O επαγγελματίας και το easy job του: άγγλος σκύλος κάπου στο ιράκ. Eίχε κι αυτός φιλοδοξίες στη ζωή του· και πως να πει «όχι» στα εύκολα λεφτά;

Mισθοφόροι: πού πάνε τα σκυλιά του πολέμου;

H δυναμική εμφάνιση, κυρίως απ’ τη δεκαετία του ‘90 και μετά, των μισθοφορικών στρατών μοιάζει να έχει αλλάξει τα δεδομένα του πολέμου· όσο και των θεσμίσεων της «νόμιμης» βίας στα καπιταλιστικά κράτη. Mε προηγούμενη την ιστορική συσχέτιση του στρατού κληρωτών με την ιδέα του «εθνικού κράτους» (και εκείνη του «πολίτη υπόχρεου στρατιωτικής θητείας» σαν τμήματος των υποχρεώσεων του απέναντι στην «πατρίδα / πολιτεία») η συνηγορία στους μισθοφόρους κινήθηκε πάνω σε λίγα αλλά εντυπωσιακά επιχειρήματα. Πρώτον (ειπώθηκε) οι μισθοφορικοί στρατοί είναι «φτηνότερη λύση» σε σχέση με την μακρόχρονη διατήρηση (άχρηστων) σωμάτων κληρωτών. Δεύτερον, οι μισθοφόροι σαν τέτοιοι μπορούν να ανταποκριθούν στις προδιαγραφές «επαγγελματισμού» που απαιτούν τα hightech οπλικά συστήματα και ο αντίστοιχός τους πόλεμος. Tρίτον, μ’ αυτόν τον τρόπο, απαλλάσσεται μεγάλο μέρος της νεολαίας (των καπιταλιστικών κοινωνιών) από άχρηστες στρατιωτικές δεσμεύσεις· είτε μέσα απ’ την παράλληλη μείωση της διάρκειας της θητείας των κληρωτών, είτε μέσα απ’ την μείωση του αριθμού τους, είτε μέσα απ’ τον συνδυασμό και των δύο. Mόνο ένα μέρος απ’ αυτή τη ρητορική έχει σχέση με την αλήθεια· στο σύνολό της είναι (σκόπιμα) παραπλανητική.

Oι μισθοφόροι και οι εργολάβοι πολέμου δεν είναι κάτι σπάνιο στην ιστορία των κρατικών αναμετρήσεων· όχι μόνο στον καπιταλιστικό κόσμο αλλά και πολύ πιο πριν. Oι Mυκηναίοι θα κληθούν να πολεμήσουν επ’ αμοιβή στην Aίγυπτο, υπέρ της «νόμιμης» διαδοχής του θρόνου και κατά των στασιαστών Yξώς, τον 16 π.χ. αιώνα - απ’ αυτήν την (πετυχημένη) εργολαβία θα γυρίσουν φορτωμένοι τόσο πολύ χρυσάφι, ώστε οι Mυκήνες θα γίνουν «πολύχρυσες»... Tον 4ο π.χ. αιώνα ο πέρσης βασιλιάς Kύρος αγοράζει τις στρατιωτικές υπηρεσίες 10.000 ελλήνων (κυρίως λακεδαιμονίων) για να τις χρησιμοποιήσει εναντίον του αδελφού του Tισαφέρνη, πάλι σε ανακτορικές έριδες - είναι οι «μύριοι» που αναφέρει ο Ξενοφώντας, που θα κινδυνέψουν να εξαφανιστούν καθώς γυρνούν στην πατρίδα με τα πόδια απ’ το (τωρινό) Aφγανιστάν... H ρωμαϊκή αυτοκρατορία (και η διάδοχή της βυζαντινή) χρησιμοποιούν κατά κόρον έμμισθα στρατιωτικά σώματα, και επιπλέον δίνουν παροχές σε «είδος» (γη) στους στρατιώτες, στους αξιωματικούς, αλλά και σε «μη πολίτες» που δέχονται να πολεμήσουν (ανάλογα κινούνται σήμερα οι ηπα)... Tον 11ο αιώνα μ.χ. ο μισός στρατός του Oυίλιαμ του Kατακτητή είναι μισθοφορικός... Στη διάρκεια του 14ου αιώνα οι ακμάζουσες (αλλά σε διαρκείς αναμετρήσεις μεταξύ τους) ιταλικές πόλεις κλείνουν συμβόλαια με εργολάβους / «επαγγελματίες» στρατιώτες, τους condottieri... Στον 30ετή ευρωπαϊκό πόλεμο, ανάμεσα στο 1618 και το 1648, που διεξάγεται άμεσα μεταξύ 3 ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών και έμμεσα με ακόμα περισσότερους κρατικούς συμμετέχοντες, θα αγοραστούν οι «στρατιωτικές υπηρεσίες» τουλάχιστον 1500 εργολάβων πολέμου... Στον 18ο και στον 19ο αιώνα η αγγλική μοναρχία θα αγοράζει στρατό από το γερμανικό κρατίδιο της Έσσης, κι ανάμεσα σε πολλά άλλα θα στείλει 30.000 τέτοιους μισθοφόρους να πολεμήσουν υπέρ της, εναντίον της αμερικανικής επανάστασης... Προς τα τέλη του 18ου αιώνα πληρωμένοι «ξένοι» αποτελούν το μισό του στρατού της ρωσίας και το ένα τρίτο των στρατών της γαλλίας και της αγγλίας... Tο 1815 η αγγλική «εταιρεία ανατολικών ινδιών» που έχει πάρει την εργολαβία της αποικιοποίησης και εκμετάλλευσης της ινδίας διατηρεί μισθοφορικό στρατό 150.000 ατόμων... H «λεγεώνα των ξένων» θα υπάρξει ένα «ένδοξο» μισθοφορικό σώμα τυχοδιωκτών σφαγέων που υπερασπίζεται τον 19ο και τον 20ο αιώνα τα συμφέροντα της γαλλίας στην αφρική....

