Η προηγούμενη έκθεση της γέννησης και της λειτουργίας των “πιέσεων” και του “άγχους” έδειξε την διαδικασία στην μικροκλίμακά της. Θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε μικρο-μοριακή. Αλλά δεν είναι η μοναδική που μας αφορά σαν πρωτοκοσμικούς. Υπάρχει και μια μακρο-μοριακή, μεγάλης κλίμακας, που μας δυναστεύει επίσης.
Τα διαδοχικά κύματα των μεγάλων φόβων / απειλών έχουν γίνει κοινοτυπία εδώ και μια 15ετία, μετά από ένα διάλειμα δεκαετίας αλλά και την ουσιαστική αναδιάρθρωσή τους. Είναι σε τέτοιο βαθμό κοινότυπες ώστε να γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να “θυμηθεί” κανείς αν “τα πράγματα ήταν πάντα έτσι” ή όχι. Δεν ήταν! Απειλές υγείας (γρίπη των πτηνών, γρίπη των χοίρων), διατροφικές απειλές (απ’ την σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια ως την πιο πρόσφατη αποκάλυψη ότι το ψητό κρέας προκαλεί καρκίνο, και απ’ την γενετική τροποποίηση φυτών και ζώων ως τις λαμογιές των δαιτροφικών εταιρειών), απειλές οικολογικού τύπου (φαινόμενο θερμοκηπίου, κλιματικές αλλαγές), τρομοκρατικές απειλές και πράξεις, η “προσφυγική απειλή”, εναλλάσσονται και διαδέχονται οι μεν τις δε με ένα τέμπο που πλέον μας διαφεύγει. Κι αυτές είναι οι “μεγααπειλές”. Γιατί υπάρχουν και κάποιες μεσαίας κλίμακας, που μπορούν να σχετίζονται από κλέφτες, διαρρήκτες, φονιάδες και βιαστές ως το bulling, και απ’ την κυταρίτιδα ως την φαλάκρα - με γονιδιακή προδιάθεση...
Αυτά τα διαδοχικά κύματα μεγααπειλών / μεγαφόβων είναι κατ’ αρχήν αδιαφοροποίητα, και δεν “γεννιούνται” συνήθως μέσα σε κάποια απ’ τις τρεις περιοχές που σημειώσαμε στην προηγούμενη έκθεση (εργασία, κατανάλωση, ερωτικές ή/και φιλικές σχέσεις). Είναι διάχυτα μέσα σε’ αυτό που ονομάζουμε “κοινωνικό εργοστάσιο” και, από πρώτη ματιά, φαίνονται διαταξικά. Πέρα απ’ αυτό (θα το ελέγξουμε στη συνέχεια) μπορεί να έχουν επιμέρους διαφορές αλλά έχουν σαν κοινό παρανομαστή την εντατικοποίηση των συγκινησιακών μας αντι-δράσεων. Και συχνά προκαλούν ένα είδος “μέτριου παγώματος”. Σίγουρα όμως, αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε εμπειρικά πολύ εύκολα, προκαλούν μια ατομική αλλά και μαζική “παράλυση της λογικής” - ανάλογα με την περίπτωση.
Για παράδειγμα η απειλή του περιβόητου “φαινόμενου του θερμοκηπίου” δεν είναι το ίδιο εντατική με την “απειλή της ισλαμικής τρομοκρατίας”, ειδικά όταν αυτή η τελευταία εμφανίζεται εν δράσει. Η πρώτη μπορεί να φαίνεται μακρινή, η δεύτερη το ίδιο, αλλά για την δεύτερη υπάρχουν πάντα διαθέσιμα δολοφονικά παραδείγματα, που την φέρνουν πολύ κοντύτερα. Ωστόσο είτε μέσω της απώθησης, είτε μέσω του “σοκ και δέους”, η λογική έρευνα για το πόσο πραγματική είναι η μία ή η άλλη απειλή, από που προέρχεται, αν και πως αντιμετωπίζεται (εφόσον είναι υπαρκτή) σπανίζει· ακόμα περισσότερο όσο εντονότερες είναι οι συγκινήσεις. Φαίνεται λοιπόν ότι υπάρχει μια αντίστροφα ανάλογη σχέση μεταξύ συγκινήσεων και λογικής. Πράγμα που υποδεικνύει ότι αν και εφόσον υπάρχει κάποια πρόθεση στο ξεδίπλωμα της μίας ή της άλλης απειλής, για να “δουλέψει - το - κόλπο” θα πρέπει να είναι συγκινησιακά εντατικό.
