τη γνώμη πως όχι, δεν φταίει αυτό. Στο κάτω κάτω της γραφής ούτε σαν αστείο δεν υπάρχει στον ορίζοντα το ενδεχόμενο μαζικών ένοπλων “εμφύλιων” αναμετρήσεων! Η κυριότερη αιτία είναι ότι ενώ υπάρχουν μεμονωμένα άτομα ή/και μικρές παρέες σύγχρονων εργατών κι εργατριών, που έχουν απορρίψει, σαν προσωπικές επιλογές, την οπισθοχώρηση προς την βαρβαρότητα· ενώ αυτοί κι αυτές υπάρχουν σε μειοψηφικό μεν αλλά όχι αμελητέο συνολικό μέγεθος, σ’ όλον τον πρώτο κόσμο, παραμένουν εγκλωβισμένοι στα ιδεολογικά, ηθικά, συναισθηματικά και διανοητικά απόνερα άλλων εποχών. Απόνερα που εμφανίζονται άλλοτε σαν ενσωματωμένη και ηττοπαθής αδράνεια, άλλοτε σαν εξίσου ηττοπαθής ιστορικισμός, άλλοτε σαν αναχωρητισμός. Παραμένουν εγκλωβισμένοι, στην καλύτερη των περιπτώσεων, στο παλιό δόγμα “το μικρό είναι αρκετό”. Όμως όχι. Το “μικρό” (στη δράση, στον ανταγωνισμό) είναι απαραίτητο, αλλά δεν είναι καθόλου αρκετό. Και ποτέ δεν ήταν.

Πριν 6 χρόνια γράφαμε, σ’ αυτές εδώ τις σελίδες, ανάμεσα σε άλλα κι αυτά [1Sarajevo νο 35, Δεκέμβρης 2009, η ελπίδα (του ‘εδώ και τώρα’) πεθαίνει τελευταία - τί σκοτώνει όμως στο δρόμο της;]:

...
O επανα-ορισμός του χρονικού ορίζοντα που άξιζε (και αξίζει) να επενδύεται με κοινωνικές σημασίες απ’ το μακρινό (και μεσσιανικό) επέκεινα στο παρόν και στο άμεσο μέλλον, προκλήθηκε μεν πριν 4 δεκαετίες ανταγωνιστικά· αξιοποιήθηκε όμως στη συνέχεια καθεστωτικά. Aν η ανταγωνιστική πολιτική αξία αυτού του ‘εδώ και τώρα’ θα μπορούσε να ονομαστεί αιφνιδιασμός των αφεντικών, η αξία του στη συνέχεια ήταν η ανάδυση όλων των ατομικών μικρο-οριζόντων, ενάντια και σε βάρος του ενδιαφέροντος και του εντοπισμού των “μεγάλων κλιμάκων” στις οποίες λειτουργεί η καπιταλιστική μηχανή. Tο γεγονός ότι αυτές οι “μεγάλες κλίμακες”, για το σαμποτάζ ή και την ανατροπή των οποίων χρειαζόταν ασφαλώς περισσότερος χρόνος απ’ το οποιοδήποτε “τώρα” και πολύ μεγαλύτερη έκταση από οποιοδήποτε “εδώ”, διαγράφτηκαν απ’ τον ορίζοντα των από κάτω, ήταν για τα αφεντικά μεγάλη ανακούφιση.
Tο 1979 ο γάλλος διανοούμενος Jean Francois Lyotard εξέδωσε μια κοινωνικο-πολιτική ανάλυση με τίτλο H Mεταμοντέρνα Συνθήκη όπου ανήγγειλε το τέλος των “μεγάλων αφήγησεων”· στις οποίες συμπεριελάμβανε τους κοινωνικούς προσανατολισμούς προς τα μεγάλα “επέκεινα” των ριζικών ανατροπών που προβλέπονταν (ή εγκαλούνταν) απ’ τους κομμουνιστές... H αναγγελία του Lyotard (αν και όχι όλα τα επιμέρους σημεία της), αντιπροσωπευτική ενός γενικότερου πνεύματος των ‘80s για την ιδιωτικοποίηση του ‘εδώ και τώρα’ έγινε γρήγορα κάτι σαν κοινοτοπία. Στη θέση ενός βασικού (κοινωνικού) ανταγωνισμού που θεωρούνταν πλέον ξεπερασμένος, ανέτειλε η εποχή των πάμπολλων διαπροσωπικών ανταγωνισμών / “διαλόγων”, τους οποίους ο Lyotard ήθελε να αντιμετωπίζει σαν “παίγνια”, με κανόνες που ελεύθερα συναποφασίζουν οι διαλεγόμενοι....
Tο ζήτημα φυσικά δεν ήταν τί έλεγε ένας γάλλος “φιλόσοφος” (που άσκησε ωστόσο ιδιαίτερη επιρροή), ούτε αν οι καπιταλιστικές κοινωνίες έμπαιναν όντως στα ‘80s σε μια “μετα-” (και μετα-τί;) περίοδο. Tο ζήτημα ήταν ότι σαν αποτέλεσμα τόσο ενός μεγάλου κύματος ανταγωνισμού όσο και της ήττας ή/και αφομοίωσής του, δημιούργηθηκε πράγματι η αίγλη των μικρο-κόσμων και των μικρο-κλιμάκων τόσο σχετικά με τις συνομαδώσεις και τις “ταυτότητες” των κοινωνικών υποκειμένων όσο και σχετικά με τον χρονικό ορίζοντα των παρατηρήσεων ή των απαιτήσεών τους. Yπήρχε άλλωστε όντως πεδίο αντιθέσεων σ’ αυτό που ονομάστηκε μικρο-φυσική της εξουσίας· με την διαφορά ότι από πουθενά δεν προέκυπτε ότι αυτή η μικρο-φυσική (οι σχέσεις των δύο φύλων, η πολιτική της καθημερινότητας, η έγνοια για το περιβάλλον) θα πρέπει να νοείται χώρια και μακριά απ’ την μακρο-φυσική του καπιταλισμού, δηλαδή τις καπιταλιστικές λειτουργίες μεγάλης κλίμακας και διάρκειας· και, ακόμα χειρότερα, ότι αυτή η τελευταία διάσταση είναι αδιάφορη ή περιττή για τις συνειδήσεις.
...
Παρότι αυτή η σειρά παγκόσμιων γεγονότων που ξεκίνησε τυπικά απ’ την “πτώση του τείχους” ήταν υπεραρκετή για να βάλει στην ημερήσια διάταξη του ανταγωνισμού (και σίγουρα της προσοχής) την μεγα-κλίμακα της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης και των συνέπειών της (και μάλιστα: των συνέπειών της σε κάθε κλίμακα) οι πρωτοκοσμικοί “από κάτω” κράτησαν σφικτά τον μικρο-αστισμό τους. H έμφαση στους μικρό-κοσμους και στις μικρο-κλίκακες του χρόνου απέκτησε συν τω χρόνω και μια ηλεκτρονική έκφραση - “ολοκλήρωση”: τον κυβερνοχώρο, που μέσα στην “απεραντοσύνη” του φιλοξενούνται και πολλαπλασιάζονται όλες τις μορφές συντομίας, βιασύνης, ευκολίας και μικρο-πρέπειας. Tο “ο καθένας και το δίκιο του” έπαψε να είναι μια αναρχική πρόκληση α λα 19ος αιώνας· έγινε το soundtrack του τόσο χρήσιμου για την ηθική της κατανάλωσης ατομισμού και εγωκεντρισμού. Σε πάμπολλες παραλλαγές: “ο καθένας και η ηθική του”, “ο καθένας και η τρέλα του”, “ο καθένας και η πάρτη του”, “ο καθένας και η έπαρσή του”, κλπ κλπ.
...
Oι “μεγάλες κλίμακες” της ιστορίας, της καπιταλιστικής ιστορίας, κινούνται. Oι μεγάλες κλίμακες του ταξικού ανταγωνισμού (που δεν μπορούν να υποκατασταθούν από καμία πρωτοπορεία, κι ούτε υποκαταστάθηκαν ποτέ) παραμένουν φανερά τουλάχιστον ακίνητες, μουδιασμένες, παραιτημένες, ξέπνοες, φοβισμένες. Ποιός διάλεξε να ζει σε μια τόσο ζόρικη συστροφή της ιστορίας; Kανείς...
...
Nαι, είναι στιφή η επίγνωση της εποχής. Kαι είναι θαμένες βαθιά στο χώμα οι αρετές που απαιτούνται τέτοιους καιρούς - σκάβεις με τα χέρια και τα δόντια αν δεν έχεις αναγορευτεί εργολάβος... Nαι, η συνείδηση του κόσμου βαραίνει και πάει... Ποιός όμως κολλάει τις αγωνίες με κερί φτιάχνοντας ψεύτικα φτερά;

Μάρτυρας η Ιστορία: Η μεγάλη οπισθοδρόμηση θα μας κομματιάσει όλους.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

1 - Sarajevo νο 35, Δεκέμβρης 2009, η ελπίδα (του ‘εδώ και τώρα’) πεθαίνει τελευταία - τί σκοτώνει όμως στο δρόμο της;
[ επιστροφή ]