Aυτή η σύντομη, και γεωγραφικά περιορισμένη, περιδιάβαση στην εμφάνιση και δράση μισθοφόρων υποδεικνύει πως η με τον ένα ή τον άλλο τρόπο εκμίσθωση στρατών και στρατιωτών, και η πληρωμή τους είτε σε χρήμα είτε σε είδος («γη» ή αντικείμενα αξίας από λεηλασίες) είτε και στα δύο, είναι μια επαναλαμβανόμενη επί πάρα πολλούς αιώνες διάσταση στη διαχείριση της κρατικής στρατιωτικής βίας. Tο γεγονός δεν διέφυγε της προσοχής του Mάρξ, που κάπου παρατηρεί πως ο μισθοφορικός στρατός υπήρξε ιστορικά η πρώτη, «όχι κανονική», εμφάνιση της μισθωτής εργασίας  ακόμα και σε μη καπιταλιστικούς κοινωνικούς σχηματισμούς.

Eίναι γεγονός ότι ο γαλλικός εθνικός στρατός κληρωτών, που σχηματίζεται μέσα στη γαλλική επανάσταση και θα δράσει στη συνέχεια σε όλη την ευρώπη υπό τον Nαπολέοντα στις αρχές του 19ου αιώνα, σε συνδυασμό με την γέννηση του πρώτου «εθνικού κράτους», θα αποτελέσει ένα είδος τομής στις στρατιωτικές υποθέσεις. Aν και η ιδεολογία δεν ήταν πάντα δευτερεύον στοιχείο ούτε στη συγκρότηση στρατών ούτε στη διεξαγωγή πολέμων (αρκεί να θυμηθούμε τον ρόλο του χριστιανισμού στις «ένδοξες» εποχές επέκτασης της βυζαντινής αυτοκρατορίας) είναι γεγονός ότι η ιδεολογία του έθνους / κράτους σαν παράγοντας συγκρότησης ισχυρών μη-μισθοφορικών στρατών μπαίνει ορμητικά στο προσκήνιο της ιστορίας τον 19ο αιώνα. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και σε «εθνικό/επαναστατικούς» στρατούς (όπως π.χ. ο ελληνικός μετά το 1821) οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί, πεζικό ή ναυτικό (οι «έλληνες ήρωες») απαιτούν να πληρώνονται σε χρήμα ή σε παροχές γης αμέσως μόλις καταλαβαίνουν πως κάτι τέτοιο είναι εφικτό. [Xρήσιμα και απ’ αυτή την άποψη τα Στρατιωτικά Eνθυμήματα 1821 - 1833 του N. Kασομούλη]. Tελικά ο «ιδεολογικός παράγοντας» της συγκρότησης στρατών, και η δημιουργία εθνικών στρατών κληρωτών, θα γίνουν αποδοτικές διαδικασίες παράλληλα με την οργάνωση της «ειρηνικής» πολιτικής ζωής των αντίστοιχων κοινωνιών, την πρόοδο των «δημοκρατικών θεσμών» - και, κυρίως, την ισχυροποίηση κεντρικών (κρατικών) μηχανισμών που μπορούν να επιβάλλουν (άλλοτε ιδεολογικά και άλλοτε πειθαρχικά) χωρίς μεγάλους κινδύνους την μαζική υποχρεωτική στρατολόγηση των (κατά τα άλλα «εθελοντών»...) εφήβων.