Μια μικρή αλλά χρήσιμη παρένθεση για το “πάγωμα”. Διάφορων κατηγοριών ειδικοί, και η πιο πρόσφατη κατηγορία είναι αυτοί που ονομάζονται νευροεπιστήμονες, ψάχνουν συστηματικά εδώ και πολλές δεκαετίες την βιολογική λειτουργία των φόβων, των απειλών, του άγχους κλπ. Αυτοί οι ειδικοί έχουν τυποποιήσει τις αναμενόμενες αντιδράσεις των έμβιων και ακόμα πιο συστηματικά των ανώτερων θηλαστικών απέναντι σε απειλές, βασικά στο δίπολο fight - or - flight. Είτε αντιμετωπίζει κανείς την απειλή, είτε βάζει τα πόδια στους ώμους, κυριολεκτικά ή διανοητικά / συναισθηματικά. Και οι δύο τύποι έχουν μελετηθεί εξονυχιστικά από νευρο-βιολογική άποψη, κι έτσι οι ειδικοί ξέρουν πολύ περισσότερα από εμάς γι’ αυτές τις καταστάσεις.
Πριν 1,5 χρόνο μια ομάδα νευροεπιστημόνων απ’ το πανεπιστήμιο του Μπρίστολ ανακοίνωσε ότι κατά πάσα πιθανότητα εντόπισε μια αλληλουχία νευρικών αντιδράσεων, που εστιάζονται στην παρεγκεφαλίδα, και έχει (λένε) άμεση σχέση με το “πάγωμα απ’ το φόβο”. Ποιός είναι ο επίσημος λόγος που δικαιολογεί αυτήν την έρευνα; Επειδή, λένε, έχουν μετρήσει ότι το “πάγωμα” στους ανθρώπους κρατάει πολλές φορές περισσότερο απ’ τα ελάχιστα μιλισεκόντς που δικαιολογείται στα ανώτερα θηλαστικά, προκαλώντας γενική παράλυση. Αν η ανακάλυψη αποδειχθεί ότι ισχύει (πολλά πειράματα θα γίνουν ακόμα...) κι αν οι ειδικοί βρουν τρόπους να μας “ξεπαγώνουν”, θα αντιμετωπίσουν (λένε) με μεγαλύτερη επιτυχία διάφορες συναισθηματικές δυσλειτουργίες, τις κρίσεις πανικού, και τις φοβίες.
(Για το καλό μας δηλαδή κι αυτή η ανακάλυψη...)
Σε ότι, όμως, αφορά ειδικά αυτό που χαρακτηρίσαμε “παράλυση της λογικής” ενώπιον διάφορων μεγααπειλών, ίσως δεν χρειάζεται να ασχοληθούν νευροεπιστήμονες. Έχουν καλή γνώση άλλες “ειδικότητες” και, φυσικά, μπαίνει κανείς στον πειρασμό να αναρωτηθεί αν αυτήν την καλή γνώση την χρησιμοποιούν...
Δεν χρειάζεται καν να μπούμε σε τέτοιο πειρασμό. Υπάρχουν κάμποσες απαντήσεις, ωμά ειλικρινείς. Να μία που προέρχεται από άτομο υπεράνω υποψίας για αντικαπιταλισμό ή/και αντικρατισμό, άνθρωπο ψυηλά ιστάμενο στο αμερικανικό καθεστώς, τον Zbigniew Brzezinski. Σ’ έναν άρθρο του στην καθεστωτική Ουάσιγκτον Ποστ, στις 25 Μάρτη του 2007, υπό τον τίτλο “τρομοκρατημένοι απ’ τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας” ο Brzesinski γράφει:
Ο “πόλεμος κατά της τρομοκρατίας” έχει δημιουργήσει μια κουλτούρα φόβου στην Αμερική. Η μετατροπή αυτών των τριών λέξεων σε “εθνικό σήμα” απ’ τις κυβερνήσεις Μπους μετά τα τρομερά γεγονότα της 11ης/9ου έχει προκαλέσει ολέθριες συνέπειες στην αμερικανική δημοκρατία, στην αμερικανική ψυχή ... και έχει υπονομεύσει την δυνατότητά μας να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τους πραγματικούς κινδύνους που προέρχονται απ’ αυτούς τους φανατικούς που μπορεί να χρησιμοποιούν την τρομοκρατία εναντίον μας.
Η ζημιά που έχουν κάνει αυτές οι τρεις λέξεις είναι απεριόριστα μεγαλύτερη απ’ αυτήν που θα μπορούσαν να φανταστούν ακόμα και στα πιο άγριά όνειρά τους αυτοί που μας επιτέθηκαν στις 11/9ου. Αυτή καθ’ εαυτή η φράση είναι χωρίς νόημα. Δεν προσδιορίζει ούτε κάποια γεωγραφική περιοχή ούτε κάποιους συγκεκριμένους εχθρούς. Η τρομοκρατία δεν είναι εχθρός, αλλά μια τεχνική πολέμου.