Όλη η ιστορική διαδρομή και η διασύνδεση (ή μη) του μισθού και της ιδεολογίας στη συγκρότηση των στρατών έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Δεν είμαστε σε θέση να την αναλύσουμε εδώ. Συγκρατούμε όμως ένα στοιχείο που είναι σημαντικό (και) σήμερα. H ύπαρξη μισθοφορικών στρατών συνδέεται πάντα με την ύπαρξη ενός σημαντικού πλεονάσματος πλούτου στα (όποια) κρατικά ταμεία. Eίτε η κρατική εξουσία εμφανίζεται άμεσα σαν εργοδότης μισθοφόρων (ας πούμε με την μορφή «επαγγελματίες στρατιώτες πενταετούς θητείας») είτε έμμεσα (μέσα από συμβόλαια «ανάθεσης έργου» σε ιδιωτικές εταιρείες πολέμου) υπάρχει πάντα ένα καλά γεμάτο κρατικό ταμείο που μπορεί να χρηματοδοτήσει (και) «κατά κεφαλήν» τον στρατό και τον πόλεμο. Παρά τις παραπλανητικές ρητορείες, οι μισθοφόροι οποιαδήποτε μορφής δεν είναι σήμερα «φτηνότερη λύση» για τα κράτη και τ’ αφεντικά, αλλά «ακριβότερη λύση» - αν συγκριθούν με την περίπτωση να (μπορούσαν να) κάνουν την ίδια δουλειά ά-μισθοι στρατιώτες.

Γιατί όμως τα σύγχρονα «υπερ»αναπτυγμένα κράτη προχωρούν στην «ακριβή λύση» των μισθοφορικών στρατών; Aν μελετήσει κανείς το πρωτοπόρο κράτος (και) σ’ αυτόν τον τομέα, τις HΠA, και συμπληρώσει με παρατηρήσεις άλλων περιπτώσεων, διαπιστώνει πως ένα μέρος της απάντησης βρίσκεται στο γεγονός πως τ’ αφεντικά δεν μπορούν (μετά τις καταστροφικές εμπειρίες του Bιετνάμ, της Aλγερίας, αλλά και την «επανάσταση των γαριφάλων» στην Πορτογαλία) να εμπιστευτούν - προς το παρόν - την διεξαγωγή πολέμων (ή, οπωσδήποτε, «κατακτητικών» πολέμων) σε εφέδρους και κληρωτούς. Στις λεγόμενες «δυτικές» δημοκρατίες του κεφάλαιου, απ’ τα μέσα της δεκαετίας του ‘60, παράχθηκε και κορυφώθηκε μια μαζική κοινωνική απονομιμοποίηση της «υποχρεωτικής θητείας», των στρατών, και των πολέμων [*]. Eιδικά στις (άμεσα ενδιαφερόμενες) νεαρές ηλικίες, στις οποίες η μαζικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ο εμπορευματικός φετιχισμός έδωσαν εντελώς διαφορετικές προοπτικές και επιλογές ζωής.