Αυτό το περί “τρομοκρατίας”, το ότι δηλαδή είναι μια μορφή πολέμου, είναι σωστό και αξίζει να το θυμόμαστε. Συμπληρωμένο με την επίγνωση ότι το σε ποιούς πολέμους επιλέγεται και αυτή η μορφή, η τρομοκρατία, αυτό είναι κάτι που το αποφασίζουν αυτοί που τους κάνουν (τους πολέμους) κι όχι εκείνοι που τους υφίστανται.
Να τώρα η συνέχεια του σχολίου του Brzezinski, που την θεωρούμε αξιοσημείωτη (ο τονισμός δικός μας):
Αλλά το μικρό μυστικό μπορεί να είναι ότι η ασάφεια του όρου έχει ηθελημένα ή ενστικτώδικα προϋπολογιστεί απ’ αυτούς που τον λανσάρουν. Η διαρκής αναφορά στον “πόλεμο στην τρομοκρατία” έχει ένα σημαντικότερο αντικειμενικό στόχο: να καθιερώσει μια κουλτούρα φόβου. Ο φόβος σκοτεινιάζει τη λογική, κάνει έντονα τα αισθήματα και ευκολότερο στους δημαγωγούς να κινητοποιούν το πλήθος υπέρ των ενεργειών που θέλουν οι ίδιοι να κάνουν.
Ας το επαναλάβουμε: ο φόβος σκοτεινιάζει την λογική, κάνει έντονα τα συναισθήματα και κάνει απλούστερο για τους δημαγωγούς να “σέρνουν” πίσω τους τα πλήθη. Με άλλα λόγια ο φόβος χειραγωγεί.
Αν το δει κανείς απ’ αυτήν την οπτική μπορεί να συμπεράνει: τίποτα καινούργιο!!! Δεν ήταν άραγε ο φόβος του θεού βασικότατο μέσο χειραγώγησης στις μονοθεϊστικές θρησκείες; Ήταν... Δεν ήταν, άραγε, ο φόβος του πυρηνικού ολέθρου, βασικό εργαλείο χειραγώγησης στη διάρκεια του λεγόμενου “ψυχρού” πολέμου; Ήταν...
Η παρατήρηση, λοιπόν, ότι ο φόβος πάντα παραγόταν ή/και λειτουργούσε με σκοπούς χειραγώγησης είναι σωστή και λάθος. Το λάθος βρίσκεται στις γνώσεις που απέκτησαν για το θέμα, με τον καιρό, διάφοροι ειδικοί, απ’ τους κοινωνιολόγους και τους μαζικούς ψυχολόγους ως τους νευροβιολόγους. Τι έμαθαν; Ότι ένας φόβος που παραμένει διαρκής στο χρόνο, χωρίς “διακυμάνσεις”, εξατμίζεται σιγά σιγά, και η επενέργειά του αδυνατίζει. Αντίθετα, διαδοχικά κύματα φόβων, απειλών, μια αλληλουχία διακυμάνσεων, λειτουργεί πιο αποτελεσματικά. Γιατί; Επειδή (λένε οι νευροβιολόγοι) κάθε καινούργιος φόβος, του τάδε ή του δείνα “περιεχομένου”, ανακαλεί τις αναμνήσεις και των προηγούμενων - αυτό (λένε) είναι μια φυσική ζωϊκή διαδικασία, που έχει σχέση με την μνήμη και την αναγνώριση των απειλών. Κάθε καινούργιο κύμα επενεργεί κατά κάποιον τρόπο σωρευτικά.
Έτσι, για παράδειγμα, ο φόβος περί “τρομοκρατίας” δεν θα μπορούσε να λειτουργεί επ’ αόριστο εφάπαξ, δηλαδή με ένα μόνο γεγονός, ας πούμε την 11η Σεπτέμβρη του 2001. Κάποια στιγμή οι υπήκοοι αρχίζουν και ξεχνούν... Χρειάζεται κατά καιρούς “ανανέωση”...
Πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη σημασία στο (μαζικό) σκοτείνιασμα της λογικής και στην εξίσου (μαζική) έκκριση και υπερχύλιση συναισθημάτων, χωρίς λογική καθοδήγηση, δηλαδή τον φανερό ή υπόκωφο, hard ή light πανικό που προκαλούν αυτά τα διαδοχικά κύματα μεγα-φόβων. Για παράδειγμα η “γρίπη των πτηνών”, πριν κάποια χρόνια, δεν είχε κάποια ανοικτά πολεμική ορολογία. Είχε όμως, στην κατασκευή της σαν παγκόσμιας απειλής, όλα τα υπόλοιπα: την ασάφεια, την απροσδιοριστία, την απεριόριστη διασπορά. Ανακαλούσε, δηλαδή, τον ζόφο ενός επερχόμενου Αρμαγεδώνα, που κανείς δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει, με πολλές ομοιότητες είτε με τον πυρηνικό Αρμαγεδώνα είτε με εκείνον μιας “χημικής” ή “βιολογικής” “τρομοκρατικής” επίθεσης..
Τώρα πρέπει να συμπληρώσουμε: αυτή η μαζική και πληθωρική παραγωγή “συναισθηματικών αντιδράσεων” έχει μελετηθεί πολύ καλά απ’ τους νευροβιολόγους. Κατ’ αυτούς όλα γίνονται μέσω της (ας πούμε) “αυτόματης” έκκρισης διάφορων ορμονών, μπροστά σε απειλές, που έχουν βέβαια μια ζωϊκή καταγωγή και μια ζωϊκή σκοπιμότητα, αλλά έχουν υπαχθεί πλέον στην καπιταλιστική διαχείριση. Συνειδητά και όχι ενστικτώδικα...
Μίλα ρε μαλάκα!!! Ποιός σε έστειλε; Πες τα όλα!!!
psy ops
Δεν χρειάζεται να αναζητούμε κάποιο μυστικό κέντρο παραγωγής μεγαφόβων οποιουδήποτε περιεχομένου. Δεν είναι υποχρεωτικό να υπάρχει κάτι τέτοιο. Αρκεί να καταλάβουμε ότι λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, ακόμα κι αν προέρχονται από κέντρα που είναι κάπως διαφορετικά μεταξύ τους σε κάθε περίπτωση. Ειδικοί και αφεντικά της δημόσιας τάξης στη μία, ειδικοί και αφεντικά της υγείας σε μια άλλη, ειδικοί και αφεντικά του “κλίματος” ή της ενέργειας σε μια τρίτη, κ.ο.κ.
Υπάρχουν πράγματι πολλά που ενοποιούν αυτές τις διαφορετικές μεγα-παραγωγές απειλών και φόβων, αυτές τις καταρχήν διαφορετικές μεγα-παραγωγές συναισθηματικής βίας. Ένα βασικό κοινό είναι το τυπικό τους όνομα: ψυχολογικές επιχειρήσεις. Ψυχολογικές - πολεμικές επιχειρήσεις!
Η μεθοδολογία του “ψυχολογικού πολέμου” είναι βέβαια στρατιωτικής προέλευσης, οπότε μπορούμε (χωρίς κίνδυνο συνωμοσιολογίας) να δεχτούμε το προφανές: άσχετα απ’ το επιμέρους περιεχόμενο μιας ψυχολογικής επιχείρησης, άσχετα δηλαδή αν αυτή θα αφορά την δημόσια τάξη, το κλίμα ή την διατροφή, υπάρχει ένα λίγο πολύ ενιαίο manual. Που προέρχεται απ’ τα στρατοεπιστημονικά συμπλέγματα των καπιταλιστικών κρατών.
Σύμφωνα με τους βασικούς ορισμούς, οι σκοποί των ψυχολογικών επιχειρήσεων, των psy ops, είναι:
... Να προκαλέσουν επιθυμητές αντιδράσεις με ψυχολογικές μεθόδους, έτσι ώστε να προκύψει μια απ’ τα πριν σχεδιασμένη μαζική ανθρώπινη συμπεριφορά...
Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται, πάλι κατά τους βασικούς ορισμούς, είναι:
....Οι επιθέσεις στο αξιακό σύστημα του πληθυσμού / στόχου, στις πεποιθήσεις του, στα αισθήματά του, στα κίνητρά του, στη λογική του...
Εννοείται ότι γι’ αυτόν τον σκοπό μπορεί (και πρέπει) να χρησιμοποιηθούν, αν χρειάζεται, προβοκάτσιες (black operations ή false flag επιχειρήσεις), επιθετικές υπερβολές, συστηματικά ψέμματα, κλπ.