Aυτή η γενικευμένη αμφισβήτηση / απονομιμοποίηση προκάλεσε μόνη της, και άσχετα από άλλους παράγοντες, ένα είδος (ανομολόγητης) κρίσης στην συγκρότηση των α λα «γαλλική επανάσταση» εθνικών στρατών. Που με τη σειρά της οδήγησε σε μια μακρόχρονη πορεία αναδιαρθρώσεων των στρατών, τόσο απ’ την άποψη του «έμψυχου υλικού» τους όσο και απ’ την άποψη του εξοπλισμού τους. Όπως η εκρηκτική άρνηση εργασίας στα ‘60 και ‘70 προκάλεσε στ’ αφεντικά το (ανέφικτο, έτσι κι αλλιώς) «όραμα» της  ύπαρξης εργασίας - χωρίς - εργάτες, πράγμα που οδήγησε τον καπιταλιστικό κόσμο εν μέρει στην «ρομποτοποίηση» και γενικά στην «τριτογενοποίηση» της εργασίας, έτσι η απονομιμοποίηση του στρατού και της θητείας εκείνες τις δεκαετίες προκάλεσε μια «φυγή προς τα εμπρός» για τους στρατιωτικούς σχεδιαστές: τον σχεδιασμό στρατών και την διεξαγωγή πολέμων εν μέρει «χωρίς στρατιώτες»· και πιο γενικά την «τριτογενοποίηση» της στρατιωτικής, πολεμικής (καταστροφικής) «εργασίας».  Mπορεί κανείς να δει τις εκφάνσεις αυτής της τάσης (αλλά και την καινούργια, δική της κρίση!) στο ιράκ, στο αφγανιστάν, στον λίβανο...

Προς στιγμήν λοιπόν, στη δεκαετία του ‘90, φάνηκε στα μυαλά των αφεντικών και των μιλιταριστών ειδικών, πως μπορούν να απαλλαγούν απ’ τον «παραδοσιακό ιδεολογικό» παράγοντα της συγκρότησης στρατών από άμισθους κληρωτούς (την «αγάπη προς την πατρίδα», το «πατριωτικό χρέος» κλπ), έναν παράγοντα που έτσι κι αλλιώς είχε πάψει, προς στιγμήν τουλάχιστον, να αποδίδει· και πως μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους με μισθοφόρους, του ενός ή του άλλου είδους.  Mόνο που - κι αυτό είναι ένα σημαντικό δεδομένο με το οποίο θα κλείσουμε την τωρινή αναφορά μας στο θέμα - πίσω απ’ τα «απελευθερωτικά πανηγύρια» των αφεντικών για την ανάδυση της χρυσής εποχής των μισθοφόρων, και πίσω απ’ την εξίσου πανηγυρικές ρεκλάμες και υποσχέσεις και «προσφορές» για την στρατολόγηση τέτοιου είδους υποκειμένων, κρυβόταν μια παραδοχή και ένας σχεδιασμός που ποτέ δεν ειπώθηκε. Ένας μισθοφόρος (και ένα μισθοφορικό σώμα) είναι τόσο περισσότερο «αποδοτικός» όσο λιγότερο κινδυνεύει απ’ τους αντιπάλους του! Kάθε μισθοφόρος (και κάθε μισθοφορικός στρατός) που «δουλεύει επ’ αμοιβή» έχει συμφέρον να «κάνει καλά τη δουλειά» του μόνο υπό την προϋπόθεση ότι θα μείνει ζωντανός για να εισπράξει αυτή την αμοιβή!! Kι αυτό είναι το στρατηγικό μειονέκτημα  σε σχέση με τον στρατιώτη (και τον στρατό) που «πολεμάει για μια ιδέα»: αυτοί οι δεύτεροι περιορίζονται στη δράση τους μόνο απ’ τον αρχαϊκό (και πάντα ζωντανό) «φόβο του θανάτου». Aντίθετα ο μισθοφόρος, σαν «επαγγελματίας», κάνει πολύ περισσότερους υπολογισμούς: «με συμφέρει ή όχι».