Υποτίθεται, τώρα, ότι οι επιχειρήσεις ψυχολογικού πολέμου γίνονται εναντίον “αντίπαλων πληθυσμών”. Για παράδειγμα απ’ τον αμερικανικό στρατό εναντίον των αφγανών το 2001 ή των ιρακινών το 2003. Υπάρχει λόγος που θα έπρεπε η δυνατότητα των ψυχο-επιθέσεων να αυτοπεριορίζεται μόνο εκτός συνόρων; Όχι βέβαια!!! Μάλιστα συμβαίνει το αντίθετο. Για τα αφεντικά η λογικο-συναισθηματικο-ψυχο-κυριαρχία στα “μετόπισθεν” έχει διαρκώς και μεγαλύτερη σημασία όταν εντείνονται οι “πόλεμοι εναντίον εχθρών εκτός συνόρων”! Για να το κάνουμε πιο λιανά: η παράλυση ή η περιθωριοποίηση της λογικής και η χειραγώγηση των υπηκόων μέσω της υπερπαραγωγής συναισθημάτων, είναι εκ των ων ουκ άνευ αν θέλει ένα κράτος, ένα αφεντικό, να πολεμήσει κάποιον αντίπαλο.
Αυτό δεν είναι κάποια καινούργια σοφία. Ο αμερικάνος ψυχολόγος Gustave Mark Gilbert που έγινε γνωστός επειδή παρακολούθησε συστηματικά δουλεύοντας σαν μεταφραστής τις δίκες της Νυρεμβέργης, τις δίκες των ναζί μετά την ήττα τους στον β παγκόσμιο πόλεμο, και ανέλυσε (υποτίθεται) την “ψυχολογία των δικτατόρων”, παραθέτει σ’ ένα βιβλίο του με τίτλο “τα ημερολόγια της Νυρεμβέργης”, μια φράση του Herman Goring:
Οι άνθρωποι δεν θέλουν τον πόλεμο, αλλά πάντα μπορούν να συρθούν απ’ τους ηγέτες τους σ’ αυτόν. Είναι εύκολο. Όλο κι όλο που πρέπει να κάνει κάποιος είναι να τους πει ότι απειλούνται, ότι κάποιοι τους επιτίθενται, και επιπλέον να κατηγορήσει τους ειρηνιστές για έλλειψη πατριωτισμού και έκθεση της χώρας σε κίνδυνο. Δουλεύει εύκολα σε οποιαδήποτε χώρα.
Πρέπει να φτιάξεις μια μάζα απειλούμενων, φοβισμένων υπηκόων αν θέλεις να κάνεις πόλεμο - αυτό ήταν μια κατοχυρωμένη γνώση ήδη στη δεκαετία του 1940. Αυτό που άλλαξε από τότε ήταν οι “λεπτομέρειες της μεθοδολογίας”, η “ακρίβειά” τους, η “διεισδυτικότητά” τους και, φυσικά, η τεχνοκρατική της υποστήριξη [1Ένας μεταγενέστερος του Goring, ο γάλλος Jacques Ellul, εξέδωσε το 1973 ένα βιβλίο με τίτλο Propaganda, The Formation of Men’s Attitudes, που θεωρείται η πρώτη συστηματική “δουλειά” πάνω στο θέμα, στην αφετηρία της postmodern καπιταλιστικής φάσης. Αν και δεν χρησιμοποιεί τον όρο ψυχο-πολεμικές επιχειρήσεις ο Ellul μιλάει ακριβώς γι’ αυτό. Ενδεικτικά (σελ. 61):...Προπαγάνδα είναι ένα σετ μεθόδων που χρησιμοποιούνται από μια οργανωμένη ομάδα με σκοπό να προκαλέσουν την ενεργή ή παθητική συμμετοχή στις πράξεις της εκ μέρους μιας μάζας ατόμων, ψυχολογικά ενοποιημένων μέσω ψυχολογικής χειραγώγησης...].