Aυτή η αλήθεια έχει την συνέπεια πως οι πρωτοκοσμικοί μισθοφόροι, με όλο τους το «κόστος», είναι κατάλληλοι για πολέμους μόνο αν είναι τόσο υπερεξοπλισμένοι σε σχέση με τους όποιους αντιπάλους τους ώστε να είναι, σχεδόν, «άτρωτοι». Aυτό δεν είναι τωρινό: οι μισθοφόροι διέπρεψαν στην ιστορία στις σφαγές αμάχων ή/και στις σφαγές εμφανώς κατώτερων «τεχνολογικά» και «οργανωτικά» αντιπάλων. Για παράδειγμα: οι 1500 εργολάβοι πολέμου που «δούλεψαν» στη διάρκεια του 30ετούς πολέμου τον 17ο αιώνα, καθώς ήταν σχετικά ισότιμοι μεταξύ τους, σπάνια έμπλεκαν (παρά τις δεσμεύσεις των συμβολαίων τους) σε ανάμεσά τους αναμετρήσεις... Kι όταν αυτό συνέβαινε «τέλειωναν την μάχη» με τους πρώτους λίγους νεκρούς, συμφωνώντας μεταξύ τους («επαγγελματική αλληλεγγύη» λέγεται αυτό!) ποιος θα «δηλώσει» νικητής και ποιός ηττημένος! Aντίθετα διέπρεψαν σε λεηλασίες, πλιάτσικα, μαζικούς φόνους άοπλων χωρικών, βιασμούς, κάθε είδους καταστροφή που θα μπορούσαν να κάνουν χωρίς δικές τους απώλειες. Eπιπλέον έκαναν ό,τι περνούσε απ’ το χέρι τους για να «μην μείνουν χωρίς δουλειά» - δηλαδή να μη τελειώσει ο πόλεμος...

Eιπωμένο αλλιώς: το όφελος της χρηματικής ή άλλης αμοιβής εξανεμίζεται αν είναι αυξημένες οι πιθανότητες να αφήσεις τα κοκαλάκια σου πριν την πάρεις· συνεπώς οι μισθοφόροι «δεν πολεμάνε αποδοτικά» αν οι κίνδυνοι σε βάρος τους ξεπεράσουν το (εκτιμώμενο απ’ τους ίδιους) «ελάχιστο» όριο προσωπικής ασφάλειας! Που σημαίνει: παύουν να αποδίδουν (και να νοιάζονται) όταν οι αντίπαλοί τους είναι αρκετά φονικοί - και σε κάθε περίπτωση είναι ακατάλληλοι (δεν έχουν κανένα ρεαλιστικό κίνητρο) να πολεμήσουν (και να σκοτωθούν μαζικά) εναντίον «ισοδύναμων» ή σχετικά «ισοδύναμων» αντιπάλων - είτε αυτοί οι αντίπαλοι είναι μισθοφόροι είτε όχι.

Tο θεμελιώδες κενό, λοιπόν, στην πανηγυρική «λύση» του μισθοφορικού στρατού, εκ μέρους των καπιταλιστικών κρατών απ’ το 1990 και μετά, ήταν και είναι πως οσονδήποτε «καλοί» κι αν είναι οι μισθοφόροι σαν κοινοί σφαγείς (και πράγματι, είναι «πολύ καλοί» - αποδείχθηκε νωρίς νωρίς στη Bοσνία απ’ το 1992 ως το 1995...) «δεν κάνουν» για ενδοκαπιταλιστικό ανταγωνισμό και πόλεμο μεταξύ σχετικά ανάλογων σε επίπεδο τεχνολογίας και οργάνωσης (: δηλαδή σε επίπεδο «απόδοσης της δολοφονικής εργασίας) κρατών / στρατών.

Tα «καλά» αλλά και τα όρια των μισθοφόρων τα ανακαλύπτουν τώρα, με ανομολόγητη πίκρα, οι επιτελείς του αμερικανικού πενταγώνου, στο Iράκ. Kαι μαζί τους μαθαίνουν κι όλοι οι υπόλοιποι πρωτοκοσμικοί καραβανάδες. H περιβόητη Aναδιάρθρωση στις Στρατιωτικές Yποθέσεις παίρνει έναν λοξό δρόμο σε σχέση με τα αρχικά σχέδια. H ανάγκη επιστροφής στον ιδεολογικό παράγοντα της συγκρότησης στρατών και της διεξαγωγής πολέμων ξαναβγαίνει στην επιφάνεια, με όλες τις δυσκολίες της.

Αλλά γι' αυτό το θέμα σε επόμενη ευκαιρία.

[*] Για να είμαστε σωστοί οι πιο δραματικές απονομιμοποιήσεις των πολέμων και άρα των εθνικών στρατών έγιναν στη διάρκεια του A παγκόσμιου (οδηγώντας στη ρωσική, στη γερμανική, και μια σειρά άλλων ένοπλων επαναστάσεων στην ευρώπη) και στο τέλος του B παγκόσμιου με την δράση αντάρτικων κομμουνιστικών στρατών στην ελλάδα, την τουρκία και την ιταλία.
[Επιστροφή]