Έστω. Θα έλεγε κανείς ότι, εν τοιαύτη περιπτώσει, αρκεί να φτιάξει ένα καπιταλιστικό κράτος ή μια συμμαχία τους τον “εχθρό” που χρειάζεται, την “απειλή” που χρειάζεται, για να εξασφαλίσει την χειραγώγηση των υπηκόων. Ας πούμε “ο ισλαμικός κίνδυνος”. Δεν είναι η απειλή - των - μουσουλμάνων υπεραρκετή για να δικαιολογήσει τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους που κάνουν εντατικά τα πρωτοκοσμικά κράτη απ’ τις αρχές του 21ου αιώνα; Τι χρειάζονται οι άλλες απειλές; Χρειάζονται, επιπλέον, οι υγειινιστικοί φόβοι και απειλές, οι κλιματολογικοί, οι διατροφικοί σ’ αυτές τις πολεμικές προετοιμασίες;
Η απάντησή μας προκύπτει απ’ την ανάλυση των αναγκών καθολικότητας που έχει η σύγχρονη καπιταλιστική κυριαρχία, των αναγκών καθολικότητας στον έλεγχο και στην επιτήρηση πρώτα απ’ όλα των πληθυσμών μέσα στις επικράτειες των κρατών. Πρόκειται για ένα είδος full spectrum dominance, κυριαρχίας πλήρους φάσματος στο εσωτερικό των καπιταλιστικών κοινωνιών. Γιατί ο “εχθρός”, ο “αντίπαλος” στον κλιμακούμενο διακρατικό ανταγωνισμό / πόλεμο δεν είναι με ακρίβεια προσδιορισμένος. Μπορεί σήμερα να είναι ο Α, αύριο να είναι ο Β, μεθαύριο ο Γ. Συνεπώς (εκτιμάμε) τα αφεντικά, για να έχουν το κεφάλι τους ήσυχο σε κάθε περίπτωση, κάνουν έναν προληπτικό και ολικό (όσο μπορούν φυσικά...) ψυχολογικό πόλεμο παράλυσης της λογικής και υπερχύλισης των συγκινήσεων, στις μητροπόλεις, με μια ευρεία γκάμα αφορμών και αιτίων. Που ωστόσο είναι επιλεγμένες σύμφωνα με πολλές κοινωνιολογικές μελέτες για το τι “νοιάζει” τους πρωτοκοσμικούς, τι βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των “αξιών” τους. (Θυμηθείτε τις οδηγίες: επιθέσεις στο αξιακό σύστημα του πληθυσμού...).
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι ζούμε κάτω από ένα διπλό φάσμα πιέσεων, ένα διπλό management by stress. Στην μικρο-κλίμακα ο σκοπός είναι η διαρκής αύξηση της “απόδοσής” μας μέσα στις καπιταλιστικές διαδικασίες (όχι μόνο τις εργασιακές), και η χειραγώγηση / ρύθμιση / κατεύθυνση των “ορμονολογικών” μας αποθεμάτων για λογαριασμό αυτής της “απόδοσης”. Στην μεγα-κλίμακα, απ’ την άλλη, ο σκοπός είναι η διανοητική “παράλυση”, η πειθαρχία, η παθητική έστω συναίνεση στις μεγα-κινήσεις των αφεντικών.
Θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς ότι αυτές οι δύο “τάξεις σκοπιμοτήτων” είναι κάπως αντιφατικές μεταξύ τους. Απ’ την μια μεριά απαιτείται η ενεργητική επιστράτευση της προσοχής και της θέλησής μας σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο, στη δουλειά, στην κατανάλωση ή στην ερωτική αγορά. Απ’ την άλλη μεριά απαιτείται η παθητικότητα, το “πάγωμα”, η σύγχιση, η παραίτηση. Εάν το background αυτών των συμπεριφορών είναι σε μεγάλο βαθμό ορμονολογικό, είναι δυνατόν να συνυπάρχουν τόσο αντιθετικές μεταξύ τους “βιολογικές” σωματικές λειτουργίες;
Εν μέρει ναι, εν μέρει όχι. Ο χάρτης των διάφορων νευροβιολογικών λειτουργιών του είδους μας, ο χάρτης που βρίσκεται στα χέρια των διαφόρων κατηγοριών ειδικών, είναι ήδη πολύ πυκνός, και γίνεται κάθε μέρα πυκνότερος. Συνεπώς ξέρουν (ή αυτό ισχυρίζονται) τι είναι τι. Εμείς δεν ξέρουμε...
Επιπλέον, σε ότι αφορά τα διαδοχικά κύματα μεγα-απειλών, που στρέφονται σχεδόν στο σύνολο του κοινωνικού εργοστάσιου, σημαντικό ρόλο παίζουν οι “γραμμές επικοινωνίας”. Δηλαδή τα μήντια, τόσο τα παλιά όσο, διαρκώς όλο και περισσότερο, τα καινούργια, “αμφίδρομα και διαδραστικά”. Για παράδειγμα, προκειμένου να λειτουργήσει αποτελεσματικά μια μεγα-απειλή του είδους “βόμβες στο ψαχνό” ή “πεθαμένες κότες από γρίπη” δεν αρκεί από μόνο του ένα γεγονός, εντός ή εκτός εισαγωγικών. Χρειάζεται να διαμορφωθεί και να συντηρηθεί ένα περιβάλλον πληροφορικού θορύβου, όπου εξασφαλίζεται ότι το “πάγωμα”, η “παράλυση της λογικής”, η “υπερχύλιση συγκινήσεων” διαρκούν όσο χρειάζεται· ότι ο αποπροσανατολισμός είναι διαρκής μέσα στην πληθωρικότητά του. Για να γίνει αυτό παράγονται με οργανωμένο τρόπο ακόμα και “εναλλακτικές ερμηνείες” του Χ ή Ψ γεγονότος ή, ειπωμένο αλλιώς, θεωρίες συνωμοσίας.[2Υπάρχει εδώ το εύλογο ερώτημα: κατά πόσον μια τεκμηριωμένη ανταγωνιστική κριτική ανάλυση μπορεί (πια...) να ξεχωρίσει από μια θεωρία συνωμοσίας; Το ερώτημα είναι ενδιαφέρον, σηκώνει συζήτηση, και κατά τη γνώμη μας μπορεί να απαντηθεί με θετικό τρόπο. Βασική αφετηρία είναι η προσεκτική ανάλυση των θεωριών συνωμοσίας, σαν τέτοιων. Έχουν υποχρεωτικά σημαντικά λογικά κενά, καμουφλαρισμένα ή και όχι. Περισσότερα επί του θέματος ξεψεύγουν όμως απ’ αυτήν εδώ την αναφορά.] Δεν είναι ανάγκη να νικήσει κατά κράτος και απόλυτα η κυρίαρχη ερμηνεία. Το κυρίως ζητούμενο είναι η σύγχιση, την οποία μάλιστα μπορούν και πρέπει να αναπαράγουν οι ίδιοι οι υπήκοοι. Η σύγχιση χρειάζεται ώστε να ακυρωθεί, να “χαθεί στην ομίχλη”, οποιαδήποτε πραγματικά ανταγωνιστική ερμηνεία του Χ ή Ψ γεγονότος, οποιαδήποτε ακριβής πράξη αντι-ψυχολογικού πολέμου.
Αυτή είναι, κατά την γνώμη μας, και μια ουσιαστική διαφορά σ’ αυτό το είδος πολέμου, που σχηματικά μπορεί να ονομαστεί “προπαγάνδα”, σήμερα σε σχέση με το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Τότε οι επικίνδυνα αιρετικές απόψεις υποδεικνύονταν και διώκονταν παραδειγματικά. Τώρα κατασκευάζονται με το κιλό ψευδοαιρετικές απόψεις ώστε να θολώνει το τι είναι τι.
Κλασσική περίπτωση στρατολόγησης παιδιών από τρομοκράτες.
το άγχος είναι για καλό...
Ζούμε λοιπόν, όχι τυχαία, ανάμεσα σε δύο “αγχο-παραγωγά στρώματα”, αν μπορούμε να το περιγράψουμε έτσι. Υπάρχει το μικρο-μοριακό επίπεδο, υπάρχει και το μακρο-μοριακό. Το “όχι τυχαία” αφορά την καπιταλιστική πραγματικότητα. Μικρο-άγχη που μπορεί να πλημμυρίζουν τη ζωή μας ανεξέλεγκτα, μεγα-άγχη που εμφανίζονται με διακυμάνσεις, μια αόρατη μέγγενη.
Φυσικά οι ειδικοί των αφεντικών παρακολουθούν αυτήν την κατάσταση, και όσο είναι δυνατόν την μετρούν, την χαρτογραφούν... Μέρος της καπιταλιστικής πραγματικότητας είναι οι “θεραπευτικές προτάσεις” εκ μέρους τους. Θα κρατήσουμε μία, που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Είναι η ιδέα / άποψη των ψυχολόγων, ότι τελικά το άγχος δεν είναι και τόσο “κακό”, αντίθετα μάλιστα μπορεί να είναι “καλό”, αν μας ωθεί να είμαστε “παραγωγικοί”, “δημιουργικοί”, κλπ.
Ποιά είναι, κατ’ αυτούς τους ειδικούς, η διαφορά ανάμεσα στο “καλό” και στο “κακό” άγχος; Η δυνατότητα να το χειριστούμε! Αν μπορούμε να το χειριστούμε, είναι “καλό”. Αν όχι, είναι “κακό”. Μ’ αυτήν την έννοια, εάν - για παράδειγμα - ο μέσος αμερικάνος του 1970 έπασχε από άγχη σχετικά με το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου με την τότε ε.σ.σ.δ., αυτό το άγχος θα ήταν “καλό” αν έφτιαχνε ένα αντιπυρηνικό καταφύγιο στο υπόγειο του σπιτιού του, και “κακό” αν δεν έφτιαχνε. Δεν ξέρουμε τι θα έλεγε τότε η mainstream ψυχολογία αν τα τέτοιου είδους άγχη κατέληγαν στη δημιουργία μαχητικών αντιπυρηνικών κινημάτων. Μια τέτοια “διαχείριση” θα έκανε το πυρηνικό άγχος “καλό” ή “κακό”; (Τίποτα απ’ τα δύο! Μιας και μαχητικά αντιπυρηνικά κινήματα υπήρξαν, ξέρουμε ότι ανάμεσα στ’ άλλα ξεπέρασαν κι αυτήν την ψευτοδιπολική ηθικολογία περί άγχους...)
Σε κάθε περίπτωση, επειδή τα άγχη είναι (δηλαδή έτσι πρέπει να θεωρούνται) ατομικά κανένας mainstream ειδικός δεν προτείνει σα σωστή διαχείριση, για παράδειγμα, του εργασιακού άγχους, την συμμετοχή σε απεργίες, το κλείδωμα του αφεντικού στο γραφείο του α λα γαλλικά, ή οτιδήποτε παρόμοιο. Το εργασιακό άγχος γίνεται “καλό” όταν μας ωθεί να γίνουμε πιο υπεύθυνοι, πιο παραγωγικοί, πιο ταιριαστοί στις απαιτήσεις εκείνου που (προσωπικά ή απρόσωπα) το δημιουργεί. Η “καλωσύνη” είναι, τελικά, το συνώνυμο του συμβιβασμού με την βία, στη μικρο-κλίμακα ή στη μεγα-κλίμακα, της όποιας εξουσίας.
Θεωρητικά (αλλά μόνον θεωρητικά...) μια τέτοια προσέγγιση θα μπορούσε, τελικά, να προκαλέσει σημαντική ζημιά σ’ όλη τη διαδικασία κατασκευής του άγχους και της βάσης των “ψυχολογικών προβλημάτων”: για να κάνει κανείς “καλή διαχείριση” πρέπει να ξεχωρίζει περίπτωση από περίπτωση, αιτία από αιτία, και να πράτει κάθε φορά τα δέοντα. Όμως αυτό θα έσπαγε τον “κοινό παρονομαστή”, και θα έβαζε απ’ την πίσω πόρτα την διακριτική μας ευχέρεια απέναντι στον γενικό μπαμπούλα.
Γι’ αυτό και η ρητορική του “καλού” άγχους σημαδεύει συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες, όπου η μαζική άγχωση δημιουργεί τα εντονότερα προβλήματα [3Επιβαρύνει τα δημόσια συστήματα υγείας, για παράδειγμα...]: τα σχολεία (την εκπαίδευση, τα μαθητικά άγχη) και την εργασία. Εκεί (σίγουρα) πρέπει να συμβιβαζόμαστε.
Στα μεγα-άγχη, στις μεγα-απειλές, ο συμβιβασμός είναι αυτονόητος. Είναι θέμα συσχετισμών δύναμης άλλωστε...
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 - Ένας μεταγενέστερος του Goring, ο γάλλος Jacques Ellul, εξέδωσε το 1973 ένα βιβλίο με τίτλο Propaganda, The Formation of Men’s Attitudes, που θεωρείται η πρώτη συστηματική “δουλειά” πάνω στο θέμα, στην αφετηρία της postmodern καπιταλιστικής φάσης. Αν και δεν χρησιμοποιεί τον όρο ψυχο-πολεμικές επιχειρήσεις ο Ellul μιλάει ακριβώς γι’ αυτό. Ενδεικτικά (σελ. 61):
...Προπαγάνδα είναι ένα σετ μεθόδων που χρησιμοποιούνται από μια οργανωμένη ομάδα με σκοπό να προκαλέσουν την ενεργή ή παθητική συμμετοχή στις πράξεις της εκ μέρους μιας μάζας ατόμων, ψυχολογικά ενοποιημένων μέσω ψυχολογικής χειραγώγησης...
[ επιστροφή ]
2 - Υπάρχει εδώ το εύλογο ερώτημα: κατά πόσον μια τεκμηριωμένη ανταγωνιστική κριτική ανάλυση μπορεί (πια...) να ξεχωρίσει από μια θεωρία συνωμοσίας; Το ερώτημα είναι ενδιαφέρον, σηκώνει συζήτηση, και κατά τη γνώμη μας μπορεί να απαντηθεί με θετικό τρόπο. Βασική αφετηρία είναι η προσεκτική ανάλυση των θεωριών συνωμοσίας, σαν τέτοιων. Έχουν υποχρεωτικά σημαντικά λογικά κενά, καμουφλαρισμένα ή και όχι. Περισσότερα επί του θέματος ξεψεύγουν όμως απ’ αυτήν εδώ την αναφορά.
[ επιστροφή ]
3 - Επιβαρύνει τα δημόσια συστήματα υγείας, για παράδειγμα...
[ επιστροφή ]
